Dashnor Kaloçi
Pjesa e dytë
Memorie.al publikon një dokument të panjohur të nxjerrë nga Arkivi Qendror i Shtetit në Tiranë (fondi i ish-Komitetit Qendror të PPSH-së), i cili i përket vitit 1962, ku ndodhet proces-verbali i takimit dhe bisedimeve të zhvilluara ndërmjet një delegacioni të Partisë së Punës së Shqipërisë i kryesuar nga anëtarët e Byrosë Politike dhe sekretarët e Komitetit Qendror të PPSH-së, Hysni Kapo dhe Ramiz Alia, me një delegacioni të Partisë Komuniste të Republikës Popullore të Kinës i kryesuar nga Ten Hsiao Pin dhe Van Tse Zian. Proces-verbali i plotë i bisedimeve ndërmjet dy delegacioneve i zhvilluar më 10 qershor të vitit 1962 në selinë e Komitetit Qendror të Partisë Komuniste të Kinës, (i cili ishte takimi i pestë zyrtar midis tyre), ku pas pikës së parë të rendit të ditës që ishte dhe prioritare, një takim i mundshëm me Mao Ce Dunin dhe gjetja e mundësive e itinerari i kthimit të delegacionit shqiptar në atdhe në rrugë ajrore dhe detare, u diskutua edhe rreth marrëdhënieve dy palëshe dhe ndihmës ekonomike që kërkonte Tirana zyrtare nëpërmjet dy udhëheqësve të lartë të saj, Hysni Kapo dhe Ramiz Alia, siç ishte Uzina e Azotikut (plehrave fosfatike), që do të ndërtohej në Fier, bisedimet për Traktatin e Varshavës, KNER-in, NATO-n, Nikita Hrushovin, raportet e marrëdhëniet e Kinës me fqinjët e saj dhe shtete të tjera aziatike, si: Bashkimi Sovjetik, Koreja e Veriut, Koreja e Jugut, Japonia, Mongolia, Tajvani, Vietnam i Veriut, Vietnami i Jugut, Kamboxhia, Laosi, Indonezia, Nepali, Birmania, India, Pakistani, Burundi, etj., e deri te ato të Lindjes së Mesme dhe afrikane, si: Irani, Iraku, Siria, Egjipti, Algjeria, Guinea, Mali, Gana etj.
Proces-verbali i takimit të delegacionit të Partisë së Punës së Shqipërisë i kryesuar nga Hysni Kapo dhe Ramiz Alia, me delegacionin e Partisë Komuniste të Kinës, i kryesuar nga Ten Hsia Pin dhe Van Tse Zian, i zhvilluar në Pekin më 10 qershor 1962
Takimi i pestë zyrtar, midis delegacionit të Partisë së Punës së Shqipërisë dhe delegacionit të Partisë Komuniste Kineze (Mbajtur në selinë e Komitetit Qendror të Partisë Komuniste kineze, në orën 9 në mëngjesin 10 qershorin e vitit 1962)
Shoku Ten Hsiao Pin: Për këto çështje nuk kemi pikëpamje të kundërta; ne jemi dakord me këndvështrimin tuaj. Pozicioni ynë, siç e përmendët edhe ju, ka qenë dhe do të mbetet i njëjtë: pa një ftesë që Shqipëria të marrë pjesë, as ne nuk do të marrim pjesë në këto takime. Nëse ka takime ku pjesëmarrësit përfshijnë shtete të tjera, siç është Jugosllavia, edhe ne nuk do të marrim pjesë në to.
Ju thatë se nëse ata ju ftojnë, do të merrni pjesë në këto takime. Atëherë është e lehtë të trajtojmë këtë çështje së bashku. Nëse, si në rastin e Shoqërisë Sportive të Ushtrive Miqësore, ata nuk ju ftojnë, ose nuk ftojnë Jugosllavinë, ose Indinë, ne nuk do të marrim pjesë.
Një pyetje tjetër që ngritët ishte ajo e çështjeve ndërkombëtare që po diskutohen midis vendeve tona dhe vendeve perëndimore. Ne kemi një mendim të përgjithshëm për këto çështje. Midis tyre ekzistojnë tre çështje: çarmatimi, ndërprerja e testimit të armëve bërthamore dhe çështja e Berlinit.
Vendet socialiste nuk kanë arritur një marrëveshje me vendet perëndimore për asnjë nga këto tre çështje. Kjo natyrisht nuk do të thotë se nuk mund të ketë marrëveshje për çështje të pjesshme, por për problemet kryesore pozicionet e vendeve perëndimore, veçanërisht të SHBA, janë shumë të qarta. Ata nuk do të tërhiqen as edhe një grimë nga pozicioni i tyre.
Shoku Hysni Kapo: Kështu është.
Shoku Ten Hsiao Pin: Nikita (Hrushovi), nga ana tjetër, bën lëshime në çdo hap. Por për shkak të faktit se Bashkimi Sovjetik është një fuqi e madhe, ai bën vetëm lëshime deri në një pikë të caktuar. Ai nuk mund të shkojë më tej, sepse koncesionet e mëtejshme nuk do të aprovohen nga populli Sovjetik, nga popujt e të gjithë botës; disa nga koncesionet e tij nuk do të miratohen as nga vendet e Evropës Lindore.
Për më tepër, SH.B.A. është e kufizuar gjithashtu në një shkallë të caktuar, sepse ato kanë kundërshtitë e tyre me anglezët, francezët dhe udhëheqësit e Gjermanisë Perëndimore. Por ka disa çështje, për të cilat nuk mund të arrihet asnjë marrëveshje, të tilla si, për shembull, çështja e çarmatosjes, veçanërisht mbi të ashtuquajturin çarmatim të plotë dhe të përgjithshëm.
Asnjëherë nuk kemi rënë për këtë. Duket thjesht e çuditshme të mendosh se imperialistët do të pranojnë ndonjëherë të çarmatosin.
Shoku Hysni Kapo: Me fjalë të tjera, të dorëzojnë armët e tyre.
Shoku Ten Hsiao Pin: Vetëm me grusht proletariati do ta shkatërrojë ndonjëherë imperializmin.
Shoku Hysni Kapo: (Me sarkazëm) Por imperialistët janë zemërmirë dhe do të çarmatosen.
Shoku Ten Hsiao Pin: Pra, çarmatimi është një pamundësi. Ata mund të bëjnë ndonjë zhurmë në një farë mënyre ose formë, ose në ndonjë marrëveshje të pjesshme. Për shembull, (nëse) Bashkimi Sovjetik (do) të zvogëlonte ushtrinë e tyre me rreth qindra mijëra ushtarë, është e mundur që edhe SH.B.A., mund të bëjë të njëjtën gjë, por një gjë e tillë do të ishte një lëvizje simbolike; në realitet kjo nuk do të nënkuptojë ulje të armatimeve, përkundrazi, do të ishte një rritje e armatimeve, sepse ato do të zvogëlojnë ushtrinë nga disa numëra njerëzish, por do të rrisin cilësinë e armatimeve të tyre. Prandaj është e pamundur të arrihet një marrëveshje mbi çarmatimin.
Sa i përket përhapjes së armëve bërthamore, ne mendojmë se nuk mund të ketë ndonjë arritje konkrete. Kjo mund të ndodhë vetëm kur vendet më socialiste posedojnë armë bërthamore dhe kur ato kanë epërsi absolute ndaj vendeve imperialiste; vetëm atëherë imperialistët mund të pranojnë një marrëveshje të tillë, por që tani nuk mund të arrihet një marrëveshje mbi përhapjen e armëve bërthamore.
Në fakt, për momentin, edhe një ndërprerje e testimit të armëve bërthamore nuk mund të arrihet. Shikoni se çfarë ndodh: kur ata pushojnë testimin e tyre, Bashkimi Sovjetik i fillon ato. Tani edhe SHBA i ka filluar ato. Si mund të shkojnë përpara në këto rrethana bisedimet për ndërprerjen e testimit të armëve të tilla?
Për çështjen e Berlinit kemi gjithashtu problemin e kufijve të vjetër të Lindjes. Për çështjen e Berlinit, N. Hrushovi ka bërë shumë lëshime, por SHBA këmbëngul në dy pika: në pushtimin e Berlinit Perëndimor nga forcat Perëndimore (ata nuk do të pranojnë në këtë pikë), dhe ne gjithashtu kemi çështjen e kalimit korridori në Berlinin Perëndimor (imperialistët nuk do të bëjnë lëshim as në këtë pikë, ndërsa Nikita Hrushovi, tashmë ka pranuar në një farë mase mbi të).
Shoku Ten Hsiao Pin: Koncesionet e Nikita Hrushovit do të shkojnë deri në një marrëveshje për një regjim okupimi në Berlinin Perëndimor nga forcat ushtarake të vendeve Perëndimore. Në fakt, një regjim i tillë okupimi ekziston tashmë atje për momentin. Edhe nëse qeveria e SHBA pranon të heqë regjimin e pushtimit në Berlin, Kancelari i Gjermanisë Perëndimore, Konrad Adenauer, nuk do të pajtohet me të.
Në të njëjtën kohë, çështja e kufijve të vjetër në Lindje është edhe më e ndërlikuar. A mund të bien dakord Polonia dhe Çekosllovakia për një ndryshim të kufijve (që ishin) vendosur në marrëveshjen e Potsdamit? Vetë BRSS-ja nuk do të donte që kufijtë e Kaliningradit dhe rajonit të tij, të ndryshonin.
Por Adenauer nuk do të bëjë lëshime në këtë pikë. Ekziston edhe një parti në Gjermaninë Perëndimore, partia e refugjatëve. Janë rreth tre milion refugjatë që kanë lënë pjesën lindore të Gjermanisë dhe ata janë të organizuar.
Shoku Hysni Kapo: Tre milion janë vetëm ata në Gjermani dhe nuk përfshijnë ato të Polonisë dhe Çekosllovakisë, etj.
Shoku Ten Hsiao Pin: Në pjesën tjetër të botës agresioni më i ashpër përfaqësohet nga imperializmi amerikan, ndërsa në Evropë, për çështjet e Berlinit dhe Gjermanisë Perëndimore, Adenauer, është më e ashpra.
Shoku Ramiz Alia: Ne dëshirojmë të shkëmbejmë mendime për këtë çështje. Possibilisht është e mundur që Nikita Hrushovi të vijë në një kompromis me amerikanët, vetëm për çështjen e Berlinit? Për shembull, Berlini Perëndimor, mund të lejohet të bëhet një zonë e okupuar nga OKB, që në fakt do të nënkuptojë Amerikanët, dhe kontrolli mbi korridorin mund t’i besohet Republikës Demokratike Gjermane.
Nga pikëpamja politike, kjo do të konsiderohej një sukses nga Nikita Hrushovi. Me një lëvizje të tillë, imperializmi do t’i bënte një koncesion Nikita Hrushovit, për të fituar mbështetjen e tij, ndërsa, si zgjidhje për këtë çështje, do të ishte vetëm e pjesshme, pasi do të mbulonte vetëm Berlinin, dhe problemi i një traktati paqeje për Gjermaninë, do të të shtyhet. A mund të ndodhë ndonjëherë një mundësi e tillë, për shembull?
Shoku Ten Hsiao Pin: Nuk mund të përjashtohet, megjithëse nuk do të ishte e lehtë. Adenauer nuk do të ishte dakord me të dhe për më tepër, Sekretari i Përgjithshëm i Partisë Socialiste të Bashkimit të Gjermanisë, Walter Ulbricht, ka shumë të ngjarë të mos ishte dakord. Por përsëri, një mundësi e tillë nuk mund të përjashtohet plotësisht. Nëse do të realizohej ndonjëherë, një mundësi e tillë nuk do të ishte një sukses për Nikita Hrushovin. Jo! Ai mendon se Berlini Perëndimor, duhet të bëhet një qytet i lirë dhe traktati i paqes për Gjermaninë, duhet të nënshkruhet. Pa nënshkrimin e një traktati paqeje, Nikita Hrushovi nuk do të jetë në gjendje të shohë ditë të mira. Në çfarë pozicioni do ta vinte kjo Gjermaninë Lindore? Nëse kjo mundësi do të ndodhte, prestigji i BRSS-së do të vuante shumë në sytë e botës.
Pra, ndërsa kjo mundësi nuk mund të përjashtohet plotësisht, fakti që BRSS-ja është një vend i madh dhe i fuqishëm, do të thotë se nuk do të jetë e lehtë që kjo të ndodhë. Nikita Hrushovi dhe shokët e tij, duan të bëjnë lëshime, por nuk e kanë të lehtë. Nga ana tjetër, edhe bërja e lëshimeve nuk do të thotë se çështjet do të zgjidheshin; nuk do të thotë që imperialistët do t’u jepnin atyre shumë në këmbim.
Shoku Hysni Kapo: (Me sarkazëm) Dhe ‘Traktati i Paqes’ mund të presë, për sa i përket Nikita Hrushovit; ai ka mjaft kohë për të zgjidhur këtë çështje; dhe masat që u morën në Murin e Berlinit, sipas tyre, treguan fuqinë e tyre të madhe.
Shoku Ten Hsiao Pin: Pikëpamja e tij është krejtësisht e ndryshme nga e gjithë bota, përfshirë këtu edhe botën kapitaliste. Duke vepruar në këtë mënyrë, vendet kapitaliste do të krijojnë një pamje të BRSS-së si të dobët. Nëse ai vazhdon të bëjë lëshime të vazhdueshme, Nikita Hrushovi automatikisht dhe vazhdimisht do të demaskohet.
Shoku Hysni Kapo: Kemi pikëpamje të ngjashme për çështjen e çarmatosjes, ndërprerjen e testimit të armëve bërthamore dhe Berlinin. Megjithëse e dimë se është shantazh politik, propozimi nga Nikita Hrushov për një pakt mos-agresiv midis vendeve të NATO-s dhe atyre të Traktatit të Varshavës, ka tërhequr vëmendjen tonë. Dhe megjithëse është vetëm një manovër politike, propozimi nga Polakët në OKB për ndalimin e atyre vendeve që tani nuk kanë armë bërthamore nga mbajtja e tyre – me fjalë të tjera, për të mbajtur status-quon dhe për të lejuar vetëm ato vendet që tashmë i kanë – gjithashtu ka tërhequr vëmendjen tonë.
Ne nuk e konsiderojmë të drejtë propozimin për një status-quo në çështjen e bazave ushtarake, sepse dihet mirë se vetëm SH.B.A.-ve, ka baza të tilla në vendet e tjera. A kanë ndoshta këto propozime qëllimi që të bëjnë që imperializmi të zhvendosë vëmendjen e tij në goditjen e një zone tjetër, Azisë? Kjo është arsyeja që ne e sollëm këtë çështje. Cilat janë synimet e imperializmit në Azi, ku ne e dimë se qëllimi i tij kryesor është Republika Popullore e Kinës?
Këto mendime kanë kaluar nëpër mendjet tona kur kemi parasysh lëshimet dhe propozimet që ne shohim të bëhen dhe që zbutin imperializmin në zonat e tjera, por e nxisin atë të zhvendosë vëmendjen e tij në drejtim të Azisë. Ne e bëjmë këtë pyetje vetëm në mënyrë që të jemi të qartë, sepse për ne pa marrë parasysh se ku bëhet sulmi kundër vendeve socialiste, dhimbja do të vazhdojë të jetë e njëjtë. Kjo është arsyeja pse ne duam të diskutojmë këtë çështje.
Shoku Ten Hsiao Pin: Për propozimin për nënshkrimin e një pakti mos-agresioni midis vendeve të NATO-s dhe atyre të Traktatit të Varshavës, ne ishim në një mendje, por kjo nuk do të thotë që një gjë e tillë do të realizohet ndonjëherë. Ne gjithashtu kemi propozuar nënshkrimin e një pakti të tillë me Japoninë.
Shoku Hysni Kapo: Por ne e konsiderojmë këtë propozim krahas çështjeve të tjera që përmenda.
Shoku Ten Hsiao Pin: Eshtë e pamundur që ky pakt i mos-agresionit, të nënshkruhet ndonjëherë. Ne jemi në marrëveshje me Nikita Hrushovin për çështjen e paktit të mos-agresionit vetëm për faktin se ky propozim është një mjet për demaskimin e imperializmit, kur përgjigjet se nuk është dakord.
Unë mendoj se as Sovjetikët dhe as Amerikanët, nuk e konsideruan kurrë seriozisht se një gjë e tillë mund të arrihet kurrë. Vetë amerikanët thonë se nëse mund të zgjidhen çështje të tjera, kjo mund të zgjidhet gjithashtu; me fjalë të tjera, ata po i vendosin kushte. Ajo është gjithashtu e vështirë të arrihet, pra një marrëveshje, që armët bërthamore të mos u jepen të tjerëve.
Shoku Hysni Kapo: Ne jemi të bindur për këtë.
Shoku Ten Hsiao Pin: Për shembull, Franca nuk do të pajtohet me një marrëveshje të tillë. Ajo ka filluar të kryejë testimin e armëve bërthamore dhe kërkon nga SH.B.A.-ja dhe Mbretëria e Bashkuar që t’i japin asaj teknologjitë e reja për zhvillimin e armëve të tilla. Koncesionet që Franca i bën Mbretërisë së Bashkuar, për çështjen e përfshirjes në Tregun e Përbashkët (Komuniteti Ekonomik Evropian), bëhet me synimin për të marrë teknologjinë e re për zhvillimin e armëve bërthamore.
Gjermania Perëndimore gjithashtu, kërkon teknologjinë për zhvillimin e këtyre armëve. Por edhe nëse ata nuk i japin Gjermanisë Perëndimore këtë teknologji, ajo është e aftë ta zhvillojë atë vetë. Anglezët bënë të njëjtën gjë të saktë; Amerikanët nuk u dhanë atyre teknologji, ata e zhvilluan atë vetë. Sigurisht që do të ketë shumë shtete në botën kapitaliste që do të posedojnë armë atomike, përfshirë Gjermaninë Perëndimore; në fakt, përveç shteteve të tilla, si: Suedia dhe Zvicra, Japonia dhe Italia, do t’i posedojnë ato gjithashtu.
Të gjithë po punojnë në mënyrë aktive për të arritur një gjë të tillë. Vendet e vogla, të tilla si: Suedia dhe Zvicra, natyrisht nuk do të jenë në gjendje ta arrijnë atë plotësisht, por ata do të kenë një sukses të pjesshëm, sa për t’ia shitur atë të tjerëve, sepse ata kanë lindur shitës me pakicë. Në botën e tyre nuk mund t’i kufizoni ata të bëjnë gjëra të tilla.
Dhe pse nuk duhet të ndodhë diçka e tillë në botën tonë? Ne gjithashtu po punojmë në mënyrë aktive për ta arritur këtë. Ne u kemi thënë Sovjetikëve shumë kohë më parë se në lidhje me çështjen e armëve bërthamore nuk do të bëhemi pjesë e detyrimeve që ata mund t’i vënë vetes. Në organizatën ndërkombëtare të paqes ne kemi deklaruar se nuk do të respektojmë detyrimet që të tjerët do t’i vendosin vetes për këtë çështje.
Shoku Van Tse Zian: Ne gjithashtu deklaruam atje që nëse vendet që tashmë kanë armë bërthamore nuk tërhiqen nga prodhimi i tyre, pse duhet të marrim përsipër detyrime të tilla? Ne jemi pro likuidimit të plotë të armëve të tilla, por do të pushojmë së prodhuari ato, vetëm nëse të gjithë pushojnë gjithashtu.
Shoku Ten Hsiao Pin: Tani do të doja të flisja për situatën në Azi. Sipas mendimit tonë, vëmendja kryesore e SH.B.A.-së, tani përqendrohet në Evropë. Ky pozicion i tyre nuk ka ndryshuar dhe nuk do të ndryshojë; shigjetat e tyre kryesore janë stërvitur në BRSS. Kur kemi folur herën e fundit për këtë çështje, kemi thënë që: kjo është një çështje objektive dhe nuk do të ndryshojë. Bazat e raketave të drejtuara nga SH.B.A.-ve janë drejtuar kryesisht në BRSS, megjithëse disa prej tyre, natyrisht, drejtohen në vendin tonë.
Ne jemi një vend që nuk kemi armë bërthamore, ndërsa Bashkimi Sovjetik i ka ato. Nëse fillon një luftë, rreziku kryesor për vendet kapitaliste do të ishte Bashkimi Sovjetik, për sa kohë që Kina nuk posedon shumë armë bërthamore. Kjo është ajo që përcakton strategjinë e SHBA-ve. Sigurisht, pas Bashkimit Sovjetik, rreziku më i madh për vendet kapitaliste vjen nga Kina. Bazat në Lindje nuk janë të gjitha të destinuara për ne, por (janë) gjithashtu kundër Bashkimit Sovjetik, ndërsa në të njëjtën kohë ato janë edhe kundër nesh (siç). Kjo është situata e përgjithshme.
Kjo nuk do të thotë që imperializmi amerikan nuk do të rrisë agresionin e tij dhe nuk do të marrë masa të ndryshme konkrete kundër Kinës. Mund të thuhet se procesi i rrethimit të BRSS-së nga SH.B.A.-ve, ka përfunduar plotësisht, ndërsa në Azi, sipas mendimit tonë, puna vazhdon akoma drejt arritjes së të njëjtave rezultate. Një sistem i tillë ende nuk është kompletuar në Azi. /Memorie.al
Vijon numrin e ardhshëm
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
