Nga Nestor Topençarov
Pjesa e gjashtëmbëdhjetë
DRAMA E JETËS
(HISTORIA E NJË FAMILJEJE)
Këtë libër ia dedikoj: Të gjithë bashkëvuajtësve. Familjeve të tyre. Dhe në veçanti, personave që nuk patën mundësi të tregonin odisenë e jetës, gjatë diktaturës komuniste.
P A R A TH Ë N I E
Memorie.al / Kam lindur në qytetin e Korçës, në 22 tetor të vitit 1953. Nga Shqipëria, jam larguar në muajin tetor të vitit 1990, pasi na u dha e drejta familjarisht, për t’u riatdhesuar në Jugosllavi (sot Maqedonia e Veriut). Në qershor të vitit 1992, emigrova në Itali, ku jetoj edhe sot. Megjithëse jam larguar prej 32 vitesh, lidhjet nuk i shkëputa, pasi Shqipëria ishte vendi i lindjes, ku kalova 37 vite, dhe se një pjesë e gjakut tim, është shqiptar. Vite më vonë, lidhjet me Shqipërinë u përforcuan, pasi edhe gruan e mora nga Durrësi. Vinim çdo vit me pushime, por koha e shkurtër e qëndrimit, bëri që shumë kontakte të ndërpriten. Megjithatë, shokët dhe miqtë e vërtetë kishin mbetur përgjithmonë në zemrën time.
Tre vitet e fundit nuk pata mundësi të vizitoja Shqipërinë. Por gjatë vitit 2022, erdha disa herë. Impenjimi im nga njëra anë dhe rastësia nga ana tjetër, bënë të mundur që të rikrijoj lidhjet me shokë dhe miq, me të cilët kisha dekada pa u parë. Duke ditur të kaluarën time, disa prej tyre më këshilluan të hidhja në letër, atë çka më kishte ndodhur në jetë. Në fillim kjo ide m’u duk utopi, pasi edhe pse kisha qenë nxënës i mirë, në hartime nuk kisha patur prirje. Më pas reflektova. Do të shkruaja thjesht historinë time, ngjarje të vërteta, ku nuk duhej shumë frymëzim. Ndoshta një shkrimtar, këto ngjarje do të dinte t’i paraqiste, ashtu siç di një artist i vërtetë i penës. Ndërsa unë do t’i shkruaj, pa shumë përshkrime: shkurt, thjesht, nudo, ashtu siç kanë ndodhur.
Një diçka tjetër që më shtyu edhe më shumë të shkruaj këtë libër, ishte një intervistë në Tv Klan, të cilën e pashë në tetor të këtij viti, e drejtuar nga gazetari i mirënjohur Blendi Fevziu. Nuk kërkova hakmarrje. Por nuk pata as drejtësi. Me anën e këtij libri, do t’i bëj të njohur opinionit publik shqiptar, rolin e individëve që kontribuuan në vuajtjet e mia e të familjes sime. Dhe sot, po vendos gishtin mbi këto “qenie”, jo për detyrën që ata kanë patur, por për mënyrën se si e kanë kryer atë. Shkrimin tim, do ta filloj me gjyshin, nga ana e mamasë, për të vazhduar me babanë tim, ku do të prek momentet më kyçe të jetës së tyre. Kjo do të ndihmojë lexuesin për të njohur prejardhjen time.
Më pas do të flas edhe për vete. Në këtë libër do të tregoj gjithashtu, edhe disa ngjarje, njëra më dramatike se tjetra, që ju kanë ndodhur njerëzve, të cilët kam patur nderin t’i njoh. Më vjen mirë që janë botuar mjaft libra, mbi vuajtjet dhe persekutimet e “armiqve të popullit” dhe familjeve të tyre nëpër kampe internimi dhe burgje, gjatë diktaturës komuniste. Kam mundur të lexoj disa nga këto vepra. Besoj që ky libër, në mënyrë modeste, do të kontribuojë për të njohur edhe më shumë metodat çnjerëzore të Sigurimit të Shtetit, mënyrën si krijonin akuzat dhe si shkatërronin persona dhe familje për të mbajtur popullin nën terror.
Autori
Dhjetor, 2022
KAPITULLI I KATËRT
Zakonisht ditën e hënë, mamaja lante plaçkat në govatë në oborr. Diku afër drekës, troket porta dhe paraqitet një person që ne e njihnim. Një periudhë kishte qenë në birucë me babanë dhe më pas e kisha pasur në Spaç. Mbante një kuti llokume në dorë. U interesua se ku ishte babai. Sa mori përgjigjen, pavarësisht që mamaja u përpoq ta ndalojë, ngjiti shkallët me të shpejtë dhe hyri në dhomën e të sëmurit. Mamaja e ndoqi nga pas dhe vuri re se ky person ishte shumë i shqetësuar. Pasi iu drejtua babait, “Koço, Koço” dhe si nuk mori asnjë përgjigje, la kutinë me llokume dhe iku me shpejtësi, ashtu siç kishte ardhur. Nuk e morëm vesh përse kjo vizitë. Disa ditë më vonë çdo gjë u sqarua.
Ishte darkë dhe po kthehesha në shtëpi. Në ato vite dritat e rrugicave ishin të fikura dhe rruga pjesë-pjesë, ndriçohej nga drita e ndonjë dritareje. Kur iu afrova shtëpisë, nga një gjysmë-errësirë, doli një shoku i im që banonte aty afër dhe më bëri me shenjë që ta ndiqja. Pasi hymë në një zonë të errët të rrugicës më tregoi se disa ditë më parë, Sigurimi i kishte bllokuar një dhomë, me pretekstin se aty do të kalonin disa të huaj, që ata kishin nën kontroll. Duke përfunduar më tha se ndjehej fajtor ndaj meje, pasi kishte kuptuar, se do të survejohej shtëpia ime. Dhoma e tij, kishte shërbyer për këtë qëllim. E qetësova shokun se ai nuk kish te asnjë faj dhe e falenderova për sinqeritetin e tij dhe për rrezikun e madh që mori për këtë njoftim. U përshëndetëm dhe u ndamë. Pas kësaj, bëra lidhjen e ngjarjeve.
Dërguan mjekun për të vërtetuar gjendjen shëndetësore të babait dhe bashkëvuajtësin për të konfirmuar fjalën e mjekut. Dhe në fund kontrollin e Sigurimit, për të parë nëse “i dërguari i tyre”, ishte paraqitur në vendin dhe në kohën që e kishin urdhëruar.
Mendova se do të na linin të qetë. Por edhe këtë radhë nuk ishte kështu. Kur panë që me babanë nuk mund të bënin gjë, filluan presionin ndaj Ivanës. Kërkonin ta përdornin si vegël të tyre, duke i sugjeruar të frekuentonte familjet e emigrantëve jugosllavë, që ata kishin në listë. I bënin presione për t’u shërbyer. Për të, kjo situatë e krijuar, ishte shumë e rëndë.
Ndjehesha fajtor që kisha lënë motrën të shkonte në prokurori, por tani ishte vonë. Ky presion pas disa muajsh, u ndërpre. Nuk e di, nëse ishte forca e Ivanas, për të mos pranuar të hynte në këtë kurth, apo ndryshoi gjendja politike. Rëndësi pati, që e lanë të qetë.
Gjatë kësaj periudhe të rëndë për të, motra u mundua të më mbante jashtë problemit. Këto 14 vite shumë të vështira që ajo kaloi, në një moshë të re, lanë pasoja për jetën e saj të mëtejshme. Nuk u martua. Pasi shkuam në Jugosllavi jetoi me prindërit dhe pas vdekjes së tyre, jeton vetëm. Ndërsa unë, në vitet e fundit në Korçë, u përpoqa të krijoja një familje. Por e kaluara ime dhe zgjedhja e gabuar, e bënë të parealizueshme këtë dëshirë.
Në rrugën ku banoja, kisha një shok të fëmijërisë, Janin. Pas daljes nga burgu, shpesh me motrën dhe familjen e tij, bënim ekskursione jashtë qytetit, në fshatrat përreth, aty ku më parë kishin qenë kisha e vakëfe (vende të shenjta). Më kujtohen këto momente të bukura që kam kaluar, në shoqërinë e tyre. Jani ishte njeri shumë fetar, punonte në fonderi dhe aty në fshehtësi bënte kryqe dhe shandanë e, i dhuronte nëpër besimtarë. Në këto vende të shenjta bashkë me to, linim edhe fotografi shenjtorësh, që unë me fletë punëdore dhe me xham, iu bëja korniza. Në atë kohë, mjaft besimtarë kishin filluar t’i frekuentonin këto kisha dhe sistemonin muret e rrëzuara.
Shoku im, Jani, merrte me vete edhe një libër ungjilli të familjes. Në vendin e shenjte, lexonte pjesë të tij. Djali i tij, Gjergji, në atë kohë fëmijë, qëndronte në krah të të atit, i cili e mbyllte ceremoninë, me një lutje zotit:
“Të bëhem prift. Në qoftë se nuk do ta arrij unë, të bëhet im bir”.
Ndërsa unë i kërkoja:
“Të na japë mundësinë, të shkojmë në vendin e babait”.
Të dyja këto dëshira u realizuan. Jani, pas ardhjes së demokracisë, shkoi me studime në Greqi. Ai u bë Sekretari i Kishës Autoqefale Ortodokse Shqiptare. Shumë vite më vonë, i kam bërë vizitë bashkë me gruan, në Zyrën e tij në Tiranë. Ky është shoku im, At Jani Trebicka. Ka disa vite që ka dalë në pension dhe është transferuar në Boston, te fëmijët. Edhe aty vazhdon të japë kontributin e tij të çmuar, në kishat ortodokse të komunitetit shqiptar. Kemi qenë gjithmonë në kontakt.
Në vitin 1989 në Shqipëri, situata politike filloi të ndryshojë. Në Korçë, filluan të vijnë autobusë me turistë nga Greqia dhe në vitin në vazhdim, edhe nga Jugosllavia. Veç kësaj, iu dha e drejta për riatdhesim, disa familjeve me origjinë greke.
Nga fillimi i pranverës të 1990–ës, një kushëriri i mamasë, më njohu me një jurist që punonte në Ministrinë e Drejtësisë. Ky person, pa ditur të kaluarën e familjes time, mori përsipër të na ndihmonte, për të lënë shtetësinë shqiptare dhe për të na pajisur me pasaportë. U kapëm fort pas kësaj shprese. Duhej të përfitonim nga ky moment i hapjes së kufijve, të cilat ishin mbyllur në vitin 1956. Një mbyllje tjetër, për ne do të ishte fatale. Pas një muaji u takova përsëri me personin në fjalë, i cili kishte lexuar dosjet e dënimit të babait dhe timen.
Më tha se na kishin dënuar kot dhe se po të kishte qenë ai gjykatës në proceset tona, nuk do të na kishte dënuar. E pashë me habi këtë funksionar të lartë të drejtësisë, por nuk i ktheva përgjigje. Në atë periudhë, njerëzit ishin ende të rezervuar. Mendova vetëm këtë, në qofte se do na jepte pafajësinë, më e pakta për të, do të ishte një lopatë me bisht të gjatë. Më pas ky person, më njoftoi se kishte filluar praktikën tonë.
Në ditët e para të muajit korrik u takuam përsëri. Ai më dorëzoi pasaportat dhe më tha se dhe lënia e shtetësisë ishte aprovuar dhe pritej të dilte në gazetën zyrtare. Kjo gazetë doli në datën 31 korrik të vitit 1990. E falenderova me gjithë shpirt këtë njeri, për të mirën që na bëri. Ishim në periudhën kur kishin ndodhur ngjarjet e ambasadave.
Në ato ditë, një shoku im i Spaçit, Musa Hoxha, kishte hyrë në ambasadën çeke. Brenda një kohe të shkurtër, nga Çekia, shkoi në SHBA-ës. E dëgjova te ‘Zëri i Amerikës’, në një intervistë që ai kishte dhënë. Musai kishte mbaruar gjimnazin në Tiranë dhe më pas nuk i ishte dhënë e drejta e studimit, për arsye biografie. I pëlqente letërsia. U liruam në një ditë. Më erdhi mirë për këtë shok që arriti atë mundësi, pasi situata politike në Shqipëri ishte ende paqartë.
Kur u paraqita në ambasadën jugosllave, kishte një mizëri me njerëz. Me vështirësi arrita të hyj dhe të dorëzoj pasaportat dhe certifikatat familjare. Pas dy muajsh, na u dha viza dhe në datën 20 tetor 1990, me një kamion me dy plaçka, lamë territorin e Shqipërisë, nga pika kufitare Qafë-Thanë. Në kufi patëm shumë kontrolle, duke kaluar më parë postblloqet e klonit. Në anën tjetër, prisnin njerëzit e afërt, si nga babai, ashtu edhe nga mamaja.
Më në fund pas 40 vitesh, babai u kthye në vendin e tij, në qytetin e tij të lindjes. Mjaft nga familjarët, nuk jetonin më. Babai në moshë të plakur, ngjasonte me të vëllanë, që kishte pasur disa vite diferencë. Kishte mjaft njerëz që e përshëndesnin. Gjendja e tij shpirtërore ndryshoi dhe me shëndet ishte më mirë. Për periudhën që ndenja në Ohër, kemi shëtitur shpesh nëpër rrugët e qytetit dhe anës liqenit. Jetoi deri në mars të vitit 1999, pasi mori edhe lajmin e gëzuar të martesës time me Marinelën, vajzën e Dr. Zef Kaçulinit, nga Durrësi.
Kur hymë në territorin jugosllav, veç familjarëve, ndodhej edhe një trupë, operator dhe regjisor kinematografie, që kishin ardhur për një dokumentar për një rast të rrallë. Kishin mjaft orë që po prisnin dhe në momentin që do të iknin, u paraqit rasti i babait dhe i familjes sonë, që ishte edhe më i veçantë. Pasi bënë gjithë fotot e filmimet që iu duheshin, mbetën në kontakt me ne. Më pas, u bënë dy dokumentarë dhe disa vite më vonë, nje film i përbashkët maqedono-polak, i bazuar në këtë ngjarje të vërtetë.
Në Shkup u njoha me shkrimtarin maqedonas, akademikun e shkencave dhe arteve, Tashko Georgievski, i cili shkroi skenarin e filmit “Across the Lake”, në bazë të historisë që i tregova unë. Regjisori që njohëm, u bë regjisor i këtij filmi. Quhet Antonio Mitrikeski. Për muzikën e filmit, i propozuan kompozitorit dhe flautistit të njohur rumun, Georghe Zamfir.
Në fillim ai nuk pranoi, por më pas kur lexoi skenarin, ndërroi mendim. Në dhjetor 1997, në sallën e kinema “Centre” në Shkup, u shfaq premiera e filmit, ku ishim të ftuar edhe ne, duke na nderuar me praninë e autoriteteve më të larta maqedonase.
Në dhjetor i vitit 1990, fillova të interesohem për të mbaruar fakultetin. Pasi mblodha dokumentet e nevojshme, u regjistrova dhe dhashë provimet që më mungonin. Në muajin nëntor 1991, mora diplomën. Më në fund, pas 15 vitesh, arrita të realizoj këtë ëndërr.
Ashtu siç shkruajta në parathënie, kur Jugosllavia filloi të destabilizohet, për probleme ekonomike, emigrova në Itali, në qershor të vitit 1992. Në Romë kisha dajën. Në fillim pata vështirësi, për një punë në profesion. Por kjo periudhë më shërbeu të mësoj gjuhën dhe të njoh mirë qytetin. Pasi më duheshin disa dokumente nga qyteti i lindjes, erdha në Korçë në prill të vitit 1994. Në Shqipëri, kish te disa vite që kishte hyrë demokracia.
Ato ditë që isha në qytet, bëra disa vizita te familjet që kemi pasur miqësi. Në radhë të parë, shkova në një familje që kemi ndarë hallet. Gjergji, ishte më i madh se unë. Kish te studiuar në Bashkimin Sovjetik dhe për shumë vite si oficer marine, kishte shërbyer në bazën ushtarake të Pashalimanit. Në qytetin e Vlorës, kohët e fundit, kishte njohur shoqen e jetës, Mozën. Gjergji donte të kthehej të jetonte në Korçë, jo vetëm për mallin e qytetit dhe shoqërinë që kishte, por edhe se kishte nënën plakë, vëllanë dhe motrat, me të cilët ishte shumë i lidhur. Kërkesa i ishte aprovuar dhe ishte caktuar në një post të rëndësishëm, në Korpusin Ushtarak të Korçës.
Kjo nuk iu shkoi për shtat disa oficerëve, që intelektualisht, nuk krahasoheshin me Gjergjin, dhe që e pretendonin atë vend. Kështu për ta hequr qafe, e akuzuan për agjitacion e propagandë. Kur hetuesia shkoi për kontroll në apartamentin e tij, hezitonin të hynin. Edhe Moza ishte oficere. Kur ajo kuptoi ngurrimin e njerëzve të Sigurimit, hyri brenda dhe iu dorëzoi armën e saj duke iu thënë:
– “Si nuk ju vjen zor! Gjithë këta burra kini frikë nga një grua e vetme”.
Ishte trime Moza. Ishte tepelenase, mbesa e “Heroit të Popullit”, Asim Zeneli. Gjergjin e dënuan me 8 vite dhe e sollën në Spaç. Hetuesia i kërkoi Mozës, ta ndante burrin. Por ajo pranoi të zhvishte rrobën e oficeres, të përveshte mëngët dhe të punonte në ndërtim.
Gjatë viteve në vazhdim qëndroi kryelartë dhe i mbajti nderin burrit. Dëshira e saj me e madhe ishte që, kur të lirohej Gjergji, t’i dhuronte një fëmijë. Pas lirimit të burrit, fëmija nuk po vinte. Moza nuk la mjek e kurë pa bërë. Një dite i ishte shprehur mamasë time, që Sigurimi ia kishte prishur jetën. Gjatë viteve që ajo ishte më e re, ata e kishin ndarë nga Gjergji.
Pasi u transferuam në Jugosllavi, Moza si luftëtare që ishte, vendosi të rrezikojë me një ndërhyrje kirurgjike, për të realizuar dëshirën e saj. Operacioni nuk kishte pasur sukses. Kur e takova, ishte e shtrirë në krevat. Gjergji i bënte shërbim ditë e natë. Kur me pa, i ndriti fytyra.
– “Erdhi vëllai im”, – më tha.
Ishte rëndë. Mjeku e kishte këshilluar, që mund të rrinte ulur në krevat, vetëm gjysmë ore në ditë. Dhe këtë kohë, e kaloi për të më nderuar. Pas disa muajsh, kishte ndërruar jetë. Edhe kjo një tjetër tragjedi familjare, pasojë e diktaturës, që u pagua shumë shtrenjtë.
Në qytet afër shtëpisë që kishim jetuar, mamaja kishte një tokë truall ndërtimi, të cilën lagja ia kishte dhuruar një aktivisti, pas arrestimit të babait dhe timit. Shkova në bashki për t’u interesuar, për këtë pronë. Më pritën shumë mirë dhe më ndihmuan që të më kthehet. Po zbrisja shkallët e bashkisë. Isha bashkë me një shokun tim gjeometër dhe me një nëpunës tjetër të kësaj bashkie, kur shoh Samiun. Ndaloj menjëherë. I jap të njohur dhe e përshëndes, duke i shprehur falenderimin për atë që kishte bërë për mua.
– “Eh! Sikur ta mendonin të gjithë kështu”, – ishte përgjigja e tij.
Më mbeti në mendje fytyra e tij e trishtuar. Mora vesh më vonë, që këtë nëpunës të administratës së kaluar, e kishin hequr nga puna. Tani që nuk ia kishin më nevojën, mjaft njerëz, e akuzonin pas krahëve, si vegël e regjimit komunist.
E ndjej si detyrë morale, të zgjatem në këtë argument. Sami Qazimi, si nëpunës i zyrës së punës të qytetit, ka ndihmuar mjaft njerëz, për të pasur një punë dinjitoze, dhe në rastin tim ka marrë edhe një rrezik, që mund t’i kushtonte edhe vendin e punës. Njerëz si ai, nuk kishin lidhje me terrorin që bënte diktatura. Thjesht, kishte qenë në shërbim të njerëzve nevojtarë, në shërbim të popullit.
Kur shkova në gjykatën e rrethit dhe ngjita shkallët, ai korridori i jashtëm, ishte i mbushur plot me njerëz. Aty takova Dhimitrin, djalin e një miku të familjes, nga fshati Vërnik i Bilishtit, Kolo Pandovski. Me të kishim qenë së bashku në fakultet. Pasi u ndava nga ai dhe u ktheva për të hyrë në gjykatë, shoh përballë një fytyrë të njohur. Ishte një nga hetuesit e mi. U ndodha kaq afër, sa gati u përplasa. Pasi i ngula sytë e nuk po ia ndaja, e kapa për mënge dhe e pyeta:
– “E, more Ligor Kondili. Nuk po më njeh”?
Përgjigja e tij ishte:
– “Jo, nuk të njoh”. Memorie.al
Vijon numrin e ardhshëm
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
