Nga Enver Kushi
Memorie.al / I dashur babë Çervi. Po bëhet më se një vit qysh kur më ra në dorë libri juaj, të cilin e kam lexuar dhe rilexuar disa here, i jam vënë ta përkthej në shqip dhe shpresoj se pas disa kohësh, do të mund ti ve në duar lexonjësit shqiptar, historinë e familjes s’uaj, historinë e shtatë luftëtarëve të rezistencës italiane, që për kauzën e shenjtë të lirisë, sakrifikuan jetën. Kam besimin e pa përkulur, se përkthimi në gjuhën time i këtij tregimi ngjethës, do t’i shërbejë popullit shqiptar, të mësojë historinë e familjes Çervi, që – sikurse thoni ju – është historia e popullit Italian, trim e punëtor, historia e gjithë familjeve italiane, që kanë luftuar për të drejtat e tyre. Por unë do të shtonja, që kjo është edhe historija e të gjithë popujve që luftuan kundra fashizmit, e nazizmit, edhe historija e popullit shqiptar, që për shekuj, me armë në dorë, u ka qëndruar shumë llojë okupatorëve të jashtëm, e tradhëtarëve të mbrendshëm”.
Këto radhë që po botojmë në këtë shkrim, i takojnë një letre që publikohet për herë të parë. Ajo është shkruar nga Sulo Mehmet Sejko, në dhjetor të vitit 1957. Sulo Sejko, letrën ia drejton Alcide Çervit, babait të shtatë djemve, me rastin e 13-vjetorit të rënies heroike të tyre. Autorit të letrës, duket që në vitin 1956, i ka rënë në dorë libri në origjinalin italisht; “I miei sette figli”, me autor Alcide Çervi.
Sulo Sejko, siç shkruan që në fillim të letrës, e ka lexuar dhe rilexuar disa herë, “i jam vënë ta përkthej në shqip dhe shpresoj se pas disa kohësh, do të mund t’i ve në duar lexonjësit shqiptar historinë e familjes suaj, historinë e shtatë luftëtarëve të rezistencës italiane që për kauzën e shenjtë të lirisë sakrifikuan jetën”.
Po kush është autori i kësaj letre dhe përkthyesi i vërtetë i librit; “Të shtatë bijtë e mi”, të Alçide Çervit? Them “përkthyesi i vërtetë”, sepse në botimin në gjuhën shqipe të librit në fjalë, në vitin 1961, nga Ndërmarrja Shtetërore e Botimeve “Naim Frashëri”, përkthyes është vënë Reshat Këlliçi, e jo Sulo Sejko!
Emri i Reshat Këlliçit, del si korrektor letrar në librin e Xhovani Xhermaneto-s; “Kujtime të një berberi”, përkthyer nga Sulo Sejko dhe botuar në vitin 1957, nga e njëjta shtëpi botuese. (Titulli i origjinalit: Giovanni Germanetto. Memoria di un barbiere” Prefazione di Palmiro Togliatti.)
Ata që e njohin historinë tragjike të familjes Sejko, në fillim-vitet ’60-të, të shekullit që lamë pas dhe të ashtuquajturin “Grupi Çam”, goditjen fatale që diktatura komuniste, u bëri disa personaliteteve të shquara me origjinë nga Çamëria, nuk e ka të vështirë të kuptojë, se përse u hoq emri i Sulo Sejkos, si përkthyes i librit; “Të shtatë bijë e mi”.
Sulo Sejko ka lindur më 29 nëntor 1917, në qytetin e Filatit në Çamëri. Babai i tij, Mehmet Sejko, (1876-1935), njihet si një nga figurat e shquara të Çamërisë. Në vitin 1908, ai vihet në krye të shoqërisë “Vëllazëria” në Filat, ku sekretar është një emër tjetër i njohur, Musa Demi. Sulo Sejko, ishte vetëm tre vjeç, kur familja e tij shpërngulet nga Filati dhe vendoset në Konispol.
Ai kreu shkollën e mesme Teknike Amerikane të “Harry Fultzit” në Tiranë. Me fillimin e rezistencës antifashiste në Shqipëri, Sulo Sejko, ashtu si dhe dy vëllezërit e tjerë, Taho dhe Teme Sejko, u radhit në çetën partizane “Çamëria” dhe më pas në formacione të tjera luftarake antifashiste. Pas çlirimit të vendit, kreu disa detyra të rëndësishme në qytetin e Shkodrës. Njihte mirë anglishten, italishten dhe greqishten.
Ishte shumë i kulturuar, njeri shembullor, i rregullt, i qetë dhe fjalëpakë, si dhe dallohej për humorin e tij brilant dhe batutat e shpejta dhe të goditura. Më 28 korrik të vitit 1960, arrestohen Teme Sejko, Komandat i Flotës Luftarake Detare dhe vëllai më i madh, Taho Sejko, një emër i nderuar në jug të Shqipërisë, ku ai kishte punuar vitet e para të çlirimit, por edhe në Tiranë e, më pas në Shkodër, ku ishte transferuar pas Konferencës së Tiranës, së vitit 1956.
Pas arrestimit të vëllezërve, Sulo Sejko u përjashtua nga partia dhe u vu nën survejimin e Sigurimit të Shtetit. Thirrej disa herë në hetuesi. Pushkatimi i dy vëllezërve, por edhe trysnia që ushtronte ndaj tij Sigurimi i Shtetit, e goditën rëndë atë.
Në dhjetor të vitit 1962, tentoi të vriste veten me prerjen e damarëve. Pasi doli nga spitali, hetuesia vazhdonte ta thërriste herë pas here, dhe kjo e rëndoi më tej gjendjen shpirtërore, derisa u vetëflijua më 5 shkurt të vitit 1963, duke u mbytur në pus. Ky është Sulo Sejko, autori i kësaj letre të ndjerë dhe përkthyesi i vërtetë i librit “Të shtatë bijtë e mi”.
Duke publikuar pjesë nga kjo letër, u bëjmë homazh jo vetëm bijve dhe bijave më të shquar të rezistencës antifashiste në Itali, por edhe atyre në Shqipëri. Gjithashtu sjellim në kujtesë kontributin e Çamërisë dhe bijve të saj, gjatë Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare.
Nga ana tjetër, kujtojmë me nderim vëllezërit Sejko: Taho, Sulo dhe Teme, kontributi i të cilëve për çlirimin dhe më pas përparimin e Shqipërisë, u shpërblye keq nga diktatura komuniste.
Në këtë letër, Sulo Sejko ka shumë nga shpirti i tij i madh dhe i lirë, ka shumë nga bota dhe rrënjët liridashëse të familjes së tij, por edhe nga bota liridashëse shkodrane, nga familja Gjylbegu dhe gjaku i derdhur në vitet e rezistencës antifashiste, me të cilën e lidhte bashkëshortja e tij, motra e Naim Gjylbegut.
Kjo letër është ruajtur nga djali i Sulo Sejkos, Gëzimi, dhe me këtë rast, falënderoj z. Hektor Taho Sejko, që më ndihmoi me të dhëna për familjen Sejko. Memorie.al
