Nga Gjeto Turmalaj
Memorie.al / Duhet thënë që në fillim, se është disi e vështirë të përshkruash denjësisht këtë portret, e për më shumë për të pasqyruar thellë e qartë, jetën e veprën e këtij martiri. Ky misionar i shenjtë, meriton të dalë në pah me ato sakrifica dhe dhimbje, të cilat i ka përjetuar, me kontributin e tij të jashtëzakonshëm, deri në sublimim të jetës, si bari i urtë shpirtëror, i cili duhet të zërë vend në altarin e merituar.
Jeta dhe kalvari i dhimbjeve
Gjon Serafin Koda, i biri i Gasprit dhe nënës Ananijeta, u lind më 25 prill 1893, në Janjevë të Kosovës, në një familje me tradita fetare, patriotike e atdhetare, familje e bekuar e Malësisë së Karadakut, zonë e njohur për heroizëm dhe atdhe-dashuri. Gjoni qe edukuar që në fëmijëri, me besim në Zot dhe përkushtim ndaj atdheut. Kështu, falë edhe dëshirës së madhe të prindërve të tij, u bë meshtar.
E pikërisht, në vitin 1908, përplotësoi thirrjen që kishte marrë prej Zotit dhe çoi në vend amanetin e prindërve dhe dëshirën e zemrës së tij. Studimet e larta i mbaroi në Austri. Sipas traditës së Fretërve, mori emrin Serafin. Meshën e parë e kremtoi më 30 korrik 1925. Më pas, frati nga Janjeva, do të vijonte në udhën e bariut të grigjës së Jezu Krishtit.
Ai shërbeu edhe ndër vise të tokës mëmë, Shqipërisë, si në Dushman, Shalë, Prekal, Bushkash, Vukël, Kelmend dhe së fundi, u caktua në Dioqezën e Sapës së Lezhës. Kur Atë Serafini mbërriti në qytetin e vjetër të Lezhës, me zhgunin françeskan e një konop lidhur mes trupit, meditonte me syrin e një njeriu, që po i shkelte për herë të parë ato treva të panjohura për të.
Në takimin e parë në Famulli, i patën treguar se në atë kodër të vogël, në perëndim të qytetit të Lezhës, ballë¬përballë me kalanë 2500 vjeçare, ku dikur shtrihej qyteti i moçëm Lissus, mes-përmes të cilit kalon lumi Drin, në atë bregore ndaloi Shën Françesku, 700 vjet më parë, gjatë udhëtimit pastoral dhe la një amanet, që aty të ndërtohej një kishë.
Dhe ashtu u bë. Shën Françesku mbolli një pishë, si shenjë e mirë për themelet e kishës. Ndërtimi i atij Tempulli, u pasqyrua më vonë në “Hyllin e Dritës”. Për më shumë, qyteti ku shërbeu Atë Serafini, ishte dhe toka e “Besëlidhjes së Lezhës”, të principatave shqiptare, me në krye Skënderbeun. Gjithashtu, aty gjenden themelet e Kishës së Shënkollit, ku është varrosur Heroi ynë Kombëtar, Gjergj Kastrioti, Skënderbeu.
Ashtu sikurse gjithë klerikët dhe Atë Serafini, i përjetoi ditët e shërbesës fetare në Dioqezën e Lezhës, me përkushtim dhe i palodhur, ku akoma edhe sot ndjehet fryma e veprës dhe idealit që ai iu përkushtua, në një kohë kur po përjetohej varfëria, e ulur këmbëkryq në trojet shqiptare.
Me mbarimin e Luftës së Dytë Botërore dhe me vendosjen përfundimisht të regjimit komunist në Shqipëri, Atë Serafini dhe vëllezërit e tij françeskanë, do të kalonin përmes një kalvari dhimbjesh, nga krimet më të paskrupullta të regjimit, nëpërmjet Sigurimit të Shtetit famëkeq shqiptar, i cili vrau ajkën e inteligjencës së klerikëve, e njerëzve të pafajshëm, të cilët u bënë theror nga regjimi stalinisto-enverist.
Arrestimi dhe burgosja
Serafin Koda ishte famullitar në Lezhë, kur e arrestuan. Kjo ndodhi pasi njerëzit e Sigurimit më parë, bënë një takim, për të diskutuar rreth problemeve ekonomike, me Fretnit e Kuvendit, por në fakt, aty oficerët e Sigurimit u aktivizuan si kurrë ndonjëherë, për t’i dhënë kuptim politik.
Ashtu të lidhur e veçojnë në një nga dhomat e Kuvendit, duke e torturuar me metodat më çnjerëzore, psikologjike dhe fizike, me alibi të sajuara, si një ndër kundërshtarët e regjimit komunist dhe për rrëzimin e pushtetit të tyre. I kërkonin bashkëpunim, për të dëshmuar kundër klerikëve të tjerë, që Sigurimi i Shtetit të arrestonte, inteligjencën e klerikëve.
Ishte maji i vitit 1947, sapo i kishte lënë të 54 vjetët e pikërisht, sa cituam më lart, më 25 prill. Ajo ditë u festua nga ai dhe vëllezërit e tjerë klerikë dhe ai u shpreh mjaft entuziast, se ishte i lumtur që kishte lindur në atë datë, që për të ishte simbolike, se përkonte me Ditën e Ungjilltarit, Shën Markut.
Kjo datë gjithashtu i ngjallte nostalgji për vend-lindjen, se në Janjevë, ishte hapë shkolla e parë shqipe në vitin 1671, një letër historike që mbante datën 10 prill 1683, e vetë shënimi i Pjetër Bogdanit, te libri “Çeta e Profetenve”, e cila është dërguar asokohe prej Janjevë.
Hetuesia dhe torturat
Nuk vonoi shumë e meshtari trim, iu nënshtrua pyetjeve nga hetuesit e Sigurimit të Shtetit dhe torturave nga më çnjerëzoret dhe të paimagjinueshme.
– “Hë mo, po na thuaj o prifti Serafin, çfarë komploti armiqësor keni përgatitur kundër pushtetit tonë të pavdekshëm komunist”?
– “Kurrsesi, jo dhe jo, as unë, madje edhe asnjë prej shokëve të mi. As nuk kemi menduar, absolutisht, atë çka ju më thoni, shoku hetues, Jo, Jo. Në asnjë mënyrë”!
– “A e dëgjoni, si më thotë ky mua?! Po unë nuk jam shoku yt, more armik i popullit, këlysh i Vatikanit”.
– “Ju lutem, jo nuk jam armik, unë jam vetëm një meshtar, nuk e njoh urrejtjen, ne jemi për paqe e dashuri. Vetë besimi te Zoti, nuk na lejon t’i urrejmë e ofendojmë njerëzit”.
– “Eh, ja pra, po të ledhatojmë me grushte turinjve tuaj, ja edhe një tjetër”. Nga fytyra e Atë Serafinit po rridhte gjak, nga goja e hunda.
– “Kthehu në ujdi me veten tënde, o Serafin i poshtër. Hë, po të dëgjojmë, na trego, cili nga juve është prijësi i grupit, në atë çerdhen tuaj”?
– “Personalisht nuk di asgjë, asnjë nga miqtë e shokët e mi, nuk i kam dëgjuar të shprehen, kundër pushtetit popullor”.
– “Pa na i trego ato kokat drejtuese aty në ‘Sapën tuaj’, hë përgjigju”? Dhe furi grushtesh, shqelma e rrahje, u derdhën mbi meshtarin.
– “Ne s’kemi as hierarki, as të parë, të gjithë jemi vëllezër”.
– “Tani na thuaj, ku i keni fshehur armët, se për ndryshe, të mbytem në këtë minutë”?
– “Pasha nderin, pasha të drejtën, ju betohem, nuk kemi armë”.
– “Dëgjo mirë pra, keni tre minuta kohë të tregoni gjithçka dhe në rast se jo, paç veten në qafë”!
– “Për atë besë që ka burri, nuk kam asgjë për të thënë”!
Të tre hetuesit që e kishin marrë në pyetje, u lëshuan mbi At Serafinin, duke e torturuar e rrahur barbarisht, derisa ai humbi ndjenjat. Ashtu i shtrirë në dysheme, i gjakosur, i dërmuar dhe i pavetëdijshëm, njëri nga hetuesit i fut duart në fyt, për ta mbytur meshtarin e pafajshëm.
Nga fyti filloi të rridhte gjak. Por bisha komuniste nuk ngopej me kaq. Torturat vazhduan edhe për disa orë të tjera. Kur ata ikën, At Serafini po jepte shpirt, në çimenton e ftohtë të dhomës.
Nga mesnata e datës 11 maj 1947, At Serafini, i rënduar nga plagët, u përmend vetëm për disa minuta. Vëllezërit e tij klerikë, e muarën për ta çuar tek infermierja. Kur po kalonte para trupores së Zonjës, iu lut me zërin e çjerrë, përmes gjakut që i rridhte nga goja: “O Zoja Virgjër, vepro sa më shpejt me shpirtin tim”. Sapo e vendosën në shtrat, u lut për herë të fundit, pa mundur të bashkonte duart:
“O Jezus, merre në duart tuaja shpirtin tim, që të jam kushtuar me gjithë zemër”.
“Ati ynë që je në Qiell”, e… dha shpirt…! Ia dorëzoi Atit të gjithëpushtetshëm shpirtin e tij të bardhë, që t’i bashkohet korit të engjëjve në qiell, ashtu qoftë.
Mbas vdekjes së Atë Serafinit
Besimtarët e Famullisë, bashkëkohësit e tij, e deshën shumë meshtarin trim, që me qëndrimin e tij burrëror, u shndërrua në një martir. Ata humbën, jo vetëm një njeri të përkushtuar ndaj fesë, por edhe njeriun e dashur, që kurrë nuk u pat munguar, me ndihmën e fjalën e Zotit, në gëzime dhe hidhërime familjare.
Ai u kishte shërbyer në të gjitha rastet, duke vizituar të sëmurët, rrëfime, bekime shtëpish, pagëzime, salikimin e të vdekurve. Njerëzit shpreheshin me fjalët më të mira të shpirtit, duke thënë se At Serafini, ishte një misionar i zellshëm, i përkushtuar, me zemër të madhe dhe i dashur.
Infermierja e atyre viteve, Marie Ndoja, e cila mjekonte At Serafinin, në momentet e agonisë së plotë, bëri të pamundurën ta shpëtonte, por plaga e madhe e dëmtimit të venave e, rrjedhja e gjakut nga fyti, ia shkurtuan jetën. Maria e varrosi me mjaft mundim e në fshehtësi të plotë meshtarin trim, poshtë një ulliri, që ishte në oborrin e Kuvendit të Fretërve, në kodrën që populli e thërriste; “Kisha e Dom Lleshit”.
Edhe sot e kësaj dite, s’dihet pse u quajt me atë emër. Ndoshta ndonjë famullitar në atë Kishë, ka lënë gjurmë me emrin e tij. Ndoshta, nga pushtuesit osmanë, ishte bërë theror edhe Dom Lleshi, e në kujtim të tij, u quajt kisha në kodër. Por vitet kanë kaluar dhe asgjë nuk dihet me saktësi.
Çmenduria më e madhe e sistemit komunist, ka qenë ajo e vëllavrasjes, siç edhe ndodhi me At Serafin Kodën, meshtarin martir nga Janjeva e Kosovës, i cili u vra barbarisht nga Sigurimi i Shtetit komunist. Por përkushtimi, kontributi dhe vepra e At Serafinit, kanë lënë gjurmë të pashlyera në Lezhë.
Mbas 34 vjetësh, u zbulua varri i At Serafin Kodës, i cili ishte ruajtur me fanatizëm dhe obligim shpirtëror nga infermierja, një grua humane në shpirt, Marie Ndoja, një besimtare katolike, me një shpirt e mirësi të madhe. Ajo dëshmoi për varrin e Fratit, vetëm në vitet e demokracisë. Maria, gjatë kohës së regjimit komunist, as që guxonte të tregonte veprën e saj të mirësisë, por e ruante peng në zemër.
Ajo mendonte gjithmonë për fratin, i cili të afërmit e tij i kishte në Janjevë, që nuk ia dinin as varrin. Në rast se Sigurimi i Shtetit e merrte vesh, Maria do të dënohej me burg dhe për këtë ajo tregohej e kujdesshme, për ta mbajtur sekret. Mbas rivendosjes së besimit fetar në Shqipëri, në vitet e demokracisë, ajo do të tregonte gjithçka.
Madje infermierja Marie, pati pohuar se atë natë, që e varrosi meshtarin, i kujtohej se si shenjë, i kishte veshur vetëm zhgunin e fratit, me uratë në qafë dhe në këmbë një palë këpucë llastiku. Për çudinë e të gjithëve, kur e nxorën nga varri pas 34 vjetëve, këpucët e llastikut u gjetën të paprishura dhe te koka kryqi e disa kokrra të uratëve.
Rivarrimi i eshtrave të bekueme të At Serafinit, u bë mbas restaurimit të Kishës “Zoja Nunciatë”, në mauzoleun e saj. Në murin me një gjatësi 90 cm., që përkon me anën e majtë të Altarit, ku dikur celebrohej mesha nga vetë At Serafin Koda.
Më 16 shtator 1994, populli i Lezhës dhe rrethinave, shprehën nderimin e respektin, dhimbjen e kujtimin, duke marrë pjesë në meshën që u celebrua në nderim të rivarrimit të eshtrave të fratit, nga ipeshkvij dhe meshtarë. Si për ironi, data 16 shtator, përkonte me datën e Konferencës së Pezës. Ajo histori u la nga pas, por kujtimi i Klerit të Kombit, u përjetësua në histori. Pllaka e varrit të At Serafinit, flet shumë, aq shumë sa ka se çfarë historia të shkruajë.
Në mbyllje të këtij rrëfimi, të kësaj ngjarje të dhimbshme e rrëqethëse, të mos harrojmë e të mësojmë nga mesazhi që ai përcjell se; “Koha i ka ngrënë bijtë e saj”! Është nder i madh e shembull fatlum për vendin tonë, që Kisha Katolike, në procedurën e shpalljes martir, mes të 38-ve, ka zgjedhur edhe meshtarin Atë Serafin Kodën. Memorie.al
