Dashnor Kaloçi
Memorie.al publikon disa dokumente arkivor të nxjerrë nga Arkivi Qendror i Shtetit në Tiranë (fondi i ish-Komitetit Qendror të PPSH-së), që i përkasin vitit 1963, ku ndodhet një korrespodencë në mes Drejtorisë së Arsim – Kulturës, në aparatin e Komitetit Qendror të PPSH-së, të drejtuar nga Nexhmije Hoxha dhe Komitetit të Partisë së rrethit të Shkodrës, të kryesuar nga Enver Halili, lidhur me anën biografike të regjisorit, shkrimtarit dhe artistit Zef Zorba, nga qyteti i Shkodrës, i cili kishte marrë përsipër dhe po shkruante libretin e operës ‘Teuta’, muzika e së cilës po kompozohej nga Nikolla Zoraqi. Kërkesa e Nexhmije Hoxhës, për të ditur të dhëna të sakta rreth biografisë së regjisorit e libretistit nga Shkodra, i cili sipas të dhënave që ajo dispononte, kishte qenë në burg, por nuk dihej qëndrimi politik, që ai mbante në atë kohë, si dhe përgjigja negative e Enver Halilit, për Zorbën, i cili “nuk kishte kredi morale në popullin e Shkodrës…”?!
Dokumenti që po publikojmë është një shkresë zyrtare e vitit 1963, ku Nexhmije Hoxha, në atë kohë Drejtore e Drejtorisë së Arsim Kulturës, në aparatin e Komitetit Qendror të PPSH-së, ia drejton sekretarit të parë të Komitetit të Partisë së rrethit të Shkodrës, Enver Halilit, ku i kërkon të dhëna rreth biografisë së Zef Zorbës, që kishte shkruar libretin e Operës “Teuta”, muzikën e së cilës e kishte marrë përsipër dhe po e kompozonte, kompozitori i ri, Nikolla Zoraqi.
Sipas dokumentit në fjalë, Nexhmija Hoxha kishte informacione për Zorbën, që ai kishte qenë në burg, por nuk dinte të dhëna të tjera më të hollësishme për të, se për çfarë ishte dënuar, qëndrimi politik që ai mbante në atë kohë, a ishte i kompromentuar, etj., etj. Dhe vërtet, Nexhmije Hoxha “kishte të drejtë”, pasi Zorba, një nga intelektualët më në zë të qytetit të Shkodrës, kishte një biografi disi “të ngatërruar”?!
Zefi kishte lindur në Kotorr të Malit të Zi, në një familje shqiptare, kishte ndjekur studimet në Fakultetin e Shkencave Shoqërore (dega e Studimeve Politike në Padova të Italisë) dhe i kishte ndërprerë ato, në vitin 1943, për shkak të Luftës e ishte kthyer në vendlindjen e tij, ku për disa kohë kishte punuar si nëpunës banke. Edhe pse me këtë formim, pas mbarimit të Luftës diku nga viti 1946, ai shërbeu si regjisor pranë Shtëpisë së Kulturës në qytetin e Shkodrës, ku vuri në skenë disa pjesë dramatike si p.sh.: “Juda Makabe” e Fishtës, “Armiku i popullit” i Ibsenit etj.
Në atë kohë si shumë intelektualë të tjerë nga qyteti i Shkodrës, që kishin studiuar në Perëndim edhe Zorba u arrestua dhe u dënua me burg politik, nga ku lirohet diku nga viti 1951. Pas daljes nga burgu, sa për pasion aq dhe për mbijetesë, Zef Zorba u morr me përkthime, duke shqipëruar disa nga poetët e dramaturgët njohur të letërsisë botërore, si: R. Frost, Xh. Ungareti, S. Kuazimodo, E. Montale, T.S. Eliot, Shou, Pirandelo, Uelld, Martin, apo filozofë si B. Kroçe, H. Xh. Gadamer etj.
Krahas kësaj pune, ai shkroi edhe vetë disa librete, siç ishte “Teuta”, mbretëresha e Ilirëve, e cila pas mundjes nga romakët, ishte tërhequr dhe strehuar pikërisht në Kotorr, në vendlindjen e Zorbës. Ndoshta kjo ka qenë edhe shtysa, nga ku ai kishte marrë shkas për të shkruar për mbretëreshën ilire, libret në të cilin ishte mbështetur kompozitori i ri, Zoraqi, për të shkruar operën “Teuta”?!
Por kjo nuk ishte thënë të bëhej, pasi, kërkesës së Nexhmije Hoxhës, nga sektori i Arsim – Kulturës në Komitetin Qendror të PPSH-së, e cila donte të dhëna të hollësishme për anën biografike të Zef Zorbës që ajo kishte informacion se kishte qenë në burg, sekretari i Komitetit të Partisë së rrethit të Shkodrës, Enver Halili, i’u përgjigj negativisht, duke thënë se Zorba, nuk kishte garancitë e duhura politike dhe nuk kishte kredi morale në opinionin e popullit të Shkodrës. Për më shumë rreth kësaj, na njeh dokumenti në fjalë, i cili ashtu si pjesa më e madhe e dokumenteve të publikuara në këtë libër, botohet I plotë dhe pa asnjë ndryshim.
Letra e Nexhmije Hoxhës për Komitetin e Partisë së Shkodrës
KOMITETI QENDROR I PARTISË
PUNËS SË SHQIPËRISË
Drejtoria e Arsim-Kulturës Dt. 14.8.1963
Nr.1848
KOMITETIT TE PARTISË SE RRETHIT
SHKODËR
Kompozitori i ri Nikolla Zoraqi është në fillim të punës për të kompozuar një opera mbi “Teutën”. Libretën e saj e ka shkruar Zef Zorba banues në Shkodër. Jemi informuar se ky person ka qenë në burg, por nuk dimë hollësira të mëtejshme. Prandaj na njoftoni me shkrim brenda datës 30 Gusht, se çfarë njeriu është, për çfarë ka hyrë në burg, si punon dhe si qëndron tani politikisht, sa është i kompromentuar dhe çfarë ka në opinionin publik të Shkodrës.
Gjithashtu na njoftoni mendimin tuaj nëse jeni dakord apo jo mbi libretin e Zef Zorbës të kompozohet opera.
DREJTORE E DREJTORISË TË ARSIM-KULTURËS
Nexhmije Hoxha
Letra e Enver Halilit nga Shkodra për Nexhmije Hoxhën
PARTIA E PUNËS E SHQIPËRISË
KOMITETI PARTISË RRETHIT
SHKODËR
Nr. 755
LËNDA: Mbi Zef Zorbën
KOMITETIT QENDROR TË P.P. SHQIPËRISË
“Drejtorisë Arsim-Kulturës”
TIRANË
Lidhur me tuajën Nr. 1848 datë 14/8/1963
Zef Zorba ka mbaruar shkollën e françeskanëve në Shkodër. Ka qenë nënpunës pranë legatës italiane në Shkodër, në kohën kur ishte Meloni, një spiun i regjur italian. Mbas lirimit, Zefi është dënuar me 5 vjet burg për veprimtari armiqësore kundër Pushtetit Popullor. Sot mban qëndrim të keq. Punon si shef llogarie në Nish ‘Prodhime të Ndryshme’, duke qenë nën kontroll të vazhdueshëm. Zefi nuk ka ndonjë kredi morale në opinionin publik të Shkodrës, pse dhe nga ato (me përjashtim të miqve të tij) njihet si element i keq politikisht. Mendimi i jonë është që mbi libretin e këtij personi, pavarësisht nga përmbajtja dhe forma e tij, të mos kompozohet opera./Memorie.al
P. KOMITETIN E PARTISË RRETHIT
Sekretari
(Enver Halili)
Ky shkrim është marrë nga libri “Shkrimtarët dhe artistët nën diktatin komunist”, i gazetarit Dashnor Kaloçi, që pritet të dalë së shpejti.
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
