Nga Dalip Greca
Memorie.al / Nelo Drizari, Editori i Gazetës “Dielli” pati fatin që të takonte dhe të intervistonte aktorin e madh me origjinë shqiptare, Aleksandër Moisiu gjatë turneut, që trupa e teatrit të tij, bëri në ShBA.-ës. Po ndalemi gjatë tek përshkrimet e Drizarit, sepse, pas shkrimit, zbulohet adhurimi që ai kishte për aktorin e madh. Drizari, përshkruan me emocion, pritjen e ngrohtë që i bënë amerikanët aktorit me origjinë shqiptare. Gazetari Nelo Drizari, e përcjell me një ndjenjë ngazëllimi: “Kur erdhi për të parën herë Aleksandër Moisiu në Amerikë, nëntor 1927, bota tha se erdhi vetëm për katër javë. Por lojërat e tij aktoriale, muarën bujë të madhe. Populli kërkonte kohë dhe rast që të shihte këtë aktor të famshëm. Programi i Reinhardit, ishte që të loste një dramë në javë, që ashtu të mbeste vent për të tjera. Kërkimi i popullit e shtrënguan drejtuesit e Trupës, që ta zgjaste kohën dhe ta mbajë protagonistin deri më 8 të këtij muaji (8 shkurt 1928).
Duke e përcjellë atmosferën që e rrethonte aktorin e famshëm gjatë shfaqjeve, Nelo Drizari, shkruan për lexuesit e ‘Diellit’: “Moisiu është me të vërtetë njeri i dashur. Tri herë që e kam bashkuar në back stage pas lodrave, jam habitur me sjelljet e admironjësve të tij. Shumë njerëz, shumica përbëhej prej grashë, suleshin si turma të tërbuara për t’i shtërnguar dorën Moisiut.
Të tjerë luanin rolin e gjuajtësve për dhurata (Souvenr hunters). Të fundit, kërkonin nënshkrimin e tij mbi programe, fytyra ose libra, që kishin lidhje me Moisinë. Aktori i madh i priste me buzëqeshje, e kalorësi të shquar dhe u mbushte dëshirën, kur nuk nxitohej për të shkuar gjëkundi. Këto sjellje të këndshme, kjo kalorësi e shquar, së bashku me talentin e tij, kanë fituar miq të ngushtë dhe admironjës të shumtë.
…Me gjithë që thonë disa se Moisiu është i sertë, natyra e tij m’u duk si e butë. Moisiu ngjanë sikur është nga raca nordike: nga raca anglo-saksone ose Teutonike.Ata që nuk e dinë se edhe në Shqipëri ka plot njerëz të këtij tipi, s’e besojnë se të atin e kishte shqiptar dhe të ëmën italiane.
Kjo është e vërtetë. Moisiu u lind në Trieste më 1890. I ati ishte Kostandin Moisiu nga Durrësi, i cili kishte tregti në Vienën dhe më vonë në Fiume, në Hungari.
Foshnjërinë e tij, Aleksandër Moisiu e shkoi në Shqipëri. Në Durrës, ky vajti në shkollë dhe më parë se të nisej për në Vjenë, dinte shqip mirë. Që kur e dërgoi i ati në Vjenë, në shkollë, s’pati rast të përdorte gjuhën e Atdheut, gjuhën shqipe. Ashtu që sot, mban mend vetëm disa fjalë të rralla.
Autori i shkrimit, Drizari, e merr në mbrojtje aktorin me origjinë shqiptare. E mbron nga ata shqiptarë, që e përflisnin se ai e kishte humbur identitetin shqiptar dhe nuk ndjente asgjë për racën e vet. Nelo kundërshtonte: “Por s’munt të themi që Moisiu ka humbur dhe ndjenjat ose dhembshurinë për Shqipërinë. Jo.
Sa kohë që ish në Vjenë, ky shoqërohej me shqiptarët. Veç kësaj, Moisiu vajti në Shqipëri për disa muaj pas Luftës Ballkanike. S’ka dyshim që Moisiu, ndjen gëzim të nxehtë, kur bashkohet me ndonjë shqiptar. Gjithashtu ay, mbahet madhështor kur kujton që i ati ishte shqiptar.
Nga ana tjetër, janë dhe disa sende të tjera që duhen marrë ndër sy. Moisiu, është një artist i mësuar në vende kulturale të Evropës. Ky përballi shpenzime dhe zor (mundim) të madh, duke tretur mësimet në gjuhë të huaj. Moisiu i është vënë artit të dramës me gjithë mish dhe shpirt.
Me fjalë të tjera, bëri ca sakrifica, pra e hodhi lumin. Si një shkencëtar, ose muzikant, ose çpikës, që la mënjanë çdo gjë tjetër, për të realizuar idealin, ashtu edhe Moisiu, mori ndër sy të arrijë në kulmin e fushës që zgjodhi; domethënë të bëhet një aktor i shquar”.
Sipas argumentimit të Drizarit, artisti me origjinë shqiptare, nuk kishte kohë që të merrej me gjëra të vogla. Gazetari i ri për atë kohë, Nelo Drizari, entuziazmohet me famën e Moisiut: “Si aktor i shquar, artist i mbaruar, pranohet me brohoritje në qarqet e huaja. Domosdo gjermanët e quajnë të tyrin. Por bota e dramës, interesohet në interpretimin dhe talentin e personalitetin e Moisiut, dhe jo aq për kombësinë e tij.
Kudo që vete triumfon. Kudo bën përshtypje të shkëlqyera. Sepse, ka zotësi dhe talenti i tij, s’kufizohet vetëm si tragjedian. Moisiu është dhe komedian i mbaruar. Nga këto shkake, Moisiu s’mund të dalë sheshit dhe të thotë: “Unë jam shqiptar”! Kur e ka sjellë rasti, ai e ka thënë pa ndrojtur se, si qëndron fisi i tij.
Drizari tregon se si e takoi aktorin e madh dhe si e priti ai: “Desha ta ndjek, desha të fjalosem me të dhe një herë më parë se të nisej për në Evropë, me vaporin “New York”, shkova ta takoja. Për fat të mirë erdhi me mua edhe zoti Paul Linke, shkrimtar i ri gjerman dhe mik i ngushtë i Moisiut.
Kur shkuam në Back-stage një varg njerëzish po priste. Moisiu, posa na pa, na qasi në Odën e tij, odë e vogël që ka çdo Theatër, për krye-aktorin dhe na priti me një ngrohtësi gjeniale.
Me gjithë që ishte i lodhur, u gëzua pa masë kur mori vesh se shqiptarët i dëshirojnë përparim të madh dhe interesohen për triumfin e tij. Në këtë çast, fytyra e tij u çel, kur dëgjoi prapë se shqiptarët e nderojnë, jo vetëm si artist, por e njohin edhe si shqiptar nga ana e të atit. Atij i ndriti fytyra”!
Për t’ua bërë sa më të besueshme lexuesve të vet, Nelo Drizari shkruan: “Keni parë fytyrën e ndonjë të riu që lëvdohet prej prindërve, për ndonjë gjë të mirë që ka bërë? Keni vënë re se sa bukur tingëllojnë fjalët; “Bravo…! Të lumtë…! Dhe na nderove? Ashtu dhe Moisiu. Veçanërisht Moisiu, u gëzua kur pa që gazeta “Dielli”, ka bërë fjalë kaq herë për të.
Në përshëndoshjen e fundit, Moisiu më siguroi, që dëshiron t’u falet nderit shqiptarëve, për interesimin dhe dashurinë që rrëfejnë; dhe mbahet kryelartë, kur kujton që ati i tij, ish shqiptar dhe vjetët e foshnjërisë, i shkoi në Shqipëri. Kur hapi derën dhe doli jashtë, populli gjerman, e priti me “Hoch Moissi…! “Hoch Moissi”!(Rroftë Moisiu!)
Brenda qenies së tij, Nelo Drizari ndjen një sëmbim në zemër, që Moisiun shqiptar, e gëzonin kombe të tjerë, shtete të tjerë. Ai shkruan jo pa dhimbje: “Kur Moisiu shkoi përmes turmës gjer te automobili, m’u kujtuan ca shqiptarë të historisë: Pemët e punërave të tyre, janë shijuar prej Botës, ajo botë që i rriti dhe i nderoi.
Kur do t’i vijë koha që Shqipëria t’i mbajë për vete djemtë e saj”? Për ironi të fatit dhe vetë Nelo, do të mbetej larg vendit të vet dhe do të ndërronte jetë në Amerikë. (Pjesë e studimit për editorët e Diellit ndër vite)./Memorie.al
