Nga Franko Tagliarini
– Një guidë alpinizmi nga Shqipëria e fillim-viteve 1940, botuar nga ‘Distaptur’ në Tiranë në vitin 1941. Me një studim mbi “Rapsodët e malit shqiptar” nga Nicola Lo Russo Attoma. –
Memorie.al / Në vitin 1941 Botimet ‘Distaptur’ të Tiranës botuan vëllimin e Piero Ghiglione “Montagne d’Albania” , i cili u shtyp nga Instituti Gjeografik De Agostini në Novara. Libri, i cili përfshin një studim mbi “Rapsoditë e malit shqiptar” nga Nicola Lo Russo Attoma, ka 118 faqe dhe shoqërohet me 60 ilustrime bardh e zi të marra nga fotografitë e realizuara nga autori.Që libri të kishte një tirazh të gjerë në Shqipëri, u botua në të njëjtën kohë, botimi në gjuhën shqipe – në “BOTIME të DISTAPTUR-it në TIRANË” me titull “Malet e Shqipnisë” dhe me nëntitull “Me nji studim që merren me Rapsodët dhe malevet Shqiptare”, prej Nicola Lo Russo Attoma.
Revista “DRINI” – (Buletini Mujor i Turizmit Shqiptar) – botuar në Tiranë nga Drejtoria e Turizmit, Shtypit dhe Propagandës së Kryesisë së Këshillit të Shqipërisë – botoi recensionin e librit në nr.8 të datës 1 tetor 1941.
“Montagne d’Albania” mund të konsiderohet eseja e parë shkencore, mbi sistemin malor shqiptar dhe tashmë nuk gjendet në tregun e librave antikë. Kërkimet tona, na tregojnë se ekzistojnë kopje në bibliotekat e specializuara italiane dhe gjithashtu në BIBLIOTEKA KOMBËTARE E SHQIPËRISË në Tiranë.
Eseja e Ing. Në të gjithë Shqipërinë, me sigurinë për të gjetur aty ato bukuritë piktoreske dhe ato emocione alpinistike për të cilat, deri tani, vetëm krahina të tjera të ‘Evropës’.
Kopertina e librit është marrë nga një pikturë e piktorit Sante Bullo që, portretizon malet e Krujës dhe ilustrimet janë marrë nga fotografitë e ing. Giglione.
Në kapitullin “Rapsoditë e malit shqiptar”, jepet një ilustrim i instrumenteve kryesore muzikore të përdorura në Shqipërinë e asaj kohe.
Ky është teksti i recensionit të botuar në revistën “DRINI”: Iniciativat e kryera në fushën e botimeve shqiptare, do të mjaftojë të kujtojmë koleksionin e mrekullueshëm të kartolinave të ilustruara artistike që, nuk mund të popullarizonin më mirë folklorin dhe bukuritë skenike në Shqipëri, ka marrë një meritë të re duke i paraqitur publikut një vëllim, i cili së fundi do të dalë me llojet e Institutit Gjeografik ‘De Agostini’, sjellin në botë ilustrimin e prekshëm të një sektori kryesisht të injoruar të territorit shqiptar: malin.
Tre të tretat e Shqipërisë janë malore: maja të paarritshme, vargje madhështore, mbështetëse shkëmbore të thyer, pyje, lugina, borë dhe akullnaja, shtëpi alpine të ngjitura pas gurit, kreshta dolomite, që janë gdhendur në pastërtinë opale të qiellit.
Këtu është një Shqipëri e panjohur për shumë njerëz, një Shqipëri e vështruar nga larg, shpesh pa interes e pa kuriozitet, e cila sot përmes këtij aktiviteti të ri të Distapturit, tërheq veçanërisht vëmendjen e publikut tek vetja.
As nuk duhet të besojmë se këto “Malet e Shqipërisë” vijnë të na takojnë nëpër faqet e një vëllimi me prozën e thatë të një guidë turistike, qoftë edhe elegante dhe e ilustruar me të gjitha rregullat e artit modern.
Jo, në secilën prej këtyre faqeve, dridhet një rrahje zemre e njerëzimit të thellë, një këngë bariu ngrihet nga çdo luginë e përshkruar, çdo majë rijeton legjendën e saj prej mishi e gjaku, kështu që kur mbyllni veprën, rreth jush të jetë lavdia e hapësirës dhe heshtja, por është edhe shpirti i njeriut i rafinuar e i pastruar nga era e mijëvjeçarëve, nga bardhësia e përjetshme e borës.
Ajo hap një panoramë shpirtërore që do ta shoqërojë lexuesin në çdo ekskursion dhe që do t’i japë çdo zinxhiri dhe çdo lugine shpirtin e vet të veçantë. Edhe këtu, si në çdo gjë, është elementi njerëzor ai që mbizotëron mbi materien. Është njeriu me pasionet e tij, me historinë e tij, me traditat e tij, me defektet e tij dhe me virtytet e tij, ai që sundon dhe rregullon ligjet misterioze të natyrës, ai që i jep, shpesh në mënyrë të pandërgjegjshme, një fizionomi të veçantë të bërë nga ngjyra dhe tinguj, në mjedis. në të cilën jeton.
Pjesa turistike e vëllimit, pra përshkrimi i malit shqiptar, ilustrimi që do ta quajmë teknik i atij kompleksi impozant alpinistik që, përbën shtyllën kurrizore të të gjithë vendit, i është besuar Piero Ghiglione, d.m.th., njërit prej alpinistët më të famshëm në të gjithë botën.
Dhe mjafton të kujtojmë në këtë drejtim se Ghiglione i kreu eksplorimet e tij alpinistike në Himalaje, në Ande, në masivët afrikanë dhe natyrisht në të gjitha zinxhirët evropianë për të kuptuar seriozitetin dhe kompetencën që i gjallëron faqet e këtij vëllimi.
Ghiglione-s iu deshën disa muaj për të kryer fushatën e saj të përpiktë dhe të mundimshme shqiptare. E kreu me atë dashurinë e kuptueshme te një njeriu, që e bëri malin elementin kryesor të jetës. Disa maja ishin të njohura për të, të tjerat u tejkaluan prej tij për herë të parë: sepse disa nga ngjitjet e tij, përbënin pushtimin e lakmuar të një primati.
Ai i përshkruan ato në çdo palosje shkëmbore, në çdo gur të thepisur, duke na çuar nëpër shtigje të paarritshme dhe ngjitje marramendëse, deri në majat më të vështira dhe më të thyera.
E ndarë në gjashtë kapituj që përfshijnë gjashtë grupet malore të sistemit alpinistik shqiptar, kjo pjesë e vëllimit analizon malet me saktësinë e një traktati shkencor: saktësi mbase abstruse për njerëzit e ulur, siç mund të ishte abstruse për një produkt, formula e një kimisti ose shenjat e gjurmëve misterioze nga një radiolog në pllakën e spektrit analitik.
Por pavarësisht kësaj ndjen në çdo faqe frymën e fuqishme të natyrës, pafundësinë e horizonteve, madhështinë e luftës që njeriu i vogël kokëfortë lufton dhe fiton me kolosin e gurtë. Dhe njihuni me armët e çuditshme dhe të njohura të alpinistit, me krampone, jastëkë të ndjerë, litarë, sëpata akulli, perde, thumba.
Njihuni me klasën e gjashtë ose të shtatë të një fytyre të pastër, me terma të panumërta të tjera misterioze dhe me rreziqet, dhimbjet dhe gëzimet, që përbëjnë barrën materiale dhe shpirtërore të atyre që do të ngjiten.
Piero Ghiglione, është entuziast për malet e Shqipërisë. Ai vlerëson punën e Turizmit Shqiptar, i cili tashmë ka ngritur një strehë komode, në rajonin e Thethit, në malet veriore dhe parashikon një të ardhme të lulëzuar për alpinizmin në Shqipëri dhe veçanërisht në zonat që mirëpresin fusha të mëdha dhe komode skijimi.
Në të vërtetë, për këtë temë ai e mbyll punën e tij, duke i kushtuar një kapitull të tërë, ku ai shqyrton të gjitha zonat që mund të bëhen qendra të frekuentuara të këtij sektori të rëndësishëm dhe të veçantë të alpinizmit.
Një libër interesant, pra, është ky “Montagne d’Albania” me të cilin Distaptur, shton një aspekt sa të bukur aq edhe të panjohur të tokës shqiptare, një libër interesant dhe fisnik i të cilit, përveç botimit italisht dhe shqip, të tjera. botime në gjuhët kryesore evropiane.
Ing. Ghiglione, si një alpinist i aftë, donte ta shoqëronte librin udhërrëfyes me “Paralajmërime” për alpinistët. “Keni parasysh, – shkruan ai, – se sezoni më i mirë për ekskursione verore, është qershor – shtator.
Deri në mesin e qershorit moti është përgjithësisht i pasigurt dhe shumë borë, mund të gjendet në afrimet nën shkëmbinj; në shtator, pas mesit të muajit, mbrëmjet dhe netët janë shumë të ftohta, veçanërisht për kampet mbi 1500 metra. Në malet e Shqipërisë mund të bëhet shumë ski, pra në muajt e dimrit dhe të pranverës.
Duhet theksuar – vazhdon autori – se për alpinizmin e mirëfilltë shkëmbor, zona më e mirë është pa diskutim ajo e veriut të Shqipërisë midis Bogës, Thethit dhe Valbonës. Më pas vijnë, sipas rendit gjeografik, rajoni i Majës së Madhe dhe ai fqinj i Parnasit. Kjo është një seri e gjatë shpatesh mbi 2000 metra. Vlen të përmendet zona e Majës së Dejës, në pjesën e sipërme qendrore të Shqipërisë dhe ajo e Korabit dhe Radomirës.
Zona e Tomorrit (qendrore e poshtme), është gjithashtu shumë e këshillueshme: si për turist-alpinistët në pjesën jugore, ashtu edhe për alpinistët në pjesën veriore. Si të rëndësishme përmendim edhe zinxhirin e Ostrovicës në rajonin e poshtëm lindor, pranë Korçës dhe zonën e Nemerçkës në jug”.
Autori e mbyll librin me këshillat e tij për pajisjet dhe furnizimet e nevojshme dhe të dobishme për alpinistët. Padyshim që kjo pjesë i referohet atyre viteve heroike të alpinizmit dhe sot kapërcehet nga risi të vazhdueshme teknike. Megjithatë, jep një ide se çfarë vështirësish duhej të kapërcenin eksploruesit-malësorët e parë (nuk duhet të harrojmë se shumë nga majat shqiptare ishin ende të paprekura në atë kohë) dhe se ata mund të hasnin lehtësisht ujqër dhe derra të egër, nëse jo, disa arinj.
“Malet e Shqipërisë”, është një libër interesant dhe i dokumentuar, i cili ka ende sot vlefshmërinë e tij shkencore dhe kulturore. Më poshtë po publikojmë disa nga ilustrimet e librit, të cilat e bëjnë vëllimin veçanërisht të vlefshëm. Mermorie.al
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
