Nga Caf Jonuz Çulaj
Memorie.al/ Të dënuemit politikë sipas vendimit të gjykatës, dërgoheshin në kampe pune. Për shtetin, ky kontigjent njerëzish ishte i lirë, pasi të burgosurit politikë u caktuen në punë të randa, në miniera ose bonifikime. Realizimi i normës qe i detyruem dhe nëse ajo realizohej, paguhej me 14 lekë të vjetra. Nëse nuk realizohej, fitimet i kalonin komandës së burgut.
Shumë njerëz punuan aty dhe pak mbijetuen. Transferimet në kampe ishin të zakonshme. Në gusht të vitit 1971, më transferuen nga Kriporja e Vlorës, në Spaç të Mirditës. Se çfarë personifikonte ky burg, tashmë dihej. Për shkak moshe, nuk më caktuen në minierë, por në një godinë për të burgosurit e kampit. Një ditë inxhinieri Frano Cara (i burgosur), më dergoi tek miniera, për të marrë disa trarë për pallatin që po ndërtonim.
Aty takuem teknikun e lirë Nikollë P. tek po tymoste te dera e galerisë nr 3. Shokët e kampit e njihnin atë të gjithë. U përshëndetëm sikur të ishim të lirë, sepse në atë kohë marrdhëniet shoqërore ndërmjet të burgosurve dhe civilëve, ishin shumë të kufizueme.
Nikolla 30 vjeç nga Mirdita, përpiqej të ndihmonte të burgosurit që duhet të realizonin normën. Për këtë qëndrim, të burgosurit e nderonin. Një herë ai na inkurajoi me fjalët: “Burra, mos u merzisni se të gjithë shqiptarët janë të burgosun, kush në nji mënyrë e kush në nji tjetër. Përjashto demat e rracës”.
Nikolla, ishte djalë minatori dhe e kishte ushtrue vetë këtë profesion. Në këtë mënyrë, kishte ngjitë shkallët e hierarkisë nga brigadier, deri tek instruktor i Komitetit të Partisë së rrethit. Pas fjalimit të Enver Hoxhës të 6 shkurtit të vitit 1967, Nikolla kishte dorëzue teserën e partisë dhe kishte shkue teknik në galeri. Shkaku nuk dihej, por atë do ta mësoja më vonë.
Në vitin 1978, në kampin e Ballshit, autoburgu nga Tirana solli kontigjentin e ri. Ndërmjet tyre, ishte Nikoll P. i dënuar me 10 vjet agjitacion e propagandë. Sipas zakonit të burgut u dhamë ndihmën e parë. Nikollën e njihnim ma shumë e i rrinim ma afër. Ai u ndie shumë mirë mes nesh. Në burg i burgosuni, ka dëshirë të rrëfehet tek shokët e mjerimit.
Në këto biseda të ngushta ai sikur tokëzohet, sepse tregon për arrestimin, torturat, gjykimin dhe për dënimin. Mandej i dënuemi kujton me mall familjen. Dikush kujtonte nanën, dikush babën, dikush gruen e dikush fëmijët. Me Nikollën u bëmë miq e luenim shah. Një ditë ai më tregoi se kishte qenë komunist (gja që unë e dija) dhe se kishte braktisë PPSH-në.
Një ditë ai më tha: “Në vitin 1915, në Mirditë ra nji sëmundje që shkretoi shumë shtëpi. Në shtëpi mbijetoi vetëm një 7 vjeçar që quhej, Preng Bardhoku. Nën kujdesin e Gjon Markagjonit, ai vazhdoi studimet në Shqipëri e Itali. Në këtë të fundit ndoqi studimet në Akademinë Ushtarake, dega financë.
Në kohën e Mbretënisë, Prenga punoi në Shqipëri me profesionalizëm. Vjen viti 1939 dhe në shenjë proteste, Prenga jep dorëheqjen dhe punon si bujk. Vjen mbarimi i Luftës dhe Prenga jep kontributin e vet, në zhdukjen e analfabetizmit.
Kuptohet që fshati e donte. Në vitin 1947 e arrestojnë si anti jugosllav. Në vitin 1948, lirohet por cilësohet kulak.
Kulak me 3 dynym tokë?! Vdes në vitin 1967. Para se të vdiste plaku i kishte lënë porosi, grues e nuses së djalit, që ta varrosnin larg varreve të të parëve.
Amaneti ishte amanet e duhej zbatue. I vdekuri, u vesh me rrobat ma të mira. Gruja dhe vajza morën përsipër varrimin. Vend varrimi ishte 10 km. larg dhe dukej rruga shumë e gjatë. Një ditë para se të vdiste, Preng Bardhoku, mori pjesë në një mbledhje ku kishte qënë vetë “Zeusi” shqiptar. Në atë mbledhje u deklarue se lufta e klasave duhej ashpërsue.
Të nesërmen Nikolla me një shok të tijin, u nisën me shërbim në vendin ku do të varrosej Prenga. Rrugës panë nanën e cila ishte ngarkue me kazmat e lopatat dhe vajzën e cila po mbante mbi shpinë të vdekurin. Sipas zakonit, Nikolla zhvilloi një bisedë me to ndërsa shoku i tij nuk foli. Nikolla aty mësoi për amanetin e plakut.
Nusja mbante të vdekurin mbi shpinë dhe tentonte të merrte pak frymë. Nikolla u ndesh me një provë të madhe. Si mirditor njihte zakonin e vendin, kurse si antar partie, i duhej të njihte dhe ligjin që kishte shpallë Enver Hoxha. Të jesh mirditor i vërtetë e në të njëjtën kohë komunist, kjo ishte punë që nuk shkonte. Në fillim mendoi ai, jam mirditor. Nikolla u fut në pyll dhe preu dy drunj të gjatë ku vendosi të vdekurin për ta varrosë. Të nesërmen u thirr në Komitetin e Partisë së rrethit. Pyetjes së sekretarit të parë se ç’kuptim kishte veprimi i një dite më parë, ai i’u përgjigj asgjë ma shumë se nji veprim njerëzor. Pyetjes tjetër se kështu zhvillohet lufta e klasave, ai i’u përgjigj se lufta e klasave bahet kundra të gjallëve e jo kundra të vdekurve.
Ndër mend i erdhi thënia e nji filozofi të njohur grek, “kultura e nji kombi, matet me nderimin e të vdekurve”. Tue vazhdue replikën me sekretarin e I-rë, ai përfundoi duke i thane: “Nëse veprimi im quhet i pa vend, atëherë unë jam i huej për kët parti”. Dhe menjëherë dorëzoi teserën. Pas këtij tregimi që ndigjova, Nikolla u ndje i lehtësuem. Unë e vështrova plot nderim. Ma vonë mora vesh që ishte ridënue për agjitacion e propagandë. Pas 20 vitesh u ritakuem e u përqafuem. Sot jeton në periferi të Durrësit. /Memorie.al
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
