Dashnor Kaloçi
Memorie.al publikon historinë e panjohur të familjes Toro nga fshati Kurjan i Roskovecit, ku të parët e saj, pasi ishin diplomuar në universitetet e Stambollit, gjatë periudhës së Monarkisë së Zogut shërbyen në organet e Drejtësisë, si Salih Toro, që u emërua në funksionin e Kryetarit të Degës Civile në Gjykatën e Diktimit në Tiranë. Angazhimi i familjes Toro e gjitha me Lëvizjen Antifashiste dhe tërheqja nga radhët e Frontit, pas prishjes së Marrëveshjes së Mukjes, duke mbajtur anën e forcave nacionaliste, gjë e cila u bë shkak që pas ardhjes së komunistëve në pushtet, ajo familje të konsiderohej si reaksionare dhe të përfundonte në kampet e internimit, që në vitin 1945. Arratisja e Qani Toros nga Shqipëria, duke u vendosur në Gjermaninë Perëndimore pranë Kompanisë 4000 dhe ngjarja tragjike e Rrushit Toros, që punonte në puset e naftës në Kuçovë, të cilin pasi e demaskuan para të gjithë punëtorëve, një nga oficerët e Sigurimit të Shtetit me gradën e togerit, nxori pistoletën dhe e qëlloi tre herë në kokë…?!
Torot, mbështetës të Monarkisë
Haziz Toro u lind në vitin 1920-të në fshatin Kurjan të Roskovecit, prej nga është dhe origjina e familjes së tij. Një ndër burrat më të dëgjuar të asaj familje, ka qenë Emin Toro, i cili lindi rreth viteve 1850-të dhe pjesën më të madhe të jetës e kaloi në Turqi, ku dhe u diplomua në Jurisprudencë. Në atë kohë që Emini studioi në Turqi, në degën e Jurisprudencës të Universitetit të Stambollit, ishte dhe një nga të afërmit e tij, Salih Toro. Pas diplomimit, Salihu u kthye në Shqipëri dhe në vitin 1921, ai u thirr në Tiranë dhe u caktua në funksionin e Kryetarit të Degës Civile në Gjykatën e Diktimit,. Në vitet e fundit të jetës, Emini u kthye në vendlindjen e tij, ku dhe ndërroi jetë rreth viteve të para të shekullit të kaluar. Ai la dy djem: Rizain dhe Hazbiun, të cilët pas vdekjes së të atit, u morën me administrimin e pasurisë së familjes së tyre, që ishte mjaft e madhe. Nga të dy djemtë e Emin Toros, vetëm Rizai bëri emër, pasi u mor me politikë dhe në atë kohë ka qenë i njohur në të gjithë krahinën. Ndërsa djali tjetër i Eminit, Hazbiu, pasi vazhdoi studimet dhe u diplomua për Financë në Turqi, gjatë viteve të Monarkisë së Zogut, shërbeu si toger i Financave në doganën e fshatit Bllatë të Prefekturës së Dibrës. Rizai që ishte dhe djali i madh i Emin Toros, pati tre djem: Rrushitin, Qaniun e Hazizin dhe të tre vëllezërit, studiuan e u diplomuan në shkollën Teknike Amerikane të Harry Fultzit në Tiranë. Pas diplomimit në atë shkollë, Qaniu me Rrushitin, filluan punë të ndryshme, në fundin e viteve ’30-të, ndërsa Hazizi fitoi një të drejtë studimi nga qeveria Monarkiste e asaj kohe, duke u regjistruar në Fakultetin e Agronomisë, pranë Universitetit të Bolonjës. Por pasi mbaroi vitin e parë Hazizi i ndërpreu mësimet dhe u kthye në Shqipëri, me synim për të marrë pjesë në Lëvizjen Antifashiste.
Familja Toro e gjitha me Luftën
Gjatë periudhës së Luftës, në vitet 1939-1944, e gjitha familja Toro, e cila asokohe bëhej rreth 12 shtëpi, u lidh me Lëvizjen Antifashiste. Ajo familje në atë kohë kishte miqësi të ngushtë, me disa nga shtëpitë e para të Mallakastrës, si atë të Bektash Bej Çorushit, Bektash Bej Cakranit, Sheh Ismail Çorushit (babai i Mehmet Shehut) Cfirët, Klosët etj. Po kështu përveç këtyre familjeve të njohura mallakastriote, familja Toro e kishte shtrirë miqësinë e saj edhe me familje të tjera të njohura, si me Sefat e Lushnjes, Rexho Plakun e Konispolit, e deri me atë të Ali Maliq Agollit në Dibër. Lidhur me këto e qëndrimin e asaj familje gjatë periudhës së Luftës, Haziz Toro, tregon: “Që në prillin e vitit 1939-të, e gjithë familja jonë e shprehu hapur indinjatën, kundër pushtimit fashist të vendit dhe aty nga viti 1942, vëllai im Qaniu, u mor me organizimin e Grupit të Parë partizan të krahinës sonë të Mallakastrës, duke u emëruar dhe komandant i atij formacioni të armatosur. Në atë kohë në përbërje të atij grupi, u bashkuan dhe Mehmet Shehu me Xhelal Staraveckën, të cilët më pas u bënë udhëheqës kryesorë të formacioneve më të mëdha të Ushtrisë Nacional-Çlirimtare të Enver Hoxhës. Gjatë periudhës së Luftës, familja jonë kishte disa hasmëri të vjetra me familjen e Isa Toskës dhe ato u shtuan akoma dhe më shumë, pasi vëllai ynë, Qaniu, doli në mal në krye të Grupit të Parë partizan të Mallakastrës. Nisur nga ky fakt, Isa Toska i cili kishte edhe mbështetjen e italianëve, shfrytëzoi rastin dhe na i dogji shtëpitë tona në fshatin Kurjan. Nga vjeshta e vitit 1943, kur Enver Hoxha denoncoi Marrëveshjen e Mukjes dhe filloi përplasja e hapur, në mes forcave partizane dhe atyre nacionaliste, familja jonë u tërhoq nga Fronti dhe u distancua nga forcat partizane. Pas kësaj ne mbajtëm anën e forcave nacionaliste dhe vëllai ynë, Qaniu, qëndroi me disa forca nacionaliste ku bënte pjesë dhe Ismail Çorushi, të cilat kishin ndërprerë çdo lloj bashkëpunimi me partizanët”.
1945, internimi i Torove
Menjëherë pas mbarimit të Luftës, regjimi komunist që erdhi në fuqi e shpalli familjen Toro, armike dhe reaksionare, e filloi ta luftonte atë me të gjitha mënyrat. Lidhur me këtë, Hazis Toro kujton: “Menjëherë pas mbarimit të Luftës, që në dhjetorin e vitit 1944, familja jonë u gjend nën terrorin e komunistëve që erdhën në pushtet, të cilët filluan hakmarrjen ndaj nesh. Në fillimin e vitit 1945, ne na internuan familjarisht në qytetin e Krujës, ku bashkë me shumë familje të tjera, na mbanin nën kontroll të vazhdueshëm. I vetmi që mundi të shpëtonte nga familja jonë në atë kohë, ishte vëllai im, Qaniu, i cili qëndroi në arrati, nëpër male për të shpëtuar nga hakmarrja e komunistëve, të cilët e kishin shpallur atë armik që nga viti 1943, kur ai u distancua nga partizanët dhe u bashkua me forcat nacionaliste. Pasi qëndroi disa kohë nëpër male, në fillimin e vitit 1946, Qaniu së bashku me dy shokët e tij, intelektualë të njohur që ishin diplomuar në Perëndim: Taho Baçi dhe Ramadan Velmishi, u arratisën nga Shqipëria dhe u vendosën në Republikën Federale Gjermane. Në viti 1950-të, Qaniu u inkuadrua në radhët e “Kompanisë 4000”, e cila ishte instaluar në disa kodrina në periferinë e qytetit të Munihut. Ajo kompani që kishte një efektiv prej 4000 personash, nga të gjitha vendet e Europës Lindore, kishte dhe dy batalione me 250 shqiptarë, të cilët stërviteshin nga anglo-amerikanët, për të zbarkuar në Shqipëri. Qaniu, qëndroi në atë kompani deri aty nga viti 1954, kur ajo u shkri pas tradhtisë, që kishte bërë, Kim Filbi, agjenti britanik që punonte për sovjetikët. Pak kohë më vonë, vëllai im, Qaniu, u largua nga Gjermania dhe u vendos në SHBA-ës ku jetoi deri në vitin 1982″.
Ekzekutimi i Rrushitit në Patos
Deri në vitin 1950-të, familja Toro vazhdonte të qëndronte në internime, së bashku me shumë familje të tjera të cilat komunistët i kishin shpallur armike dhe reaksionare. Por në vitin 1950-të, kur Qani Toro u inkuadrua në formacionet e bazave ushtarake, që stërviteshin nga anglo-amerikanët për t’u hedhur si diversantë në Shqipëri, ndaj asaj familje filloi një goditje akoma dhe më e ashpër. Lidhur me këtë, Haziz tregon: “Në fillimin e vitit 1950-të, pasi plotësuam pesë vitet e parë të dënimit në internim, ne na hoqën nga Kruja dhe na internuan përsëri, duke na shpërndanë nëpër vende të ndryshme. Mua me gjithë familjen time, më çuan në Kalanë e Porto-Palermos, ndërsa vëllai tjetër, Rrushiti, pasi u lirua shkoi në Patos, ku filloi punë si punëtor në një nga ndërmarrjet e Naftës të asaj zonë. Por kjo punë nuk zgjati shumë, sepse si duket iu mësua biografia, që ai nuk e kishte treguar. Pas kësaj Rrushitin e nxorën përpara kolektivit, ku kishte filluar punë dhe i bënë një demaskim publik, duke e quajtur armik dhe sabotator që kishte shkuar aty, për të djegur puset e naftës. Në fund të asaj mbledhje kur të gjithë prisnin që Rrushitit t’i viheshin hekurat, ndodhi diçka tjetër akoma më e rëndë. Një nga oficerët e Sigurimit të Degës së Brendshme të Mallakastrës, i cili mbante gradën e togerit, nxori pistoletën nga brezi dhe e qëlloi tre herë pas koke, duke e lënë Rrushitin, të vdekur në vend, aty përpara të gjithë naftëtarëve, që ishin në atë mbledhje. Ajo vrasje i terrorizoi të gjithë ata punëtorë, që i kishin mbledhur jo rastësisht aty, por asnjëri nuk mund të reagonte pasi i gjithë vendi, ishte i rrethuar më përpara nga forca të shumta policore”.
Burgoset Çezari, Qazimi e Ylviu
Vrasja barbare e Rrushit Toros, në atë kohë e rëndoi akoma dhe më shumë gjendjen e fisit të tij, pasi të gjitha familjeve Toro, që në atë kohë ishin të internuara, u përmendej shpesh duke u thënë se: kishin një njeri të pushkatuar nga Partia. Lidhur me këtë, Hazizi kujton: “Pas vrasjes së Rrushitit, unë qëndrova i internuar në Porto-Palermo, deri në vitin 1956. Në atë vit, mua më çuan në fshatin Plug të Lushnjes, ku dhe krijova familje, duke u martuar me vajzën e Ali Maliqit (Agollit), me të cilët ne kishim miqësi të vjetër. Në atë fshat ne qëndruam të internuar deri në vitin 1967, kur na liruan nga internimi e na kthyen në fshatin tonë Kurjan. Në atë kohë aty u grumbulluam të gjitha familjet e fisit tonë, që kishim qenë nëpër internime. Edhe në fshatin tonë Kurjan, ne na çuan si të internuar dhe lufta ndaj nesh ishte akoma dhe më e forte, pasi na njihnin të gjithë. Si rezultat i kësaj, në viti 1976, regjimi komunist filloi edhe një goditje tjetër, ndaj familjes sonë. Në atë vit u arrestua nipi im, Çezar Toro, (djali i Qaniut) i cili punonte në kooperativë dhe u dënua me dhjetë vjet burg politik. Pas arrestimit dhe dënimit të Çezarit, u arrestua dhe u dënua po me dhjetë vjet burg, edhe Qazim Toro, djali i kushëririt tim të parë. Hakmarrja e komunistëve ndaj familjes sonë, nuk mbaroi me kaq, sepse pas tyre u arrestua dhe u dënua po me dhjetë vjet burg politik edhe një kushëri tjetër i yni, Ylvi Toro. Ai u bashkua me Çezarin dhe Qazimin në kampin e Spaçit, ku të tre vuajtën dënimet, deri aty nga viti 1986″, kujton Haziz Toro./Memorie.al
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
