Nga Adela Kolea
Memorie.al / “Ana, nesër të pres në shtëpi për një kafe”, – tha Lucia, duke u kthyer nga shoqja e saj dhe pata përshtypjen se ai zë, në atë moment specifik, përfaqësonte jo vetëm dëshirën e të dy miqve, për të pirë një kafe së bashku, por më shumë se çdo gjë, synimin e tyre për të përjetuar gjithë ato atmosfera konfidenciale, e zakonshme mes dy miqve të vjetër, të cilët në momentin e pirjes së një kafeje, e konsiderojnë të shenjtë t’i thonë aty, gjëra që nuk ia rrëfejnë shpesh njëri-tjetrit…!
“Sigurisht, do të vij me kënaqësi”, – iu përgjigj Anna, edhe nga ana e saj, me entuziazmin që i dukej në sytë e saj në atë moment, aq i madh ishte gëzimi, që e pa sërish këtë mikeshën e saj të vjetër.
“A do të dëshironit të vini me mua? – më pyeti Ana – Dëshironi të vini nesër në shtëpinë e shokut tim? Në fakt, nuk keni qenë kurrë në shtëpinë e tij, mendoj se do t’ju pëlqejë. Ka edhe një kopsht të bukur, me shumë lule të bukura”!
Nuk prita më dhe prandaj ndoqa Anën, gjyshen time, kur të nesërmen shkoi për të vizituar shoqen e saj të shtrenjtë, një tjetër italiane, e cila si ajo jetonte në Tiranë.
Mbërritëm në shtëpinë e Lucias, pas një farë ecjeje nëpër rrugët e Tiranës sonë të bukur. Na duhej të shkonim atje në këmbë, sepse ajo jetonte në një rrugë, ku nuk kalonin autobusë dhe makina private, personale, nuk patëm fatin t’i zotëronim, si gjithë shqiptarët.
Ato ishin diçka “e huaj” për ne. Gjëja e parë që më tërhoqi vëmendjen, ishin trëndafilat në kopshtin e saj: ata ishin të mrekullueshëm dhe gjyshja ime me sa duket, nuk kishte gabuar që ma kishte përshkruar në këtë mënyrë atë kopsht dhe më inkurajoi ta shoqëroja.
Më pëlqeu ambienti, madje edhe arredimi i shtëpisë, kishte diçka të veçantë, ndryshe nga zakonisht, më pëlqeu mënyra e përzemërt me të cilën më përshëndeti shoqja e gjyshes, natyrshëm në italisht: “Përshëndetje bukuroshe”, – përfshinte miqësinë e saj, por, jo vetëm: fakti që i flisja vetë italisht – unë, fëmijë në atë kohë – pasi në fakt, gjyshja ime dhe Lucia, shoqja e saj, ishin dy italiane nga Shqipëria!
Sytë e zonjës Luçia, më kishin lënë një përshtypje të caktuar: me gjithë gëzimin dhe mikpritjen që donte të na tregonte me çdo kusht, ata sy mbanin një dritë të çuditshme, të vuajtur. Ndoshta kam gabuar, ose më mirë, kam dashur shumë të gaboj në këtë përshtypje që kam perceptuar.
Pikërisht për këtë arsye, me gjithë miqësitë e tjera, ato me shqiptarët që kishin krijuar ndër vite, ishin miqësi të shkëlqyera dhe shumë të vlefshme, sa herë që ato pak italiane nga Tirana, takoheshin me njëra-tjetrën, qoftë edhe për kohën që kishin, një kafe, binte në sy pamja e tyre, si të huaja!
Po, si emigrantë, edhe pse deri tani, ky përkufizim nuk duhet të zbatohet më për ta, duke qenë se ata kishin jetuar një jetë në Shqipëri, kishin lënë Italinë e tyre të dashur për një jetë ndryshe, ishin martuar me burra shqiptarë, kishin pasur fëmijë dhe kishin filluar jetesën, duke krijuar familjen e tyre në Shqipëri.
Në çdo rast, momenti i takimeve të tyre ishte – të paktën në sytë e mi, në sytë e një vajze të vogël – magjike, plot nostalgji, dashuri mes njëra-tjetrës, një moment i tillë besimi, në të cilin ata patën mundësinë të flasin gjuhën e tyre, dhe jo vetëm kaq: t’i kujtojnë njëra-tjetrës, tokën e tyre, Italinë, të dashurit e tyre, qytetet e tyre përkatëse italiane të origjinës, pse jo, kuzhinën dhe zakonet e tyre, muzikën e tyre dhe në këtë drejtim, të gumëzhinim së bashku me zë të ulët, disa këngë të vjetra italiane, nga artisti i tyre i preferuar, në atë kohë.
“A doni të më ndihmoni të përgatis edhe kafen?” – më pyeti befas zonja Luçia, me qëllimin e saj, që të bënte gjithçka, për të më përfshirë në diçka, pasi aty nuk kishte fëmijë të tjerë, moshatarë të mi dhe kishte frikë, se po mërzitesha. Por, përkundrazi, po e gjeja veten shumë rehat.
“Sigurisht, zonja Lucia”, – iu përgjigja me zë kumbues, e entuziazmuar për pjesëmarrjen në “ritualin e kafesë”. Kjo, sepse ato dy italianet në Shqipëri, nuk e kanë konsumuar kafenë e tyre italiane, ekspresin – nuk kishte kafe të përshtatshme për ta dhe nuk kishte as kafebërëse të përshtatshme – por, pinin kafe në stil turk, si të gjithë shqiptarët, si ne të gjithë. Ballkani në përgjithësi!
Prandaj, mund t’u gjendesha në “ndihmë”, në bluarjen e kafesë: të sapo bluar në mullirin e zakonshëm të kafesë dhe në këtë mënyrë, duke shijuar kafenë e sapo-bluar, gati për t’u përgatitur në enën tjetër speciale, të ashtuquajturin “xhezve”, ishte një kënaqësi e vërtetë!
Me pak fjalë, ata shijuan kafen dhe zonja Lucia, më ofroi një pije të freskët. Merreni me mend si u përgatit? Zonja Lucia, si dhe gjyshja ime, megjithëse kishin sjellë në Tiranë, me radhë, recetat e kuzhinës italiane, për miqtë dhe familjarët – për atë pak që tregu shqiptar vuri në dispozicion dhe ofronte në lidhje me përbërësit e nevojshëm, për receta të tilla, – ato mësuan receta të kuzhinës shqiptare dhe ballkanike.
Prandaj, pija e freskët që më ofroi zonja Lucia, përbëhej nga një shurup i bërë nga petalet e trëndafilit, ata trëndafilat e bukur të freskët dhe aromatikë të kopshtit të saj, i ashtuquajturi “shurup trëndafili”!
Ndërsa ishim ende në temën e gatimit, gjyshja ime i tha: “Po a e njeh Luçinë, çfarë më la mënjanë sot shitësja e fruta-zarzavateve e lagjes sime? Nuk do ta besoni! Tre a katër angjinare”! “Po, vërtet”? – u habit Lucia.
Angjinarja, në atë kohë, ishte një lloj perimeje, e panjohur për shqiptarët. Në fakt, një ditë gjyshja ime, teksa ishte në dyqanin e vogël të fruta-perimeve të lagjes, duke folur me shitësen, për frutat dhe perimet që mund të gjente në Itali dhe krahasonte – përgjithësisht, në asortimente, pak a shumë, e pyeti për këtë.
Ishte njësoj në të dy vendet, vetëm situata e urisë në të cilën jetonte vendi, ndryshoi për Shqipërinë, dhe kjo nuk ishte gjë e vogël – edhe kujdesi për mënyrën e të folurit dhe shprehjes, sepse gjyshja kishte mësuar përmendësh, rregullat e rrepta.
Sepse censura në Shqipërinë e diktaturës së imponuar, na kishte mësuar të mos flisnim edhe për një lloj perimeje, si angjinarja. Kjo perime, është kaq e panjohur për shqiptarët, por çuditërisht e dinte shitësi i fruta-zarzavatve, i cili u përgjigj menjëherë: “Ah, por ju do të thoni; angjinarja – cynar”?!
“Po tamam”, – iu përgjigj gjyshja, – “pikërisht angjinarja”. Dikush i kishte premtuar, se do t’i sillte dhe unë nuk mund ta imagjinoja, ku do t’i gjente në Shqipëri, edhe pse gjyshja më tha se ato rriteshin në të gjithë pellgun e Mesdheut dhe për t’u mbjellë, ajo perime kishte nevojë vetëm për tokë pak pjellore. Asgjë më shumë. Nuk e dija se në cilën zonë të vendit tonë, ishin rritur, apo kush i kishte blerë.
“Më sjellin herë pas here, por nuk më pëlqen ajo shija e hidhur, ato gjembat dhe as nuk di t’i gatuaj siç duhet”! – i tha shitësi i zarzavateve gjyshes, me një shprehje të neveritshme. Pra; “kur t’i sjellin tek unë, unë do t’i ruaj për ty”!
Dhe kështu bëri! Më pas gjyshja i gatuante në mënyra të ndryshme dhe me kënaqësi përgatiti, një nga specialitetet e qytetit të saj.
Kafeja e tyre atë ditë, kishte qenë pak më e gjatë se zakonisht dhe unë, në atë moment, pavarësisht nga bukuria e kopshtit, shoqëria e maces gri, me sy të gjelbër – jeshile si degët dhe gjethet e atyre trëndafilave të freskët – që ai më ndoqi, kudo që kthehesha, para dhe pas asaj shtëpie, fillova të mërzitesha pak.
Në atë moment vendosa të hyja në shtëpi dhe të pyesja zonjën Lucia, nëse kishte ndonjë revistë apo gazetë, për të më treguar.
Por, pa dashur, pashë një pjesë të fjalës së tyre, edhe pse u mbajt me zë të ulët nga të dyja. Dëgjova gjyshen duke i thënë shoqes së saj: “O e dashur, sa më vjen keq, kur do të përfundojë ky mundim për ne”?!
Dëshira për t’i kërkuar një gazetë zonjës Lucia, kaloi menjëherë, sepse, pavarësisht moshës së tyre të kaluar, kuptova se ata njerëz, mbanin një peshë të madhe brenda tyre. Edhe pse përpiqeshin në çdo mënyrë, që ne të mos i kuptonin, vuajtja e tyre, ishte e vështirë të maskohej dhe të fshihej plotësisht.
Pak më vonë, në familje, mësova se dhimbja që mundonte miken italiane të gjyshes sime, lidhej me një fakt të tmerrshëm: ndjekja e persekutimeve, të manifestuara dhe të aplikuara në mënyra të ndryshme mbi italianët e Shqipërisë – nëse jo mbi të gjithë, por të paktën në një pjesë të tyre – bashkëshorti i zonjës Lucia ishte në burg dhe vuante një dënim shumë të gjatë.
Sikur të mos mjaftonin të gjitha këto, të njëjtin fat mizor, i kishte rezervuar edhe djalit të tij!
Kjo do të më kishte deshifruar, si “arsyen” e melankolisë që kisha vënë re në sytë e shoqes së gjyshes sime, të asaj gruaje të dashur, zonjës Lucia, atë ditë, ndërsa me dashuri na priti në shtëpinë e saj.
Dhe atë fjalën që pa dashur e kisha dëgjuar të vinte nga kuzhina e zonjës Lucia, ndërsa me gjyshen po pinin kafen turke, atë ditë në Tiranë. Ishte viti 1980. Memorie.al
