Nga Dom Simon Jubani
Pjesa e dytë
Memorie.al / Simon Jubani lindi në Shkodër në vitin 1927. Në moshën 16-vjeçare, ai hyri në shkollën Apostolike për t’u bërë klerik jezuit. Mbas mbylljes së shkollave fetare katolike në vitin 1945 – ‘46, ai vazhdoi mësimet në gjimnazin e shtetit në qytetin e Shkodrës, ku u shqua edhe si futbollist me ekipin “Vllaznia”. Më pas u transferua në Tiranë, ku kreu një kurs radio-rontgen dhe punoi për pak kohë, në Spitalin Ushtarak të kryeqytetit, pasi u mobilizua për shërbimin e detyrueshëm ushtarak. Në krye të tri viteve u kthye në Shkodër, ku iu paraqit Imzot Ernest Çobës dhe i’u lut ta shuguronte meshtar, por ai e këshilloi të priste dhe kështu u detyrua dhe rifilloi punë, si radiolog në Sanatoriumin e Shkodrës. Në vitin 1957 – ’58-të ai mori “Urdhnat e Meshtarisë” dhe shërbeu në rrethin e Mirditës si famullitar. Në atë kohë ai arrestohet nga Sigurimi i Shtetit dhe dënohet e ri dënohet disa herë gjatë vuajtjes së dënimit, si në Spaç, Qafë Bari, Ballsh, Burrel e Zejmen, ku vuajti gjithsej 26 vjet burg. Dom Simoni i cili është i njohur nga të gjithë bashkëvuajtësit e tij për qëndrimin dinjitoz dhe të pa kompromis me regjimin komunist, u lirua nga burgu më 13 prill të vitit 1989. Me 4 nëntor të vitit 1990, në kapelën e djegun të varrezave të Rrmajit, ai kremtoi të parën meshë katolike publike, përpara qindra besimtarëve, të cilat ishin ndaluar me ligj nga regjimi komunist i Enveri Hoxhës, që në vitin 1967. Për kontributin e tij, në vitin 1991, Universiteti i San Franciskos në Kaliforni i akordoi diplomën “Doktor Honoris Causa” në Shkencat Humane. Ndërsa në vitin 1996, shteti i Miçiganit e nderoi me diplomë me motivacionin: “Nismëtari i lirisë së fjalës dhe shtypit katolik”. Dom Simon Jubani është i pari shqiptar, mbas rënies së komunizmit, që u thirr në audiencë nga Papa Gjon Pali II-të. Dom Simon Jubani ndërroi jetë më 12 korrik të vitit 2011, në qytetin e Shkodrës dhe u varros me shumë nderime të veçanta në Kapelën e vorrezave të Rrmajit, nga të gjithë krerët e komuniteteve fetare, nga autoritetet më të larta civile dhe besimtarët e shumtë. Dom Simoni është autor i dy librave me kujtime, kryesisht për periudhën e vuajtjes së dënimeve në kampe dhe burgje, pjesë nga të cilat kemi përzgjedhur dhe po botojmë në këtë shkrim.
EPILOG NË QIELL
Po tashti, o Zot, kah t’ia mbaj?!
Kishte krye, ma në fund edhe nata e vetme, e tmerrshme. Rrijsha mbi vetvete, shtri në arkivol, vendosë pikërisht më atë kapelë ku pata le për së dyti, rrethue prej selvive e çinarëve. Kisha vdekë, pra, ma në fund. Për kënaqësi të atyne që më patën halë në sy e për idhnim të madh të dashamirëve.
E kisha krye këtë shtegtim, që për mue nuk pati pak ferra, ndonëse as lulet nuk munguen, përderisa Zoti më ruejti sa me pa pranverën, madje me ia çelë unë vetë derën ma së pari. Kufoma ime rrinte aty pa lëvizë, gja e pazakontë për mue. Rreth saj parakalojshin qindra njerëz.
Më duket se kjo quhet “me ba homazhe”, don me thanë me e nderue të vdekunin. Po unë nuk kisha ma kurrfarë nevoje për nderime. Më duhej ndonjë kokërr uratë, për me ma ba ma të kollajshme mbërritjen te caku i mbram. Ndonjë “Epja, o Zot”. Po kurrkujt s’i binte as nëpër mend se shpirti ka nevojë për lutje. Shumica çiçillojshin vesh më vesh punët e mia, sa kisha qenë gjallë. Ndonjë madje qeshte nën mustakë.
Në rreshtat e parë, si zakonisht e si për ironi të fatit, gjithmonë lojcak me mue, autoritetet ma të nalta komuniste të vendit. Ta pret mendja se ishin aty për me qa për vdekjen time? Sa kisha dashtë me u çue atë çast prej arkivolit. E dojsha me luejtë e s’mujshe sepse, simbas zakonit, kambët m’i kishin lidhë me lidhësat e këpucëve, për mos me u çue lugat.
Dhe s’e kishin pasë keq, për besë. Trupi im ishte mbytë përsëri me djersë të ftohta në përpjekjen e kotë me uluri: “Çka? Ju kujtoni se kam vdekë? Jo more zotni! Deshta vetëm me qeshë paksa me këtë melodrama, që po luhet rreth arkivolit tim”. Po ishte e kotë.
Tashmë isha pezull ndërmjet tokës e qiellit. Ende nuk e dijsha ku jam e ku do të shkoj. Prandej kënaqësia që më falte mendimi se e kisha krye rrugën tokësore, turbullohej pikërisht nga një mendim tjetër, ma i zorshëm: duhet të fillojsha shtegtimin e fundit për amshim. Sapo trupi im i vdekshëm të zdrypte në dhe të zi.
E deri atëherë shpirti do të sodiste, jo pa dhimbje, atë kllef, brenda të cilit ishte endë për shtatëdhetë e sa vjet nëpër rrugët e botës, tek fillonte me u prishë e me lëshue erë stërvine. Si çdo coftinë. Shpirt e trup ishin ende të lidhun së bashku me një vjegzë të brishtë, që do të këputej së shpejti. Si vjegza që e mban bushiqin fluturak lidhë për fill të penit.
Sa tragjike, aq qesharake më dukej ceremonia, me ipeshkvij e meshtarë që çojshin meshën për shpirtin tim aty, ku kisha kremtue sa e sa herë. Mandej predku, me fjalë që kisha pasë ma kënaqësi me i ndie sa isha gjallë. Flitëte e flitëte predikatari, t’ue u paraqitë besimtarëve një Dom Simon që, s’kishte kurrgja të përbashkët me të vërtetin, me atë që kishte mbetë prej meje e që gjindej as në qiell as në tokë.
Në vend që me theksue se u prina shkodranëve drejt elterit të meshës së parë të mbas persekutimit, s’prani t’ue vu në dukje se jam rritë jetim. Nuk po e merrsha vesh a ishte meritë kjo, apo u donte me më ardhë marre se, isha rritë pa babë. Mendova me keqardhje: “Ma shumë anmiq ban kur kryen një heroizëm, se kur përdhosesh me ndonjë poshtërsi”.
Po mandej më mori gazi: mbas pak, kur të shkëputesha përfundimisht prej korpit tim, s’do të kisha as miq e as anmiq. E nuk do të isha ma as jetim. E marrja e merita do të peshoheshin në një kandar, që s’gabon. Hej bela, bela! Mbeta tanë jetën reaksionar: me të huejtë e me të mitë.
Salikimet mbaruen. Kumbona, shi ajo që e kishin nxjerrë prej dheut për me kumbue në Meshën e parë të mbas-salvimit, ramë në njënën anë, përmallshëm e përvajshëm. Kumbi ushtoi nëpër selvitë, që lëshuen pika të blerta loti. Në vorrezë u përhapën tingujt përqethës së “Dies irae”. Kori nisi me këndue himnin e vdekjes, të amshimit, të zemrimit të Hyut.
Një kokërr e madhe loti u shkëput prej shpirtit tim fluturak e ra mbi fytyrën time të ngrime, pak para se të mbulohej përgjithmonë me kapakun mortor. S’pashë se kjau kush tjetër. M’u kujtue thanja e çuditshme, ndoshta e vërtetë, që përsëritet sa herë vdes ndonjë rregulltar: “mblidhena pa u njoftë, jetojmë pa u dashtë, vdesim pa u kja”. Punë e madhe!
Kjajsha unë vetë për vetvete. Kështu kam ba gjithë jetën: kam qeshë për e me vetvete e kam kja për e me vete! Tashti, fundja, ishte loti i mbram. Mbrapa vinte…! Pikërisht ajo që vinte mbrapa kishte fillue me më shqetësue tashti, ndonëse shpirti im ishte i lehtë, i lehtë, i lehtë.
Në zemër kisha marrë Shëlbuesin tim, pak minuta para se goja ime, me dhambë të thyem ndër burgje për ta dëshmue, ishte mbyllë përgjithmonë.
Vargani i gjatë i klerit, me paramente bojë vjollcë, kinse për jazë time, u shtrëngue rreth arkivolit për herë të fundit. Krisi çekiçi mbi gozhdat e kapakut e unë nuk e pashë ma vetveten. U zhduka, si mos të isha kenë kurrë. Tashti, po, kisha vdekë me fund. Katër burra e çuen peshë arkivolin e u nisën, të ndjekun prej turme, për te gropa e hapun ndërmjet vorreve të thjeshta të Rrëmajit.
Më erdh inatë: a s’kam aq, sa me meritue të varrosem në katedrale, pranë e pranë me ipeshkvijtë e me kardinalin e parë? – thashë me vete. Por mandej më mori gazi. Tashti s’kishte pikë randësie se ku do të pushojsha. Madje duhej të isha edhe ma i kënaqun që po më takonte me fjetë gjumin e fundit diku pranë Doktor Shirokës së madh. Do të më ndihmonte me u çue i pari në ditë të Gjyqit të mbram, edhe po të më mungonte ndonjë kockë e randësishme.
Në vorrezë u ndie zhurma e përvajshme e dheut që i bie të vdekunit mbi fytyrë. Lopatat lëviznin me shpejtësi. Ndërsa më mbyllshin përgjithmonë në gropë, të gjallët mendojshin për punët që i pritshin aty, mbas dere, ku rrinte gjithnjë në pritë pamgopësia njerëzore për jetën e gjithsa përmban.
Ma në fund mbi vorr tim, u ngrit një stom dheu e u ngul një kryq i thjeshtë druni, ku ishte shkrue: “Pax: këtu pushon Som Simon Jubani”.
Pushon? Jo more zotni! Gabim! Pushimi ishte i largët. Ndjeva se po fluturojsha drejt naltësive. Isha i rrethuem prej reve puplake, që lëviznin shllunga-shllunga si leshi rudë i deleve peshtarake. S’di prej ç’skaji të kujtesës më doli kjo frazë, që e kisha mësue dikur përmendsh nga një antologji shkollore. Më duket se e kishte shkrue Luigj Gurakuqi. Kam me e takue në Parriz- mendova me kënaqësi. O ai, o kurrkush!
Pata po atë ndjesi, që e kisha provue sa herë fluturojsha me avion. Ma në fund, mbërrita. Retë lëvizën me shpejtësi e formuen para mejet një portë madhështore: ishte dera e Parrizit, që shndrritëte si ar nën rreze të panjoftuna. Ishte e mbyllun. Me që ishte pa reze e s’kisha si me lajmue se kisha mbërritë, pa dashtë lëshova zanin, si kisha ba sa herë në prag të kullave të Mirditës sime: “A don miq, o i Zoti i shtëpisë”?
Më mori prapë gazi. Po mandej u bana menjëherë serioz. Dreshta se po ma merr për të keq Shën Pjetri, që nuk vonoi e ma çeli. I kallëzova shkurt e shkurt kush isha. Dhe s’e pata vështirë, për besë, sepse më ushtojshin ende në veshë fjalët që ishin thanë për mue në vorrezë.- A…a…a…?- më tha – je ti ai prifti që s’ka ndejë një minut rehat! Tashti ti, tue kenë meshtar, e di se në Parriz nuk hyhet pa i peshue njëherë mirë e mirë punët që ke ba në atë jetë.
Mandej të shohim kah po randon kandari. Sh’Pjetri hapi përgjysmë kapakun e derës madhështore e më la me ba vetëm një hap mbrendë. Mendova se tashti do të kisha punë me Sh’Mëhillin. Kisha predikue sa herë për të e për kandarin e tij të amshuem, prej të cilit varet në se do ta shohim apo jo fytyrën e Zotit. Kur, çka me pa more zotni! i mjeri unë i mjeri. Po shoh tue m’u afrue me kandar në dorë, as ma pak as ma shumë, se Enver Hoxha, dora vetë.
Ishte veshë krejt me të bardha e kishte një palë krahë të mëdhej, tamam njashtu si i kanë kryengjujt ndër figure. Më hyni hataja, më hyni. Brita tue m’u marrë goja: – Sh’Pjetër (pa dashë kisha kujtue Pjetrin), bre, po ky s’asht Sh’Mëhilli. A e dini, bre, kush asht ky. S’asht arkangjull, asht dreqi vetë. Asht shejtan! Shejtan! Shejtaaaaaan! Ushtoni zani im, si ai i një shpirti të bjerrun në hapësinën pa fund të qiellit.
Deri unë vetë u tremba prej atij za lugati. Korpin ma kishte ba copa-copa njai që po vinte drejt meje, me kandar në dorë. Tashti do të ma coptonte edhe shpirtin e njashtu edhe do të ma hidhte me u pjekë, në zjarm të ferrit. Prej tij nuk pritsha kurrfarë mëshire, e natyrisht, as kurrfarë drejtësie. Shën Pjetri mbylli veshët me dorë për mos me ndigjue britmën time të marrë.
Si pata pushue, hoqi duert e më tha: “Na qitët sharrën në krye, ju meshtarët e Shqipnisë! Keni mbetë krejt mbrapa! Jeni të vjetruem, të vjetruem! Të mykun! Sh’Mëhillin e ka thirrë i madhi Zot për një punë urgjente. Me ty tash po merret njëky, që asht zëvendësi i tij.
E sa për çka po na thue ti, mos u tut aspak. Ka hy rregullisht në Parriz, simbas të gjitha rregullave të Kishës nanë Katolike e apostolike, sepse, more zotni, dy sekonda para se me vdekë, ka thanë se asht pendue e se, tue i ra mohit Marksit, Engelsit, Leninit e Stalinit, asht kthye me mend e me zemër në fenë e Krishtit. Mandej, një të ardhë këtu, asht sjellë në mënyrë shembullore. S’len shpirt për be, me hy në Parriz.
Sidomos shpirtërat e shqiptarëve, që ti e di mirë se janë të krymbun në vese. Aq sa Shën Mëhilli e ka emnue, as ma pak as ma shumë, se zëvendës të vetin. E ma të shumtën, tue kenë gjithnjë Sh’Mëhilli i zanun me mbeldhjet e partisë, ky i peshon shpirtërat.
E deri tashti, keq po më vjen me të thanë, po tanë bashkvëllazrit tu, t’i ka rrokullisë në fund të ferrit, sepse, po na thotë se qenkan ngatërrue me politikë, gja që përban mëkat të randë për një meshtar, i cili duhet me shikjue vetëm punët e shpirtit., sepse s’ka pluralizëm: këtu sundon Ati i gjithpushtetshëm, Krijuesi i qiellit e i dheut. Ai që sheh gjithçka. Atë nuk mundet me e rrejtë kurrkush!
– Kështu briti i Sh’ Pjetri- kështu- e më shikjoi në dritë të synit, si me dashtë me më thanë: Boll tashti, hip në kandar e mbaro punë, se presin të tjerët e po na bahet te dera e Parrizit radha edhe ma e gjatë se ndër dyert e kasapëve tuej në kohë të komunizmit”.
Shikova kandarin, atë që e mbante, derën e Parrizit gjysmë çelë e ia mbatha në pika të vrapit. Si kisha dalë jashtë, me kambët që më humbojshin ndër retë e bardha, mendova me tmerr: “Po tashti kah t’ia mbaj”?
S’kisha mbarue mirë këto fjalë, kur më doli gjumi. Isha ba ujë e mbytun në djersë. Shyqyr Zotit, kisha qenë në andërr. E tanë fajin e kishte mbledhja ku kisha marrë pjesë një ditë ma parë. Ishte një takim që e kisha pritë aq shumë, me aq dëshirë. S’kishte shumë kohë që ishte hapë Kisha, kur filluen me ardhë në Shqipni misionarë e personalitete të ndryshme të Kishës sonë.
Disa me ndejë përgjithmonë me ne e me na ndihmue të çohemi në kambë, të tjerë me na shërue pak nga pak plagët e shpirtit e me na vu në korrent të ngjarjeve që kishin ndodhë në Kishë, më sa na, si po na thonë, kishim mbetë në kohë të testamendit të Vjetër…!
Kjo nuk më shqetësonte aspak. Si njeri i Kishës, unë e kisha ndie veten gjithmonë në kohë të Testamendit: të Vjetër e të Ri. Atë kisha dëshmue e atë edhe mbrojtë, deri me gjak. Prandaj e ndiejsha veten bash të kohës, sepse Ungjilli s’njeh kohë e ngjarjet tjera, edhe ato kishtare, sado të randësishme qofshin, nuk munden kurrë me e tejkalue Ungjillin, që na asht dhanë për amshim.
Gjithsesi, me folë fjalë të reja e me u rinue shpirtnisht nuk asht kurrë keq. Çdo njeri me mend në krye duhet me i lexue shenjart e kohës, me ecë me kohën, përndryshe s’i mbetë tjetër, si po na thonë, veçse me hy me kambët e veta në një muze e me ndejë ngri aty, pranë brandavekëve e fesave tonuzë.
Në e pranojshin madje. Se shumëkush asht jashtë çdo kohe, sa bahet qesharak edhe me e vu në mjedis të qypave të thyem e mumjeve në muzenë arkeologjik.
Shkova pra, shend e verë, veshë e ngjeshë, në kostum të zi, me kolarino të bardhë e t’u ula shi në radhë të parë, si më takonte. Lektori ishte jezuit. Aq ma mirë, isha shi nxanës i jezuitëve. Salla u mbush plot, pak pse njerëzit s’kishin çka me ba tjetër, pa punë siç kishin mbetë, e pak pse kishin etje me pa eme ndie çka ishte ba në botë, kur na ishim jashtë bote e çka kishte ndodhë në Kishë, kur na ishim në ferr.
Bukuri, takimi filloi me faqe të bardhë. Lektori na njoftoi me Koncilin II të Vatikanit, t’ue na porositë me e përvetësue sa ma parë, në se dojshim me shkue në përkim me Kishën Universale. Foli shkurtimisht për dokumentet kryesore të Koncilit, për gjendjen aktuale të Kishës Katolike në Botë, për papninë e Gjon Palit II-të, për të ardhmen tonë e të Kishës sonë.
Dëgjuesit rrijshin ngri, tue ia marrë vesh fjalët gjysma-gjysma, sepse ai flitëte italisht e kishte pranë një përkthyes që edhe ai bash mirë s’i kuptonte termat kishtare që po i ndigjonte për herë të parë. Madje edhe ata që dijshin italisht, e ndien veten krejt të vjetruem. Kjo do të ishte se çka kishte me qenë, përderisa pak po kuptojshin prej çka po thohej.
Ma në fund u kalue te pyetjet. Ajo që u kishte mbetë në mend të gjithëve, ishte çështja e shëlbimit. Prandej pyetja e parë ishte: “Ç’ka duhet me ba njeriu për me u shëlbue? – dhe – A mund të shëlbohen edhe ata që kanë ba krime të randa, si Enver Hoxha, bie fjala”?
Sa për pyetjen e parë, nuk kisha nevojë me ndigjue shumë sqarime, sepse sqarimet ua kisha dhanë vetë sa herë atyne që më kishin pyetë. Tue u mbështetë në Ungjill, merret vesh. E sa për pyetjen e dytë, më tha mendja se jezuiti po i përgjegjej me dy fjalë të vetme atij qyqar, që kishte ba një pyetje kaq të marrë.
“Ferri asht ba shi për Zotmohuesit”! Po jo more zotni, jo. Unë paskam mbetë me tamam ndër lopë! “Në qoftë se ai asht pendue në çastin e fundit- tha jezuiti- mundet edhe me qenë i shëlbuem. Madje ndoshta tashti gëzon lumninë e Parrizit”!
Më kapën do të dridhuna, që aman o Zot. Për sherr atë ditë, pikërisht për mos me u dukë tepër i vjetruem, kisha vu në gojë edhe protezat e dhambëve, të cilat nuk mund t’i duroj fare. Ato të shkreta filluen me më shtrëngue në një farë feje, sa m’u duk se isha tue luejtë mendsh.
I hoqa, i shtina në xhep e, si e ndjeva gojën pa pranga, çova menjëherë gishtin e bana pyetjen: “Padre, ju po na thoni këtu se Enver Hoxha ndoshta-ndoshta na pret në Parriz. Në qoftë se ai ka shkue në Parriz, unë ku kam me shkue? Se Dom Simoni e Enver Hoxha, në një vend bashkë s’mund të rrinë. Përndryshe Parrizi i Enver Hoxhës, kishte me qenë ferri i Dom Simonit. A e sheh këtë gojë pa dhambë.
Ai m’i ka zhgulë të tanë. E çka ka me zhgulë ma, në ndejsha me të në Parriz? Se ai veç me zhgulë mendon. Atëherë Parrizi kishte me qenë vend dënimi e jo shpërblimi, për ata që e kanë la me gjak flamurin, për mos me e ndërrue! Jooo, more zotni, në daç më fal, në daç më vra, unë në atë soj Parrizi që po na thoni ju, s’kam punë as sot, as kur të më dalë shpirti”!
Në sallë plasi gazi. Natyrisht, shumica ishin në një mendim me mue, prandej e vulosën me duertrokitje të stuhishme atë që kisha thanë.
Por mue s’më bahej vonë për duertrokitje, as për brohoritje. Më kishte hy keqas në krye ideja se do të mund ta gjejsha shi në derë të Parrizit, atë që kishte rjepë për së gjalli. Apo s’po din me u shti. Thue të jetë i zoti deri me rrejtë Atin e gjithpushtetshëm?
Si rrejti popullin e vet? E nëse asht ashtu, atëherë nga ka me ia mbajtë i ngrati Dom Simon? S’mjafton burgu, po u dashka me shkue edhe në ferr për faj të atij, që mësuesi im jezuit, i cili po ia kalueka edhe vetë Perëndisë për dhimbje e mëshirë, m’ia hapi dyert e Parrizit, tue m’i mbyllë mue e mbarë shokëve të mi. Hej bela! Çka më gjeti.
Zemër Dom Simon- i thashë vetes, ndërsa po hapsha derën e shtëpisë, që për tash m’u duk tamam parriz- zemër pra. Së pari s’ke vdekë ende. Së dyti, Zoti i madh e i gjithëpushtetshëm s’mundet me ba gabime kësisoji. Në fund të fundit, e sqarojmë, se gojën ai na e ka falë shi për me folë! Kështu, tue u mundue me qetësue disi veten, rashë i këputun në shtratin tim të fortë. E pashë andërr se kisha vdekë! Njatë andërr që ju kallëzova.
Po tash kah t’ia mbaj? Pyetja m’i rrihte tamthat edhe mbasi më kishte dalë gjumi e andrra ishte davaritë. Çuditërisht më erdhën në buzë fjalët që Shën Pjetri i pati thanë Krishtit: “S’kam ku shkoj larg tejet, o Zot! Vetëm ti ke fjalë jete së pasosun”! Memorie.al
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
