Nga Arshi Pipa
Memorie.al / Arshi Pipa lindi në qytetin e Shkodrës në vitin 1920, në një familje të njohur intelektuale (me origjinë nga Libohova e Gjirokastrës), ku babai i tij ishte një avokat i njohur, që ishte diplomuar në universitetin e Stambollit. Mbasi kreu mësimet fillore dhe ato të mesme në qytetin e Shkodrës, në vitin 1942, ai u diplomua në degët Letërsisë dhe Filozofisë në Universitetin e Firences në Itali. Pas diplomimit ai u kthye në atdhe dhe punoi si arsimtar, duke dhënë lëndën e Filozofisë, në shkollat e mesme të Shkodrës, Tiranës dhe Durrësit, deri në vitin 1946, kur u arrestua dhe u dënua me dhjetë vjet burg politik i akuzuar për “agjitacion e propagandë kundra pushtetit popullor”. Po në vitin 1946, Sigurimi i Shtetit kishte arrestuar vëllanë e tij, Myzafer Pipa, (publicist i njohur dhe botues i revistës “Fryma” dhe avokat që kishte marrë pjesë në Gjyqin Special), i cili vdiq në torturat e hetuesisë në Degën e Brendshme të Shkodrës. Pasi vuajti dënimin në disa nga kampet e punës së detyruar si në Tiranë, Beden, Orman-Pojan, Vloçisht, Burrel etj., Arshiu u lirua nga burgu në vitin 1956, mbasi plotësoi dënimin 10-vjeçar. Një vit më vonë, teksa punonte si arsimtarë në fshatrat e thellë të Malësisë së Shkodrës, ai së bashku me motrën e tij, Fehimen, arrin të arratiset nga Shqipëria dhe të shkojë në Jugosllavi, ku u vendos në Sarajevë dhe pas disa kohësh fiton statusin e azilantit politik dhe vendoset në SHBA-ës. Gjatë qëndrimit në SHBA, krahas punës si profesor në disa universitete, ai vazhdoi pasionin e tij, letërsinë, duke shkruar disa libra. Karrierën akademike e mbylli me titullin “Profesor emeritus” në vitin 1987. Vepra e Arshi Pipës, është shumë e gjerë dhe ajo shtrihet nga shkrimet letrare, në kritikë, publicistikë, eseistikë, përkthime, poezi, etj. Pjesa e mëposhtme është shkëputur nga libri “Albanian Stalinism”, që është botuar edhe në shqip me titullin “Stalinizmi shqiptar”. Mbas rrëzimit të regjimit komunist në Shqipëri, Arshi Pipa u kthye disa herë si vizitor në atdhe, por vazhdoi të jetonte në Washington D.C., ku dhe ndërroi jetë më 20 korrik 1997.
NË KANAL
Një episod nga puna e detyruar në kënetën e Maliqit (Verë, 1948)
Ajo ditë e fund korrikut ishte tepër e nxehtë. Dielli filloi të digjte më shumë se zakonisht, duke e mbushur kënetën me një dritë të shndritshme, që e bënte baltën e zezë poshtë ujit, të ndriçonte si antracit.
Nikolla kishte etje, por në mataren e tij nuk kishte mbetur asnjë pikë. Më e keqja ishte që e dinte se kishte shumë mundësi, që ai të mos e mbushte më atë ditë mataren e tij; askush nuk ishte parë duke transportuar ujë të pijshëm përgjatë kanalit.
Nuk ishte hera e pare, që në ditët më të nxehta shërbimi i ujit të neglizhohej, nëse ai do të kishte qenë në pjesën e kanalit ku njerëzit punonin në tokë të thatë, ai do të kishte hapur një vrimë në tokë dhe do të kishte pirë nga uji, që do të rridhte në gropën e vogël.
Sigurisht që uji do të ishte i neveritshëm, pak i kripur dhe do të zbriste në stomakun e tij si plumb, por, të paktën, ai do t’ia hiqte etjen që e torturonte.
Për një çast Nikolla pushoi së gërmuari. Ai pastroi djersën nga balli i tij dhe pyeti Mukon, djalin që po punonte më afër tij, nëse kishte ngelur ndonjë pikë ujë në mataren e tij. Mukoja u habit:
– Përse duhet të kem? Mos vallë dielli është më i sjellshëm me mua se sa me ty?
Ai vazhdoi duke u tallur:
Lum ti që je i zhytur deri në brez në kënetë. Mendo qetë (buajt) e fshatit tënd. Përse nuk vepron si ata? Të siguroj që etja jote do të zhdukej në çast.
Nikolla e dëgjoi qeshjen dashakeqe të Mukos. Ai ishte i sigurt që Mukoja kishte ujë në mataren e tij; pak më parë ai e kishte parë atë, të vidhte nga matarja e Limanit, në kohën që atë e kishte thirrur një roje. Ai e dinte që Mukoja nuk ishte tipi i personit, që ndihmonte shokët e vet. Ai u pendua që i kishte kërkuar ndihmë një personi të tillë.
Mukoja sapo kishte bërë shakanë e vet të keqe, kur Nikolla dëgjoi një zë që vinte nga pas:
– Më duket se ty të pëlqen ajo çka bëjnë qetë.
Nikolla ktheu kokën nga ana e folësit. Ai e kishte njohur atë menjëherë: ai ishte kapter Zijai, një nga rojet më brutale të kampit.
Kapteri po rrinte disa hapa larg tij, në anë të kanalit. Ai u ishte afruar punëtorëve nga prapa përforcimeve të dheut. Të burgosurit nuk e kishin dëgjuar atë, për shkak të zhurmës që bënin karrocat e dorës, të cilat i çonin grumbujt e baltës përtej përforcimeve. Ai mbante një shkop të gjatë, të cilin kishte shumë mundësi ta kishte marrë në kuzhinë.
Tani ai bërtiti:
-Ti, bir bushtre, përse rri prapa, në vend që të bësh punën tënde? Mos të vumë ne këtu, që të qeshësh e të tallesh? Eja shpejt këtu.
Mukoja eci përgjatë kënetës dhe u ndal përballë tij. Ai ishte zbehur. Në një pozicion gatitu dhe duke mbajtur lopatën e vet me dy duar si një armë, ai uli kokën, duke mos guxuar të shihte në sy kapterin.
Zëri tani u bë më i egër.
– Unë e shoh që ti do të çorodisësh njerëzit që janë këtu dhe t’i pengosh të bëjnë detyrën e tyre. Shakatë e tua…! Ta tregoj unë si të bësh shaka!
Tani po dëgjohej zhurma e diçkaje të rëndë, që godiste diçka po aq rëndë. Ai u ndoq nga një vazhdim zhurmash, në varësi të peshës së trupit që goditej, kur i burgosuri mblidhte kokën dhe supet e tij, shpinën dhe krahët e tij.
Një zhurmë e diçkaje që thyhej u dëgjua dhe Nikolla pa rojën, i cili po vështronte shkopin gjysmë të thyer në dorën e tij. Ai e flaku atje tutje dhe filloi ta godiste të burgosurin me këpucët e tij. Ai e goditi aq shumë, sa trupi i tij pushoi së rezistuari.
– Hidheni atje në ujë! – bërtiti kapteri.
Dy nga të dënuarit, që gjendeshin pranë, iu afruan trupit. Nikolla nuk lëvizi edhe pse ishte ai që gjendej më afër se të tjerët; kapteri e pa atë me zemërim
– Duket sikur nuk ke ngut, që ta ndihmosh shokun tënd.
Pas pak ai po u bërtiste dy të dënuarve, të cilët kishin arritur ta ngrinin trupin në këmbë:
– Lëshojeni atë! Të poshtër! Hidheni!
Mukos veç sa i kishte rënë të fikët. Kontakti i menjëhershëm me ujin e solli atë në vete. Ai doli nga uji duke tundur duart në një mënyrë të parregullt dhe duke u munduar të kapte diçka. Pastaj ai ra përsëri, u ngrit prapë, ra në gjunjë dhe mori rrugën drejt bregut ngadalë.
– Mos e lini të dalë! – u dëgjua edhe më tepër zëri i tërbuar. – Mbajeni poshtë! Gjatë kësaj kohe, një person i tretë po i afrohej Mukos të pafat. Nikolla e njihte mirë atë. Ai ishte një djalë i ri, i quajtur Vojo. Ai më parë kishte qenë një hajdut dhe tani ishte spiun, i cili më shumë se njëherë i kishte ndihmuar rojet të kryenin torturat e shumta, mbi “armiqtë e popullit”.
Ai nuk ishte në grupin e punës së Nikollës, por mesa dukej, kishte qenë duke e shoqëruar kapterin, në një ecje përgjatë kanalit. I tërhequr nga çka po ngjiste, ai doli vullnetar të realizonte urdhrat e rojës.
Ai rrëmbeu një lopatë nga duart e dikujt dhe vrapoi drejt kënetës, që ta pengonte Mukon për të mos e lënë të dilte, që andej. Ai ra menjëherë përmbi të dhe e kërcënoi duke tundur lopatën afër fytyrës së vet. Pastaj ai e nxori atë dhe e çoi drejt kapterit, që qeshte me të madhe.
Mukoja arriti të ngrihej prapë në këmbë, por tani Vojoja po i hidhte me lopatë baltë dhe ujë me një shpejtësi të tillë, saqë Mukoja po rrëzohej.
Kapteri bërtiti dhe gërthiti duke qeshur:
– Qe të poshtër! Ha! Ja ku e keni!
Ai iu drejtua dy të dënuarve që kishin mbetur spektatorë:
– Ndihmojeni, ju të poshtër! Mos ju vjen keq për të?
Pikërisht në këtë çast Nikolla i foli kapterit.
Roja e pa në fillim i çuditur. Pastaj, pas një pushimi, tha:
– Domethënë ty të vjen keq për të.
Nuk pati përgjigje.
– Eja këtu! – tha me një zë të ulët e të ftohtë, që ishte edhe më i frikshëm.
Nikolla eci ngadalë dhe ndenji përballë kapterit, pak larg nga ai, duke e parë drejt në sy.
Kapteri bëri një hap përpara. Për pak ai e studioi Nikollën nga koka gjer në këmbë dhe papritur e grushtoi atë me gjithë forcën e vet.
Nikolla u përkul, po nuk ra. Ai u çua dhe vazhdoi të shihte kapterin, duke e fshirë ngadalë gjakun, që i dilte nga hunda.
Tjetri mërmëriti duke kërcitur dhëmbët:
– Futu në kanal!
Nikolla eci ngadalë.
– Ndalu! Futu në kanal!
Nikolla u ul në ujë duke lënë jashtë vetëm kokën e vet të përgjakur.
– Fute kokën brenda! bërtiti zëri i zemëruar.
Këtë herë i burgosuri futi kokën në moçal dhe e nxori prapë kokën e tij të zezë, me ca rripa prej balte.
– Prapë…! Prapë…! Prapë…!
Sa herë që kapteri bërtiste, Nikolla e përsëriste veprimin si një robot, ose si një ekskavator që punon rregullisht.
Kjo më në fund e mërziti kapterin. Ajo më shumë se me një torturë, ngjante me një parodi.
– Jepini atij një lopatë! – ai urdhëroi me një zë të ulët, që nuk ishte më i zemëruar. – Dhe le ta dinë të gjithë dembelët dhe sabotatorët! Kjo është e gjitha çka ata do të pësojnë.
Pastaj ai u largua, duke fishkëllyer një këngë…! Memorie.al
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
