Nga Jerina LUKA (Rasha)
Pjesa e dytë
Memorie.al / Pas rënies së Komunizmit dhe me ndryshimet që pësoi sistemi politik në Shqipëri gjatë viteve ’90-të, vendi u përball me shumë sfida. Një ndër këto ishte angazhimi për të treguar atë se çfarë kishte ndodhur gjatë thuajse 5 dekadave vuajtje. Të kërkosh të trashëgosh memorien e fakteve, ashtu siç realisht kanë ndodhur, është një sforcim paradoksal, që në rastin e sistemeve totalitare, historia ka provuar, se çështja bëhet edhe më problematike. Shumë nga ata që e kanë jetuar në vetë të parë terrorin e këtij regjimi të egër, nuk kanë mbijetuar. Ndërsa të tjerë që kanë mbijetuar, nuk arrijnë t’a përcjellin, atë që realisht kanë hequr dhe janë gati të paaftë, të artikulojnë deri në fund, eksperiencat e jetuara.
Sipas këtij shkrimi, për Shllakun, ka një abuzim me domethënien e fjalës “kombëtar”, pasi Shqipëria si një vend i lirë për 25 vite, nuk mund t’a vendosi më theksin e zhvillimit tek “ky term”, thjesht për qëllime të shfrimit politik, por duhet të bëjë një hap më shumë, drejt zhvillimit të vërtetë, duke respektuar diversitetin e mendimeve në mes të shoqërisë dhe jo një unifikim të sajin.
Shqipëria, për autorin, duhet të zhvillohet e të lulëzojë në mes të mendimeve heterogjene, sigurisht deri aty ku nuk cenohet interesi i përbashkët i shoqërisë, pasi vetëm kështu, zhvillimi është i vërtetë.
Sipas tij, një shoqëri homogjene paralizon mendimin, dijen, evoluimin dhe se njeriu përveç sentimenteve, ka edhe arsyen e cila, duhet të ndjekë dijen dhe të vërtetën, kudo që ta gjejë, pa u ndikuar nga propaganda, që ai e konsideron si mjet, për të realizuar homogjenitetin e mendimit të shoqërisë.
Ai është kundër demagogjisë dhe pro studimeve e sidomos, ato në fushën e filozofisë dhe sociologjisë, si mjete parandaluese ndaj pezmatimit apo vdekjes së mendjes së shoqërisë.
Tek shkrimi “A po kuptohemi”?! (1938), një shqetësim i madh Shllakut, është mos thellimi apo idetë sipërfaqësore të kujtdo e kudo, që ato burojnë. Ai i referohet kryesisht fenomenit që kishte filluar të shfaqej përmes disa personave, që në atë kohë vetëquheshin progresistë, ndriçues apo nacionalistë dhe që sipas tij, kishin vetëm thënie dhe arsyetime bombastike, pas të cilave fshihej një manovër e rafinuar oportunizmi, për të realizuar interesat e tyre vetjake.
Për Shllakun ky fenomen, ishte gjëja më e dëmshme për shoqërinë shqiptare sepse, kjo mënyrë bjerrte besimin tek ajo çfarë shoqëria ka realisht për zemër, formon një lloj apatie dhe kështu zënë fill një anarki idesh, prej të cilave herët apo vonë, mund të gjenerohen katastrofa të mëdha në jetën dhe mbarëvajtjen e Kombit.
Një mentalitet i tillë, sipas autorit, lejon që asgjë të mos merret seriozisht dhe shuan tek individi çdo ndjesi shqetësimi për ngjarjet e çrregullta, deri në atë pike, sa këto ngjarje jo normale apo jo të mira, të bëhen të domosdoshme dhe ku individi të plotësohet, të gëzohet e të kënaqet në kaos.
Padër Gjoni e pranon, se nuk është një punë e lehtë të kesh ide, dhe sigurisht as t’i realizosh ata, por është i mendimit se të paktën detyra e jonë, është të rrënjosim në psiken e shoqërisë shqiptare, normat gjallëruese të frymëzuara nga dashuria dhe drejtësia universal, si bazë për të ndërtuar idenë e Shtetit e të Kombit.
Ai vetë përforcon idenë e tij, duke cituar Louis Pasteur që thoshte se; “Madhënija e veprave njerëzore matet me frymëzimin që i ka bërë të lindin”. Sipas Padër Gjonit, shoqëria shqiptare duhet të kërkojë idetë e saj tek vlerat e vërteta dhe nëse këtyre ideve u shkohet deri në fund me aksione konkrete, vetëm atëherë, mund të realizohen vepra të mëdha dhe zhvillimi është i padiskutueshëm.
“Jemi mësue me i lanë Turkut t’Azisë tanë fajin e gjendjes së mrapametun të jetës s’onë morale, politike dhe ekonomike. Kemi arsye, por deri dikû” fillon shkrimi me titull “Nuk dijme shka duem, pse nuk duem shka dijm”, i Padër Gjon Shllakut. Me tej ai vijon, duke theksuar faktin se; Turku i Azisë ka ikur me kohë nga territoret tona dhe nuk kemi më të drejtën ta përdorim si pretekst për moskujdesin e plogështitë e shoqërisë shqiptare.
Të gjitha shtetet Ballkanike, kanë pësuar të njëjtin fat, por sipas Shllakut, kanë ditur të kurohen nga e kaluara, pa iu nënshtruar fatalizmit aziatik. Sipas tij, është historia mësuesja e jetës që duhet të orientojë në mënyrë të qartë së çfarë drejtimi duhet të marrë shoqëria shqiptare dhe se cili duhet të jetë plani i rimëkëmbjes së Kombit.
Ai citon Vangjo Nirvanën që në një shkrim të tij, tek “Përpjekja Shqiptare”, shkruan: “Që të shpëtojmë nga shtërpësia jonë shpirtrore, duhet të lidhemi prapë me të vdekurit t’onë të mdhenj, kemi një sot që duhet t’a kapercejmë për një nesër më të mirë. Per t’arritur këtë gjë, të këthehemi nga dje-ja dhe të frymëzohemi nga shpirti e, nga të rahurat e saja.
E shkuara është jona. Vepra jonë. Pemë e virtutave t’ona. Ne e realizuam. Dhe të ndjekum këshillën e një kritiku të madh, Sainte-Beure: T’a mendojmë shumë dhe sinqerisht të shkuarën, t’a kuptojmë mirë – do të thotë t’a ëndërojmë me të vertetë t’arthmen”.
Padër Gjon Shllaku, mendon se përshtjellimi apo konfuzioni që mbretëron në vlerat dhe idetë e shoqërisë shqiptare, është shkaku kryesor i mos-marrëveshjeve, në pikëpamjet sociale. Morali modern, nuk gjen më asnjë arsye ku të kapet dhe të zhvillohet, kështu në mungesë të dinamizmit të ideve gjallëruese, ai percepton ngritjen e sistemeve të forcës.
Një tjetër shqetësim i Shllakut, që e reflekton në shkrimin e tij “Breznisë së re”, botuar tek “Hylli i Dritës”, në vitin 1938, është jeta dhe e ardhmja e të rinjve, në shoqërinë shqiptare. Sipas tij, rinia nuk ka besim në vetvete dhe nuk është e predispozuar të bashkëveprojë, për qëllime të njëjta. Të rinjtë në sytë e Padër Gjonit, vetëmjaftohen dhe nuk nxiten apo nuk shqetësohen, për përmirësimin e jetës së tyre.
Të rinj të tjerë, shpesh herë shfaqin shenja megalomanie e hipokrizie të rafinuar. Mjafton një cipë e hollë kulture apo, një punim sado i vogël, që me pak reklamë të ngrihet në piedestalin e turmave injorante. Në fakt, për këtë realitet Shllaku nuk i ngarkon peshën e fajit brezit të ri, por i bën një analizë të gjithë kontekstit, ku fenomeni ka ndodhur dhe është zhvilluar.
Sipas tij, pas shpalljes së pavarësisë, vendi u gjet i papërgatitur, kështu zuri fill diletantizmi i përpjekjeve të ndryshme në fushën e shtypit dhe të shkrimeve të ushqyera në më të shumtën e rasteve, nga kopjimet e pa jetë të ideologjive të huaja që shpesh përdoreshin për qëllime sektarizmi sulmues. Një kontekst i tillë, ku programet dhe metodat arsimore ndryshonin çdo tre a katër vjet, nuk u ngjiz një përpjekje e përbashkët apo, nuk pati unifikim mendimesh.
Edhe ata që u përpoqën dështuan! Sipas Pader Gjonit, dështuan sepse askush nuk pati eksperiencën e duhur të shtronte drejtë para shoqërisë shqiptare dy çështje themelore siç ishin kultura dhe atdhetarizmi, mbi të cilat do të mbështeteshin përpjekjet e ndryshme të inteligjencës shqiptare.
Shllaku vë theksin kryesisht tek kultura, pasi sipas tij, përpjekjet kolektive për të rënë dakord për atë çfarë është kultura shqiptare, do të sillnin një gjendje bashkimi dhe do rrafshonin individualizmat e tepruara, që shkaktojnë rrënimin e vetes dhe të njëri-tjetrit.
Ai shpreh bindjen se kultura i zbut popujt sepse, i bën ata të njihen me njëri-tjetrin dhe paqton mosmarrëveshjet që shpesh herë dalin nga kufizimi i një mentaliteti fanatik. “Nji qytetnim, qi âsht faqja e kulturës së ndjesive të njij populli, çon me doemos në bashkimin e plotë në të vërtetën, në të mirën e në të bukren” shkruan ai gjatë këtij shkrimi.
Sipas Shllakut, individi së pari është njeri i kulturës e më pas është atdhetar, pasi detyra e atdhedashurisë, është një rrjedhje e natyrshme që i vjen gjithsecilit, pas një zhvillimi të plotë kulturor. Atdhedashuria për Padër Gjonin, nuk është vetëm një shpërthim i sentimenteve, por vijimi i plotësimit të të drejtave dhe detyrave në rrethin shoqërorë, që një individ gjendet.
Ai mbyll shkrimin e tij dedikuar brezit të ri, duke i sugjeruar disa detyra: të njohin më shumë njëri-tjetrin sepse, kështu ata do të ndeshen me frymëzime e ndjesi të përbashkëta; të kenë respekt për mendime e ideologji të njeri-tjetrit; të jenë të sinqertë e të kenë ide të qarta, të refuzojnë paramendimet, paragjykimet e nënkëmbsat, dhe gjithmonë të jenë me shpirt e mendje të hapur.
Gjon Shllaku, nuk mund të mos kishte bërë reflektimet e tij mbi shtypin e kohës, një fushë tjetër që ai njihte shumë mirë duke qenë vetë aktiv. Në shkrimin e tij, “Jehona e Shtypit”, botuar në vitin 1944, ai kritikon shtypin për shkak se, sipas tij, nuk reflekton realisht rrymat shpirtërore të vendit dhe e konsideron atë vazhdimisht, të varur nga qeveritë.
Gjithashtu ai shqetësohet për mungesën e një gjuhe të përbashkët të shtypit gjatë asaj kohe apo një tendencë për të bërë një përzgjedhje dialektesh në formë arbitrare dhe pa baza shkencore.
Për Pader Gjon Shllakun, intelektualin, akademikun, klerikun, filozofin dhe atdhedashësin do të vinin kohë shumë të vështira, para se të vritej tragjikisht, pas një gjyqi e akuzash absurde. Jeta e tij, mosha e re, aktivitetet dhe kontributi në edukimin e shoqërisë, do të ndaleshin një herë e përgjithmonë, në kulmin e moshës dhe pjekurisë intelektuale.
Në një shkrim të tij, të titulluar “Fatosa të harruem”, katër vite para se te pësonte të njëjtin fat, ai i dedikon një mendim Bajram Currit, Luigj Gurakuqit dhe Dom Gjon Gazullit: “Tjeterkund, njerzit e idealit, ne u mbytëshin per së gjalli, nderohen per së dekuni. Nder né ata mbyten dy herë: edhe harrohen…! Per Bajram Currin, Luigj Gurakuqin, Dom Gjon Gazullin, nuk pat nevojë deka, me kênë kapak florini.
Jeta e tyne kje e dêjë, per deken qi bâne si dishmorë të lirís së Kombit. Lypej qi të hiqeshin, qi të zhdukeshin, pse jeta e tyne ishte dekë per matrapazat e trathtís…! Nji komb qi lindet, ká nevojë per fatosa qi desin. Por fatosat qi desin, nuk kan çë të bâjn në nji komb, qi i harron e i perbuzë”!
Ky shkrim solli në vëmendje vetëm disa nga artikujt e Pader Gjon Shllakut, me synimin për kuptuar diçka më shumë se cilat ishin mendimet dhe qëndrimet e tij për çështje të caktuara si komunizmi apo zhvillimi kolektiv i shoqërisë shqiptare. Përzgjedhja e shkrimeve ishte e qëllimshme pasi temat e trajtuara mund të konsiderohen edhe sot e kësaj dite si çështje thelbësore për shoqërinë tonë.
Kjo e bën Shllakun, e mbi të gjitha mendimin e tij, shumë aktual. Nga analiza e shkrimeve të sjella në këtë studim, arrihet në konkluzionin se; Shllaku kishte kapur thelbin e problemeve, që ai trajton dhe se njihte shumë mirë shoqërinë shqiptare. Ishte optimist për të ardhmen, realist dhe nuk i pëlqente pasiviteti apo viktimizimi, që nganjëherë shqiptarët bënin për shkak të ngjarjeve historike fatkeqe.
Kërkonte të shihte përpara dhe kishte për zemër orientimin e shoqërisë drejt një zhvillimi real. Ishte krejtësisht i papajtuar me “fasadat”, veçanërist sa i takon dijes dhe shkencës.
Dëshironte shumë që pas një periudhe të gjatë pushtimesh shqiptarët të gjenin gjuhën e përbashkët në përcaktimin e asaj çfarë ishte gjuhë, kulturë dhe traditë shqiptare sepse kjo, sipas tij, do të sillte bashkimin dhe do të rrafshonte individualizmat që do të dëmtonin Shqipërinë.
Bashkimi duhet të vinte nga mendimet e lira dhe heterogjene. Sigurisht që një mendimtar që kishte këto vizione nuk mund të mbështeste apo mirëpriste komunizmin, që ndër të tjera, ishte kundërshtari numër një i lirisë së mendimit, të shprehjes dhe të besimit. Memorie.al
