• Rreth Nesh
  • Kontakt
  • Albanian
Wednesday, June 25, 2025
Memorie.al
No Result
View All Result
  • Faqja Kryesore
  • Dossier
  • Intervista
  • Personazh
  • Dokumentar
  • Galeria e Fotove
  • Art & Kulture
  • Sport
  • Kujtime
  • Të Ndryshme
  • Faqja Kryesore
  • Dossier
  • Intervista
  • Personazh
  • Dokumentar
  • Galeria e Fotove
  • Art & Kulture
  • Sport
  • Kujtime
  • Të Ndryshme
No Result
View All Result
Memorie.al
No Result
View All Result
Home Dossier

“Në çdo sofër, një sahan i madh i drunjtë me kaçamak, ku duhej ngrënë bashkërisht, me lugën që e kishte sjellë secili me vete dhe në fund, sollën kos…”/ Reportazhi i antropologut gjerman, në 1937-ën

“Në çdo sofër, një sahan i madh i drunjtë me kaçamak, ku duhej ngrënë bashkërisht, me lugën që e kishte sjellë secili me vete dhe në fund, sollën kos…”/ Reportazhi i antropologut gjerman, në 1937-ën
“Në çdo sofër, një sahan i madh i drunjtë me kaçamak, ku duhej ngrënë bashkërisht, me lugën që e kishte sjellë secili me vete dhe në fund, sollën kos…”/ Reportazhi i antropologut gjerman, në 1937-ën
“Në çdo sofër, një sahan i madh i drunjtë me kaçamak, ku duhej ngrënë bashkërisht, me lugën që e kishte sjellë secili me vete dhe në fund, sollën kos…”/ Reportazhi i antropologut gjerman, në 1937-ën
“Në çdo sofër, një sahan i madh i drunjtë me kaçamak, ku duhej ngrënë bashkërisht, me lugën që e kishte sjellë secili me vete dhe në fund, sollën kos…”/ Reportazhi i antropologut gjerman, në 1937-ën
“Në çdo sofër, një sahan i madh i drunjtë me kaçamak, ku duhej ngrënë bashkërisht, me lugën që e kishte sjellë secili me vete dhe në fund, sollën kos…”/ Reportazhi i antropologut gjerman, në 1937-ën
“Në çdo sofër, një sahan i madh i drunjtë me kaçamak, ku duhej ngrënë bashkërisht, me lugën që e kishte sjellë secili me vete dhe në fund, sollën kos…”/ Reportazhi i antropologut gjerman, në 1937-ën

Rajmer Shulc

-Fotografitë e rralla të 1937-ës, të antropologut gjerman, Reimer Schulz, me gjamën e burrave në funeralin e Ujk Vuksanit, gjatë udhëtimit në Veriun e Shqipërisë-  

Memorie.al / Në vitin 1937, antropologu gjerman Dr. Rajmer Shulc (Reimer Schulz, – vdekur në vitin 1941), i ngarkuar nga “Zyra për Studime Racore” në Vajmar të Tyringisë, niset me një ekspeditë gjermano-italiane, në Alpet e Shqipërisë së Veriut. Gjatë një qëndrimi të gjatë në zonën e Thethit të Dukagjinit, në kuadrin e shkencës përmbi racat, shkencë tashmë e braktisur dhe me emër të keq, ai hulumtoi për format trupore dhe tiparet fizionomike të banorëve vendas. Ai bëri edhe mbi dyqind foto, fati i të cilave tani nuk dihet. Siç përshkruhet edhe më poshtë, Shulci mori pjesë edhe në një varrim, duke bërë me këtë rast edhe fotografitë e rralla që dalin më poshtë.

Nik Ndou, përkthyesi ynë, erdhi në kamp më herët se zakonisht. Ishte ora gjashtë e mëngjesit. Që herët në agim, nëpër luginë kishte ushtuar jehona e një thirrjeje të gjatë. Kishte filluar nga ana e veriut, ishte përplasur shpat më shpat, derisa sa ishte shuar pastaj, në fundin e luginës.

Gjithashtu mund të lexoni

“Në Zejmen, ku na dërguan pas revoltës, na torturuan barbarisht. Pasi na bënë nga një kryq në kokë, me makinën e qethjes, polici Anton L., më futi këpucën në gojë, e më tha…”! / Dëshmia e të dënuarit të Qafë-Barit

“Gjatë 22 vite në burgje, kam parë tmerre me vetëvrasje, po si dibranin Maliq Skuka në kampin e Rubikut, që u mbulua me batanije e, me thonj nxori sytë e tij…”! / Tmerret e diktaturës së Enver Hoxhës

“Telefoni shqiptar”. Kështu e quanin austriakët mënyrën e sajuar mjeshtërisht, të transmetimit të lajmit nëpërmjet thirrjes dhe shfrytëzimit të jehonës, që përdornin malësorët, banorët, zakonisht katolikë, të Alpeve të Shqipërisë së Veriut. Dhe tani, ai donte të na e shpjegonte edhe neve, se përse kishte ardhur sot më herët se ditët e tjera. Por ai nuk nxitonte: shqiptari nuk nxiton kurrë.

Nga Niku, mësuam se Ujk Vuksani, një katundar i pasur në lagjen veriore, kishte vdekur natën e kaluar dhe sot do të varrosej. Niku donte të shkonte në varrim; shkuam edhe ne. Varrimi dhe ceremonia përkatëse tek malësorët, zgjat tërë ditën, shpesh edhe deri natën vonë. Vijnë nga janë e nga s`janë, edhe nipëria e fisit, për t’u shprehur ngushëllimet të afërmve’ të të vdekurit dhe për të marrë pjesë në sofrën mortore.

Arritëm në shtëpinë e të vdekurit pasdite vonë. Së bashku me Nikun, ne shkuam në shtëpinë e të vëllait të të vdekurit, ku në oborrin e kësaj shtëpie, ishin grumbulluar haje (ushqimi) për shumë përzitarë. Para derës së shtëpisë, na priste i vëllai i të vdekurit.

Ne e ngushëlluam atë dhe të birin e tij, me fjalët: “Baftu mir burra”! Burri na u përgjigj me të njëjtën formulë dhe na priu nga salla në katin e parë, sipër në kullë, në dhomën e ndenjes. Në sallë, nëpër shkallë dhe sipër në kullë, përzitarë në këmbë apo, galiç. Në kullë ishin shtruar pesë sofra të ulëta. Përreth çdo sofre, dhjetë burra ulur këmbëkryq. Dhe për të zënë sa më pak vend, afronin vetëm anën e djathtë tek sofra.

Sollën bukë misri dhe djathë. Njëri nga burrat në sofër, e ndante rrotën e madhe të bukës dhe djathin. Një shtambë me ujë vinte rreth. Pastaj sollën kaçamak, me gjalpë të shkrirë përsipër. Në çdo sofër, një sahan i madh i drunjtë, ku duhej ngrënë bashkërisht. Lugën e kishte sjellë secili me vete. Në fund, sollën kos. Pas ngrënies, u ndezën cigaret, që shqiptari i pi pothuajse vetëm gjatë bukës dhe para gjumit.

Pas bukës shkuam në shtëpinë ku ishte vendosur i vdekuri. Që jashtë dëgjuam vajin e grave, që vazhdoi edhe pas hyrjes sonë. Gratë rrinin rreth e përqark kufomës. Një grua tek koka, përzinte mizat me një tufë fieri. I vdekuri, ishte veshur me petkat e tij të mira. Pjesa e sipërme e trupit, veshur me një xhamadan të qëndisur bujarisht, siç e mbajnë tani, vetëm më të moshuarit.

Koka mbështjellë me një pëlhurë të bardhë, të pastër që mbulonte edhe fesin e ri të leshtë. Mbi xhamadan, dekoratat e të vdekurit, një turke dhe një austriake, varur me nga një zinxhir filigrani, të punuar hollë. Pranë trupit, gjerdani i fishekëve, i mbushur plot, një kobure poshtë tij, nga ana tjetër pushka. Një shall i gjatë, larush, mbështjellë përreth trupit.

Tirq të leshtë, të bardhë, me gajtanë të zinj, çorape të punuara mjeshtërisht dhe opinga shqiptare me majë, përfundonin veshjen e burrit të vdekur. Një cigarishte me cigare, futur midis gishtave. Tri mollë, një tufë gjethesh duhani, një kuti duhani dhe një shishe raki, pranë krahut të të vdekurit. Si shenjë të bujarisë dhe mikpritjes së të ndjerit. Pasdite, kufoma çohet në varreza, vendosur mbi një vig të ngushtë.

Dy dërrasa të shtruara pranë një peme. I vdekuri vendoset mbi to, së bashku me të gjitha sendet e veta. Gratë e fisit, rregullojnë edhe një herë petkat e të vdekurit, ndreqin pëlhurën e kokës dhe përzënë mizat, me tufën e fierit. Pastaj disa burra, fillojnë të gërmojnë varrin. Dymbëdhjetë burra, ndërkaq qëndrojnë mënjanë.

Pothuaj nja njëqind metër larg, ata radhiten në dy radhë, përballë njëri-tjetrit. Prijësi në mes. Ai përthyen pak gjunjët, mbushet me frymë. Fillon gjama, e anëtarëve të fisit. Një ofshamë e lartë: “Mjeri, -o, o, vëllai em, mjeri -o, o, eh, eh”! Thirrja përsëritet me zë të lartë dhe të fortë. Gjama shoqërohet me gjeste: rrihet kraharori, gërvishten tëmthat. Pastaj burrat zënë hundën dhe ofshajnë: “Eh, eh, eh”!

Grupi i afrohet disa hapa të vdekurit dhe përsërit të njëjtën radhë gjestesh dhe vajtimesh. Deri sa burrat, vijnë fare pranë të vdekurit. Formojnë një gjysmërreth, përsërisin edhe një herë gjamën e tyre, pastaj bien në gjunjë, përkulen përpara, peshojnë mbi njërën dorë dhe e ngjeshin pas trupit tjetrën: “Mjeri, o, o, o”!

Gjama përsëritet disa herë, më e fortë, më e fuqishme. Pastaj vjen i vëllai i të ndjerit. Ai i vë dorën në sup gjamëtarëve, duke u treguar se mjafton me kaq. Kushërinjtë, i japin fund gjamës dhe çohen në këmbë. Dhe seriozë, hiqen mënjanë e ndezin cigaret.

Pastaj është radha e grave, të ngjishen galiç përreth të vdekurit. Një vajzë e re, mbulon fytyrën me shaminë e saj dhe fillon vajin e grave. Çdo fraze që shqipton ajo, gratë e tjera e përcjellin me ofshama: “Eh, eh, eh”!

Vajza qan të atin e mirë, që tani iku përgjithmonë, tregon për jetën e tij, rrëfen për familjen tij, fëmijët, virtytet, mikpritjen e tij, për vuajtjet dhe vdekjen e tij. Vaji i grave, vazhdon për ndonjë gjysmë ore dhe përfundon me britma dhe ofshama.

Ne kthehemi në çadrat tona. Gjer në mesnatë, dëgjojmë britmat e egra dhe gjamën e burrave, që çan errësirën e natës. Pastaj i vdekuri, vendoset në gropën e varrit të shtruar me gjethe, dy dërrasat i vihen përsipër dhe fillon mbushja me dhe.

Gjama e malësorëve, banorëve kryesisht dinarikë të Alpeve të Shqipërisë së Veriut, paraqet një tablo prekëse, të lidhjes së gjakut midis katundarëve dhe barinjve të thjeshtë. Secili nga të afërmit që merr pjesë në gjamë, e ndjen veten mbartës të një riti kulti.

Secili individ i bashkësisë së gjamës, është serioz dhe i vetëdijshëm, i përkushtuar dhe i zellshëm, por kurrsesi nuk bie në ekstazë dhe demonizëm. Mbartës i kultit, nuk është ndonjë bashkësi burrash, apo e fshehtë, por fisi, që në mënyrë krejt të hapur i jep lamtumirën pjesëtarit të tij të vdekur. Memorie.al

(Përktheu dhe përgatiti Afrim Koçi)

ShareTweetPinSendShareSend
Previous Post

“Nga që Ramize Gjebreja kishte një fytyrë tërheqëse, trup mesatar, veshur me një uniformë angleze, sahat ‘Kronometër’, etj., disa lebër me mustaqe...”/ Dëshmitë e ish-gjeneralit “puçist” nga Vlora

Next Post

“Vogëlushi Pirro, 16 vjeçar, i dënuem për tentativë arratisjeje në Greqi, kishte një histori të pabesueshme, pasi babai i tij që vuante në Burrel...”/ Dëshmitë e rralla të ish-të burgosurit politik, nga SHBA-ja

Artikuj të ngjashëm

“Në Zejmen, ku na dërguan pas revoltës, na torturuan barbarisht. Pasi na bënë nga një kryq në kokë, me makinën e qethjes, polici Anton L., më futi këpucën në gojë, e më tha…”! / Dëshmia e të dënuarit të Qafë-Barit
Dossier

“Në Zejmen, ku na dërguan pas revoltës, na torturuan barbarisht. Pasi na bënë nga një kryq në kokë, me makinën e qethjes, polici Anton L., më futi këpucën në gojë, e më tha…”! / Dëshmia e të dënuarit të Qafë-Barit

June 25, 2025
“Në kampin e Spaçit, kushtet nuk ndryshonin shumë, vepronte rregullorja e Repsit, po ato mizori kriminale, madje më të tmerrshme, po ato ushtarë të armatosur, që thirrjen; ‘ndal se do të qëlloj’, e…”/ Dëshmia e rrallë e ish-të burgosurit politik
Dossier

“Gjatë 22 vite në burgje, kam parë tmerre me vetëvrasje, po si dibranin Maliq Skuka në kampin e Rubikut, që u mbulua me batanije e, me thonj nxori sytë e tij…”! / Tmerret e diktaturës së Enver Hoxhës

June 24, 2025
“Ditën që shpërtheu revolta, oficer i rojes ishte një matjan, Asllan Kurti, ai e qëlloj Kosta Gjordenin, pasi…”/ Ana e panjohur e revoltës Qafë-Barit, sipas organizatorëve kryesorë të saj, ish-të burgosurve politikë
Dossier

“Ministria e Brendshme, kishte të dhëna se në kampin e Qafë-Barit, po përgatitej një arratisje masive dhe ajo e inskenoj vetë ngjarjen e 22 majit ’84, pasi…”/ Refleksionet e ish-protagonistëve kryesorë të revoltës

June 23, 2025
“Pas 34 vitesh, kur u hap varri i At Serafinit, nga infermierja Marie, një besimtare katolike, që kishte varrosur vetë, u gjet…”/ Historia e trishtë e fratit që vdiq nën torturat e Sigurimit, në 1947-ën
Dossier

“Në qelitë e Durrësit, më sollën një hetues të ri, nënkolonel Irakli Kocani, një ‘gorrillë’ që më merrte në pyetje pas mesit të natës dhe me një dërrasë që mbante mbi tavolinë…”/ Dëshmia e Uran Kalakullës

June 24, 2025
“Ditën që shpërtheu revolta, oficer i rojes ishte një matjan, Asllan Kurti, ai e qëlloj Kosta Gjordenin, pasi…”/ Ana e panjohur e revoltës Qafë-Barit, sipas organizatorëve kryesorë të saj, ish-të burgosurve politikë
Dossier

“Ditën që shpërtheu revolta, oficer i rojes ishte një matjan, Asllan Kurti, ai e qëlloj Kosta Gjordenin, pasi…”/ Ana e panjohur e revoltës Qafë-Barit, sipas organizatorëve kryesorë të saj, ish-të burgosurve politikë

June 22, 2025
“Kur s’pranova ta firmosja akt-akuzën, nënkryetari i Degës së Brendshme të Durrësit, Kapllan Sako, u ngrit të më godiste me grusht në fytyrë, por…”/ Dëshmia e ish-të burgosurit politik
Dossier

“Kur s’pranova ta firmosja akt-akuzën, nënkryetari i Degës së Brendshme të Durrësit, Kapllan Sako, u ngrit të më godiste me grusht në fytyrë, por…”/ Dëshmia e ish-të burgosurit politik

June 22, 2025
Next Post
“Kolën nga Malësia e Shkodrës, kishte një javë që e kishte zënë galeria dhe komanda s’i tregoi familjes që i erdhi në takim, por kur e nxorëm pas dy javësh…”/ Rrëfimi tronditës për burgun e Spaçit

“Vogëlushi Pirro, 16 vjeçar, i dënuem për tentativë arratisjeje në Greqi, kishte një histori të pabesueshme, pasi babai i tij që vuante në Burrel...”/ Dëshmitë e rralla të ish-të burgosurit politik, nga SHBA-ja

“Historia është versioni i ngjarjeve të kaluara për të cilat njerëzit kanë vendosur të bien dakord”
Napoleon Bonaparti

Publikimi ose shpërndarja e përmbajtjes së artikujve nga burime të tjera është e ndaluar reptësisht pa pëlqimin paraprak me shkrim nga Portali MEMORIE. Për të marrë dhe publikuar materialet e Portalit MEMORIE, dërgoni kërkesën tuaj tek [email protected]
NIPT: L92013011M

Na ndiqni

  • Rreth Nesh
  • Privacy

© Memorie.al 2024 • Ndalohet riprodhimi i paautorizuar i përmbajtjes së kësaj faqeje.

No Result
View All Result
  • Albanian
  • Faqja Kryesore
  • Dossier
  • Intervista
  • Personazh
  • Dokumentar
  • Galeria e Fotove
  • Art & Kulture
  • Sport
  • Kujtime
  • Të Ndryshme