Nga Prof. Dr. Kasem Biçoku
Pjesa e dytë
-Dokumentet e dhuruara nga ish-këshilltari ushtarak gjerman, koloneli Volfman Hofman, nuk dëshmojnë ikjen e “ushtarit të fundit gjerman nga Shqipëria, më 29 nëntor 1944”-
Memorie.al / Ceremonia që u organizua në shkurt të vitit 2002 ,nga Ministria e Mbrojtjes e Republikës së Shqipërisë, për marrjen në dorëzim të fotokopjeve të dy dokumenteve për datën e çlirimit të Shqipërisë, që koloneli Volfman Hofman, ish-këshilltar ushtarak gjerman, pranë atij dikasteri, bashkë me një letër në gjuhën shqipe të firmosur prej tij, ia dorëzoi gjeneral-majorit Pëllumb Qazimi, ishte një veprim jashtë kuadrit ligjor që zbatohet në vendin tonë, për dokumentet historike. Dokumente të tilla depozitohen nëpër arkivat shtetërorë të vendit tonë, kryesisht në Arkivin Qendror Shtetëror. Qëndrimet e mëtejshme të përfaqësuesve të Ministrisë së Mbrojtjes, kanë qenë jo vetëm politike, por edhe jashtë etikës së komunikimit me median dhe studiuesit.
Vetëm njëri nga dy dokumentet e dhuruara nga koloneli V. Hofman, është nxjerrë nga Arkivi. Ai ka titullin; “Pjesë nga ditari i luftës i Komandës Supreme të Juglindjes në Zagreb (Agram), me nr. shkrese 3, faqe 673, i 30 nëntorit 1944. Për situatën në Frontin e Adriatikut” (Auszug aus dem Kriegstagebuch des Oberbefehlshaber Südost in Agram. I a – KTB nr. 3. Seite 673. Vom 30. November 1944. Zur Lage an der “Adria-Front”).
Vetë dokumenti është një lloj formulari i shtypur, i ndarë në dy kolona, të emërtuara përkatësisht: “Data, ora, vendi dhe lloji i kazermës” (Tag, Uhrzeit, Ort und Art Unterkunft) dhe “Paraqitja e ngjarjeve (Më të rëndësishmet: Vlerësimi i situatës [armiku dhe mjetet].
Koha e hyrjes dhe e daljes së informacioneve dhe të urdhrave)” (D a r s t e l l u n g d e r E r e i g n i s s e (Dabei wichtig: Beurteilung der Lage [Feind und eigene]. Eingangs und Abgangszeiten von Meldungen und Befehlen)) (foto 4, shih numrin e kaluar).
Nën titullin e kolonës së parë, që zë rreth ¼ e faqes, është shënuar me makinë shkrimi: “3011.1944, Drejtimi është Zagrebi” (30.11.1944 Führungsabteilung Agram). Kurse nën titullin e kolonës së dytë, po me makinë shkrimi, është shkruar: “Për situatën: Grupi ushtarak E” (Zur Lage: H. Gr. E).
Pas këtyre në mënyrë shumë koncize, janë dhënë ngjarjet kryesore në fillim ato të “Frontit të Lindjes”, në vijim ato të “Frontit të Adriatikut” dhe të “Egjeut”. Në to del qartë se janë përfshirë ngjarjet më të rëndësishme të të tria ditëve, 28, 29 dhe 30 nëntor, duke i veçuar ato njëra nga tjetra. Ja teksti për dy frontet e fundit:
“Adria-Front:
Skutari geräumt. Öffnung der neuen Marschstrasse XXI. AK. nach Matesevo schreitet gegen zähen Feind nur langsam vorëärts. Bei andauernden Kämpfen im Raum Lise auflebende Gefechts-Tätigkeit an HKL S und SË Mostar.
XCI. AK. z.b.V. hat bei flüssigen Marschgeëegungen Nacht 29./30.11. Novi Pazar geräumt Feind folgt zögernd. Gren. Rgt. 47 am 30.11. früh aus Prijepolje zur Öffnung Strasse nach Brodarevo-Bijelopolje angetreten.
Ägäis:
Am 28.11. Feindanlandung im N-Teil auf Insel Piskopi, alle Angriffe in Liëadia-Bucht abgeëiesen, Feindverband gab Kampf auf und zog sich in Richtung Simi zurück”.
Përkthimi shqip:
“Fronti i Adriatikut:
Shkodra u zbraz. Hapja e rrugës së re për marshimin e Korparmatës XXI-të për në Mateshevo, për shkak të qëndresës së fortë të armikut, është vetëm e ngadaltë. Luftimet ndërkohë vijojnë pa ndërprerje në zonën e Linzës dhe rigjallërohet veprimtaria luftarake në HKL të Jugut dhe të Jugperëndimit të Mostarit.
E ndjekur me ngurrim nga armiku, Korparmata XCI, me detyrë speciale, ka braktisur Novipazarin me marshim të pandërprerë natën e 29-30 nëntorit. Regjimenti i 47, i Granatierëve, më 30 nëntor në mëngjes, është nisur nga Priepolja për hapjen e rrugës në Brodarevo-Bjelopolje.
Egjeu:
Më 28.11., trupat armike kanë desantuar në pjesën veriore të ishullit Piskop dhe u sprapsën të gjitha sulmet e tyre në gjirin e Livadias. Grupimi armik hoqi dorë nga luftimet dhe u tërhoq në drejtim të Simit”.
(Përkthimi i Ministrisë së Mbrojtjes është: “Fronti i Adriatikut: Shkodra u zbraz. Marshimi i ri përpara Korparmatës XXI-të për Mateshevo, për shkak të qëndresës së armikut, është i ngadaltë. Luftimet, ndërkohë, vijojnë në zonën me gjallërimin e veprimtarisë luftarake pranë HKL S dhe SV Mostar”).
Ky dokument është hartuar në përputhje me kornizat e një formulari dhe ka kërkesa të parapërcaktuara. Ndër to është i detyrueshëm edhe shënimi i datës, për të treguar kohën e veprimeve luftarake në terren. Prandaj data 30 nëntor e tij, tregon zhvillimin e ngjarjeve dhe jo datën kur është hartuar dokumenti. Ngjarjet e rëndësishme të ditëve të mëparshme, janë shënuar sipas datave përkatëse, të 28 dhe 29 nëntorit.
Hartimi i tij në Zagreb, padyshim është bërë disa kohë pas ngjarjeve që përmenden në të, sepse informacioni nga rajonet e largëta, si p.sh. Shqipëria, për të shkuar në Zagreb dhe, më pas, për t‘u përpunuar, përmbledhur e hedhur nëpër formularë, siç është dokumenti në fjalë, kërkonin kohë dhe nuk mund të bëheshin menjëherë.
Prandaj ato kanë edhe pasaktësi kronologjike, sepse informacionet shkonin me vonesë te komandat eprore dhe në to përfshiheshin të përmbledhura episode të ndryshme, ku të parëndësishmit, siç ishte p.sh.; largimi i qetë i praparojës së ushtrisë gjermane nga Shkodra, përfshiheshin në datat e episodeve luftarake të rëndësishme.
Dokumenti tjetër ka të dhëna më të hollësishme, prandaj me të drejtë është marrë si më i rëndësishmi nga koloneli V. Hofman, i cili e ka shënuar me një shigjetë pjesën e tij për Shqipërinë (foto 5). Këtë dokument, ai e ka marrë nga vëllimi “Ditari sekret i Komandës së Wehrmacht-it në Luftën e Dytë Botërore, 1939-1945, Vëllimi 11, 01.09 – 31.12.1944” (Die Geheimen Tagesberichte der Deutschen Wehrmachtsführung im Zweiten Weltkrieg 1939-1945, Band 11, 01.09 – 31.12.1944, Osnabrück, 1984), të botuar nga Kurt Mehner në vitin, në Osnabrück të Gjermanisë.
Titulli i dokumentit është: “Informacionet ditore nga 30 nëntori 1944” (Tagesmeldungen vom 30. November 1944). Dokumenti është hartuar shumë i përmbledhur në formë ditari, nga Komanda e Wehrmacht-it në Berlin, sipas informacioneve që i kanë ardhur nga komandat ushtarake vartëse, që vepronin në fronte të ndryshme të luftës.
Rrjedhimisht ai është hartuar shumë kohë pas datës 30 nëntor 1944 dhe në të janë pasqyruar ngjarjet kryesore të kësaj date, si dhe, po ashtu si dokumenti i dhënë më parë, edhe ato të datave 28 e 29 nëntor, të cilat dallohen qartë në faksimilen e dokumentit. Prandaj edhe pjesët përkatëse, nuk po i japim të transkriptuara e të përkthyera. Ja teksti gjermanisht i pjesës së dokumentit për Shqipërinë dhe rajonin pranë saj:
“LXXXXI A. K. z.b.V.: Novipazar ohne ëesentlichen Feinddruck geräumt. Auf Plevlja angesetzte Rgt.-Gruppe 22. I. D. gegenüber zähem Widerstand Jabuka-Pass genommen.
Adria-Front: XXI. Geb. A. K.: Skutari geräumt. Nachhuten im Absetzen in Aufnahmestellung an Nordostausläufen Skutari-See. Ëiederholt gegen Westteil Brückenkopf Bioce geführte Bandenangriffe abgeëiesen. Zum Angriff aus Brückenkopf angetretene Rgt.-Gruppe gegen Ëiderstand nach Überëindung grösserer Geländeschëierigkeiten Raum um Klopot (8 km. nordnordostwärts Bioce) gewonnen”.
Përkthimi shqip:
Korparmata LXXXXI, me detyrë speciale: Novipazari është zbrazur pa kundërveprim të rëndësishëm të armikut. Grupi i regjimentit 22. I. D., që do të shkonte në Plevlja, ka marrë qafën e Jabukës duke pasur qëndresë të fortë.
Fronti i Adriatikut: Zona e Korparmatës XXI: Shkodra është zbrazur. Praparoja, duke u tërhequr, ka zënë vend në skajin verilindor të liqenit të Shkodrës. Disa herë janë kthyer mbrapsht sulme bandash, që ishin drejtuar kundër pjesës perëndimore të pikës mbështetëse Bioce. Grupi i regjimentit, që ishte përqendruar për sulm nga pika mbështetëse, ka marrë zonën rreth Klopotit (8 km. në veri-lindje të Bioces) duke u ndeshur me qëndresën e madhe dhe me vështirësitë e terrenit”.
(Përkthimi i Ministrisë së Mbrojtjes është: “Fronti i Adriatikut: Korparmata XXI malore, zbrazi Shkodrën. Praparoja tërhiqet në pozicion pritjeje në bregun veri-lindor të liqenit të Shkodrës. Në mënyrë të përsëritur nga perëndimi, ka zmbrapsur sulmet e zhvilluara nga bandit, kundër krye urës Bioçe. Grup-regjimenti, që sulmon nga kryeura kundër rezistencës, mbasi ka mposhtur vështirësi të terrenit, ka fituar Kllopotin (8 km. në verilindje të Bioçes)”.
Ky dokument i Komandës së Ushtrisë gjermane, i hartuar në Berlin, ashtu siç ka të emërtuar edhe titullin e tij, flet për ngjarjet e 30 nëntorit dhe, siç e tregon faksimilja e tij, në te janë veçuar ngjarjet e rëndësishme të datave 28 dhe 29 nëntor. Që në dokument janë rrëfyer ngjarjet e 30 nëntorit, e dëshmon edhe përmendja në të e largimit të gjermanëve nga Novipazari.
Sipas librit “Kronologjia e Luftës Çlirimtare të Popujve të Jugosllavisë” (Hronologija Oslobodilaèke Borbe Naroda Jugoslavije 1941-1945), të botuar nga Instituti Ushtarak i Beogradit më 1964, Novipazari është çliruar më 30 nëntor (f. 1020, foto 6).
Prandaj janë të gabuara deklarimet e ish-këshilltarit ushtarak gjerman, kolonelit V. Hofman, se; “Korpusi XXI alpin …lëshoi më 29.11.1944 qytetin e fundit të madh të Shqipërisë, Shkodrën. Prandaj kjo datë, mund të quhet fundi i pushtimit të Shqipërisë”.
Këto deklarime të kolonelit V. Hofman, mund të shpjegohen prej lokalizimit të gabuar që, me “ndihmën” e punonjësve të Ministrisë së Mbrojtjes, duhet t`i ketë bërë rajonit të Klopotit (që gjendet në veri-lindje të Podgoricës), duke e ngatërruar me Koplikun. Prandaj ai ka shkruar “qytetin e fundit të madh të Shqipërisë, Shkodrën”, duke nënkuptuar se Kopliku, ishte një qendër e vogël banimi dhe rrjedhimisht i parëndësishëm, për të shënuar e përkujtuar datën e çlirimit të tij.
Gjithashtu mund të vihet një hije dyshimi, për saktësinë e përkthimit shqip të letrës dhe të intervistës së kolonelit V. Hofman, po të nisemi, siç është treguar më sipër, nga pasaktësia e përkthimit shqip, që Ministria e Mbrojtjes u ka bërë dy dokumenteve të dhuruara prej tij.
Në përfundim të këtij shkrimi, theksojmë se, në kundërshtim me statusin e saj, si institucion i depolitizuar, Ministria e Mbrojtjes në këtë rast, hyri në lojën e atyre që, për qëllime politike, i manipulojnë dokumentet për të shtrembëruar të vërtetën historike.
Përfundimi se; “Shkodra është çliruar më 28 nëntor 1944”, të cilin e ka dhënë Komisioni i Posaçëm, që u ngrit në vitin 1993, me porosi të presidentit të Shqipërisë, z. Sali Berisha, nuk është kundërshtuar nga asnjë institucion shkencor, ose komision studiuesish.
Deri tani kanë dalë kundër tij, vetëm individë të veçantë, të cilët apriori e kanë kundërshtuar politikisht përfundimin e Komisionit të Posaçëm, për datën e çlirimit të Shqipërisë dhe jo shkencërisht, mbi bazën e të dhënave tërësore të burimeve historike dhe të shqyrtimit të përmbajtjes së tyre.
Për të vërtetën historike, se Shqipëria është çliruar më 28 nëntor të vitit 1944, po jap edhe një të dhënë tjetër burimore, që lidhet me vetë Ministrinë e Mbrojtjes dhe që unë nuk e kam paraqitur në librin; “28 nëntor 1944, Dita e Çlirimit të Shqipërisë”. Kjo e dhënë, është ‘Medalja e Çlirimit’.
Në një vendim të Qeverisë, për ‘Medaljen e Çlirimit’, është shënuar se; ‘Medaljen e Çlirimit’, e meritonin ata persona që kanë qenë në radhët e formacioneve partizane, deri më 28 nëntor të vitit 1944. Në zbatim të këtij vendimi, Ministria e Luftës dhe e Mbrojtjes Kombëtare, më 23 nëntor 1945, nxori qarkoren përkatëse (për ekzistencën e saj pati mirësinë të më njoftonte z. Albert Kotini, i cili më dhuroi edhe një fotokopje të këtij dokumenti), ku është shkruar: “Medaljen e çlirimit e marrin: a)
Të gjithë ata që deri më datë 28 Nëntor 1944 [nënvizimi i K.B.] ishin nën armë nër [ndër, K.B.] reparte operuese, nër reparte të prapavijave, ose nër Komanda dhe ente ushtarake. b) Të gjithë ata që kanë qenë nër reparte operuese të prapavijave, ose nër Komanda dhe ente ushtarake, por që para datës 28 Nëntor, janë larguar nga ushtria me një urdhër epror (kalim në lirim, në Pushtet ose çmobilizim t`urdhëruar nga Komanda e Përgjithshme)” (foto 7).
Kurse certifikata e ‘Medaljes së Çlirimit’, që është lëshuar nga Presidiumi i Kuvendit Popullor dhe që e kanë marrë shumë veteranë, ka këtë motivacion: “Ka marrë pjesë në rreshtat e Ushtrisë Nacional-Çlirimtare Shqiptare dhe me armë në dorë, ka luftuar kundra okupatorit dhe tradhtarëve, deri në çlirimin e plotë t` Atdheut [nënvizimi i K. B.] dhe të Popullit Shqiptar” (foto 8).
Kështu që edhe në dokumentet e vetë Ministrisë së Mbrojtjes, që në shkurt të vitit 2002, doli në ballë të mashtrimeve për datën e çlirimit të vendit tonë, 28 nëntori i vitit 1944, është quajtur si datë e çlirimit të Shqipërisë. Memorie.al
