RUDOLF MARKU
- Ngase pas disa ditëve, më 17 korrik, do kujtohet vrasja e dy poetëve, Genc Leka dhe Vilson Blloshmi, njëri ndër krimet më të shëmtuar të sistemit komunist shqiptar, ju lutem më lejoni të sjell dy kujtime të mia personale, një i vitit 1994 dhe tjetri i vitit 2012… Janë kujtime thjesht që nuk sjellin asgjë të re në dokumentacionin e jetës e të ekzekutimit të dy poetëve fatkeq, por që prapë lidhen me një koincidencë të çuditshme me fatin e tyre…
Poeti Sadik Bejko ka bërë një punë të jashtëzakonshme për të zbuluar të vërtetën e jetës dhe vrasjes së tyre, duke botuar dy vëllime me dokumentacione arkivore dhe duke sjellë shembullin se si një poet i gjallë përkujdeset për dy kolegë, të ekzekutuar në mënyrën më barbare – jo në vitin 1941 a 1942 a 1943, -por në vitin 1977; dhe jo të ekzekutuar nga pushtuesit fashistë a nazistë a nga bandat fashisto-monarkiste greke a bandat jugosllave, por nga bashkatdhetarët e vet të nderuar, që sot e kësaj dite janë shëndoshë e mirë, madje duke gjalluar nëpër kryesira të partive të lavdishme të demokracisë perëndimore. Ironikisht, të asaj demokracie, simpatia për të cilën shërbeu dhe si pretekst për të ekzekutuar dy poetët e pafajshëm. Dhe po ashtu nuk ka se si të mos përmendet parathënia eseistike, një rRequiem i vërtetë i shkrimtarit tonë Ismail Kadare, për krimin e shëmtuar të vrasjes së dy poetëve të talentuar veç pak vite para se të shembej kështjella groteske e fantazmës së komunizmit. …
Viti 1994, nëse nuk gaboj. Së bashku me Pjetër Arbërorin, Saik Bejkon, Uran Butkën dhe ca miq të tjerë u ftuam në Librazhd për të marrë pjesë në varrosjen e eshtrave të Genc Lekes dhe Vilson Blloshmit. Pasi patëm parë vendin e ekzekutimit të dy poetëve fatkeq, një prozhme e vetmuar pylli, buzë një përroi të tharë, një yrt ndjellakeqas dhe pas një ceremonie përkujtimore në Shtëpinë e Kulturës së qytetit u drejtuam për në varreza, duke mbajtur mbi supe peshën e dy arkivoleve me ato pak eshtra të mbetura. Ishte kortezhi ndër më të zymtët që kam parë në jetën time… Arkivolet qenë të lehtë, ngaqë qenë pothuajse bosh, e prapë rëndonin aq shumë, sa pesha e krimit që kishte marrë jetën e dy poetëve të pafajshëm. Një krim bërtitës, barbar, i shëmtuar, hakërrimi i injorancës kundër kulturës, i shtazërisë kundër butësisë njerëzore të poezisë, i shëmtimit të përjetshëm kundër bukurisë së shpirtit… Kur ja, te po ecnim në një rrugë mes qytezë së shkretë e të zymtë, papritur dëgjojmë një zë të shqiptuar me tërë forcën e gurmazit, si sfidë: Mirë jua kemi bërë!…
Kthejmë kokën dhe shohim se këto fjalë janë shqiptuar nga një njeri me një pamje groteske, me një shprehje ligësish të provincave të thella, i tharë, i rrudhur keqas, me një kapele leniniste, një lloj shapkë bolshevike, ulur në një parvaz vitrinash të një dyqani të boshatisur buzë rruge… Menjëherë më shkoi ndërmend “Ferri” i Dantes, klithmat nga gropat tërë gjarpërinj dhe merimanga, klithmat e ligësisë njerëzore, që herë artikulohen si pasione politike, herë si artikuj gazetash, – aq të pranishme në jetën e përditshme shqiptare- herë si sulme kundërshtarësh dhe herë si dëshira shqyerjesh… Për Kolakoëskin, barbaria totalitare, në përgjithësi (mendojeni vetë se ç’mund të themi pastaj për ligësinë totalitare të markës shqiptare), mbetet dhe shprehja e prezencës së Djallit në Histori. Çfarë kemi bërë për ta përzënë Djallin nga Historia jonë?, pyet ai edhe për ne të gjithë. Më duket se kemi bërë të kundërtën: kemi bërë çmosin për ta joshur që të qëndrojë mes nesh!
Po të ishim vërtet një shoqëri e qytetëruar, kur vjen puna te dënimi i krimeve të së kaluarës, mendoj se të gjithë ne duhej të ishim përtej pikëpamjeve të majta a të djathta, përtej pozicionimeve partiake, sepse normalisht si qenie njerëzore duhej të kishim përqafuar atë ide të kahershme të Adam Miçnikut që thosh se jeta më ka mësuar po qe se dikush është duke u fshikulluar nga një kamxhik dhe se dikush tjetër është duke fshikulluar dikë me kamxhik, gjithmonë jam në anën e tij që është duke u fshikulluar nga kamxhiku… Por jo në Shqipëri… Më ka mbetur në kujtesë ajo britmë e atij njeriu me kasketë “Mirë ua kemi bërë!”, –thënë si një sfidë triumfuese në numrin shumës. Qenia që tha këto fjalë ishte një qenie e mjerë, e rrënuar, me rrudha që nuk vinin veç nga pleqëria-qenë rrudha ligësie, ca brazda ku ka pikuar pikë-pikë, çdo ditë, ligësia e panevojshme njerëzore.
Qenë fjalë të artikuluara nga një njeri me siguri i përbuzur nga e gruaja e vet dhe nga fëmijët e vet… Të urresh edhe në ceremoninë e varrimit, aq më tepër në ceremoninë e varrimit të dy poetëve të pafajshëm?.. Mos është kjo skenë një simbol i trishtë i Shqipërisë tonë? Nuk dua ta besojë. Por ja që fytyra tërë rrudha me një kasketë groteske leniniste në kokë, më thotë se është më mirë që unë vetë duhet të besojë te simblolet. Sepse mençuria njerëzore qenka në proporcion të drejtë me aftësinë tonë që kemi (a nuk kemi) që të mund të dëshirojmë simbolet që na rrethojnë në çdo hap….
- Është viti 2014. Jam në Tiranë, në Panairin e Librit, kur një vajzë më thërret që nga Stendat e Librit – Dikush ka lënë një libër për ty. Ka pritur të paktën nja 4 orë të mira që të takoheshit. Më dha librin. Më erdhi aq keq që isha bërë shkaktar që një njeri kishte pritur gjatë në një ambient të rrëmujshëm e tërë zhurmë si ai i një Panairi. Me siguri, libri qe shkruar nga personi i panjohur që kishte dashur të takoheshim.
E mora atë libër me kujdes dhe lexova titullin dhe emrin e autorit- “Ngadhënjimi i Shpirtit- Poetët martirë”. Autori-Nazmi Seitaj. Shtëpia Botuese-Globus R. Është një libër kujtimesh kushtuar poetëve martirë Genc Lkea dhe Vilson Blloshmi. Shkruar nga një mik intim i tyre i fëmijërisë. Fillova të shfletojë librin, kur shoh një pusullë letre të shkruar me shkrim dore dhe të lënë mes faqeve të librit: “…dëshiroj që t’ju dhurojë këtë libër. Arsyen do ta gjeni në faqen 102. Përshëndetje, autori, Nazmi Seitaj”. Përnjëherë shkove te faqja 102, të cilën po e riprodhoj këtu: “…Genci erdhi nga Qukësi me një gazetë në dorë dhe na gjeti aty te shkëmbi në rrafshinë.
Nuk më kujtohet nëse ajo ishte gazeta ‘Drita’ apo ‘Zëri i Rinisë’, por mbaj mend se Genci ishte befasuar nga një tregim i Rudolf Markut, që rrëfente për dashurinë fatkeqe të poetit arbëresh, Zef Serembe. Tregimin e lexoi Genci. Ne herë pas here e ndërprisnim dhe komentonim ato fragmente të tregimit që na linin mbresa”. Nuk më harrohen se si i përsëriste Genci fjalët e Serembes, kur dikush i thotë atij në çastin që kishte qëndruar mbi varrin e vajzës në dheun e largët të Brazilit: Sa shumë që ju ka dashur. “Ajo nuk më ka dashur kurrë,- ia ktheu Serembe i pikëlluar, -ajo s’më ka dashur kurrë!”…
Lexuesi i këtyre kujtimeve nuk e merr me mend se sa dashamirës ishin këta poetë për ata krijues që shkruanin me aq dashamirësi e lirizëm për jetën dhe njeriun. Ata nuk kanë qenë kurrë ziliqarë. Ndienin kënaqësi kur lexonin krijime, të cilat qëndronin larg skematizmit vulgar dhe politik. Rudolf Marku, ky moshatar i Vilson Bloshmit e ky krijues nga Lezha e largët, i mrekulloi këta poetë, paçka se atyre nuk u lejohej të botonin. Le të botonin të tjerët, për ato çka ndjenin ata në zemrat e tyre… Kjo ishte ajo çfarë kishte shkruar autori në librin e vet të kujtimeve. Një autor, të cilin, për fatin tim të keq, nuk arrita ta takoja kurrë… 3. Tregimin e sipërpërmendur e kam shkruar dhe botuar në moshën 20-vjeçare.
Në librin e Sadik Bejkos për dy poetët e vrarë lexoj se ca ditë më vonë nga ajo ditë që rrëfen Nazmi Seitaj, Genci i ka shkruar një letër Vilsonit rreth tregimit për Zef Seremben, me entuziazmin dhe dashamirësinë karakteristike të një poeti të talentuar e të kulturuar. Letra ndodhet në dosjet e dy poetëve (shih librin për Genc Lekën dhe Vilson Blloshmin- përgatitur me parathënie të I. Kadaresë dhe pasthënie nga Sadik Bejko). Nuk e kisha ditur më parë se kisha qenë, qoftë dhe për ca ditë të vetme, në kujtesën e këtyre dy poetëve. Nuk e kam ditur as atë ditë kur shkova në Librazhd në ceremoninë e varrimit të eshtrave të tyre të gjetura në një rrëpirë mali, buzë një përroi.
Nuk e kisha ditur për vite me radhë. Vilsoni dhe Genci me siguri kanë përmendur me dashuri dhe shkrimtarë të tjerë bashkëkohor shqiptar, moshatarë të tyre apo dhe më të mëdhenj nga mosha. Përmendja e emrin tim është thjesht një koincidencë fatlume, nga ato koincidencat që vijnë nga shkëndijat hyjnore. Por ajo që më prek në gjithë këtë histori është dashamirësia e jashtëzakonshme e këtyre dy poetëve që jetonin në një provincë të humbur e të izoluar, të vëzhguar e të kërcënuar në çdo hap të jetës së tyre. E prapë të përshkuar me një dritë të brendshme kulture.
Dëshmi se talenti është mirësi dhe jo zili dhe ligësi. Se është në kontrast me agresivitetin e shumë njerëzve sot- me agresivitetin e njeriut dhe shpeshherë me agresivitetin e krijuesve mediokër që jetojnë atë liri që u jep atyre të drejtën të shpifin, të shajnë, të përdhosin, të nëpërgojnë kolegët e tyre me përjargie zilish vrastare apo dhe me atë vrasjen me armë me silenciator-vrasjen me anë të heshtjes. Duke harruar se krijuesit e liq mediokër, me shpifjet dhe përgojimet e tyre, veçse projektojnë vetveten e vet besnikërisht, duke bërë vetëportretet e veta ne mënyrën me realiste dhe më të pagabueshme. Ja, kjo më shtyu t’i shkruaj këto rreshta.
