Nga Prof. Dr. Kasem Biçoku
Pjesa e parë
-Dokumentet e dhuruara nga ish-këshilltari ushtarak gjerman, koloneli Volfman Hofman, nuk dëshmojnë ikjen e “ushtarit të fundit gjerman nga Shqipëria më 29 nëntor 1944”-
Memorie.al / Ceremonia që u organizua në shkurt të vitit 2002 ,nga Ministria e Mbrojtjes e Republikës së Shqipërisë, për marrjen në dorëzim të fotokopjeve të dy dokumenteve për datën e çlirimit të Shqipërisë, që koloneli Volfman Hofman, ish-këshilltar ushtarak gjerman, pranë atij dikasteri, bashkë me një letër në gjuhën shqipe të firmosur prej tij, ia dorëzoi gjeneral-majorit Pëllumb Qazimi, ishte një veprim jashtë kuadrit ligjor që zbatohet në vendin tonë, për dokumentet historike. Dokumente të tilla depozitohen nëpër arkivat shtetërorë të vendit tonë, kryesisht në Arkivin Qendror Shtetëror. Qëndrimet e mëtejshme të përfaqësuesve të Ministrisë së Mbrojtjes, kanë qenë jo vetëm politike, por edhe jashtë etikës së komunikimit me median dhe studiuesit.
Gjatë ceremonisë së dhurimit të fotokopjeve të të dy dokumenteve prej kolonelit V. Hofman, përfaqësuesit e Ministrisë së Mbrojtjes, i refuzuan kërkesat e gazetarëve për të marrë fotokopje të tyre, që t’i botonin nëpër gazeta dhe t’i jepni në televizione. Në rrethana të tilla, kur Ministria e Mbrojtjes nuk lejoi që persona të tjerë, të dispononin kopje të dokumenteve të dhuruara nga koloneli V. Hofman, m‘u desh të ndiqja rrugë të tërthorta, për t‘i shtënë ato në dorë.
Z. Uran Butka, iu drejtua Arkivit të Shtetit, që të zbatohej legjislacioni në fuqi dhe t‘i kërkohej Ministrisë së Mbrojtjes, që t‘i dorëzonte Arkivit, kopje të atyre dokumenteve. Ndërkaq deputeti dhe sekretari i Komisionit të Mbrojtjes të Kuvendit të Shqipërisë, z. Astrit Bushati, vazhdimisht e me insistim për disa muaj, i kërkoi Ministrisë së Mbrojtjes, që t‘i dorëzoheshin kopje të këtyre dokumenteve, por nuk arriti t‘i merrte ato.
Vetëm pas kërkesës së përsëritur të nënkryetares së Kuvendit, z. Jozefina Topalli, Ministria e Mbrojtjes u detyrua në maj të vitit 2002, t‘ia jepte fotokopjet e tyre z. Jozefina Topalli dhe t‘i depozitonte ato në Arkivin e Shtetit. Mbajtja e fshehtë e fotokopjeve të këtyre dokumenteve, krijoi mundësinë për keqinformimin e opinionit publik prej disa personave.
Gazeta “Ushtria”, organ qendror i Ministrisë së Mbrojtjes, më datën 1 mars të vitit 2002, botoi si kryeartikull të saj, një intervistë me dhuruesin e fotokopjeve të të dy dokumenteve: “Dokumenti: “Ushtari i fundit gjerman, iku nga Shqipëria më 29 nëntor `44”. Përmbajtja e këtij titulli, nuk pasqyrohet në dokumentet e dhuruara. Krahas kësaj interviste, në gazetën “Ushtria” u botua me faksimile letra që koloneli V. Hofman, i ka dërguar gjeneral-majorit Pëllumb Qazimi, si edhe faksimile me paragrafë prej të dy dokumenteve, të cila janë pothuajse të palexueshme.
Në letrën në gjuhën shqipe, të firmosur nga koloneli V. Hofman, është shkruar: “Korpusi XXI alpin …lëshoi më 29.11.1944, qytetin e fundit të madh të Shqipërisë, Shkodrën. Prandaj kjo datë mund të quhet fundi i pushtimit të Shqipërisë”. Në tekstin e intervistës, pasi përsëritet fraza e mësipërme, vijohet: “Është shkruar pikërisht kështu, e zeza mbi të bardhë”. Për këto fjalë të dhëna më sipër, nuk është dhënë asnjë pjesë e cituar nga dokumenti.
Po më 1 mars të vitit 2002, gazeta “Zëri i Popullit”, duke e paraqitur ish-këshilltarin gjerman, kolonelin V. Hofman, me gradën e gjeneralit, botoi artikullin; “Dokumenti, një shuplakë historike mbi falsifikatorët”. Kjo gazetë botoi gjithashtu edhe një prononcim të Xhemil Frashërit, si edhe një foto të fotokopjeve të të dy dokumenteve, të vendosur në një kornizë xhami, për të dëshmuar në këtë mënyrë se kishte “arsye”, se pse kopjet e këtyre dokumenteve, nuk u jepeshin të tjerëve.
Edhe gazeta “Kushtrim brezash”, po më 1 mars të vitit 2002, dha njoftimin e shkurtër për dorëzimin e dy dokumenteve nga koloneli V. Hofman. Për të dëshmuar se gjoja këto dokumente vërtetojnë se Shkodra është çliruar më 29 nëntor të vitit 1944, Xhelal Gjeçovi, më 29 mars të vitit 2002, ka botuar në gazetën “Shekulli” një artikull me titullin: “Historia dhe vlera e një dokumenti”. Edhe ky autor nuk ka cituar asnjë pjesë a frazë, prej dy dokumenteve të dhuruara!?
Në vend të tyre Xh. Gjeçovi ka risjellë dokumente të përdorura në shkrimet e mëparshme të tij, (“Zëri i Popullit” 21.10.1997; po aty 29. ll. 1997; “Shekulli”, 22. ll. 1999) dhe të Xhemil Frashërit (“Zëri i Popullit” 28. ll. 1999; “Studime historike” 2000, nr. 1-2).
Këto shkrime janë shqyrtuar imtësisht në librin tim; “28 nëntor 1944 – Dita e Çlirimit të Shqipërisë” (Tiranë 2001) dhe kam treguar pasaktësitë dhe shtrembërimet që u janë bërë dokumenteve gjatë sundimit tiranik të Enver Hoxhës, veçanërisht nga vetë Xhemil Frashëri, me shkrimet e botuara prej tij, në organet e sipërpërmendura.
Ndërkaq gazeta “Ballkan”, botoi më 4 prill të vitit 2002, artikullin pa emër autori: “Rikthehet debati: Kur u çlirua Shqipëria”? Në këtë artikull, jepet se nga përmbajtja e dokumenteve, të dhuruara prej kolonelit V. Hofman, nuk del se Shkodra është çliruar më 29 nëntor.
Kur Ministria e Mbrojtjes, i dorëzoi z. Jozefina Topalli, fotokopjet e të dy dokumenteve ushtarake gjermane, thuajse në të njëjtën kohë dhe jo rastësisht, por me shpresën se njerëz të tjerë nuk do të guxonin të merreshin më me çështjen e datës së çlirimit të Shqipërisë, reagoi politikisht ndaj artikullit pa emër autori, të botuar dy muaj më parë në gazetën “Ballkan”, një punonjës i Ministrisë së Mbrojtjes, koloneli Sali Onuzi, me shkrimin: “Hoffman: Forcat gjermane u tërhoqën përfundimisht nga Shkodra, më 29 nëntor 1944” (gazeta “Kushtrim brezash”, 7, 14 dhe 21 qershor, 2002).
Ky shkrim i gjatë i tij, është hartuar me fjalorin dhe stilin anakronik demaskues të komisarëve politikë enveristë të Ushtrisë, të cilët, pasi tirani gjakësor Enver Hoxha, “zbulonte” herë pas here armiq në radhët e saj, ata i mbanin iso dhe vijonin denoncimin nëpër mbledhje të ndryshme, madje edhe vetë këta, me fantazinë e tyre të sëmurë, arrinin “të zbulonin” armiq të tjerë. Shkrimi i Sali Onuzit dëshmon më së miri, se sa larg është de-politizimi i vërtetë i një pjese të ushtarakëve të lartë të Ushtrisë sonë.
Pasi ka dhënë të përkthyera me pasaktësi pjesët e dokumenteve ku përmendet Shkodra (gjë që vë në dyshim edhe përkthimin shqip të letrës dhe të intervistës së kolonelit V. Hofman), koloneli S. Onuzi, ka bërë këtë interpretim të gabuar të përmbajtjes së tyre: “Pra në të dy dokumentet, thelbi i informacionit është i njëjtë: është regjistruar më 30 nëntor, si informacion ditor për veprimtarinë e një dite dhe është e kuptueshme se përfshin datën 29 nëntor.
Më 30 nëntor informacioni nuk mund të quhet më ditor për datën 28 nëntor”. Në vijim S. Onuzi, ka përsëritur po ato dokumente që janë përdorura më parë në shkrimet e Xhemil Frashërit dhe të Xhelal Gjeçovit.
Në artikujt e tyre, që japin të njëjtat gjëra, në vend që të shqyrtohen të gjitha burimet historike për datën e çlirimit të Shkodrës, ata kanë përzgjedhur një sasi fare të kufizuar dokumentesh, pa ua shqyrtuar përmbajtjen. Në shkrimet e tyre nuk jepen dokumentet e shumta që tregojnë se Shkodra dhe Shqipëria, janë çliruar më 28 nëntor.
Ata injorojnë realitete të tilla, se më 1944, kjo datë është kremtuar në të gjithë Shqipërinë, si dita e çlirimit (prandaj qeveria dhe organet e tjera shtetërore erdhën në Tiranë 11 ditë pas çlirimit të saj, më 28 nëntor), se në vendimet që morën më 28 nëntor të vitit 1944, organet e larta të pushtetit komunist, si edhe në fjalimin që vetë E. Hoxha ka mbajtur në Tiranë po atë ditë, e kanë quajtur 28 nëntorin, si datë të çlirimit të Shqipërisë.
Më mirë se kushdo tjetër datën e çlirimit të qytetit të tyre, e kanë ditur vetë shkodranët. Në Shkodër 28 nëntori vijoi të kremtohej si dita e çlirimit edhe në vitin 1945, siç e dëshmon shtypi lokal i kohës (foto 1), artikuj të të cilit për këtë datë i kam ribotuar në librin kushtuar datës së çlirimit. Ato që kam thënë në këtë libër, nuk po i përsëris. Për datën e çlirimit të Shqipërisë, vijon këmbëngulja e autorëve të mësipërm, të cilët keqpërdorin burimet dhe të dhënat historike, për të dezinformuar opinionin publik.
Xh. Frashëri e Xh. Gjeçovi, vazhdimisht kanë përdorur në shkrimet e tyre dy trakte, të 28 dhe 30 nëntorit 1944, i pari i Këshillit Nacionalçlirimtar të Shkodrës dhe i dyti i është atribuuar qëllimisht për dezinformim, po këtij Këshilli. Trakti i parë është titulluar; “Drejt çlirimit” dhe në fund mban datën “28 nanduer 1944” dhe ka frazën; “Mbas çlirimit të Tiranës, vetëm Shkodra mbeti pa u çlirue”. (Trakti është ribotuar i plotë në librin e K. Biçokut, 28 nëntor 1944…f. 65-68).
Për studiuesin, që i njeh të gjitha burimet për datën e çlirimit të Shkodrës, trakti i mësipërm nuk bie ndesh me burimet e shumta që tregojnë se Shkodra është çliruar pasditen e 28 nëntorit, sepse trakti duhet të jetë shtypur natën e 27-28 nëntorit, ose së shumti në mëngjesin e 28 nëntorit, kur gjermanët ende nuk ishin larguar nga rajoni i Shkodrës.
Madje pjesa e këtij trakti: “roja që vetë populli ka ba mbramë vullnetarisht nëpër lagjet, e vërteton një fakt të tillë dhe dëshmon se ai s’ka qenë kurrë me okupatorin e këlyshët e tij”, tregon se natën e 27-28 nëntorit, praparojat e ushtrisë gjermane ishin tërhequr nga qyteti i Shkodrës dhe ishin vendosur në periferi të tij, sepse pjesa kryesore e trupave gjermane, ishin larguar nga Shqipëria.
Edhe më i qëllimshëm është interpretimi që i kanë bërë traktit të 30 nëntorit, me titull; “Shkodra u çlirua” (foto 2), në të cilin nuk thuhet se Shkodra është çliruar më 29 nëntor. Ky trakt është shkruar toskërisht, më letër e me shkronja të ndryshme, nga ato të traktit të 28 nëntorit. Megjithëse nuk ka të shënuar atë që e ka hartuar, në ribotimet që i janë bërë më pas, qëllimisht për të keqinformuar, i është atribuuar Këshillit Nacionalçlirimtar të Shkodrës.
Trakti duhet të jetë shtypur në Tiranë, sepse atë ditë shtypi nuk kishte dalë, nga që vijonte për të tretën ditë, festimi i çlirimit të Shqipërisë. Falsifikimin e emrit të subjektit që e ka hartuar traktin, e ka bërë për herë të parë Instituti i Historisë së Partisë pranë Komitetit Qendror të PPSH-së, në vëllimin; “Thirrje dhe Trakte të Partisë Komuniste të Shqipërisë 1941-1944” (Tiranë 1962, fq. 607-608).
Në shkrimet e autorëve të mësipërm, janë përzgjedhur për t’u keqinterpretuar edhe disa dokumente ushtarake gjermane. Këto dokumente përgjithësisht, janë shënime shumë të përmbledhura e në formë ditarësh të komandave eprore të ushtrisë gjermane, të hartuara larg tokave shqiptare dhe zakonisht disa muaj pas informacioneve, që kanë marrë nga komandat ushtarake vartëse. Prandaj ato, siç kam shkruar edhe më parë, japin data të ndryshme për çlirimin e Shkodrës, 28, 29 e 30 nëntor, madje edhe 4 dhjetor.
Njëri prej këtyre dokumenteve, i përdorur prej të gjithë autorëve të mësipërm, është: “29.11. Urat, që kalojnë në Bunë dhe Drin të Shkodrës, u shkatërruan. Praparoja gjendet në Koplik”. Sipas këtij dokumenti Kopliku edhe më 29 nëntor, vijonte të ishte nën pushtimin gjerman. Kjo nuk është e vërtetë dhe dëshmon për pasaktësitë kronologjike, që kanë dokumentet ushtarake gjermane.
Autorët e mësipërm dhe të tjerë, krahas keqpërdorimit të dokumenteve historike për datën e çlirimit të Shqipërisë, në të njëjtën mënyrë, kanë vepruar edhe për pasqyrimin e ngjarjeve të njohura historike, siç është p.sh. festa kombëtare e Jugosllavisë, 29 nëntori.
Disa herë kam vënë në dukje se, në kuadrin e politikës antikombëtare të E. Hoxhës, për bashkimin e Shqipërisë me Jugosllavinë, data 29 nëntor, u bë festë zyrtare e Shqipërisë (në kundërshtim me të vërtetën historike dhe me kriteret që përdoren për caktimin e datave të festave kombëtare e shtetërore), për ta kremtuar në të njëjtën ditë me festën kombëtare të Jugosllavisë, e cila e përkujton 29 nëntorin e vitit 1943, datën kur u mbajt në Jajcë, Mbledhja II-të e Këshillit Antifashist Nacionalçlirimtar të Jugosllavisë (AVNOJ), si datë të shënuar kur u hodhën themelet organizative të shtetit komunist titist.
Vendimet e AVNOJ-it u imituan pas disa muajsh, më 24 maj 1944, nga E. Hoxha, në Kongresin e Përmetit. Autorëve të mësipërm u është shtuar edhe Ana Lalaj. Ata disa herë janë prononcuar për çështjen e kësaj date, duke shtrembëruar të vërtetën. A. Lalaj ka shkruar më 1997, se 29 nëntori paska qenë “data e çlirimit të Beogradit” (“Gazeta Shqiptare”, 31 tetor 1997). Ky qytet është çliruar më 20 tetor 1944 (“Enciklopedia Jugosllavie, l, Zagreb, 1955”, fq. 447). Në emisionin televiziv të transmetuar në mëngjesin e datës 29 nëntor 2001, në “Vizion +”, Ana Lalaj ka deklaruar një të pavërtetë tjetër: “29 nëntori si festë e Jugosllavisë, është vënë më 1946, kurse e jona më 1945”.
E vërteta është ndryshe. Disa herë kam shkruar se 29 nëntori i vitit 1943, si festë kombëtare e Jugosllavisë, është kremtuar qysh në fillim, siç e ka dhënë edhe një kronikë e botuar në gazetën “Bashkimi”, më 30 nëntor të vitit 1945 dhe që përshkruan kremtimin e saj në Tiranë, nga Legata Jugosllave (foto 3).
Kurse vendimi për kremtimin e 29 nëntorit, si festë të çlirimit të Shqipërisë, është marrë nga Kryesia e Këshillit Antifashist Nacional-Çlirimtar, më 9 nëntor të vitit 1945 (disa anëtarë të kësaj Kryesie e kanë kundërshtuar datën 29 nëntor dhe votuan kundër saj) dhe u botua në “Gazetën Zyrtare”, më 30 nëntor të vitit 1945, prandaj zyrtarisht ajo filloi të kremtohej në Shqipëri në vitin 1946, sepse në nenin 8 të vendimit është shkruar: “Kjo ligj hyn në fuqi ditën e botimit të saj në “Gazetën Zyrtare.
(Proces-verbali i mbledhjes së 9 nëntorit të Kryesisë së Këshillit Antifashist Nacionalçlirimtar. është botuar për here të parë i plotë. nga K. Biçoku, 28 nëntor 1944…, fq. 71-77). Për këtë arsye, në vitin 1945, Kryesia e Këshillit Antifashist Nacionalçlirimtar, jo me rastin e 29 nëntorit, por “me rastin e 28 nëntorit”, shpalli “faljen dhe uljen e dënimeve për të dënuarit si kriminelë lufte dhe armiq të popullit” (Gazeta “Bashkimi” 28. 11. 1945; “Gazeta Zyrtare”, nr. 76, 1.12. 1945).
Zhurma dhe keqpërdorimi që u bë me dy dokumentet ushtarake gjermane, fotokopjet e të cilëve koloneli V. Hofman, ia dhuroi gjeneral-majorit Pëllumb Qazimi, më detyron të ndalem në përmbajtjen e tyre. Përkthimin e dokumenteve në gjuhën shqipe, e kanë bërë dy studiues gjermanë dhe përkthimi i tyre ka ndryshime të rëndësishme, me ato që u janë bërë dokumenteve në artikullin pa emër autori, të gazetës “Ballkan” dhe në artikullin e kolonelit S. Onuzi. Memorie.al
Vijon numrin e ardhshëm
