Nga Shkëlqim ABAZI
Pjesa e parë
SPAÇI
– Varri i të gjallëve –
Tiranë, 2018
(Kujtime të miat dhe të të tjerëve)
Memorie.al / Tash në pleqëri, ndjej detyrim të rrëfej të vërtetën time, ashtu siç e jetova. Të flas për burrat modestë, që s’u mburrën ndonjëherë me bëmat e tyre dhe për të tjerët që regjimi u mbylli gojën e, i groposi në skërkat pa emra. Në asnjë rast s’marr përsipër, të uzurpoj monopolin e së vërtetës apo, të pretendoj dafinat për një ngjarje, ku qeshë i pranishëm rastësor, ndonëse u rreka me shpirt të ndihja sadopak miqtë e mi, që më shmangën me takt dhe me dashamirësi: “Byrazer, hap sytë… mos u përzje… se edhe dy muaj e pak të kanë mbetur”! Merak që m’u qep si hajmali, nga mëngjesi i datës 21, 22 dhe 23, maj 1974, madje më ndoqi edhe muajt në vijim, gjersa më liruan. Sidoqoftë, gjithë ç’pashë dhe dëgjova ato tri ditë, s’do doja t’i merrja në varr.
Një mal të kuqërremtë dhe të zhveshur, mbase nga korrozioni i koncentratit të piritit apo, mallkim nga Zoti…e kishin qarkuar me gjerdhe teli…! O Zot, të gërmoje në skutat më të errëta të FERRIT, të tillë panoramë, zor s ‘e do hasje! Kishte vetëm dy stinë, dimër të gjatë dhe verë të thatë, vjeshta shkurtaqe, s’para binte në sy, ajo kalonte vetëtimthi, ngaqë pemët ishin të rrjepura dhe shkrihej sakaq, në një dimër tejet të ashpër. Në muajt e ftohtë, dielli ndeshej rrallë e për mall me ato zgëqe, edhe në ditën më të bukur, rrezet s’ndriçonin mbi tri orë.
Ajo grykë s’frynte si kudo, po bërrylat e kthenin në tramundanë, rrjedhën me presion. Era shfrynte furishëm, si një lëfyt gjigant, nga vrima e shqyer në orbitë, me nuk di sa kilometër në orë. Gjatë stinës së shirave, mbi qiellin e burgosur, mblidheshin retë e dynjasë dhe derdhnin sasi të papara uji, rrufetë oshtinin, vetëtimat gjëmonin e, të nxirrnin mend e kresë, teksa rrëketë rrokulliseshin në theqafje nga shpatet e pjerrët, rrëmbenin gurë e dhera të murrme dhe i plasnin me rrapëllimë në shtratin e përroit kolektor. Stinët zëvendësonin befas njëra-tjetrën, sot ngrysje nën diell, nesër gdhiheshe mbi akull.
…”Në kohët e lashta, Perëndia dërgoi për me njoft vendin të besuemin e vet, m’e piketue dhe me ngul kah nji kishë gjithkund ku shihte rob. I dërguemi i Zotit, i ra pash më pash Mirditës; ku pa gjallesa, nguli kah nji kunj, madje nguli, ene ku s’pa kamb robi, por njitu i zuni syni veç sopa, për me ba sehir…! Pa veç male e male, proshka, rrëkaja, gremina, humnera pa pikë drite dhe drunë pa gjelbërim.
Gjithkund Mirditës, ndërtuen kah nji kishë, njitu shkreti. T’u nxinë malet, t’u shkund dhe t’nisi me kja shkami me lot dhimbet…! “M’fal i Ndrituni jem, i kam ra rrokull krejt Mirditës, q’atje s’kam pa kurrnji kamb robi, veç hone, shpella, gropa, humbella, rrëshqana, rrkaja; as dill dhe as hanë s’bijshe mbi kët bedat! S’PAÇ’ gjasendi”! – u mbrojt fajtori. – “S’di ç’ke me ba, veç du me e ndreq kët punë”! – e urdhnoi i Madhnumi. – “Po qe besa, tash po e shndërroj në burg, për titanët”! U tha dhe u ba! Q’ashtu prej kaheri, a thirr “S’PAÇ”, e njitash vonë kanë ndryshu: “Titanët”!
…Dhe gjithkush që kalonte aty pari, duhej të kthente kryet mënjanë, të kyçte gojën, të dylloste veshët, të mbyllte sytë dhe të përsëriste refrenin: “S-P-A-Ç! S’PAÇ! S’PASHË”! Edhe sikur rastësisht të kish parë…! SPAÇI! Ku gjarpri linte shtatë lëkurë. Në pritje të së pa ndodhurës. Vendi pillte thashetheme, thashetheme dhe thashetheme…që qenë kthyer në ushqim. Atje ngjizeshin revolucionet e kundër-revolucionet e pritshëm, rënie-ngritjet e kabineteve, puçe dhe grushte shtetesh, intimitete mbretërish, flirte zonjash të para dhe të dyta…!
Kur punimet po shkonin drejt fundit në kantierin e fabrikës së pasurimit dhe nuk shpresohej se do na linin pushim, doemos do gjenin një zgjidhje. Me këtë, nënkuptoj produktivitetin dhe me produktivitet, pritshmërinë nga puna qelepir. Kasta e kishte bazuar perspektivën e realizimeve, apo mosrealizimeve të planeve pesëvjeçare, mbi muskujt e skllevërve politikë, duke na konsideruar; kafshë të garantuara. Thashethemnaja pa fund e pa majë, ishte avaz i vjetër në burgje. Orakujt e ngeshëm, që ishin shtuar si tepër, parashihnin transferime të afërta, madje përcaktonin destinacionin dhe individët…!
Vendin ku mund të përfundonim e hamendësonim kollaj, sepse vetëm dy kampe ishin në axhendën e ditës asokohe, Spaçi dhe Ballshi. Në të parin, ngujuan nja pesëqind të dënuar, që i transferuan nga fabrika e çimentos Elbasan, në ngut e sipër dhe pas dy vjetësh ishin drobitur, lodhur e shterur, bash si kuaj gërdallë që shemben pa mbërritur në hanin më të afërt, ku prisnin t’i ndërronin me hamshorë të rinj. Ndërsa në Ballsh, thuhej se do çelej gjiganti i përpunimit të thellë të naftës, ku do çonin të dënuarit nga kriporet e Vlorës, mbasi të shoshitnin dhe ndanin skllevërit e fuqishëm, nga gërdallat ngordhalaqe; të parët t’i çonin në Spaç, mbetjen, t’i përzienin me të moshuarit e Repsit, t’i shtrydhnin gjer në shterinë dhe t’i linin të ngordhnin si kuaj të cofët, për t’i groposur skërkave të Panahorit. Por, ndodhte që na degdisnin edhe në ca kampe të padëgjuar kurrë.
Për sa i përket “veçimit”, orakujt ia kishin gjetur dermanin, nisur nga mosha dhe kondicioni fizik, “emëruan” dikë në Spaç, një tjetër në Ballsh dhe të tjerët në firifistun. Kasandrat plotësonin shumatoren në bazë të nevojave imediate të shtetit, sa thua i kishin përpiluar vetë listat emërore. Mes të tjerëve më kishin “planizuar” edhe mua, me grupin që parashihnin se do lëvizte shpejt. Një kiromant më deklamoi, pasi vërejti vijëzimet në pëllëmbë: “I hëngre vrimat e Spaçit, or burrë”! Ky parashikim, s’më sugjestionoi. Prej dy vitesh më ndiqnin pallavrat dhe profecitë e fallxhorëve të filxhanëve të kafesë, si dhe interpretuesve, të ëndrrave noktume. Më qenë neveritur, sepse, sipas tyre, duhej të isha liruar disa herë, në çdo prag feste partiake apo kombëtare.
Në krye, nanuritesha edhe unë në ninullën e ëndrrave me liri, por fitova vetëdijen, për të ndarë realitetin nga halucinacionet. Me kalimin e muajve dhe viteve, këto dokrra i gjykoja shpenzim energjie, injoroja këdo që iu hynte këtyre shtigjeve, kujtoja sentencën e xha Esherefit: “Andrrat e burgut, si pordhët e murgut, or voc”! S’ua varja dhe i dedikohesha mësimit të frëngjishtes, studimeve apo leximeve jashtëshkollore, që m’i përpinin çastet e lira. Bashkëjetesa me pasigurinë, këqyrej me normalitet në mjedisin e dhunshëm dhe anormal, por një normalitet i përmbysur, që rritej me vitet. Teksa anomalia vazhdonte, thashethemnaja shtohej. Logjika e kasandrave, bazuar mbi alogjikshmëri dhe shprehjet: “E hëngre Burrelin, zure Spaçin, apo iks kamp”! i kapërcenin shumëfish kufijtë e anomalisë dhe mund t’i klasifikoje: “Fantashkencë burgu”. Po rastin e fundit, u duk se qëlluan në shenjë. Një mëngjes shtatori enigma: “Transferim”, u trazua me fishkëllimat e gjarpërinjve dhe ulërimat e tellallit.
Pa mbyllur impenjimet e mëngjesit, një nëpunës i zyrës teknike me një fletë në dorë, zuri kreun e sheshit, kurse tellalli përsëriti me zë koke: “Personat më poshtë, s’do dalin në punë”! Pasoi lista: Esat Kalaj, Sefedin Juniku, Shyqyri Gruda, Xhelal Canko, Shtjefën Lacuku, Sabri Koçi, Pavllo Popa, Petrit Hoxha, Franko Sara, X, Y, etj., etj., mes tyre unë, Ladi, madje edhe vetë Malua. Pa shtojca apo sqarim plotësues, kumti u përnda luginës së Fanit. Po ndodhte e pritura! U përshëndetëm me miqtë që do dilnin në punë, për gjashtë qindëshit, priste koha. Më kaploi një keqardhje, kur ndërmenda ditën para dy vjetësh. Burrat, nga të cilët po më ndanin, më pritën me dashamirësi në ambientin e panjohur dhe më dhanë shansin të ndihesha i barabartë, në familjen e madhe. Momentin e lamtumirës, s’po ma pranonte zemra, sikur ma ndillte që s’do kisha shans të takohesha për së dyti dhe një gulfë mallëngjimi, më shtrëngoi fytin, shfreva: “o Zot”!
Repsi, krahasuar me të ngjashmit, kishte një numër relativisht të pakët të burgosurish, gati-gati, sa një fshat mesatar i izoluar nga bota, ku i njihje tjetrit edhe zorrët në bark. Sepse atje mungonte guaska, jeta rridhte transparente mes katërkëndëshit ku, treqind burra shtynin ekzistencën dhe ishin të destinuar të këmbeheshin qindra herë në ditë. Kur mbërrita, isha thuajse fëmijë. Zoti më ofroi tufën e pleqve, që më ngrohën në gjirin e tyre dhe më mëkuan dashurinë e munguar. Ata, ekspertë burgjesh, do më udhëhiqnin në udhët e ferrit, do injektonin vetëbesimin që ndikoi në vetëkontroll, do më shtonin vetësigurinë dhe do më shtynin të adaptohesha me ambientin allasoj.
Më lëndoi pa masë pamundësia për t’i ri takuar paskëtaj. Kur llogarita moshën e vjetër, fizikun e shkallmuar nga sëmundjet dhe gjymtimet e përftuara në plojën e burgut, shansi për ri takim barazohej me zero dhe ndarja njehsohej me harresën. U ktheva te jataku me dilemën: “Po më tej”?! Tisi i pesimizmit më shkalafiti trurin, sterroi të sotmen dhe nderi një perde më të zezë, mbi të nesërmen. U përmbysa mbi jatak dhe m’u fanit fëmijëria. Në vegimet e vjetra, spikaste një fole dallëndyshesh e qepur me baltë dhe fije bari, në hajatin e shtëpisë së vjetër. I gëzohesha asaj strehëze, ku venin e vinin zogjtë, që bartnin toptha balte e dromca bari, me sqepthit e brishtë. I quaja dallëndyshet e mia dhe bëja çmos t’i afroja. Kur ndonjë grimcë balte apo, fijez bari, u binte përtokë, e fiksoja në të çarën e kallamit dhe e ngecja me terezi, që të mos e dallonin në e kishin kolisur ata me sqepthit delikatë, apo unë me stapin tim.
Foleja mori formë dhe dy zogjtë i silleshin me cicërima hareje, qëndronin pezull me kokat e vogla kthyer ndaj shoqi-shoqit, uleshin me delikatesën e fluturës, riparonin diçka, putheshin sqep më sqep dhe largoheshin për t’u rikthyer pas pak. Pas ca ditësh, njëri nuk po dilte nga foleja e, kujtova mos ishte sëmurë apo e kishin lënduar. Fiksoja insekte majë kallamit e, zgjatesha ta ushqeja, por ai shihte purtekën dhe ngrihej fluturim. Ia lija buzë strehës, ai rikthehej, gëlltiste mizën apo milingonën dhe hidhte cicërima të gëzueshme në shenjë falenderimi, mandej shtrohej mbi shtëpizë. Pas ca ditësh prezenca ime, s’e shqetësonte më, ndonëse pingëronte dhe ndehte flatrat kur i avitesha folesë, nderej pezull, kapte insektin dhe cicërinte pa drojën e mëparshme.
Sakaq u miqësova edhe me tjetrin, që gati më ulej mbi sup me klithma hareje.
Pas do kohe, pashë do lëvozhga vezësh mbi kartonin që kisha shtruar për të pritur jashtëqitjet. I bashkova me zellin e arkeologut dhe arrita të formoja dy kokrra. Dallëndyshet çelën zogj. Mbi buzët e folesë, zgjateshin dy koka pushatake që zhurmonin me sqepthit e verdhë. U rrokullisën javë. Dallëndyshet vijonin piruetat ulje-ngritje, teksa pushi në trupin e të vegjëlve, u zëvendësua nga ca pendë të vogla, më pas më të mëdha, gjersa nuk i dalloja dot, nga prindërit. Grindavecët, s’e mbyllnin sqepthin, nga mëngjesi në mbrëmje. Cicërimat ma nxirrnin gjumin me natë, dilja e zija ndonjë insekt në bahçe dhe ua servirja me majën e kallamit, po rishtarët e pupluar shtynin njëri-tjetrin, mbi parete dhe rrekeshin t’i bënin vend vetes, duke nxjerrë vëllanë apo motrën, jashtë strehës.
Sa qenë të vegjël, ngjisheshin pas njëri-tjetrit, se tashmë të rritur, s’po ndiheshin rehat. Foleja, dikur e bollshme, s’po i nxinte, shtriqnin krahët e pa ushtruar në fluturim, por ngulnin kthetrat në buzë të paretit të pasigurt për enigmën që i priste matanë strehës, mbyllnin flatrat dhe strehoheshin thellë. Kush përfundonte jashtë, luante krahët vrullshëm, bënte një rrotullim në pak metra dhe rikthehej me cicërima tmerri, sa dukej që e frikësonte e panjohura qiellore dhe i gëzohej ngrohtësisë së strehës, kur ja zinin kthetrat në baltën e thatë.
Me gjithë përkushtimin maksimal të prindërve, ata s’po ndjenin të ngopur. Shtova përpjekjet, veç krimbave dhe insekteve, u hidhja nga një dorë oriz apo grurë të thërrmuar, në një pjatë ndanë folesë, po grykësit dyndeshin me ushqim qelepir dhe vazhdonin sherrin më zhurmshëm. Kujtoja se kjo bashkëjetesë, do zgjaste pafund, s’mund ta besoja se një ditë do më braktisnin. Por një ditë s’u ndjenë. Foleja ra në qetësi. Heshtja e papritur më shtangu. Nga koha apo pesha e shpendëve, dikur balta nisi të thërrmohej. Hodha sytë mbi hatulla, balta ishte më e thërrmuar se mbrëmjen e shkuar dhe foleja bosh. Shpendët kishin marrë arratinë!
O Zot, ç’dëshpërim! Boshllëku më shkaktoi ndjesinë e një bote pa jetë, të një shtëpie të braktisur, ku vdekja është shtruar këmbëkryq.
U ndjeva i tradhtuar nga miqtë fluturakë. Rrëmbeva kallamin dhe thërrmova baltën që kishte mbetur pas murit. Topthat shukeshin mbi tabanin e ngurtë dhe ktheheshin në pluhur. Në mur mbeti një damkë e murrme, si relike e jetës së dikurshme, ndërsa mbi shtrojën prej kartoni nxinin glasat e thata, si t’i jepnin kuptim shprehjes: “I la glasën filanit, djali apo vajza”! “Ç’qenke hardallosur kësisoj or bir, se na e paske bërë avllinë për ibret”? – më qortoi gjyshja nga parvazi karshi. “Ikën pa më thënë lamtumirë”! – u ankova, dhe një gulfë lotësh më rrodhën sysh. – “Cili”? – u merakos plaka: – “Ah, dallëndyshet… në pranverë i ke këtu prapë, or bir”! – shtoi kur kuptoi për ç’bëja gurgule. – “Qetësohu të keqen nëna”! – dhe më mori përqafe. Unë i ushqeja, ata më lanë glasën! – ngashëreva dhe zhubravita kartonin me majën e kallamit.
“Jo bir, dallëndyshet janë besnike, bëjnë glasa, por s’i lënë kujt glasën! Njerëzit të lënë glasën”! – dhe vazhdoi të më lëmonte kryet. Kur erdhi momenti i shkapetjes mbi shkëmbinjtë e jetës, e kuptova të vërtetën e asaj filozofie. E saktë: njerëzit “të linin glasën”, të baltosnin, të kllaposnin, të tradhtonin, të torturonin, të merrnin erzin dhe jetën. Po, njëherësh, të bëheshin krahë, të mbështetnin të kaptoje mbi shkumën e dallgëve, të tregonin zenitin, kur ti shihje nadirin, të…!
“E paske humbur biro”?! “Urdhëro”?! – u ngrita i tromaksur, sa plasa kokën në fibrën e tavanit. “Ç’të ka rënë kjo hije zie”? – pyeti xha Dauti, nga korridori. – “Luaj, se s’dihet ç’ju shkrep këtyre”! Zbrita shkallaret dhe përqafova plakun e mirë. – “Ju falënderoj që më hapët sytë”! – dhe u përlota. “Ehu-u, sa rrugë ke ti o bir”! – uli krye dhe doli. Unë e ndoqa pas…! Tash do duhej t’i dilja zot vetes. S’do t’i kisha pranë, ata që m’u bënë nënë e babë, në ditët e vështira, do më mungonin këshillat kur gaboja, drejtimi kur humbja toruan, qetësia kur kërcitja si pushkë jevgu.
Gjer atëherë, e kisha pasur kollaj, ata vendosnin, kurse unë iu nënshtrohesha dhe zbatoja porositë. M’u përsëdyt dhimbja e ditëve të arrestimit, kur më ndanë dhunshëm nga të afërmit, por tashmë me të tjera simptoma: “O Zot, kapa fundin”! dhe u ndjeva i zvjerdhur si qengji motar. Po më ndanin nga Daut Runa, xha Esherefi, At Raqka, Miçua dhe të tjerë, po më shkëpusnin kontaktet me mësuesit, që me krenarinë e të qenit shoqërisht të dobishëm, përçonin kulturën dhe edukatën, paçka se shoqëria socialiste, i kish flakur si “mësimdhënës dekadentë”.
Më ndanë nga Vangjel Kule, gjeografin gojëmjaltë, me të cilin do piqesha në spitalin e Tiranës, pas njëzet e dy vjetësh; me Rich amerikanin, që do t’i humbnin eshtrat pa nam e nishan, në burgun e Shën Vasisë; me Hodo Sokolin, që do takohesha së afërmi në Spaç, por pas revoltës së 21 majit, do ta ri-dënonin dhe s’do kisha fatin ta shihja; me Agim Mustën, profesorin e historisë, që pas ca muajsh do shiheshim sërish; me At Zefin, profesorin e katekizmit që do ri takohesha në Spaç, por sërish do na ndanin, për t’u takuar pas rënies së komunizmit; me Dom Markun, profesorin e urtisë, që s’do ta ndeshja për së gjalli; me filozofin Hilmi Leka, e të tjerë.
Me një pjesë sosh, s’do takohesha asnjëherë, ndërsa Sefedin Juniku, Shyqyri Gruda dhe Hafëz Sabri Koçi, do ishin bashkudhëtarët e mi. Meqë askush s’dëshiron ta lërë në mes punën që nis, ata më pajisën me letra rekomandimi, për kolegët. Meqë vendi mbetej mister, më dhanë për në Spaç dhe për në Skrofotinë. Ca i rrasa nën shtrojën e opingave, të tjerat i lexova dhe i dogja, pastaj i falënderova mësuesit për sakrificën; iu urova bashkim të shpejtë me familjarët dhe u ndamë.
Si dolën në punë, ata që do rropateshin ende në këtë kantier, mbetën me “gjashtë qindëshit”. Pasi nuk na sqaruan për veprime të mëtejshme, të vjetrit evokuan të shkuarën, për analogji, precedentët, ndonëse s’e përmendën transferimin, e nënkuptuan dhe na këshilluan të paketonim plaçkat: “O burra, mblidhini rraqet, se s’të lënë kohë këta”! Morëm nga depot thasë, ngjeshëm ato pak rrecka dhe iu qepëm etiketën, jatakët e batanijet i mblodhëm rulo dhe i lidhëm me tela. I plasëm mes korridorit dhe u zhytëm në dertet tona. Kur, m’u zgërdhinë boshllëqet tej e tej shtratit, bash si dhëmbët e rënë, në një gojë të shqyer, më pikoi zemra dhe më pllakosi zbrazëtia, që më shkaktoi dhimbje.
Mentalitet dreqnish
Lëvizjen në burgje e provova para një viti, kur më rrëmbyen zgupthi dhe më çuan në Burrel, por më rikthyen shpejt dhe i gjeta, pothuaj, gjithë të njohurit e vjetër. Ky “shtegtim”, më la shijen e një trajnimi të dhimbshëm e torturues. Kurse këtë herë e pikasa, se ndryshonte kryekëput, mbase do ishte i fundit dhe, o do më humbnin eshtrat në ndonjë zgafelle galerie, o mund të lirohesha, nëse do isha fatlum, të mos më dënonin për së dyti. Parandieja se minierat gojë-shqyera, që ishin zgjatim i dhunës, që s’do kalonte pa pasoja mbi fizikun dhe mentalitetin, si mbi mijëra sivëllezër që i rrasën në vrimat skëterrë, përgjatë njëzet e dy vjetësh, hija dhe vraga e të cilave, do më ndiqte për gjithë jetën.
Mburrjet kryeministrore, ditën e inaugurimit, të shtinin datën. Me investimin kolosal në miniera, Mehmet Shehu, kishte parasysh ditët e zeza që i prisnin të dënuarit politikë. Natyrisht, me “investim” ai, nënkuptonte kapitalet që derdhi buxheti për rrethimin me dyfish tela gjembaçë, të disa dhjetëra hektarëve mal, harxhimet për mijëra shtylla betoni dhe druri, shpenzimet për rrjetin elektrik, që do ushqente disa qindra projektorë dhe llamba në tërë faqen e malit, shtoju edhe harxhet për mobilizimin e disa qindra policëve dhe ushtarëve, për të cilët nevojiteshin strehim, ushqim, para për veshmbathje dhe rroga, sado mjerane, vetëkuptohet shpenzimet rriteshin pa hesap. Mirëpo, meqë krahun e punës e kishin badihava, harxhet i konsideronin të inkasuar: “Ehu-u, s’mbarojnë armiqtë dhe kulakët, mjaft të organizojmë plan-shpërndarjen dhe, o burra, prisni dëmshpërblimin”!
Dhe angazhuan dhjetëra arkitektë, inxhinierë, ekonomistë, projektuan vrima të reja, krahë zgafelleve të vjetra, hartuan plane afatgjatë, balancuan koston me fitimet e pritshme dhe lidhën kontrata me të huajt, duke i mëshuar idesë se do kishin skllevër të gatshëm nën zgjedhë, sepse besonin në triumfin e komunizmit e në pushtetin e përjetshëm dhe s’e mendonin se mund të preknin fundin një ditë. Me shpresë për t’i shterur burimet minerare, me punë qelepir, afishuan parullat e frikshme: “Minerali çan bllokadën”, “Çdo gram mineral, një plumb për armikun”! dhe të pashkruarën: “Kemi nëntokë të pasur dhe skllevër me shumicë”! dhe vazhduan berihanë.
Faktikisht zonën e grabitën tinëz, “skllevërit” i shfrytëzuan mizorisht, gjer në skizmën e komunizmit. Truri amorf i memurëve mendje-mykur të Byrosë Politike të kohës së çmendurive marksiste, s’e përtypte dialektikën e zhvillimit dhe ballafaqimin e botëkuptimit Perëndimor e Lindor, teknikën në shërbim të prodhimit, aplikimin e shkencës në dobi të progresit dhe ekonominë variabël, të bazuar mbi parimet e tregut.
Ndarja është vrer
Gjatë paketimit të rrobave, Qeramudin Stërmasi, kuçovari i martuar me një fqinjën time, nga dera e Vrionëve, më ndihte dhe më këshillonte: – “Biro, hap sytë se edhe tre vjet ke”! – dhe u shkreh në lot. Qeramudini ngashërente, sa herë më shihte, duket i kujtoja vajzat dhe djalin moshatar me mua. “Të falënderoj për këshillën, po në Shqipërinë e Enver Hoxhës s’i paraprin dot së nesërmes! Ishalla ia mbërrij, por asnjëherë s’i dihet”! – i fshika supin, s’doja t’i lëndoja zemrën burrit, që qaravitej për vogëlsira. Ai m’u hodh në qafë dhe më lau me lot: – “Ah, ore bir…”!
“Të ndihtë Zoti, Qeramudin”! – dola, sepse po prisnin “Sanço Panço” me “Don Kishotin”, për të më udhëzuar si duhej të sillesha dhe si të përzgjidhja miqtë, atje ku do më shpinin. Ilia më zgjati një letër, duke u tundur sa në një anë në tjetrën: – “Këtu ke emrat e atyre që do takosh, po s’e kalove dot, mësoji dhe zhduke”! – frymoi dhe shtoi: – “Ndonëse e dinë kush je edhe pa të njohur”. – “Nga e ditkan”!? – e ndërpreva me të qeshur. – “Oh-u-ah, bota është e vogël, byrazer! Gjithë ç’ndodh në orbitën e burgogradit Shqipëri, merret vesh sa ndodh! Vatha socialiste s’ka mistere, është aparat radiografie, ku i sheh edhe plaçkat në bark tjetrit”! – m’u shkreh i habitur për padijen. “Tani s’ta kemi merakun, sepse u rrite dhe i kape shpejt ato që neve na hëngrën vite”, – ndërhyri me diplomaci Namiku dhe shtoi: – “Përpiqu t’ua fitosh zemrat miqve të rinj”.
– “Jam krenar për miqësinë dhe i privilegjuar, që do njihem me miqtë tuaj”, – ua përkëdhela sedrën, duke mirëkuptuar sëkëlldinë.
“Sillu si këtu, të tjerat vijnë vetë”! – më inkurajoi Ilia.
– “Do t’i mbaj vath në vesh këto porosi, njëherësh vlerësoj edhe përkushtimin tuaj”. – “Eksperienca do të vlejë ta gjesh rrugën, por ndarjet të emocionojnë, or mik”, – e mbylli Namiku. Ndonëse çdo rast ka specifikën e vet, ata ndiheshin më ligsht, paçka se orvateshin ta mbanin veten. Aty nga dhjeta, tellalli dha sihariqin: “Te intendenti”, dhe vetë shkoi i pari. Tashmë dilema u tret, transferimi u bë fakt edhe pse s’u tha shkoqur. Po ku? S’i dihej!
“Veç dreqi ua ble mendjen dreqve!”
Sa herë në çastin e fundit, kishin ndryshuar destinacion; kur prisnin t’i nisnin në iks kamp, urdhri i dytë, anulonte të parin dhe ndryshonte itinerarin. Të transferuarit, i pajisnin me një ditë ushqim, sepse të nesërmen, hyje në forcë, në vend-mbërritje. Intendenti më dha shtatëqind gramë bukë dhe më ngeci në dorë edhe një pako marmelatë molle. “Or ti, ku e ke mendjen”?! – ulëriu prepotent dhe iu kthye tjetrit. Kur pashë të lëvrinin dhjetëra krimba të bardhë nën celofan, ia flaka mbi arkë. – “Haje vetë”! – iu shkreha. – “Ore, kujt ia hedh ti”! – m’u hakërrye pa çuar sytë.- “Pa shihe si qenka, plot krimba”! – i rrëfeva zvarranikët nën letër. – “Mish pa kocka janë, a derëbardhë”! – ma ngeci sërish dhe u ngërdhesh duke zbuluar dhëmbët çatallë, po kur më pa në sy, e uli tonin: – “E do apo jo”?
– “Më mirë pa të, se këtë të pëgërë që s’e hanë as derrat!! – por do të shtyja dy ditë me bukë thatë”. Ai s’bëzani, duket iu ndërmend i ngjashmi, që iu shkreh qyreku kresë, para dy vjetësh.
– “Pra mër jahu”! – Xhaferr Dema kish ndjekur skenën dhe më ndoqi pas sa ktheva krahët. – “Merre nji kët dromcë djathë, o çun”! – m’u afrua me një beze në dorë! – “Falemnderit Xhaf, ti je për vete në hall”! – tentova të largohesha. – “Nji dromcë asht, mër jahu”! – ma rrasi në xhep dhe më përqafoi. – “Hajt rruga e mbarë, imë”! Pesë minuta më pas, na urdhëruan të paraqiteshim me tesha. Me ç’dukej do na nisnin shpejt. Po se kur, dhe ku? Përsëri mister! Memorie.al
Vijon numrin e ardhshëm
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
