Nga Fritjof Meyer
Pjesa e dytë
Memorie.al / Vendi është komunist, por pothuajse askund, madje as në Amerikën e Ronald Reganit, nuk janë publikuar karikatura kaq të egra, si të Brezhnevit ashtu edhe të Maos. Heroi kombëtar Skënderbeu, emrin e të cilit mban emrin sheshi qendror në kryeqytetin Tiranë, një klub futbolli dhe një pije alkoolike. Ai ishte një katolik praktikant, i cili u zgjodh nga Papa, për të udhëhequr një kryqëzatë në Tokën e Shenjtë. Por katolicizmi, si çdo praktikë tjetër e fesë, dënohet me ligj edhe posedimi i Biblës, dënohet me vdekje, me pushkatim. Marrja e kredive të huaja, është e ndaluar me kushtetutë. Megjithatë, 200 milionë dollarë erdhën në vend nga Bashkimi Sovjetik, dhe madje, pesë miliardë – sipas Pekinit – nga Kina.
Ajo që konsiderohet një sukses në Shqipëri, është se popullsia është dyfishuar brenda 30 viteve. Në të kaluarën, vetëm një në shtatë banorë, kishte arsim fillor, ndërsa sot, vetëm një në dy fshatarë, zotëron më pak se tetë vjet arsim, që kur Enver Hoxha erdhi në pushtet. Në vend ka 38 akademikë dhe që nga viti 1957, Tirana ka një universitet, me aktualisht 16.000 studentë.
Një “Kopsht i Edenit”, për nga zhvillimi material, ndonëse i krijuar dhe kultivuar me djersën e ballit, të banorëve të tij. Por ata nuk duket se i shpërblejnë mjaftueshëm stalinistët e tyre, për përparimin material. Sido që të jetë, Enver Hoxha, aktualisht po ushtron diktaturën më drakoniane në Evropë, kundër popullit të tij, karakteristikat e së cilës propagandë plus polici, janë evidente kudo.
Shqiptarët sikur të mos e dinin ndryshimin, vazhdimisht kujtohen se kujt ia detyrojnë standardin e tyre të jetesës. Përveç tabelave të rrugëve dhe dyqaneve të gjera, ka vetëm një mbishkrim në të gjithë vendin, në çdo ndërtesë, në pllaka çdo pak kilometra, përgjatë rrugës së fshatit dhe me germa dhjetë metra të larta, edhe në muret e maleve: “Rroftë udhëheqësi ynë, Enver Hoxha” (Lavdi shokut Enver Hoxha), të plotësuar ndonjëherë me slogane për lavdinë e Partisë ose, të “shenjtorëve” Marks, Engels, Lenin, dhe Stalin.
Të vetmet, por masive, reklamat me figura tregojnë liderin, jo me rubashka Stalin, xhaketë Mao, apo uniformë gjenerali, por me vija me jelek dhe kravatë. Me sa shohim, është i vetmi shqiptar që mban një kapele evropianoperëndimore.
Përmbaruesi zbaton besnikërinë ndaj shtetit dhe rendin në çdo cep të rrugës. Vetëm kur një zyrtar godet një çiklist në një makinë nuk mund të shihet asnjë oficer policie. Pasi u përpoq më kot të drejtonte biçikletën, zotëria thjesht vazhdon rrugën.
Sipas deklaratave të të arratisurve, që në asnjë mënyrë nuk e mohojnë rritjen e standardit të jetesës në vend, paqja sigurohet edhe nga një sistem survejimi totalitar, i cili po promovohet gjithashtu nën moton “Ngrini lart vigjilencën revolucionare”!
Edhe në një vizitë të shpejtë në Perandorinë e Enver Hoxhës, shfaqen kampe me kulla vrojtimi të pajisura me mitraloz dhe, pak para Shkodrës (Scutarit) në veri, madje dyqind ekipe punëtorësh të detyruar me kokë të rruar, që hapnin një kanal kullues, ruheshin nga një qindra metra larg, nga një zinxhir pushkatarësh me uniformë ushtarake, të gjithë në gatishmëri të plotë.
Ata intelektualë, të cilëve dikur Enver Hoxha i shfrytëzoi si poliglotë, dhe kozmopolitë, tashmë janë veçanërisht të prekur nga represioni. Ata janë krejtësisht të shkëputur nga pjesa tjetër e botës intelektuale, dhe çensura nuk lejon të kalojë asnjë tekst i shtypur, që mund të jetë shqetësues.
Hijet e së kaluarës, në shekullin që lame pas, reaksionarët helmuan një mësues që kishte kontrabanduar abetare ABC nga jashtë në Shqipëri. Teatri i Durrësit mban emrin e aktorit të Berlinez të viteve 20-30, Aleksandër Moisu, babai i të cilit, vinte nga Shqipëria.
Megjithatë, asnjë nga pjesët në të cilat ai u shfaq nën regjisorin Max Reinhardt, nuk është luajtur ndonjëherë në Durrës. E vetmja librari për letërsinë ndërkombëtare në Tiranë, ofron rreth 50 tituj, një e katërta e të cilëve vijnë nga jashtë: libra të specializuar nga Republika Demokratike Gjermane.
Ashtu si në Revolucionin Kulturor të Kinës, çdo maturant duhet të bëjë punë fizike në fshat ose në një fabrikë, para, gjatë, dhe pas studimeve, në të njëjtën kohë duke testuar përkatësinë e tij politike. Pavarësisht se sa i talentuar mund të jetë në lëndën e tij, ai nuk lejohet të vazhdojë të mësojë, nëse provon se është ideologjikisht jo i besueshëm për kolektivin.
“Revolucioni i Madh Proletar Kulturor” i Maos, i ofroi Hoxhës mundësinë, për një akt terrori kundër nevojave fetare të popullit, të cilin regjimi me sa duket, nuk mund ta përballonte më, veçse duke sulmuar kishat dhe xhamitë. Fetë e ndryshme, shpjegon një vëzhgues, në Shqipëri “ku uniteti”, i popullit është i rrezikuar, sikur të ishin shpallur kushte, si ato në Liban.
Më 6 shkurt 1967, ndërsa bota vështronte tërbimin e Gardës së Kuqe në Kinë, Enver Hoxha, pa tërhequr shumë vëmendjen jashtë Shqipërisë, u bëri thirrje nxënësve të shkollave të mesme, të sulmonin objektet fetare. Ata pushtuan 2200 shtëpitë e kultit në vend, disa i kthyen në salla vallëzimi, muze, magazina, dhe rrafshuan shumicën e tyre.
Ishte një shpërthim për gjimnazistët e Durrësit! Ata ishin të parët që u lejuan të tërhiqnin zvarrë mullahët dhe priftërinjtë nëpër rrugë dhe t’i tallnin, t’i vendosnin në “punë produktive” ose t’i çonin para një “gjykate popullore”. Edhe kjo ka traditë. Në kohën romake, të krishterët e parë, u hodhën te luanët në amfiteatrin e Durrësit.
Shqipëria e Enver Hoxhës, një vend i izoluar në të cilin kur erdhi në pushtet në vitin 1944, mbi dy të tretat e banorëve ishin muhamedanë dhe pjesa tjetër ishin të krishterë ortodoksë dhe katolikë, nuk ka më një vend të vetëm adhurimi. Shqipëria e Hoxhës, është (sipas vetëvlerësimit të saj) “shteti i parë ateist në botë”.
Disa monumente arti mbetën në këmbë, kapela të periudhës bizantine, Xhamia e Haxhi Et’hem Beut në Tiranë. Por ato janë vështirë të arritshme, madje edhe kur krye-arkeologu shqiptar, dëshiron t’i tregojë thesaret një grupi shkencëtarësh nga perëndimi, që kanë ardhur enkas për këtë qëllim në qytetin e vjetër të Beratit, ka një debat të ashpër, me oficerin vendas të Sigurimit të Shtetit.
Pas një ore, ndoshta pasi e pyetën ministrinë, portat u hapën kur bizantinistët hasën në rrënoja dhe mbeturina, para afreskeve të zbuluara.
Agjitatori shqiptar tregon me krenari Katedralen e Shkodrës, e cila është shndërruar në një “sallë të bukur sportive”. Dritaret e larta me hark, janë gërshetuar me tulla, kullat janë prerë dhe hekuri i valëzuar, tani mbulon neosin. Manastiri vendas françeskan, u dogj nga komunistët ateistë në vitin 1967 dhe Peshkopi i Shkodrës, Çoba, siguroi jetesën, si shtytës i qerreve.
Në Shkodër, ekziston edhe një “Muze ateist”, jo aq i mobiluar me prona të vjedhura kishtare, sa ai në ish-Katedralen e Leningradit të Zojës së Kazanit, por në të njëjtin stil të Der Sturmer, postera, foto, armë të zbuluara, të konfiskuara, objekte përkushtimi dhe kështu me radhë, Bibla të kontrabanduara nën fjalët e Marksit, të keq-cituara në mënyrë zbuluese: “Feja është opium për njerëzit”.
(Marx: “Feja është psherëtima e) (krijesës së trazuar, mendjes së një) (botës së pashpirt, siç është shpirti) (kushtet pa mendje. Është) (opiumi i njerëzve”).
Ekspozitat u mësojnë besimtarëve të rrethuar shkodranë, se feja është joshkencore, kontradiktore dhe e pandershme; “Kisha, ky trafikant ndërkombëtar droge, justifikoi dhunën dhe shfrytëzimin, u pasurua në kurriz të popullit dhe herë pas here bashkëpunoi me fashistët”.
Një idhull ende i vlefshëm, ideologjia e të cilit kishte të meta të ngjashme dhe partia e të cilit, kreu të paktën të njëjtat mëkate, qëndron në granit, pak metra larg kësaj dhome tmerresh: Stalini.
Duke ndjekur shembullin e tij, ky shtet i kuq, po përpiqet gjithashtu për një nacional-socializëm të fortë, si një ideologji zëvendësuese për fenë e braktisur dhe feston heronjtë kombëtarë të së kaluarës, siç ishte princi feudal Skënderbeu, i cili rezistoi turqve 500 vjet më parë (në fund pa sukses). Dhe ndërsa flamuri kombëtar tregonte një beze të kuqe, me shqiponjën e zezë në të.
Pasardhësi i Skënderbeut, Enver Hoxha, kohët e fundit e ka shtrirë historinë e popullit të tij, në kohën romake, ngjashëm me kolegun rumun, Çaushesku, i cili për këtë qëllim i shpalli dakët, si paraardhësit e drejtpërdrejtë, të rumunëve të sotëm.
Në rastin e Hoxhës, janë ilirët që u zhdukën nga historia më së voni në shekullin e pestë pas Krishtit, por disa nga gjuha e tyre krejtësisht e panjohur, thuhet se jetojnë në shqipen moderne. Ashtu si me dakët e Rumanisë, është e rëndësishme që paraardhësit ilirë (të ri zbuluar në shekullin e XIX-të), nuk ishin sllavë.
Jeta e përditshme në Republikën Popullore Socialiste të Shqipërisë së Enver Hoxhës, vazhdon të na kujtojë të kaluarën, veçanërisht atë muhamedane. Sipas zakoneve të mira të vjetra, punët e rënda bujqësore dhe ndërtimi i rrugëve, u rezervohen grave. Nën shamitë masive të bardha, që duken si një hije, ata përkulen zbathur në fusha dhe ia dorëzojnë të korrat mbikëqyrësit, në buzë të fushës, për t’i peshuar dhe për t’u kredituar në buxhetin e tyre personal.
Në mes të ditës, të rinjtë e aftë shëtisin në tufa përgjatë rrugëve dhe popullojnë kafenetë (në të cilat nuk ka gra). Me sa duket, ata janë punëtorë me turne, një shpjegim që u dëgjua edhe në Jugosllavi dhe Kinë, përpara se atje të pranohej papunësia masive. Në konferencën e partisë në nëntor, Hoxha pranoi gabimet strukturore. Duhen bërë përpjekje për të krijuar vende pune “aty ku janë njerëzit”.
Në qytete ata jetojnë në banesa të pa suvatuara, të ngrohura me dru, të cilat i ngjajnë lagjeve të varfra edhe kur janë përfunduar. Një familje me dy fëmijë, merr dy dhoma. Sipas planit, mesatarisht pesë persona, jetojnë në çdo apartament të ri.
Meqenëse lidhja familjare është ende e paprekur, të afërmit mblidhen kur është e mundur, për shembull, dy vëllezër marrin një apartament më të madh, me të afërmit e tyre dhe nëse të gjithë të rriturit fitojnë para, ata blejnë një televizor së bashku. Është klasifikuar si mall luksi, në tabelën e mallrave zyrtare dhe të kushton pagën mesatare, prej dy vitesh punë.
Punëtori shqiptar, mundohet mesatarisht në ditë për një kile mish, tre orë për një kilogram fruta ose, një furçë dhëmbësh dhe një javë, për një palë këpucë plastike, po aq kohë, sa për një muaj në një çerdhe (ushqim përfshirë).
Çdo vit, ai shpenzon një ose dy rroga, për librat shkollorë të një fëmije. Shteti paguan tarifat e shkollimit, vetëm nëse prindërit e studentit, janë të paprivilegjuar. Si në të gjitha vendet socialiste, ilaçet kushtojnë dhe jo pak; Pacientët janë në radhë, para spitalit të Durrësit.
Nënat marrin deri në 36 ditë pushime në vit, nëse një fëmijë i vogël sëmuret, si dhe pushim nga puna, çdo tre orë për të ushqyer foshnjën e tyre me gji. Emancipimi i gruas tregohet – si kudo në socializmin real – kryesisht në pjesëmarrjen e tyre në punën me pagë. Arritja e Shqipërisë: Vajzat rekrutuese me uniformë, me një hark të kuq në kapelë, si shenjë gjinore, marshojnë mbi rrugët me zhavorr të Shqipërisë, nën komandën e një rreshteri (mashkull) me karabinë.
Është e vështirë të imagjinohet se kjo mënyrë jetese, është qëllimi i dëshiruar i studentëve rebelë në Prishtinë, kryeqyteti i “Krahinës Autonome” të Kosovës, në Republikën Jugosllave të Serbisë. Është e vështirë të imagjinohet, se ata do të dëshironin të shkëmbenin të drejtat e tyre, si qytetarë të Jugosllavisë, si liria e udhëtimit dhe toka bujqësore private, për sigurinë social-totalitare, të Shqipërisë.
Është gjithashtu e vështirë të imagjinohet se Shqipëria – siç pretendon Beogradi – i do vërtet ata: Ribashkimi i dy shteteve socialiste, njëri prej të cilëve është rreptësisht stalinist dhe tjetri me orientim, më social-demokrat, sjell me vete përfitimin e një potenciali të rrezikshëm protestues për Shqipërinë. Sepse në Jugosllavi, jetojnë rreth gjysma e shqiptarëve, sa në vetë Shqipërinë.
Tingëllon e besueshme kur Enver Hoxha këmbëngul – siç bëri kohët e fundit në konferencën e partisë së tij – se Shqipëria nuk po përpiqet për unitet, por se i takon vetë kosovarëve, të luftojnë për të drejtat e tyre dhe të formojnë republikën e tyre shqiptare, brenda shtetit të Jugosllavisë.
“Shqipëria nuk po mendon për një zgjidhje të dhunshme, shpjegon akademiku Aleks Buda. Kjo do të thotë: “Në çdo rast, Lufta e Tretë Botërore, nuk do të shpërthejë këtu. Bunkerët, sipas Budës, presin dhe “nuk bëjnë asgjë”.
Një Shqipëri e Madhe në fakt, do të duhej të fillonte nga e para, domethënë të riedukonte çdo të tretën qytetar, larg Allahut dhe drejt Hoxhës. Besnikëria e shqiptarëve, të cilët janë nënshtruar prej 35 vitesh, është tashmë e pasigurt.
Kur bie mbrëmja, në vend-banimet e “bijve të shqiponjave”, shqiptarët kërkojnë lirinë e tyre. Gratë e martuara ecin pranë burrave të tyre (të dashuruarit nuk duken), me ngjyrë të kuqe në buzë dhe me këpucë me taka të larta, jo saktësisht konform sistemit.
Më 1 nëntor, Hoxha e quajti; “një problem të madh ideologjik” dhe “një të keqe të madhe”, “mentalitet dhe mënyra të të menduarit si mikroborgjez, që kanë rrënjë të thella në vendin tonë”. Mbi të gjitha, “masat e mëdha të të rinjve, ende nuk janë ngurtësuar nga serioziteti i jetës”.
Nën mbulesën e errësirës, i huaji pyetet me kujdes nëse do të dëshironte të shiste orën e tij. Adoleshentët me rroba të rreckosura, lypin për çamçakëz dhe shpejt zhduken në një rrugë anësore, përpara stacionit më të afërt të policisë, vetëm për t’u rishfaqur njëqind metra më tutje, për të pyetur përsëri.
Në blloqet e banesave të një vend-banimi punëtorësh në Durrës, shumica e antenave televizive, nuk janë të drejtuara nga Lindja, drejt transmetuesit qeveritar Tirana (katër orë politikë dhe sport çdo ditë), por drejt Italisë, drejt Perëndimit.
Edhe nëse gjithçka tjetër është ndryshe në Shqipëri – shqiptarët nuk janë njerëz të ndryshëm, se kudo në vend tjetër. Në qytetin e Sarandës, sekretari i partisë së rrethit, po organizon një festë për 200 të ftuar. Gjysma ulen në tarracën e hotelit në sfond – vetëm burra. Shefi, me shirita, i përshëndet një nga një, me një shtrëngim duarsh, të hirshme.
Por çiftet e përzgjedhura që ulen në pistën e kërcimit, hanë e pinë, marrin puthje në faqe, nga punëdhënësi i tyre. Pas një kënge ku ngrihet lart kulti i Enver Hoxhës, ata kalojnë në tango, sirtaki – kufiri grek nuk është larg – dhe kolo serbe, ku shoferi i sekretarit të partisë së rrethit, lejohet të kërcejë në tete.
Makina e sekretarit të partisë së rrethit, një “Mercedes”, është e parkuar para hotelit.
Marx: “Feja është psherëtima e krijesës së shtypur, mendja e një bote të pashpirt, ashtu siç është fryma e kushteve pa mendje. Është opiumi i popullit”! Memorie.al
