Nga Agim Xh. Dëshnica
Pjesa e dytë
Memorie.al / Në një kohë, kur diktatura po rrokullisej tatëpjetë honit, disa kritizerë vogëlanë me grada shkencore, u orvatën të shkonin më larg. Në librin Historia e Shqipërisë, vëllimi II-të, viti 1984, tjetërsimi i historisë kaloi çdo kufi, me shtrembërime faktesh si këto: “Përfaqësuesit e rrymës reformiste të lidhur me regjimin e Sulltanit, synonin të kufizonin lëvizjen kombëtare, vetëm me disa kërkesa kulturore dhe ekonomike. Shprehëse e ideve dhe programi i kësaj rryme ishte revista Albania e Konicës”! Po kush ishin këta “përfaqësues”? Në revistën ‘Albania’, Konica mblodhi rreth vetes poetë e shkrimtarë të talentuar, si; Luigj Gurakuqi, Gjergj Fishta, Çajupi, Fan S. Noli, Asdreni e Filip Shiroka, të njohur në histori si patriotë të lirisë e pavarësisë atdheut.
Ndërsa në librin ‘Historia e Letërsisë Shqiptare’, gjenden këto radhë me të pavërteta, shpifje e fyerje: “Faik Konica (1875-1942). Bir i një familjeje të vjetër bejlerësh, kryesisht publicist, ai nisi veprimtarinë letrare me botimin e revistës ‘Albania’ (Bruksel 1897) dhe drejtoi për disa kohë gazetën ‘Dielli’ të emigracionit shqiptar në SHBA, ku e kaloi pjesën më të madhe të jetës”.
Dijetarët e mirëfilltë të historisë, bashkohen në një mendim: Faik Konica, ky gjeni i shqiptarizmit, është ndërlidhësi më i fuqishëm i Rilindjes Shqiptare me zhvillimet e mëdha historike dhe ngadhënjimin e Pavarësisë Kombëtare, mjeshtër i madh i gjuhës shqipe dhe personalitet i kulturës e i letërsisë. Vetëm pas triumfit në 1992, të demokratëve në Shqipëri, Faik Konica u nderua prej tyre me titullin e lartë, ‘Nderi i Kombit’ dhe sipas një dëshirë të hershme, shprehur Nolit, tashmë ai prehet në tokën amtare të cilën e deshi aq fort, në kodrat e Tiranës pranë Sami, Abdyl e Naim Frashërit.
NGA PROZA E KONICËS ‘FEJA E FLAMURIT’
“Flamuri kuq me shqiponjën e zezë me dy krerë, Flamuri i Skënderbeut, Flamuri Ynë, është nga më të bukurit e botës. Ay Flamur valoj në 20 luftëra të dëgjuara, luftëra për të mbrojtur jo për të shtypur të drejtën. Është Flamuri i nderit. Është Flamuri i Lirisë. Po më tepër është: simboli, shenja e dukur e Kombësisë sonë. Me këtë Flamur të përmendur nga historianët, të kënduar nga vjershëtorët s’munt të na e mohojë njeri Kombësinë.
Djem të Shqipërisë, shpresa e Atdheut, ju që nuk keni gjakun e ftohur nga pësimet, as trutë të thara nga interesi pse s’ju qëllon zemra kur e shihni Flamurin e racës tuaj?
Nuk arrini ta nderoni, duhet ta doni -ta doni me thellësi e me zjarr. Po që ta doni, duhet ta kuptoni mirë. A e dini sa shpresa stërgjyshët tuaj lithnë mbi këtë Flamur, a e dini sa lot kryelartësie i kanë derdhur nënat, sa lule kanë thurur vajzat e Arbërit? U lajthitën ata që thanë se të rinjtë duhet të mësojnë nga pleqtë. JO! Historia na tregon se pleqtë kurdoherë kanë mësuar nga të rinjtë. Djelmuri Shqiptare mësoi Kombit Shqiptar Fenë e FLamurit”! (E botuar në ‘Trumbeta e Krujës’,15 prill 1911.
MALLI I ATDHEUT
“Kur vete njeriu, i lirë e i vetëm, larg atdheut, viset e reja, ndryshimi i zakoneve, ëmbëlsia e udhëtimit e një mijë gjëra qe vihen re ndër popuj te huaj, te gjitha këto ta përgëzojnë zemrën e të bëjnë jo të harrosh Shqipërinë, po të mos të vejë tek ajo aq dendur mendja. Më tutje, si ngopen sytë së pari ndryshime, gazi shuhet pak nga pak. S`di ç`të mungon, s`di se ç`të duhet. Një hije trishtimi ta mbulon fytyrën; e, pikë së pari herë-herë, mbastaj më dendur e më në fund shpesh e pothuaj kurdo e kudo, kujtimi i prindërve, i miqve e shokëve, kujtimi i dheut ku u lindëm e u rritëm, ku qajtëm foshnja e ku lozëm djelm, kujtimi i atyre maleve larg te cilëve nuk rron dot mirë një shqiptar, kujtimi i kombit, që, me gjithë ca të liga që ka, është kombi ynë, e më tepër kujtimi e dëshira e etja e gjuhës sonë ta shtrëngojnë e ta dërrmojnë me të vërtetë zemrën.
Ah, malli i Shqipërisë, malli i Atdheut të dashur, i shenjtë mall e dashuri e shenjtë, kush është ay shqiptar që s`e ka pasur në dhe të huaj! Duhet të jeshë jashtë Shqipërisë, e të jesh lark, për te kuptuar se ç`forcë e ç`bukuri t’ëmbël ka për veshët kjo fjalë: Shqipëri! Ajo më e zbrazura letër, ajo fjala m’e vogël, na sjell, kur vjen nga Shqipëria, një gas të parrëfyeshëm, se na sjell si një copë t’Atdheut…”!
CA KUJTIME MI AT GJEÇOVIN
At Gjeçovin e pata njohur me anë letrash disa vjet përpara luftës ballkanike. Më 1913 shkova në Shkodër dhe atje, në Kuvent të Françeskanëvet, një ditë u njohmë me sy e me fjalë të gjalla. Mendimet, nderimi që kisha patur për At Gjeçovin për së largu, m’u shtuan dhe ca më tepër që kur u poqmë. I mesmë nga gjatësia e trupit, pak si i thatë, me një palë sy të zez ku shkëlqente mendja po dhe zemërmirsija, At Gjeçovi fitonte me njëherë besimin dhe dashurinë. Fjalët i kish të paka, po kurdoherë me vent. Vetëm kur në të kuvënduar e sipër takohej ndonjë pikë mbi të cilën kish dituri të vecantë, si për shëmbëll Kanuni i Lek Dukagjinit, ase vjetëritë greko-romane- At Gjeçovi çelej ca më gjatë, dhe ahere ish gëzim t’a dëgjonte njeriu.
Aso kohë At Gjeçovi ish “famullitar”, domethënë prift i ngarkuar me shërbimin e një fshati, dhe rronte në Gomsiqe, i pari katund i Mirditës, mb’udhë nga Shkodra në n’Orosh. -A i vemi mysafirë At Gjeçovit ndonjë ditë të kësaj jave?- më pyeti një herë At Fishta, me të cilin piqesha çdo ditë në Shkodër. Mendimi i një vizite At Gjeçovit, më pëlqeu pa masë. Ashtu pa humbur kohë, u nismë. Një gjë për të vënë re, dhe që më mbushi me habi dhe trishtim, është se nga Shkodra gjer në Gomsiqe, një udhëtim shtat’ a tetë orësh me kalë, nuk gjetmë as katund, as shtëpi; veç një hani të varfër, ku qendruam për të pirë një kafe, s’pamë gjëkundi ndonjë shenjë gjallësije, një vent i zbrazur e i shkretë, si i harruar nga Perëndija dhe nga njerëzit.
Po mërzia e udhëtimit na u çpërblye përtej shpresës posa arrijtëm në Gomsiqe, ase, që të flasim më drejtë, në famulli të Gomsiqes,-se katundi vetë i shpërndarë tutje-tëhu, një shtëpi këtu, një shtëpi nj’a dy milje më tej, as që dukej. Famullija-një ndërtesë prej guri, e ndritur dhe e pastër, gjysm’ e zbrazur nga plaçka, po e mbushur dhe zbukuruar nga zemra e madhe dhe nga buzëqeshja e të zotit të Shtëpisë, – qendronte, mikpritëse dhe e qetë anës një lumi. Këtu rronte At Gjeçovi. Këtu e shkonte jetën, në mes lutjes e mësimeve, një nga njerëzit më të lartë që ka patur Shqipëria: një lartësi e përulur, në mund t’afroj e të lidh dy fjalë aqë të përkundërta; një lartësi shpirti dhe mendje e panjohur, nga njeriu vetë, i cili bir i vërtetë i të Varfrit t’Asisit, në pastërti e në robëri të zemrës së tij e dinte veten të vogël.
Famulli, shkolla dhe vent këshillash të mira, u jipte fëmijve themelet e stërvitjes, u përndante fjalë të urta dhe ngushëllimet e njerëzve në nevojë. Kohën që i tepronte, At Gjeçovi i a kushtonte studimit. Merrej ahere me institutet e vjetra të Shqipërisë, nga të cilat një arrin gjer në ditët t’ona ësht Kanuni i Lek Dukagjini. Askush nuk mund t’i afrohej At Gjeçovit në diturinë, e këtij Kanuni. Na tregoi një dorëshkrim nj’a dy mijë faqesh, studim i palodhur e i hollë, ku kish mbledhur, radhitur dhe ndritur të gjitha sa kanë mbetur nga mendimet juridike të Shqipërisë në Kohën e Mesme, mendime të cilat ngjan t’i kenë rrënjët shum përtej Kohës së Mesme.
Në kat të sipërm të famullisë, përmbi një tryezë të madhe, ishin shtruar një tok vjetërirash greko-romane të zbuluara e të mbledhura një nga një, me një fatbardhësi të rrallë dhe me një shije të mbaruar, nga dora e vetë At Gjeçovit. Mbaj mënt, veçan, një enë të vogël të quajtur ”lacrumatorium”,-lotore, asish që të vjetërit, në besim se të vdekurit qajnë të shkuarit e jetës së tyre, i mbulojn në varr bashkë me të vdekurin që ky të kish se ku të mblithte lottë. Nuk më shkonte ahere kurr ndër mënt se pas ca vjet cilido prej nesh, miq dhe admironjës të tij, do të kishim nevojë që në gjallësi për nga një lotore ku të mbledhim lottë t’ona për At Gjeçovin”.
ANËS LIQENIT – Gegë Postribës –
Nata po afrohet. Drita e ditës, tretet dalë nga dalë; e, mbi tjegullat e shtëpive, mbi dërrasat e rrugëve, mbi fletët e pemëve, mbi trupet e epta të çupave që shkojnë, një ngjyrë manushaqje-një ngjyrë gushë pëllumbi, si thonë në ca male t’ona-shtrihet, e i mpshtjell. Mbasandaj, pakë nga pakë manushaqet çfletohen. Hijet bëhen më të dëndura, më të zeza .Njëri mbas tjetërit, yjtë çpojnë qiellin, pikëlojnë dritë. Nata u afërua. Nata erdhi. E kur afrohet nata, kur vjen nata, më pëlqen të vete të rri anës liqenit.
S’është si liqeni i Ohrit, me ujëra të kulluara si të një rrëkeje, si liqeni i Janinës, që shkëlqen si një fushë e shtruar me pasqyra, si liqeni i Shkodrës, det i vogël i rrahur tej e këtej me lundra të moçme sa Shkodra e n’anë të të cilit gjallojnë malësorë të rreptë. Eshtë një liqen nuk m’i math se një kopësht, në mes të një pylli të punuar, liqen i ndyrë e i bukur, – i ndyrë se uji i qelbet, i bukur se pemët që e rrethojnë mvarin degët e tyre gjer mbi faqe të tij, edhe mbi faqe të tij hëna ndrit e lot. Në pushim të natës bretkosat këndojnë. Herë herë, një peshk, e një tjetër, e një tjetër, shumë peshq, tingillojnë ujin. Uji përsëri pushon e fle. Po një erë e ngadaltë (shumë e ngadaltë), unjet mbi liqen e i zhubravit faqen. (Marrë nga “Albania”- Bruksel)
NË LIQEN
“Fletët, të thata e të verdha, kanë rënë, nga lisat e rreth-e-rrotull, mbi liqen, edhe duken si njolla ari në një pasqyrë të vjetër. As erë, as zë zogu.Një pushim i trishtimshëm. Vetëm, lark së largu, ushtimi i çapeve të një ëndërrimtari…! Remat, herë herë, e në një hop që të dyja, i bien ujës: qark e hapen, që venë duke u-madhuar e duke shtyrë fletët: suli shket duke u-shulluar. Edhe nata po bie. Përtej u-ndes një dritë, që rrënjën në një copë të liqenit…”!
BORA
“Kthielltësia e qiellit shkoi me diellin, me lulet, me verën. Vjeshta e trishtishme erdhi dhe iku. Tani po hyn dimëri, edhe qiellin e kanë mbuluar re të qeta e të ftofta. Edhe sot, për të parën herë, zuri të bjerë bora…! Prapa qelqeve të dritores, po shikonj. Nga dale nga dale, si kur ka frikë të ndëgjohet, bora fluturon flokë flokë e shtrohet mbi dhe. Bie kudo, e duket se kërkon të ndreqë e të zbukuronjë: Dy çupa të vockëla shkojnë, e, në leshërat e arta të tyre, të lëshuara mbi shpatullat, bora shkruan trëndafile të ergjenda. Djelmt qeshin, hidhen, lozin, e lëftojnë me topa. Zoqtë vërtiten rreth e rrotull prakeve: aciu, ciu, një thrime bukë! Si në verë, gjithë bota janë veshur në të bardha. Flokë flokë, nga dale, po bie bora…”!
LEVANTINËT
“Paisque Poccasion se presente, dua të ju thom dhe një tjetër gjë, si vus voulez biëre, me la permettre- Certainment, lutem flisni”- 1) Këto fjalë të çuditshme i dëgjova një ditë në Tiranë. I habitur të nxë se paska dhe në Shqipëri negrë, ktheva kokën të shoh dy afrikanët. Po çudia ime u shtua, duke zbuluar se folësit ishin të bardhë. Të veshur mirë, po më mirë sesa duhet, dukja e tyre më kujtoi këshillat që Poloniusi i jep të birit në “Hamletin” e Shekspirit: Rrobat e tua të jenë aq të kushtueshme sa e ka fuqinë çanta jote, por jo tepër të bukura; të shtrenjta, jo të shkëlqyera;- se të veshurit shfaq soin e njeriut”!
Të dy folësit më plagosën dhe hundën me një erë të mirë, po tepër të mirë e tepër të fortë; dhe kjo më kujtoi vjetërinë klasike e cila ish e mendjes se; “Ai që bie erë të mirë, bie erë ligsht”! “Male olet qui bene olet”! Dhe prej Martielit u hodha në një tjatër roman, Plautus, i cili ish i mendjes se edhe “gruaja bie erë mirë, kur s‘bie erë fare”! “Mulier recte olet ubi nihil olet”!
Rashë pastaj në mendime mi fuqinë’ e erërave, dhe m’u tek të këndoja përsëri sikur ta kisha nën dorë veprën e madhe të Havelock Ellisit “Studies on the Psychology of Sex”, ku një volum i tërë merret me erërat dhe bisedon forcën e tyre mi të rriturit e mi të zhdukurit e dashurisë. Kur dëgjova përsëri të dy njerëzit: “Ç’thua sikur nous allions nous promener?-2). “Oui, eja të dalim për një promenadë”! Dhe u larguan. Ahere pata rastin t’i vë re mirë të ecurit e tyre. Ishin çape të vogëla e të matura me një të tundur delikat të këllqeve. Nga të gjithë lëvizjet e tyre kuptohej pikësëpari, kuptohej lehtë e sheshit se ata kishin frikë se mos i merrnin për fshatarakë, për njerëz të maleve, të pagdhendur e të pastërvitur në hollsitë e qytetarisë.
Cilët ishin këta njerëz?
Rashë në mendime, dhe pak nga pak m’u kujtuan shumë njerëz të tjerë si ata të dy që qenë larguar duke tundur këllqet e duke lënë pas tyre një gjurmë livandoje Dhe kuptova se kisha të bëja me një soj njerëzish që unë bashkë me ca miq-mendjeje i kemi qojtur që njëzet vjet e tëhu “Levantinë.” Ata përbëjnë në mes shqiptarëve një klasë më vete që shquan nga klasat e tjera si në të veshurit e në të sjellurit ashtu dhe në mendime e në gjuhë. Mendimi i themelit nër Levantinët (në qoftë se kukllat mund të thuhet se kanë mendime) është se çdo gjë e vjetër në Shqipëri u duket atyre ose e poshtër ose qesharake. Janë të bindur se shqipja është gjuhë e dobët dhe e pazonja për të biseduar punë me rëndësi ose për të shfaqur ndjenja të holla.
Në këtë pikë shëmbëllejnë me një njeri gjysëm të egër përpara të cilit mund të shtroni një violi të vjetër të paçmuar, një violi Stradivarius ose Amati të thomi; dhe nga që ai s’di të nxjerrë nga violiri i rrallë veç një zë si zërin që që bën sharra kur takon një gozhdë, derëbardhi i pagdhendur beson dhe thotë se violiri që pati në dorë s’ka të bëjë fare me muzikën. Levantinë janë të binur se shqiptarët s’dinë gjësendi nga “etiketa”-kurse “etiketa” e një malësori që ka trashëguar zakonet e shtërgjyshërve ka një bukuri, një hollësi, një erë të kthiellt të cilat u kanë pëlqyer gjithë artistëve, shkrimtarëve, njerëzve prej shtëpish të mira të Evropës së Perëndimit, që kanë rastin e mirë t’i njohin. Dhe gjithë ata udhëtarë janë tallur me mënyrat e Levantinëve tanë.
Levantinët kanë një shije të veçantë, që i bën qesharakë në çdo punë, po veçan në të shtruarit e shtëpive. Një nër ta, pak vjet më parë, pati rastin të shtrojë sallonet dhe zyrat e një Përfaqësie shqiptare me rëndësi. E dini se ç’bëri? Pa u ndrojtur aspak, shkoi dhe kopjoi sallonet e një shtëpie të ligë të Parisit, një “templum Veneris” të njohur. Jo me qëllim të keq, po vetëm sepse pas shijes tij, ajo ish më e mira pasqyrë e elegancës dhe e mjeshtërisë së zbukurimit. Nga ana tjatër, ai që gërmon dhe vë re jetën e popullit në Shqipëri, gjen mësime të ndryshme. Shqiptari siç e ka thënë shpesh Miss Durham-i, ka një shpirt të tij një frymë arti të vërtetë.
PROMETHEU I LIDHUR
“La vie est triste, hélas! et j’ai lu tous les livres!” (“Jeta është e trishtë, ajmé! dhe librat i kam kënduar të tëra!”)
Me këtë radhë nis një nga vjershat e poetit frëng Stefan Malarmé. Dhe një fjalë të atillë, të pakë janë njerëzit me letra që nuk e kanë përsëritur disa herë në udhë të tyre. Edhe të rrojturit edhe këndimet vjen një orë që lodhin e mërzitin dhe njeriu kërkon shpëtimin në një shkujdesje e në një mospërfillje, që e bëjnë padashur e pa vënë re si një nxënës i Budës. Po le t’i tingëllojë jashtë zëri i një vajze që shkon; gishtërinjtë e mefshtë le të kthejnë fletët e harruara të një libri të dashur dhe menjëherë muzika e jetës dhe e artit, na zgjon zemrën dhe na ngjall përsëri mendjen.
Rrija një natë në odë time pa dëshirë e pa mejtim, duke vërejt avullin që ngrihej si me të përtuar nga një filxhan plot me çaj të Kinës; dhe jo për të kënduar, po për të lojtur hoqa nga rafti një libër të vogël e të hollë dhe pa kënduar as emrin e tij, nisa të kthej fletën ngadalë, kur më zuri syri këtë vijë: “Është kurdoherë i ashpër kush ka pak kohë që urdhëron”, – përkthim i dobët i një teksti të fortë si brunx. Cili e ka thënë këtë fjalë të thellë? Hodha një sy në titull të librit dhe pashë latinisht: Aeschyli Prometheus.
Një libër dy mijë e katërqind vjetësh i vjetër nga mosha; por nga mendimet aq i ri, sa dukej se u shkrua dje, duket sikur përqesh me hidhërim dhe stigmatizon përjetë nonjë njeri të pasuruar nga lufta […], që rrëmben fuqinë në rrëmujë e sipër edhe si i dehur nga triumfi i papritur, vërtit kërbaçin dhe kërkon gjak. Se natyra e njeriut nuk ndërron; dhe një poet i madh që zbulon të vërtetat e kohës së vet, zbulon të vërtetën e të gjithë kohëve të pastajme.
Eskili është poeti më i lartë e më i thellë i vjetërsisë klasike. S’ka as mjeshtërinë elegante dhe të mbaruar të Euripidit, as lirizmin e lulëzuar të Sofokliut. Eskili ka një madhëri fisnike si të artistëve që punojnë mermerët e Parthenonit. Shumë herë të kujton Shekspirin, jo Shekspirin e Julietës ose të Rosalindës, po Shekspirin e Hamletit dhe të Laertit.
Ndër të gjithë veprat e tij që kanë shpëtuar nga prishja dhe kanë arrirë gjer te ne, më e thella është “Prometheu i lidhur”. Lënda e kësaj tragjedie mund të tregohet me dy fjalë: Prometheu, një gjysmëperëndi, pati mëshirë për njerëzit dhe u shpuri zjarrin, të cilin gjer ahere e dijnë dhe e gëzojnë vetëm perënditë; Zeusi, i pari i perëndive, që ta ndëshkojë për vjedhjen e zjarrit vë ta lidhin Prometheun në një shkëmb të egër e të shkretë të Detit të Zi, ku do mbetet i munduar gjersa të pendohet e të kërkojë ndjesë: po ai, me një kryelartësi të hidhur, nuk do t’i përulet padrejtësisë. Aq. Pak punë për një dramë dhe me gjithë këtë është drama më e gjallë, më e fortë e njerëzore, është drama e përjetshme e idealistit që vuan për mendimet e tij.
Atë natë mbeta pa gjumë si m’u tek menjëherë të këndoj Prometheun e Eskilit anembanë. Dhe në çdo faqe zbuloja që më shtojin çudinë, aq nga thellësia e mendimit sa nga bukuria e mbrujtur e trajtës. Ja një grusht gurë të çmuar nga ata më të rrallët e më të çuditshmit. Shkoni dhe zgjidhni: Prometheu qan tragjedinë e tmerrshme të jetës së vet. “Shikoni, thotë, shikoni, të lidhur një perëndi fatkeqe dhe, pse vuan? Nga dashuria e madhe që pati për njerëzit”. Me rasën e këtyre fjalëve vëmë re afrimin e Prometheut të shtën në hekura për dashurinë që pati për njerëzit, me Krishtin e kryqëzuar.Një turmë simpatike e pyet Prometheun, cilat janë arsyet e mjerimit të tij.“Është një mundim për mua që t’i rrëfej, thotë, është një mundim që të hesht, sidoqoftë është një mjerim”!
Eskili i vë në gojë Prometheut një gjykim të thellë mbi karakterin e tiranëve: “Tiranët kanë një ves të keq, që nuk u zënë besë miqve”. I thonë: “Lëri fjalët e kota, e gjej nonjë shërbim për mundimet e tua”. “Është gjë e lehtë, – përgjigjet Prometheu, kur e ke këmbën jashtë greminës, t’u japësh mësime, të këshillosh ata që vuajnë. Unë i prisja të gjitha këto që heq, fajin desha dhe e bëra, nuk e mohoj dot. Kur u shërbeva njerëzve, e vura veten në të dhëmbura”!
Për inatin, për zemërimin, Eskili vë një fjalë shumë të hijshme në gojë të Oqeanit. Oqeani i thotë Prometheut, se fjalët janë mjekët që shërbejnë zemërimin. Oqeani i thotë një tjetër fjalë të urtë Prometheut: “Del më i fituar njeriu i mençur që bëhet sikur s’ka mend”. Këshillë si plak. Si duket ky mendim: “Më mirë vdes njëherë njeriu se sa të vuajë çdo ditë.” Këtë mendim mund ta keni dëgjuar shumë herë dhe të mos ju bëjë përshtypje: po mos harroni se këtë dhe fjalë të tjera, Eskili i tha i pari; duhet t’u kthejmë forcën që kanë pasur, po që humbën nga përdorimi i dendur për të kuptuar bukurinë e virgjër të tyre.
Mos harroni se kjo vepër është shkruar dy mijë e katërqind vjet më parë. Dhe kurorëzimi i veprës, fjalë plot kryelartësi dhe forcë fisnike: “Koha duke përparuar do të japë gjithë mësimet”. Por për fat të zi, mësimet shumë herë vijnë tepër vonë”! M’u duk gjë e pëlqyer të jap bashkë me përkthimin edhe fjalën në gjuhë të Eskilit, ashtu siç i ka shkruar poeti tri herë i lartë. Një libërz dyzetfaqesh. Mund ta ngrejë një foshnjë me majën e një gishti, se ky libërz është i lehtë si një pendë. Por nuk është vetëm një libër. Është një monument. Dhe një monument me aq rëndësi, sa njerëzit viganë të bashkuar s’mund ta luajnë nga vendi”. Memorie.al
