Pjesa e dytë
Memorie.al. Më 2 shtator 1969, në moshën 79 vjeçare, ndërroi jetë lideri komunist vietnamez, Ho Chi Minh, i njohur si revolucionar komunist dhe burrë shteti i cili, në vitet 1945–1955, mbajti funksionin e kryeministrit të Vietnamit dhe nga 1955 deri në 1969-ën, si President i Republikës Demokratike të Vietnamit (Vietnami Verior). Në vitin 1957, kur ishte në postin e Presidentit të Vietnamit, Ho Chi Minh, vizitoi edhe Shqipërinë, duke shkuar në disa rrethe të vendit. Që pas prishjes së marrëdhënieve zyrtare me Bashkimin Sovjetik në vitin 1961, regjimi komunist i Tiranës me në krye Enver Hoxhën, e konsideronte Vietnamin, si një nga shtetet më mike dhe më të afërt të saj, pas Republikës Popullore të Kinës. Nisur nga kjo, në shtatorin e vitit 1969, Tirana zyrtare dërgoi një delegacion në Vietnam, për të marrë pjesë në ceremonitë e varrimit të Ho Chi Minh-it, i cili kryesohej nga anëtari i Byrosë Politike të Komitetit Qendror të PPSH-së, Rita Marko, që njëkohësisht në atë kohë mbante edhe postin e zv / Kryetarit të Kuvendit Popullor të Republikës Popullore të Shqipërisë e gjithashtu, edhe si sekretar i Parë i Komitetit të Partisë së rrethit të Durrësit. Pas kthimit nga Vietnami dhe Republika Popullore e Kinës, ku ai delegacion bëri një vizitë miqësore, ashtu siç ishin “normat dhe rregullat e Partisë”, Rita Marko, raportoi para Enver Hoxhës dhe “shokëve” të tjerë të udhëheqjes, lidhur me ato vizita, gjë e cila pasqyrohet edhe në proces-verbalin përkatës me siglën “Tepër sekret”, që Memorie.al, po publikon të plotë në disa numra, sipas dokumenteve me proces-verbalin e këtij takimi, që ndodhet në Arkivin Qendror të Shtetit, fondi i ish-Komitetit Qendror të PPSh-së.
TEPËR SEKRET
Shënime të mbajtura gjatë raportit verbal të dhënë Sekretarit të Parë të Komitetit Qendror të PPSH-së, shokut Enver Hoxha, më 19 shtator 1969, nga shoku Rita Marko, kryetar i delegacionit që vizitoi Republikën Demokratike të Vietnamit, për të marrë pjesë në varrimin e Presidenti Ho Chi Minh, si dhe vizita në Republikën Popullore e Kinës.
Shoku Enver ftoi në mbledhje këta shokë, për të dëgjuar shokun Rita Marko: Mehmet Shehu, Haki Toska, Hysni Kapo, Ramiz Alia dhe Xhafer Spahiu. Shoku Enver ia dha menjëherë fjalën shokut Rita Marko.
SHOKU RITA MARKO: Po aq të rënda janë edhe mosmarrëveshjet mes tyre dhe liderëve të vendeve të tjera revizioniste, të cilët nuk duan luftë me Kinën. Me vështirësi në dukje të madhe, ai tha se tani që po diskutojmë këto gjëra, Kosigin mund të ketë mbërritur këtu për bisedime nga Irkutsk, në aeroportin e Pekinit.
Si është e mundur një gjë e tillë? Kush e ftoi? Unë ndërhyra. “Ne nuk dimë asgjë”, më ndërpreu Kang Sheng; “do të kemi më vonë qartësi për këtë çështje, por sovjetikët na dërguan një letër pak kohë më parë, përmes ambasadës sonë në Moskë, letër së cilës ende nuk i jemi përgjigjur. Me këtë letër ata propozojnë, që të ketë bisedime mes të dyja palëve”.
Unë (Rita Marko) ndërhyra përsëri: “Kështu ai u largua nga Hanoi, kaloi nëpër të gjitha ato vende dhe pasi mbërriti në Bashkimin Sovjetik, si ka mundësi që ai është tani këtu”? Ai tha: “Ne po jua përmendim vetëm këtë takim. Nuk do ta publikojmë. Edhe nëse nuk e publikoni…”, unë (Rita Marko) e ndërpreva; “nuk mund ta mbani sekret, dhe sovjetikët do të publikojnë informacionet për këtë takim”.
Është e qartë se na e mbajtën të fshehtë këtë gjë, duke pasur parasysh se Kosigin, kishte filluar bisedimet me Çu En Lain në orën 11.00 në aeroport, ndërsa ne e kishim nisur drekën në orën 12:30. Kur përsërita pyetjen, se si mund të ishte e mundur diçka e tillë, Kang Sheng kaloi në diçka tjetër, duke thënë se; sovjetikët përballen me shumë vështirësi dhe prandaj detyrohen të kërkojnë takime.
“Nuk duhet t’ua lehtësojmë këto vështirësi”, – theksova – “pas pushtimit të Çekosllovakisë, autoriteti i tyre ka rënë, – vazhdoi ai, – dhe ata po propagandojnë shumë kundër Kinës, ndaj duhet të jemi vigjilentë me ta”.
SHOKU ENVER HOXHA: Po vigjilent si? Ata janë të çuditshëm! Me këtë takim ata i shtrijnë dorën sovjetikëve. Nga njëra anë, ata thonë se revizionistët sovjetikë, kanë kontradikta të mëdha në udhëheqjen (e tyre); nga ana tjetër takohen me ta!
SHOKU RITA MARKO: “Komiteti ynë Qendror, – vazhdoi ai, – nuk na lejon të biem pas provokimeve të tyre dhe ka vendosur që mosmarrëveshjet që kemi me sovjetikët për çështjet e kufirit, të zgjidhen me bisedime. Ne nuk duam të shkojmë në luftë për një ditë të vetme, kundër sovjetikëve, por kjo nuk varet nga ne, kështu që ne po përgatitemi për luftë, që të jemi të përgatitur dhe i kemi paralajmëruar se, do të luftojmë nëse ata bombardojnë vendin tonë, bazat. Megjithatë, ne mbështesim bisedimet me ta.
Ne kemi pasur bisedime edhe me amerikanët për një kohë të gjatë”. “Por kjo nuk është e njëjta gjë, – e ndërpreva, (sepse) bisedimet me amerikanët janë në nivel ambasadori dhe po i vazhdojnë për 14 vjet, ndërsa ajo që po zhvillohet sot këtu në Kinë, është një takim i nivelit të lartë”.
SHOKU MEHMET SHEHU: Si reagoi Kang Sheng, ndaj ndërhyrjeve tuaja?
SHOKU RITA MARKO: Ai u përpoq të shmangte përgjigjen, por kishte një ndryshim nga Li Xiannian, megjithëse kuptohej se ai dinte gjithçka që diskutohej me Kosigin. Megjithatë, ai vazhdoi të përpiqej të shmangte ndërhyrjet e mia. Pasi mbaroi së foluri për çështjet politike, Kang Sheng tha se; Huang Yongsheng, shefi i Shtabit të Përgjithshëm, do të fliste për çështjet ushtarake.
Ai ishte i pranishëm në bisedime dhe më pas mori fjalën, duke na informuar se; “sovjetikët po bëjnë përpjekje intensive përgatitore përgjatë kufirit kinez dhe në Mongoli, ku kanë përqendruar deri më tani 69 divizione, duke shtuar kështu rreth 29 divizione, në një periudhë të shkurtër kohore.
Ata kanë sjellë aty edhe rreth 1500 avionë, duke e rritur numrin e tyre në 3000-4000. Ata kanë ndërtuar aeroporte të reja dhe baza raketore dhe tani, janë duke punuar intensivisht në ndërtimin e rrugëve të transportit. Më parë, në Lindjen e Largët, sovjetikët do të lejonin lëvizjen e të huajve, përmes trenave. Ata tashmë e kanë kufizuar shumë këtë mënyrë transporti, duke e zëvendësuar me transportin ajror.
Kuptohet se kjo për shkak të përgatitjeve dhe stërvitjeve të njësive të ndryshme të armatosura, që janë ndërtuar ndjeshëm përgjatë zonave kufitare. Të gjitha këto përgatitje, janë të drejtuara kundër vendit tonë”, – vazhdoi ai.
“Konfliktet kufitare po vazhdojnë, (dhe) kjo tregon qartë se sovjetikët po përgatiten të sulmojnë Kinën, por ne mendojmë se ende nuk i kanë përfunduar këto përgatitje, nuk janë mobilizuar në masën që është e nevojshme, për të filluar luftën.
Brenda vendit, pra, revizionistët sovjetikë, kanë vështirësi të mëdha”, përsëriti ai, siç tha edhe Kang Sheng.
“Vështirësi kanë edhe në arenën ndërkombëtare, pasi nuk i kanë rregulluar siç duhet marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Republikën Federale të Gjermanisë, ndaj kanë frikë të luftojnë në dy fronte.
Konfliktet e vogla kufitare në të cilat janë përfshirë sovjetikët në këtë kohë, mund të bëhen më intensive në dimër, mendojmë – tha Huang Yongsheng – por kushtet për të filluar një luftë të përgjithshme kundër Kinës, nuk janë pjekur ende. Me dhjetëra divizione që kanë grumbulluar, nuk mund të na sulmojnë, sepse Kina, nuk është Çekosllovaki”.
“Megjithatë, nuk përjashtohet mundësia që të marrin një vendim të gabuar për luftën, sepse dihet se në luftë, ka edhe gjëra që nuk varen nga vullneti i popullit, – tha shefi i Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë kinezëve, – por një vendim i tillë mund t’i kushtojë shtrenjtë”. Ai më vonë shtoi se; “Nikson pohoi gjithashtu se; udhëheqja sovjetike, mund të marrë vendime të gabuara sepse i mungon lidershipi ushtarak”.
SHOKU MEHMET SHEHU: Është pikërisht udhëheqja ushtarake, që nuk u mungon revizionistëve sovjetikë. Bashkimi Sovjetik, ka në krye të ushtrisë marshallët, që janë ndër më të aftët nga çdo ushtri tjetër.
SHOKU RITA MARKO: “Të udhëhequr nga mësimet e Maos, – vazhdoi Shefi i Shtabit kinez, – ne po përgatitemi gjithashtu të përballojmë një sulm të befasishëm nga sovjetikët, kundër bazave tona bërthamore, ose nga toka, ose një sulm të menjëhershëm në të dy drejtimet. Mund të na provokojnë në kufi; mund të na sulmojnë edhe nga ajri.
Çfarëdo lloj bombardimi apo sulmi që sovjetikët të bëjnë kundër vendit tonë, ne do ta konsiderojmë këtë një luftë dhe nuk do të qëndrojmë pasive, si vietnamezët. Kjo është arsyeja, pse ne po punojmë dhe po përgatitemi për skenarin më të keq; nëse na sulmojnë, ne do të marrim menjëherë iniciativën”.
Më pas shefi i Shtabit tha se; “Kosigin ka ardhur këtu për bisedime, por ne ende nuk e dimë se çfarë ka parashtruar”.
SHOKU ENVER HOXHA: Nuk më duket e mundshme që Bashkimi Sovjetik, të ketë përqendruar 70 divizione në kufirin kinez; ka gjithsej 150 divizione, (dhe) disa prej tyre, janë të dislokuara brenda vendit, (ndërsa) ka shumë divizione në Evropë. Po rezervat? Nuk mund të shkohet në luftë, pa rezerva.
SHOKU MEHMET SHEHU: Kina, nuk mund të sulmohet me 70 divizione.
SHOKU RITA MARKO: Kur shefi i Shtabit tha se; “nuk e dimë se si po shkojnë bisedimet mes Kosigin dhe Kang Sheng”, për ta rregulluar këtë, ai foli përsëri duke thënë se; “nëse kinezët nuk i kishin pranuar bisedimet nga ana e tyre, rusët mund të ketë gënjyer, duke thënë se ne mbështesim bisedimet, por kinezët nuk i duan ato”.
Përfitova nga rasti për t’u vënë në dukje se; “kjo që thoni është e pabazë, se jeni në kundërshtim me atë që keni thënë më parë. Revizionistët sovjetikë, – vazhdova unë, – bëjnë gjithçka që mund të bëhet kundër nesh, duke gënjyer gjithashtu, por gjithsesi, nuk duhet t’u bëjmë asnjë lëshim”.
Pas kësaj, shefi i Shtabit tha se; “ne nuk po sulmojmë sovjetikët, por nëse na prekin, ne do të luftojmë. Kisha edhe një gjë, – vazhdoi ai. – Sipas informacioneve që kemi, komandantët e katër rajoneve kryesore të Bashkimit Sovjetik, në kufi me Kinën, me përjashtim të një, janë zëvendësuar. Njëri prej tyre, ishte zëvendëskomandanti i Trupave Radioteknike të Bashkimit Sovjetik”.
Kang Sheng e mori fjalën përsëri dhe tha se; “shokët shqiptarë, janë të interesuar për këto çështje, prandaj po jua tregojmë këto gjëra”. Më pas ai shtoi se; “ardhja e Kosigin, nuk do të publikohet dhe ne vetëm po ju informojmë për këtë dhe se ne (kinezët) nuk do t’i informojmë, palët e tjera simotra”. Dukej sikur liderët kinezë, ishin shumë të shqetësuar, se si do të na e prezantonin këtë takim.
Më pas Kang Sheng shprehu gëzimin e madh për sukseset tona, vuri në dukje punën e bërë në Shqipëri tani, për revolucionarizimin e shkollave, për përvojën tonë etj., dhe theksoi më tej se; ambasadori i tyre në Tiranë, me sa duket i ka bërë me dije se këtë vit, bujqësia jonë, është rritur ndjeshëm dhe do të plotësonte të gjitha nevojat e vendit për drithëra. Ai më vonë tha edhe gjëra të mira shtesë, për partinë dhe vendin tonë.
Më në fund, në emër të Komitetit Qendror dhe Qeverisë Kineze, ai na komunikoi ftesën, për të dërguar një delegacion zyrtar. “Meqë jemi kaq të zënë, nuk do të kemi një festë të madhe. Ne nuk do të ftojmë të tjerë dhe për këtë, kemi njoftuar miqtë tanë, se kush të dojë të vijë, ju mirëpresim.
Mirëpo ju shqiptarët, duhet një delegacion i çdo rangu, prandaj si miq të ngushtë që jemi, ju ftojmë edhe një herë dhe ju lutemi të informoni për këtë, shokët Enver Hoxha dhe Mehmet Shehu”.
Kur Kang Sheng mbaroi, e pyeta edhe një herë se çfarë u diskutua në këtë takim me Kosigin, por ai u përgjigj se, nuk dinte asgjë. “Megjithatë, ne jemi të njohur me situatën”, – i thashë. Kang Sheng tha vetëm se; “Kosigin ka kërkuar që të publikohet, sikur ka ardhur në Pekin nga Hanoi, jo nga Irkutsk”, dhe e mbylli këtë diskutim këtu, me arsyetimin se; ishte “i lodhur”.
Ata shtruan një darkë në shtëpinë ku po qëndronte delegacioni ynë, sepse po vinte Çu En Lai. Na thanë se shtëpia ishte e uzurpuar, që në kohën e Revolucionit Kulturor, “por tani e kemi rezervuar për ju”. Kang Sheng, Li Xiannian dhe pothuajse të gjithë të tjerët, që na kishin pritur në mbërritje në aeroport, morën pjesë në darkë.
Përpara darkës, na thanë se Çu En Lai, kishte qenë shumë i zënë, por në fakt, siç na tha vetë, atë pasdite kishte fjetur. E përmend këtë, sepse u përpoqëm tre here, të takoheshim me miqtë e ambasadës sonë në Pekin, por ata na kthyen, duke thënë se, Çu Enlai do të vinte të na takonte, por nuk e bëri, për arsyen që i shpjegova.
Në darkë, Çu En Lai e filloi bisedën, duke na thënë se do të vizitonim edhe Nanjingun; “ku kam pasur biseda me Chiang Kai-shek, dhe aty do të shihni urën”. Më vonë, kur na shërbyen mish derri, nuk më pëlqeu të haja, kështu që nuk e shërbeva veten prej tij. “Ju nuk e hani atë”, tha Çu En Lai. “Jo, – i thashë, -po e ha, por sot jam shumë i ngopur dhe nuk mund të ha”.
“Ndërsa unë ha shumë prej tij, – tha Çu En Lai – dhe e hapi bisedën me një diskutim për mishin e derrit, për të çuar më pas në Kosigin. Ai i tha Kang Sheng, se; “sovjetikët na kanë akuzuar ne (kinezët) për shkeljen e kontratave të furnizimit për mishin e derrit dhe se u kemi krijuar vështirësi për këtë, etj., etj”.
Unë i thashë se; “revizionistët sovjetikë, ishin të parët që thyen kontratat, të parët që hedhin gjithmonë akuza kundër nesh, dhe revizionistët sovjetikë, janë mësuar të bëjnë gjatë gjithë kohës kundër të gjithë atyre, që nuk bëjnë detyrën e tyre, në fakt Kosygin, Brezhnev dhe liderët e tjerë revizionistë sovjetikë, si dhe të gjithë shokët e tyre kudo, janë gati të bëjnë gjithçka kundër atyre, që nuk ndjekin rrugën e tyre”.
Kështu Çu En Lai e hapi qëllimisht bisedën me diskutimin për mishin e derrit, vetëm për ta nisur. Më pas, ai ka shpjeguar se edhe sovjetikët akuzojnë kinezët, se nuk furnizojnë lëndë drusore, por Çu En Lai theksoi se; “ne nuk kemi shkelur asnjë kontratë të tyre, përkundrazi, janë ata që i kanë shkelur. Për këtë arsye, ne nuk kemi lidhur asnjë kontratë të re me ta, që atëherë dhe as këtë vit”.
Shfrytëzova rastin t’u tregoja këndvështrimin tonë, duke u thënë se; nuk jemi ndarë me ta për shkak të mishit të derrit, por ka çështje më të thella, çështje shumë të rëndësishme mes nesh, siç e dimë. Gjatë gjithë bisedës në darkë, Çu En Lai foli me zë të lartë.
SHOKU MEHMET SHEHU: Çu En Lai nuk tha asgjë se si dhe pse Kosigin erdhi në Kinë?
SHOKU RITA MARKO: Nuk na dha një pasqyrë të duhur, dhe të gjitha ato që unë po përcjell, ai i ndau njëra pas tjetrës, në mënyrë josistematike. U thashë që; “ju i njihni vetë, se revizionistët sovjetikë janë në gjendje të bëjnë gjithçka kundër nesh, aq më pak të shkelin kontratat apo, të largojnë specialistë nga vendet tona. Kjo është arsyeja pse nuk e shoh të përshtatshëm takimin që keni pasur me Kosigin”.
Pastaj Çu En Lai u hodh dhe tha; “ne kemi folur edhe me Shtetet e Bashkuara, për 14 vjet”. Ia përmenda sërish se; “sipas mendimit tim personal, nuk më duket e udhës që jeni takuar me Kosigin për këto çështje, për të cilat mund të ishte gjetur një rrugë tjetër”.
“Je shumë ekstremist”, – më tha me një vështrim të lënduar në fytyrë. I kërkova përkthyesit të më përsëriste edhe një herë këto fjalë, për t’u siguruar që nuk i kisha keqkuptuar dhe pasi përkthyesi tha se nuk kishte bërë asnjë gabim, unë iu përgjigja Çu En Lait, se; “nuk jam ekstremist, por revolucionar dhe flas hapur”.
Ai iu drejtua menjëherë Kang Sheng-ut me fjalët: “Si të shpjegohet atëherë takimi i Stalinit, me Ribentropin?! Ne kemi folur me Shtetet e Bashkuara për 14 vjet; ndoshta kemi bërë lëshime ndaj amerikanëve, gjatë kësaj kohe”?!
Unë ndërhyra përsëri dhe i thashë që; “ju vetë kur ishit në Tiranë, na keni thënë që keni vënë një person të rangut të tretë, për të folur me amerikanët, një person që nuk bën asgjë dhe më pas në këtë situatë konkrete, nuk mendoj se takimi juaj me Kosigin na shërben”.
“A kanë qenë ndoshta udhëheqësit sovjetikë, më pak fashistë se gjermanët, kur Stalini u takua me ta”?! pyeti Çu En Lai. Ishte e qartë, se ai ishte shumë i lënduar. “Askush nuk e thotë këtë”, – iu përgjigja. – Vlen të theksohet se gjatë kësaj darke, të cilën ai e shtroi, ai nuk ngriti asnjë dolli për ne. Memorie.al
Vijon numrin e ardhshëm
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
