Nga David Binder
Pjesa e dytë
-Artikulli i “The Times, i vitit 1985 me autor gazetarin David Binder, korrespondent i saj në Ballkan-
Memorie.al / Në 18 qershor 1984, ushtarët shqiptarë qëlluan në mes të ditës tre zhytës francezë nga “Club Mediterranee”, duke vrarë një prej tyre. Më 16 shtator, roje të tjera kufitare vranë një pylltar grek në kufi. Raporte të tilla lajmesh për Shqipërinë, nuk duken aspak të zakonshme – me kuti pilulash dhe bunkerë betoni të mbushura nëpër fshatra, një politikë e jashtme e ashpër, një himn kombëtar që përfshin rreshtin “me kazmë dhe pushkë” dhe një histori të shtypjes së brendshme. Ajo që është befasuese, pavarësisht incidenteve të tilla, Shqipëria është një vend i vetmuar, që deri vonë ishte gjithmonë klient i një fuqie të madhe komuniste, duket se gradualisht po del nga një guaskë izolacioniste dhe po kërkon marrëdhënie të reja në Perëndim dhe Lindje.
Profesor Alberti, ishte i impresionuar gjatë qëndrimit të tij nga ato që ai e quajti; “shprehje të krenarisë pothuajse euforike, për përparimin teknik të dikujt”.
“Dëshmi për këtë”, vazhdoi ai, “përfshin rëndësinë e ekspozitës së përhershme mbi Prodhimin dhe Teknologjinë Industriale Shqiptare në Tiranë, krenarinë për disa qendra prodhuese, suksesin në eksportimin e naftës dhe energjisë elektrike”! Prodhimi i naftës tani, arrin në rreth tre milionë e gjysmë tonë, në vit.
Ndërmarrja private është jashtëzakonisht e kufizuar. Pronarët e shtëpive, mund të kultivojnë një zonë të vogël rreth shtëpive të tyre, ose të mbajnë kafshë, për nevoja shtëpiake. Çdo tepricë e lehtë, mund të shitet në tregun vendas, por “vetëm me çmime detyruese të përcaktuara nga shteti”, raporton Dr. Albert. Në qytete, pazaret janë të shumta, si kudo në Ballkan, ku dikur sundonin turqit.
Deri më tani, një vend i qyteteve të vogla, Shqipëria tani po zhvillon qendra urbane. Kryeqyteti, i cili kishte rreth 25,000 banorë në vitin 1939, tani ka 200.000. Shkodra, qyteti i dytë, po shkon drejt 100 mijë.
Në vitin 1967, udhëheqja shqiptare filloi një fushatë për eliminimin e kishave nga jeta publike – në një vend që para Luftës së Dytë Botërore, ishte 70 për qind myslimanë, 20 për qind ortodoksë dhe 10 për qind katolikë – me qëllimin e deklaruar, për krijimin e vendit si; “Shteti i parë ateist”.
Katër priftërinj françeskanë, u dënuan me vdekje në vitin e parë dhe deri në vitin 1972, një prift shkodran u ekzekutua, sepse kishte pagëzuar një fëmijë. Xhamitë dhe kishat në pjesën më të madhe, u kthyen në ndërtesa laike.
Profesor Albert, shkruan se në Muzeun Ateist të Shkodrës, ai pa një ekspozitë grafike, që tregonte 150 xhami, vetëm në rajonin e Shkodrës, përpara se të fillonte fushata e shekullarizimit. Por ai numëroi vetëm 10 xhami, gjatë një muaji udhëtimi nëpër vend.
Feja e organizuar, në fakt, ka kaluar në ilegalitet në Shqipëri, megjithëse vizitorët raportojnë se kanë parë myslimanë të gjunjëzuar, për t’u lutur në perëndim të diellit, në fshat.
Duke gjykuar nga raportimet e të arratisurve, minoriteti grek në Shqipëri është goditur veçanërisht rëndë, nga nxitja e sekularizimit. Por është Papa Gjon Pali II-të, ai që ka bërë deklaratën më të fortë për situatën e fesë në vitet e fundit.
Duke folur më 26 shkurt në Bari, Itali, nga përtej Adriatikut, Papa shprehu shqetësimin në lidhje me liritë fetare në Shqipëri dhe tha: “Mendimet e mia shkojnë për vëllezërit tanë në Shqipëri, të cilët nuk mund të demonstrojnë hapur, besimin e tyre fetar”.
Muajt e fundit, qeveria shqiptare ka ndërmarrë hapa për të përmirësuar marrëdhëniet me dy fqinjët e saj të afërt, Greqinë dhe Jugosllavinë, të cilët kanë qenë në një gjendje shumë të keqe, për shkak të problemeve të pakicave në të dy anët e kufijve.
Që nga viti 1981, një numër i madh i shqiptarëve në Jugosllavi – (janë rreth 1.7 milionë) – kanë kërkuar një republikë të veçantë të tyren. Regjimi i Hoxhës ka shprehur aprovimin e kërkesave të shqiptarëve të Kosovës, duke shtuar ankthin e Beogradit.
Ekziston një irritim këto kohët e fundit, për faktin se rreth 40.000 maqedonas sllavë, banojnë në Shqipërinë Lindore, ku të drejtat e tyre si pakicë, mezi njihen. Megjithatë, jugosllavët, të shqetësuar për drejtimin që mund të marrë Shqipëria, kur të përfundojë epoka e Hoxhës, janë angazhuar për investime që mund të krijojnë një komunitet më të madh interesash, midis dy vendeve.
Ato përfshijnë hapjen e një lidhjeje hekurudhore. Jugosllavia mbetet partneri më i madh tregtar i Shqipërisë, me një vëllim të dyanshëm, prej rreth 112 milionë dollarësh, të parashikuar për vitin 1984.
Në përpjekje për të përmirësuar klimën, një delegacion nga Tirana shkoi në Beograd në fund të qershorit, për të hartuar një marrëveshje bashkëpunimi në shkencë, arsim dhe teknologji. Një koment jugosllav në të përditshmen “Delo”, vuri në dukje se bisedimet kishin filluar në një kohë kur “Shqipëria ka qenë përsëri më e vetëdijshme për izolimin e saj dhe po përpiqet të krijojë lidhje me disa partnerë të huaj të zgjedhur me kujdes, si për shembull, Italia.
Së fundi megjithatë, bisedimet në Beograd u ndërprenë, pjesërisht për shkak të mosmarrëveshjes mbi statusin e pakicave jugosllave të Shqipërisë. Në rastin e Greqisë, ka edhe mosmarrëveshje të pakicave nga të dyja palët.
Athina shpreh keqardhjen për persekutimin, veçanërisht për arsye fetare, të grekëve etnikë në Shqipëri, të cilët numërojnë të paktën 40.000 dhe ndoshta dy ose tre herë më shumë. Nga ana e saj, Shqipëria pohon se Greqia, diskriminon disa mijëra shqiptarë etnikë, që jetojnë në Greqinë veriore.
Të dy vendet janë ende teknikisht në një gjendje lufte, si pasojë e mosmarrëveshjeve kufitare, në fund të Luftës së Dytë Botërore. Kur Kryeministri i Greqisë, Andreas Papandreu, deklaroi në shkurt, se; grekët etnikë të Shqipërisë, ishin në “një situatë të rëndë”, shqiptarët u përgjigjën se kjo ishte; “ndërhyrje në punët e brendshme”.
Sërish, në javën e fundit të qershorit, Tirana dërgoi një delegacion në Athinë, nën kryesimin e zëvendësministrit të Jashtëm, Muhamet Kapllani, për bisedime që përfunduan me siglimin e një marrëveshjeje për hapjen e dy pikave kufitare, ngritjen e një katedre të studimeve greke në Institutin e Lartë Pedagogjik të Gjirokastrës (vendlindja e z. Hoxha) dhe nxitjen e tregtisë. Zyrtarët grekë thonë se gjendja e luftës mes dy vendeve, mund të zgjidhet përfundimisht, në muajt e ardhshëm.
Ka një dimension tjetër në marrëdhëniet e Shqipërisë me fqinjët e saj – fluksi i refugjatëve. Në vazhdën e trazirave të minoritetit shqiptar në krahinën e Kosovës nën Jugosllavi, disa të rinj me kombësi shqiptare, kaluan ilegalisht përtej kufirit, për të kërkuar azil në atdheun amë.
Me shumë pak përjashtime, ata u kthyen, duke u thënë autoriteteve jugosllave në kthimin e tyre, se ishin mbajtur të izoluar për një kohë brenda Shqipërisë, sikur mund të “kontaminonin” njerëzit, me idetë perëndimore.
Sigurisht që standardi i jetesës në Kosovë, edhe pse më i ulëti në Jugosllavi, është ende më i lartë se në Shqipëri, e cila ka të ardhura për frymë, rreth 550 dollarë në vit. Shqiptarët etnikë të Jugosllavisë gjithashtu, gëzojnë liri shumë më të madhe se bashkëkombësit e tyre, shqiptarë.
Në muajt e fundit, numri i shqiptarëve të arratisur në Jugosllavi dhe Greqi, është rritur shumë. Sipas një zyrtari të Beogradit, numri që vjen në Jugosllavi që nga fillimi i vitit është “në qindra”!
Duke marrë parasysh se sa fort Sigurimi i Shtetit i Shqipërisë – (policia sekrete) – ruan kufijtë dhe kontrollon territorin e saj kudo në vend, ky është pothuajse një numër shumë i lartë. Greqia, gjithashtu, ka raportuar një numër në rritje të të arratisurve nga Shqipëria – më së fundi kur dy motra, notuan gjashtë orë, deri në ishullin e Korfuzit, më 29 korrik 1984. Disa nga këta të arratisur, janë nga minoriteti grek.
Shumë prej të arratisurve, tregojnë se kanë kryer dënime në burgjet e Shqipërisë, me akuza politike. Profesor Stavrou, vetë një i arratisur që është një grek etnik, arriti në përfundimin në një ese (të dokumentuar me bollëk) në vitin 1983, se regjimi i Hoxhës, mbante “gjithsej 40.000 të burgosur politikë” – rreth 2.500 prej tyre. ish-anëtarë të Partisë së Punës apo zyrtarë të regjimit, të dyshuar se ishin “pro-sovjetike” ose, në sasi më të vogël, “pro-kineze”.
Vitet e fundit, vetëm 35 për qind e vëllimit vjetor të Shqipërisë, prej më shumë se 600 milionë dollarësh, në tregtinë e jashtme, ka qenë me vendet e Bllokut sovjetik. Por Tirana ka kërkuar në mënyrë selektive, të zgjerojë shkëmbimet e saj me disa shtete, përfshirë Rumaninë, politika e jashtme disi e pavarur e së cilës, është e afërt me atë të Shqipërisë, dhe me Hungarinë.
Zyrtari më i lartë i Evropës Lindore që u prit në Tiranë kohët e fundit, ishte Ministri i Tregtisë së Jashtme të Rumanisë, Vasile Pungan, nëntorin e kaluar. Profesorë të njohur, si Dr. Albert dhe Milutin Garashanin, nga Universiteti i Beogradit, raportojnë për një ndjenjë shumë të rritur të identitetit kombëtar në Shqipëri.
Gjermano-perëndimorët, ndjenë një përpjekje të vetëdijshme për të hequr provat e sundimit turk, duke përfshirë zëvendësimin e fjalëve turke, me fjalë të “pastra” shqipe. Dr. Garashanin, një profesor i arkeologjisë në Universitetin e Beogradit, i cili është specializuar në periudhën ilire parakristiane, vuri në dukje se: “Çdo nacionalizëm ka fazën e tij romantike dhe fazën e tij agresive e shpërthyese. Tani për tani, këta janë shqiptarët”.
Theksi mbi temat nacionaliste, është mjaft i ri. Vetëm në vitin 1968, u ngrit në Tiranë një statujë në përkujtim të Skënderbeut, princit të shekullit të 15-të, që luftoi turqit dhe gati çliroi vendin, duke u bërë heroi i padiskutueshëm i të gjithë shqiptarëve. Dhe vetëm vitin e kaluar, u hap Muzeu Historik Kombëtar.
Megjithatë, kostumet kombëtare po zhduken me shpejtësi nga jeta e përditshme dhe mund të shihen kryesisht në shfaqjet e trupave të ansambleve popullore ose, në raste ceremoniale, si funeralet. Në të kundërt, anëtarët e pakicës shqiptare në Jugosllavinë fqinje, përdorin kostumet kombëtare, si elemente të zakonshme të veshjes.
Vizitorët, duke përfshirë Dr. Albertin, thonë se ishin të mahnitur nga shkalla e punës në grup, nën sistemin komunist në Shqipëri. Por edhe fuqia e klanore, tradita më e shquar e Shqipërisë, mbetet e fortë.
Qeveria e Shteteve të Bashkuara, e cila dikur mendonte se kishte informacion të mjaftueshëm për të përmbysur zotin Hoxha – midis viteve 1947 dhe 1952, Shtetet e Bashkuara, së bashku me Britaninë, dërguan një sërë agjentësh në Shqipëri, që u përpoqën, pa sukses, të organizonin një kryengritje – ka mbetur thellësisht pa asnjë rëndësi, të çështjes shqiptare.
Në prill 1973, për shembull, Zëvendës Sekretari i Shtetit, Kenneth Rush, u autorizua të bënte një hap nga Washingtoni në Tiranë, duke thënë se Shtetet e Bashkuara, ishin të përgatitura për të diskutuar fillimin e marrëdhënieve. Muaj më vonë, Washingtoni mësoi se në kohën e ofertës, zoti Hoxha po kryente një spastrim tjetër të elementëve pro-perëndimorë dhe pro-sovjetikë.
Nga më shumë se 40 vëllimet e fjalimeve dhe kujtimeve të tij të botuara, duket se zoti Hoxha, është veçanërisht i hidhëruar, për mbështetjen amerikane dhe britanike, për paraardhësin e tij të afërt, Mbretin Zog I-rë. I lindur në 1895, Ahmet Bej Zogu, mori pushtetin në 1925-ën, si president dhe e kishte kurorëzuar veten Mbret, tre vjet më vonë dhe iku në kohën e pushtimit Italian, më 1939. U shpall i rrëzuar nga komunistët nën z. Hoxha në vitin 1944 dhe vdiq në mërgim në Francë, më 1961.
Dy vjet më parë, zoti Hoxha shkruante: “Ka disa, imperialistë dhe lakenjtë e tyre, që thonë se jemi izoluar nga ‘bota e qytetëruar’. Këta zotërinj e kanë gabim. Si historia e hidhur e vendit tonë në të kaluarën, ashtu edhe realiteti i ‘botës’ që ata reklamojnë, na kanë bindur se nuk është aspak një ‘botë e qytetëruar’, por një botë në të cilën, më i madhi dhe më i forti, shtyp dhe godet më të voglin.
Dhe më i dobëti, në të cilin paratë dhe korrupsioni bëjnë ligjin, dhe padrejtësia, tradhtia dhe goditja me thikë pas shpine, triumfojnë”. Megjithatë, është nën sundimin e hekurt të zotit Hoxha, që Shqipëria ka filluar një tentativë të shtrijë dorën, duke dërguar studentë në Francë, Austri, Suedi dhe Itali e, duke kërkuar partnerë të rinj tregtarë. Pas vdekjes së tij, mund të shfaqet një lloj tjetër Shqipërie.
Për të paktën 1000 vjet dhe ndoshta për 3000 vjet, ky popull i shquar, ka arritur të ruajë një ndjenjë identiteti, të rrënjosur në poezinë epike dhe zakonet popullore. Në shekullin e kaluar ka filluar të vijë në vetvete – pa dyshim me ndihmën e të huajve, gjermanëve, (për gjuhësinë e albanologjinë), fuqive të mëdha të kohës, për shtetësinë e tyre, por më në fund, me vullnetin e vetë shqiptarëve.
Zoti Hoxha u ka ngulitur shqiptarëve idenë, se izolimi i tyre nga bota dhe veçanërisht nga fuqitë e mëdha, është forma kryesore e tyre e sigurisë kombëtare. Fakti që lidershipi i Tiranës, ka filluar të kërkojë më shumë përfshirje me fqinjët dhe fuqitë e tjera të huaja, edhe kur zoti Hoxha është ende në pushtet, duket se parashikon një lloj tjetër Shqipërie, në dekadat e ardhshme. Memorie.al
