Nga Reshat Kripa
Memorie.al / Qyteti zhurmëronte nga lëvizja e qytetarëve dhe makinave të shumta, si dhe sirenave të vazhdueshme të automjeteve të policisë apo ambulancave që qarkullonin nëpër rrugët e mbuluara nga pluhuri dhe mbeturinat e plehrave, apo gjethet e fishkura të pemëve dekorative që shtriheshin në të dy anët. Një smog tymi dhe mjegulle e kishte zaptuar atë mëngjes qytetin. Qielli ishte gjysmë i mbuluar nga retë. Por shiu kishte harruar të binte. Qytetarët ishin të etur për një pikë shi. Mendonin se ai do të sillte ndryshimin e gjendjes shpirtërore të tyre. Në mes të kësaj turme qarkulloja edhe unë. As vetë nuk e dija se ku shkoja. Kisha dalë nga shtëpia dhe dija vetëm se duhej të ecja dhe të ecja.
Rreth e rrotull më kalonin tipa të ndryshëm. Dikush ecte krenar, me kokën lart, thua se ishte ndonjë kokë e madhe që kishte kontribuar në ngritjen e qytetit. Një tjetër lëvizte sa te njeri tek tjetri, me dorën e zgjatur, duke lipur lëmoshë. Një i tretë, kalonte duke fishkëllyer dhe qeshur, ndërsa një i katërt, duke qarë. Në mes të këtyre njerëzve, pashë një burrë të moshuar të veshur mirë dhe me një borsalino në kokë.
Papritmas m’u duk se fytyrën e tij diku e kisha parë. Ktheva kokën për ta vështruar më mirë dhe vura re se edhe ecja e tij më dukej e njohur. Ishte shumë më i madh se unë megjithatë, çuditërisht, më dukej shumë i njohur. Shtrydhja trurin për të gjetur se ku e kisha njohur atë njeri, por ishte e kotë. Mosha, skleroza apo ku e di unë se çfarë e kishin bërë punën e tyre. Ndërkohë dëgjoj një zë që më foli:
– “Hajde tutkun, hajde! E paske humbur si Xhaferi simiten”!
Ktheva kokën dhe pashë Pirron, shokun tim të fëmijërisë. Dikur ishim shokë klase, por stuhitë që na përfshinë, na ndanë për shumë vite. Më pas u takuam dhe vazhduam shoqërinë tonë. E ftova të pimë një kafe.
– “Di unë një vend ku bëhet kafe e mire”, – tha Pirrua. U nisëm dhe pas pak mbërritëm te një kafe në qendër të njërës nga lagjet më të njohura të qytetit. – “Dy kafe dhe dy raki”, – porosita unë. Po pinim kafet dhe bisedonim për çështjet e ndryshme, që kishte secili prej nesh. Papritmas para tavolinës tonë, qëndroi një burrë i moshuar. Hodha vështrimin nga ai. Njoha burrin që kisha parë pak më parë në rrugë. Përsëri m’u duk si një fytyrë shumë e njohur.
– “Profesor, – i foli dikush nga një tavolinë pranë. – Ejani uluni, t’ju ofrojmë një kafe”. Burri ktheu kryet nga erdhi zëri dhe buzëqeshi. Pastaj hodhi vështrimin nga unë dhe po më shikonte, duke qëndruar në këmbë. –“Uluni”! – e ftuam. U ul. E pyetëm se, me çfarë dëshironte ta qerasnim. Nuk foli por vazhdonte të na vështronte me një shikim, ku shprehej një mall i madh. Na u duk sikur edhe ai na njohu. Formuam bindjen se diku duhej të ishim parë.
– “Mund të prezantohemi”? – i thashë, duke i treguar emrin tim. Të njëjtën gjë bëri edhe Pirrua. Fytyra filloi t’i shkëlqejë. Sytë i shndrisnin. Diçka donte të thoshte, por nuk mundte. Kapi duart tona dhe filloi t’i puthë. Me siguri që diku ishim njohur me të, por çuditërisht, kujtesa e jonë, ishte shuar. Vitet kishin bërë punën e tyre.
Megjithatë, nga gjesti i tij, kuptuam se mysafiri duhet të kishte qenë, ndonjë nga ish-të dënuarit politikë të regjimit totalitar. Intuita, na shtyu të besojmë, se duhej të kishim qenë së bashku, në ndonjë nga kampe-burgjet e punës së detyruar, nëpër të cilët kishim kaluar.
– “Ju lutem, – iu drejtova, me zë të ulur, që të mos më dëgjonte ai, personit në tavolinën pranë, që e kishte ftuar për kafe. – A mundeni të më thoni, kush është zotnia”? – “Nuk e di. Dikush më ka thënë se ka qenë profesor i njohur i letërsisë. Ka mbaruar studimet në perëndim. Në këtë kafe vjen vazhdimisht. Nuk flet. Qëndron në këmbë dhe vështron. Pastaj largohet përsëri. Nuk pranon nga asnjë, që ta qerasë. Është hera e parë që pranoi nga juve. Ndonjëherë vjen edhe e shoqja, një zonjë grua, që e merr”.
Ndërkohë na afrohet një zonjë e vjetër shumë e mbajtur. – “Më falni! – na drejtohet. – Është im shoq. Ju faleminderit shumë për gjithçka keni bërë për të”! – “Oh, asgjë! – iu përgjigja. –Urdhëroni uluni”. Nuk ngurroi. U ul dhe ne porositëm kafen.
– “Më falni, e nderuar zonjë! – i thashë me një ndjenjë respekti. Kam përshtypjen se burrin tuaj, diku e kam njohur”.
– “Nga jeni”? – më pyeti me kureshtje. I thashë emrin e qytetit
– “Si ju quajnë”? Përsëri i ktheva përgjigje.
Më përqafoi sikur të isha një fëmijë i vogël dhe me një buzëqeshje të ëmbël më tha: – “Ju qenkeni ‘çapkëni’ im i vogël? Oh, sa kënaqësi, që po ju takoj përsëri, pas kaq vitesh”! Zonja kishte përmendur nofkën që më kishin ngjitur në fëmijërinë time. Me këtë nofkë, më thërrisnin mësuesit e mi dhe pas tyre edhe të gjithë nxënësit e shkollës. – “Më thoni, ju lutem, kush jeni”! – pyeta unë i habitur nga fjalët e saj.
– “Jam mësuese Bardha, ndërsa im shoq profesor Hektor Kelmendi”. U ngrita në këmbë. Mora duart e tyre dhe fillova t’i puth, me respekt të madh. Të njëjtën gjë bëri edhe Pirrua. Bardha ishte mësuesja jonë e shkollës fillore, ndërsa Hektori profesori i letërsisë, në shkollën unike. Nuk ishin nga qyteti ynë. Në atë kohë gati pjesën më të madhe të mësonjësve, e përbënin të ardhurit nga qytetet e tjera. Kështu Bardha, kishte ardhur nga kryeqyteti, ku kishte kryer shkollën Normale “Nana Mbretëreshë”, ndërsa Hektori, që kishte kryer studimet e larta në Paris, ishte emëruar edhe ai në qytetin tonë.
Dy vjet pas ardhjes në qytet, Hektorin e arrestuan për agjitacion dhe propagandë. E akuzuan se kishte propaganduar në nxënësit, për poetët e shpallur armiq, si; At Gjergj Fishtën, Pater Xanonin, Mikel Prendushin, Faik Konicën, e të tjerë. Një gjë e tillë, ishte e vërtetë. Shpesh herë ai na recitonte poezi të tyre të cilat, ne i dëgjonim me etje. Nuk kishe se si të mos i dëgjoje me kënaqësi, kur në to ngrihej në tempullin hyjnor, thirrja për lirinë e atdheut dhe për flamurin.
Ndoshta ishte fryma që na edukoi profesori ynë, që më shtyu mua dhe dy shokë të mi të ndiqnim rrugën e tij. Kështu përfunduam edhe ne në humnerë. Atje takova profesorin tim. U endëm nga kampi në kamp. Nga Ura Vajgurore, në Vlashuk dhe nga Shtyllasi, në Bulqizë. Edhe atje ai ishte profesori im. Nuk më linte të gaboja. Ai më zëvendësoi prindërit e mi. Në kampin e Bulqizës, u ndamë. Unë u lirova, ndërsa ai vazhdoi edhe për disa vjet dënimin.
– Ejani ndonjë ditë nga shtëpia”, – tha mësuesja, duke më treguar adresën. – “Shkojmë Hektor”! – i foli të shoqit. Ai nuk u përgjigj. U ngrit duke buzëqeshur, i bindur në fjalën e saj. Pasi na përshëndeti, ajo i futi krahun dhe u larguan ngadalë ngadalë. Ai vazhdonte të mos fliste.
Një mbrëmje vendosëm t’u bëjmë një vizitë mësuesve tanë. I gjetëm në sallonin e ndenjjes. Profesorin të ulur në një kolltuk, duke parë televizorin, që transmetonte një emision me ngjarje historike, ndërsa mësuesen, duke lexuar diçka.
Ajo u ngrit dhe mbylli televizorin duke i thënë me një zë të butë:- “Tani na kanë ardhur djemtë tanë. Do bëjmë edhe pak muhabet”. Ai u kthye nga ne dhe buzëqeshi. Fytyra filloi t’i ndriçonte. – “Si e pini kafen”? – pyeti mësuesja. – “Shqeto”.
Në pak minuta kafja ishte gati. I pimë pa folur. Së fundi, mësuesja foli: – “Kur i fola për juve, në fillim nuk reagoi. Duket sikur i ishte fshirë nga kujtesa. Por nuk ishte ashtu. Mori fletoren ku, në pamundësi për të folur, shkruan ato që do të thotë dhe me dorën që i dridhej, shkruajti emrat e Urës Vajgurore, Bulqizës, Spaçit dhe Qafës së Barit.
– “Kur ishim në kampin e Spaçit, e goditi një ishemi cerebrale, e cila u bë shkak që, pas disa vitesh, ta lironin nga burgu”, – foli Pirrua. – “Është pikërisht ishemia cerebrale që e solli në gjendjen që ndodhet sot”, – u përgjigj mësuesja.
– “Ura Vajgurore, ishte kampi i parë ku u ri-takuam, ndërsa me Bulqizën, na lidh një ngjarje që nuk mund ta harroj kurrë”, – ndërhyra unë. Fillova t’i tregoj ngjarjen, ashtu siç kishte ndodhur. Ishte shtator. Me nismën e profesorit dhe doktor Isuf Hysenbegasit, kishim organizuar një mbrëmje përkujtimore me rastin e tridhjetepesë vjetorit të luftës së Vlorës.
Ndërsa unë po recitoja poezinë; “Një ditë vjeshte”, të poetit të burgosur vlonjat Kudret Kokoshi, kushtuar kësaj ngjarje, vjen toger Ademi, një xhelat i vërtetë dhe kur më sheh mua duke recituar, urdhëron të më lidhin duart me hekura dhe të më fusin në qeli. Profesori filloi të protestojë me forcë. – “Mos vallë qenka krim t’i këndosh atdheut dhe luftërave të tij për liri? – thërriste ai me zë të lartë. – Ju jeni kriminelë”!
Profesorin e mbyllën së bashku me mua në qeli. Atë natë e gdhimë pa fjetur. Hekurat që na ishin futur në mish nga shtrëngimi i tepërt dhe të ftohtit e Bulqizës, në atë natë vjeshte, kur ne ishim në fill të këmishës, bënë që pas mesit të natës, të më zinin një palë ethe të forta. Profesori thërriste për ndihmë mjekësore, por askush nuk e dëgjonte. Atëhere hoqi këmishën e tij dhe më mbështolli. Më fërkonte fort me duar dhe më fliste që të mos humbisja vetëdijen.
Të nesërmen temperatura e lartë, vazhdonte ende. Xhelatët donin të më nisnin në punë. Por ishte ndërhyrja e vendosur e profesorit dhe doktor Isufit, që më shpëtoi. Më shtruan në atë që ne e quanim infermieri. Gjenia e tyre, më shpëtoi. Mësuesja më dëgjonte me vëmendje dhe dy pika lot rrodhën prej syve të saj.
– “E gjithë jeta e tij ishte një vetëmohim, – më tha së fundi. – Ndodhesh kudo ku ndjente se vuanin. A dëshironi t’ju tregoj historinë tonë”? E pritëm me kureshtje propozimin e saj. Kishim një dëshirë të madhe, për të mësuar gjithçka mbi jetën e këtij çifti të përsosur. Pranuam me kënaqësi. – “U dashuruam që kur ishim në shkollë, në qytetin tuaj, – filloi. – Po bëheshim gati për t’u martuar, kur atë e arrestuan. E prita plot dymbëdhjetë vjet. Kur u lirua u martuam. Megjithëse në kondita të vështira, e ndjenim veten të lumtur.
Ai punonte si punëtor në ndërmarrjen bujqësore. Me të u bashkova edhe unë, që më pushuan nga puna si arsimtare. Qëndronim të veçuar. Nuk bisedonim me asnjeri. Hektori, filloi t’u jepte mësimet e gjuhës frënge, disa të rinjve. Ishin bijtë e disa të njohurve tanë. Shpesh here, u lexonte atyre edhe poezi nga poetë tanë të ndaluar.
Një gjë e tillë, ra në sy të Sigurimit të Shtetit, që e survejonte hap pas hapi. Nuk kaloi më shumë se dy vjet, kur e arrestuan përsëri. E dënuan me pesëmbëdhjetë vjet. Nuk kishim fëmijë. Mendonim të merrnim pak veten dhe pastaj të mendonim për trashëgimtarë. Kështu që mbeta përsëri e vetme”!
Mësuesja heshti. Mori frymë thellë dhe nga gjoksi i doli një psherëtimë e dhimbshme. Ne qëndronim të heshtur dhe prisnim që ajo të vazhdonte. – “Më pas e çuan në kampin e Spaçit, – vazhdoi mësuesja. – Me gjithë gjendjen e vështirë, bëja si bëja dhe i shkoja me një trastë me ushqime në takim. Një ditë më thanë se e kishin shtruar në spitalin burg të Tiranës. Gati sa nuk u çmenda. Shkova në kryeqytet. E takova. Ishte në një gjendje shumë të rëndë. U interesova me disa miq të familjes.
Më rekomanduan disa barna që vinin nga jashtë. Bëra si bëra dhe ia gjeta dhe ato. Ia dërgova në spital. Filloi të merrte veten.
Pas kësaj ngjarje, e çuan në kampin e Qafës së Barit. E njëjta gjendje. E mbajtën deri në ditën që u lirua. Kur doli m’u duk sikur para meje, qëndronte një hije, një fantazmë. Duhej të bëja diçka. Me ndihmën e disa miqve e shtrova në një klinikë në Milano. Kur doli prej andej kishte një pamje më ndryshe. Megjithatë, mbeti në gjendjen që shihni”.
U larguam me zemër të thyer. – “A e di përse i ndodhi ishemia”? – pyeti Pirrua. – “Përse”?! – Ishim në kampin e Spaçit. Operativ të Sigurimit, kishim një kanibal të vërtetë. Donte me çdo kusht, që profesorin ta bënte vegël të tij. Ditëziu harronte, se para vetes, kishte një titan. Në atë kohë në kamp, kishin arrestuar tre të burgosur. Njeri prej tyre, Xhemili, ishte një nacionalist i vërtetë. Katër herë ishte dënuar më parë. Dy të tjerët, Vasili dhe Faslliu, gazetarë të njohur. I kishin shkruar një letër proteste diktatorit.
Operativi kërkonte me çdo kusht, të sajonte dëshmitarë për dënimin e tyre. Viktimë u bë profesori. Por a mund të përulet mali. E arrestuan, e torturuan egërsisht, por ai vazhdoi të qëndronte si hero. Ishte pikërisht në birucat e Sigurimit, kur e goditi ishemia. U detyruan ta shtronin në spitalin e burgut, në Tiranë. Për këtë shkak, nuk e dënuan.
Shokët e tij i pushkatuan. Sëmundja e paskësh transformuar aq tepër, sa nuk mundëm as ta njihnim. Megjithatë, kanë kaluar tridhjet vjet që atëhere”. – “Kurse unë kam pesëdhjetepesë vjet”, – plotësova unë. Pas disa ditësh, tingëlloi zilja e telefonit. Ishte mësuesja. – “Ejani! – na tha me një zë të dridhur. – Hektori mbaroi”!
U nisëm menjëherë. E gjetëm të shtrirë në shtrat me sytë mbyllur, të mbuluar me një jorgan atllas. E puthëm në ballë dhe dy pika lot, na rrodhën nga sytë. – “Lërini lotët! – na tha mësuesja. – Njerëzit e vërtetë, nuk qahen dhe ai ishte i tillë”.
U ngritëm dhe i shtrënguam duart mësueses, pa thënë asnjë fjalë.
Lajmëruam të gjithë shokët që e njihnin. Të nesërmen e përcollëm në banesën e fundit. Një grup shumë i madh njerëzish shoqëronin kortezhin. Një numër kurorash prinin para. Dikush mbajti një fjalim mortor para varrit. Kishte vdekur një njeri! Nuk e di sepse, por në mendje më vinin rrotull fjalët: “Përse të ndodhte kështu? Përse”?!/Memorie.al
