Nga Enver Memishaj
Memorie.al / Lufta kundër kulakëve në Shqipëri që zgjati për më shumë se 40 vjet, përbën një nga faqet më të errëta në historinë e shtetit shqiptar, që nga viti 1912. I vetmi që deri më sot ka marrë përgjegjësinë dhe ka studiuar këtë masakër çnjerëzore, është studiuesi i pasionuar dhe serioz Xhafer Sadiku, në artikuj dhe libra të botuar. Komunizmi shqiptar ishte vetëm një kopja më e egër dhe më barbare se komunizmi rus. Për afro gjysëm shekulli me radhë, shteti dhe regjimi komunist u grabiti të ashtuquajturve kulakë pasurinë, të drejtat elementare njerëzore, lirinë dhe pjesës më të madhe të tyre edhe historinë. Kulakët apo “armiqtë e popullit”, mbetën në ndjekje të përhershme nëpërmjet përpunimeve agjenturore, kontrollit postar e telefonik, survejimi dhe “vërtetimi i fajit”, në kërkim të lirisë; arratisje, dëbime, internime.
“Titulli” kulak trashëgohej
Me titullin kulak nuk cilësohej vetëm kryefamiljari, por e tërë familja e tij, madje edhe gratë edhe fëmijët. Në vitin 1951, krahas masave të tjera shtrënguese kundër kulakëve, “u vendos trashëgimia e titullit kulak edhe për pjesëtarët e tjerë të familjes, jo vetëm kur vdiste kryefamiljari që mbante titullin, por edhe në rastet kur pjesëtarët e familjes ndaheshin”. (Apostol Kotani “Rreth politikës së P.P.Sh., për likuidimin e kulakëve si klasë”)
Kështu p.sh. në Lepenicë të Vlorës, në listën e kulakëve rezulton të jetë edhe Veziko Çarçan Veshaj e shoqja e Veledin Veshit, që vdiq nga torturat në qelitë e Sigurimit të Shtetit. Po ashtu kulakë rezulton edhe Shyqyre Hazbi Hysaj, e shoqja e Hysni Lepenicës, që kishte ishte vrarë më 14 shtator 1943.
Por kulakë do të cilësoheshin edhe bijtë e këtyre grave heroina, Kujtimi dhe Leka, pra trashëgohej titulli kulak! Po kështu në Lepenicë në listën e kulakëve ose “armiqve të popullit”, janë edhe dy emra të njohur Nebi Sadedini dhe Hysen Sinani, nga Lepenica si dhe familjarët e tyre, gratë djemtë dhe vajzat. Në listën e kulakëve gabimisht shënohen me mbiemrin Memishaj, ndërsa nga kjo familje kulak ishte Shaqe Beqiri.
Nga tatimet e rënda, varfëria dhe burgosjet, pati vdekje të shumta nga familjet e kulakëve. Shumë familje u ndanë duke krijuar familje më të vogla, me iluzionin se do t’i shpëtonin luftës së klasave. Por komunistët nuk bënë lëshime. Kur vdiste kryefamiljari kulak, familja mbetej kulakë nën emrin e atij që mbetej i pari familjes!
Në dhjetor të vitit 1968, në rrethin e Vlorës kishte rreth 4.000 të rinj të lënë jashtë radhëve të organizatës së rinisë, pasi ishin fëmijë të familjeve të kulakëve. Lufta ndaj kulakëve përfshinte edhe ndalimin e martesave me familje kulake, izolimin e tyre në ceremonitë e varrimit. Kur ndërronin jetë këta ose anëtarë të familjes kulake, varroseshin vetëm nga familjarët e tyre. Jeta e familjeve të kulakëve ishte e kontrolluar nga Sigurimi i Shtetit dhe bashkëpunëtorët e tij. ( Xhafer Sadiku, “Genocidi mbi kulakët në Shqipërinë komuniste 1948 – 1990”, “Vest Print”, Tiranë 2013)
Kulakët e Lepenicës
Kujtim Veshaj sapo ishte martuar dhe më 5 janar 1956, në moshën 20 vjeçare atë e shpallën “armik të populli”, kulak, së bashku me Lekë Hysajn, fëmijën e vetëm të Hysni Lepenicës dhe deri në vitin 1990, të dy këta mbetëm “armiq të popullit”, duke vuajtur dhunën, terrorin, përbuzjen, diskriminimin dhe mohimin e të drejtave elementare njerëzore.
Shpallja kulak e këtyre djemve të rinj, Kujtim Veshit dhe Lekë Hysajt, u bë në përmasa terrori. Në atë kohë Kujtimi ishte sekretar i rinisë së fshatit dhe u lajmërua fshati të mblidhej në oborrin e shtëpisë së Jaho Lames. Në krye kishte dalë Muharrem Rrapi nga Mallkeqi, instruktor i Komitetit të Partisë dhe Rexhep Osmëni, sekretar i organizatës bazë të partisë për Gjormin.
Ata i thanë fshatit se; “Kujtim Veshaj dhe Lekë Hysaj shpalleshin armiq të popullit, kulakë, dhe prej asaj dite askush nga fshatarët nuk duhet të kish me ta asnjë lidhje, as të jepte dhe as të merrte, as të hynte dhe as të dilte”. Disa burra që guxuan dhe thanë: “këta janë kalamaqër dhe me këta do matet fshati”?! Përgjigja si gjithnjë ishte: “E di Partia….”! Gratë e fshatit, që nuk u ishin tharë ende lotët nga djegia e fshatit në vitin 1943 prej Hysni Kapos, u larguan duke qarë për atë mynxyrë që po e godiste fshatin e tyre.
Po këtë vit u formua edhe Kooperativa Bujqësore, Kujtimin dhe Lekë Hysaj nuk i pranuan në kooperativë si “armiq të popullit”, megjithëse nuk u pranuan, tokën dhe bagëtinë ua muarën. Kujtimit dhe Lekës u muarën nga 70 dylym tokë bujqësore dhe u lanë vetëm nga 4 dylym tokë, jo pjellore. Në vitin 1985, u përsërit skema e arrestimit të Veledinit e vitit 1951, babait të Kujtimit, por kësaj here Kujtimin nuk e shpunë në burg si i ati, por e demaskuan publikisht përpara fshatit. “Ngrehu – i thanë Kujtimit, – po të japim fjalën për t’u mbrojtur, por vetëm një minut do të flasësh”!
– “Goja ime, – tha Kujtimi, – ka qenë e kyçur nga frika juaj, jo nga ndërgjegjja ime dhe prandaj nuk kam folur, pra nuk u kam asnjë borxh juve, ju më kini borxh mua”. Pas tij u ngrit Tefide Ngucaj, një grua trimëreshë dhe ju drejtua me zë të lartë presidiumit:- “Jazëk u qoftë që ja bëtë edhe këtë Kujtim Veshit”!, pastaj u shkreh në vaj dhe doli nga salla…!
Ajo klithmë e kësaj gruaje thoshte shumë…! Ajo ishte klithma e fshatit për drejtësi. E ndiej për detyrë ta falënderoj këtë grua, që nuk pyeti për familjen e saj, pasi mbi atë dashuri qëndronte liria dhe e vërteta. U jam mirënjohës fshatarëve të mi të cilët u ngritën të gjithë në këmbë në formë revolte dhe e mbrojtën Kujtim Veshin.
Nuk mjaftoi vetëm demaskimi, Partia duhet ta thellonte luftën e klasave, prandaj Kujtimin e hoqën nga sharrat ku punonte në mal të Lepenicës, djalin e tij e hoqën nga bari, Lavdoshin vëllain e tij e hoqën nga zdrukthëtaria, gruan dhe fëmijët e Kujtimit i shpinin në punët më të vështira.
Në vitin 1960 Partia do të bënte “inventarin” e kulakëve të Vlorës se mos kishte “humbur” ndonjë, apo mos ishte arratisur! Komiteti Ekzekutiv i Këshillit Popullor të Rrethit me shkresën nr. 1/359 datë 10.5.1960, i kërkon Komitetit të Qytetit listën emërore të kulakëve të qytetit. Komiteti Qytetit i përgjigjet me shkresat nr. 1/64 datë 20.5.1960 dhe nr. 1/80 datë 26.5.1960, duke renditur sipas lagjeve 84 kulakët e qytetit:
Lirim, 3 familje: Tofik Shehu, Kimet Robi, Nafije Agaj.
Karabash, 3 familje: Zija Kuçi, Filo Shaska, Sherif Mara.
Vrenes, 9 familje: Arif Çaushi, Hakim Braka, Mynyre Vranari, Abaz Mezini, Qazim Sora, Eqerem Sorra, Pullumb Kalo, Enver Mustafaraj, Xhemile Çala.
Tophana, 9 familje: Nuri Grabova, Gani Pehi, Kudret Kokoshi, Fetanete Haxhiu, Meleqe Haxhiu, Nikit Lamaj, Hilmi Murataj, Marigo Thomanasi, Sadik Boraj.
Skelë, 11 familje: Mustafa Canaj, Razip Murataj, Axhem Kapa, Zilini Kapaj, Pranvera Kokolari, Hysen Dudushi, Hajrije Muço, Serije Xhindi, Piro Xhindi, Nesije Xhindi, Besim Kokoshi.
Muradije, 11 familje: Refat Hoxha, Sihat Beqo, Qefsere Beqo, Petref Fallani, Muharrem Shehu, Baki Shehu, Veip Vranari, Xhemil Kuçi, Xhemil Beqo, Lilo Grabova, Liri Hoxha.
Lagjia e Re, 17 familje: Taifur Musa Shehu, Ëngjëll Taifur Shehu, Isak Mete Dulaj, Hetem Kadri Dulaj, Sabadire Meçorrapaj, Nazmije Beqir Shehu, Samine Leskaj, Shano Çobaj, Kujtim Muço Meçorrapaj, Miri Xhafer Meço, Myrdije Teki Meço, Avduraman Hysen Meço, Skënder Shaqo Shehu, Batije Muharrem Shehu, Qefalete Sabri Shehu, Marije Shaqo Shehu, Skënder Qerim Gumbardhi
Çole, 13 familje: Nga Tre-vëllazëri. 1. Skëndo Muhamet Myrtaj, 2. Mamude Sulo Myrtaj, 3. Përparim Skëndo Myrtaj, 4. Serije Skëndo Myrtaj, 5. Koçi Skëndo Myrtaj. Nga Panajaja: 1) Koçi Tahir Aliraj, 2) Mato Hysen Aliraj, 3) Tana Xhezo Aliraj, 4) Fatbardha Dushan Aliraj. Nga Oshtima: 1. Fiqiri Ymer Xhaferi, 2. Fevri Ymer Xhaferi, 3. Nadire Hasan Xhaferi, 4. Merushe Halil Xhaferi.
Kume, 4 familje: Enver Neim Xhaferi, Kajaçe Avdul Xhaferi, Shefiko Feim Xhaferi, Mbarime Qani Xhaferi.
Uji i Ftohtë, 4 familje: Brahim Hoxha, Tri Luzaj, Drita Hodo, Fatime Haxhi.
* * *
Në fshatrat e Vlorës gjithashtu Komiteti Ekzekutiv i Rrethit kishte evidentuar një listë me emra kulakësh praj 84 familjesh, si më poshtë:
Kanina, 9 familje: 1. Qazim H. Bonjaku, 2. Sabri H. Bonjaku, 3. Cano A. Bonjaku, 4. Hyqmet D. Luzaj, 5. Qani I. Luzaj, 6. Qazim I. Luzi, 7. Ahmet L. Xhindi, 8. Brahim H. Vranari, 9. Hydo F. Hoxha.
Narta, 4 familje: 10. Nako Qirko, 11. Jani Andrea, 12. Vangjel Papa, 13. Vasil Papa.
Panaja, 1 familje: 14. Gano Hoxha Panaja.
Oshtima, 2 familje: 15. Vexhi S. Xhaferaj, 16. Beshir N. Xhaferaj.
Zvërnec, 1 familje: 17. Bexhet I. Shehu.
Çeprat 4 familje: 18. Xhevit Mersini, 19. Faik Isufi, 20. Refat Isufi, 21. Sehit Myftari.
Dukat, 18 familje: 22. Serri J. Jazaj, 23. Adem J. Jazaj, 24. Isuf J. Jazaj, 25. Axhem I. Çeloaliaj, Ahmet M. Mëhilli, 27. Zini I. Hamiti, 28. Haxhi I. Haskaj, 29. Muharrem K. Nelaj, Shyqyri M. Çeloaliaj, 31. Alim M. Çeloaliaj, 32. Xhezo M. Çeloaliaj, 33. Xhavit L. Hamiti, Azem S. Hamiti, 35. Qerem I. Hamiti, 36. Hamit G. Hamitaj, 37. Xervish I. Jazaj, 38. Isuf M. Koshena, 39. Qirie Notaj.
Radhimë, 1 familje: 40. Yzeir Llakatundi.
Lepenicë. 2 familje: 41. Leke H. Hysaj, 42. Kujtim V. Veshaj.
Gjormi, 4 familje: 43. Neki L. Gllucaj, 44. Hysen L. Gllucaj, 45. Ymer R. Hoxhaj, Zagoll Sefedini.
Matogjin, 2 familje: 47. Jaçe M. Leskaj, 48. Bado M. Leskaj.
Mavrovë, 4 familje: 49. Hajro Merkaj, 50. Hodo Nelaj, 51. Batjar Nelaj 52. Arif Bejtaj.
Hysoverdh, 1 familje: 53. Fejzi Agaj, Hysoverdh
Vajzë, 1 familje: 54. Merxhane Iliazi.
Velçë, 3 familje: 55. Nexhip Myslymi, 56. Rujo Sabriu, 57. Selman Beqiri.
Gumenicë 2 familje: 58. Zeno Shabani, 59. Qerim Numani
Lezhan 3 familje: 60. Sadik Çelo, 61. Shaban Beqiri, 62. Taip Beqiri.
Shkozë 1 familje: 63. Sabri Mane Shkozë.
Kuçi, 4 familoje: 64. Arshi Zekaj, 65. Bejtash Nuraj, 66. Metlli Ymeraj, 67. Hysen Karrocka.
Kallarat 2 familje: 68. Shate Qeramaj, 69. Tahir Qeremaj Kallarat.
Himara, 7 familje: 70. Katina Kaçelako, 71. Stefo Goro, 72. Kaliro Goro, 73. Milto Rexho, 74. Koço I. Llazari, 75. Grigor Bollano, 76. Kozma Kallushi.
Dhërmiu 6 familje: 77. Vangjel Dhima, 78. Milo Goreci, 79. Foto Martino, 80. Kleantho Gjikuria, 81. Stefo I. Duni, 82. Thanas Duni.
Trevëllazëri, 2 familje: 83. Sadil Lamaj, 84. Rexhep Lamaj Trevllazër. Memorie.al
(Të dhënat nga: AQSH, F. 1 V. 1960, D. 294, f. 1 – 6)
