Nga Vangjush Gambeta
Pjesa e tretë
-Dëshmia e rrallë e ish-gazetarit të njohur të gazetës “Zëri i Popullit”, që u internua në fshatrat e rrethit të Matit në vitin 1975, ku punoi në bujqësi, deri në shembjen e regjimit komunist-
Memorie.al /Dola nga zyra dhe u drejtova për në klinikën dentare, ngjitur me Klubin e Gazetarëve. Që kur isha nisur për të vajtur në mbledhje, i thashë sime shoqeje, që të më priste pikërisht aty, jo në Klubin e Gazetarëve, ku e linim shpesh takimin. -Jo! Në Klubin e Gazetarëve jo! -Pse? – Që nga mbledhja e parë, të gjithë i shmangen takimit me mua në vende ku ka njerëz të tjerë. Askush nuk i ka qejf dëshmitarët. Dha kanë të drejtë, se dëmtojnë veten dhe mua: “Pse e takove?”, “Ç’i the?”, “Ç’të tha?” Fillon të veprojë mekanizmi i vigjilencës për të “zbuluar” armiqtë…!
-“Trimat i korri lufta, ndërsa pas çlirimit diktatura i futi njerëzve lepurin në bark”!-
– Mirë, po tani dil e njoftoji punonjësit e administratës. Nuk besoj se do të ma lesh mua këtë punë. Mos harro edhe furrxhinjtë, mullisin, zdrukthëtarin, kuzhinieren.
Llogaritarja doli. U kthye pas një çerek ore. Fill pas saj hyri në zyrë sekretarja:
– E bëtë njoftimin?
– Po.
Sekretarja dukej e shqetësuar. Kur ora po afronte 11.00 njerëzit filluan të mblidhen në oborrin e shkollës. Aktivistët e Frontit kishin njoftuar që të merrte pjesë në mbledhje nga një njeri për çdo shtëpi. Ishte një ditë e ngrohtë dhe e bukur pranverore, dielli shkëlqente.
Të moshuarit u ulën këmbëkryq në tokë, duke mbështetur kurrizin në murin e shkollës. U ula dhe unë. Pranë meje erdhi u ul Mehmet Qerimi, një ish-oficer i Zogut, një plak me pamje fisnike, i pari i një familjeje të madhe derjanase.
Mehmeti dukej i lodhur. E kuptova nga frymëmarrja e tij e thellë, por e parregullt, herë-herë më e shpeshtë. Mosha, mendova, po u afrohet të tetëdhjetave…! Nga dridhja e duarve, nga frymëmarrja, e kuptova se xha Mehmeti ishte shumë i shqetësuar.
Nga shkolla kishin nxjerrë në oborr një tryezë, e kishin mbuluar me një beze, dhe kishin vendosur disa karrige karshi njerëzve që rrinin ulur. Ja dhe të mëdhenjtë e fshatit erdhën. Ndërmjet tyre, binte në sy një burrë elegant, që nuk qe bashkëfshatari ynë. Ishte i deleguari i rrethit.
Dhe pikërisht ky, burri elegant, ky instruktor i Komitetit të Partisë, u ngrit e foli në emër të Këshillit të Frontit. Fytyra e tij nuk shprehte pothuajse asgjë. Pa gjeste, me një zë që as e ngrinte, as e ulte, i qetë, sikur fliste për kohën që ishte e kthjellët dhe e ngrohtë, dhe jo sikur fliste për fatin e një njeriu të moshuar, të familjes së tij dhe të Derjanit, që do t’i dilte emri si një fshat, që paska një armik ende të pazbuluar.
Por sipas informacioneve të verifikuara, tha ai, ky plak, Hajriu, paska bërë propagandë kundër partisë dhe pushtetit. Ai në biseda me bashkëfshatarët, gjithmonë ankohet për jetën e varfër, tregon me mall për jetën e kaluar, ankohet se pushteti nuk i paska njohur të drejtën e atyre pak pronave që kishte pasur më parë, madje i ishin mohuar edhe borxhet që i detyroheshin disa bashkëfshatarë për një lopë a për një dhi, që u paska shitur dikur.
Ai nuk i qenka mirënjohës pushtetit dhe Partisë për jetën e re që i ka krijuar, për shkollimin e djemve dhe punësimin e tyre (njërin mësues e tjetrin shitës), për jetën e re dhe të lumtur të të gjithë fshatit, me urban që e lidh me Burrelin, me shkollë të mesme bujqësore, me shtëpi kulture e të tjera, e të tjera.
Faji i tij është shumë i madh, përfundoi i deleguari, ai e meriton të gjykohet si armik, por Partia është zemërgjerë, dhe prandaj, duke marrë parasysh edhe moshën e tij, propozon që atij vetëm t’i hiqet karta e Frontit, kurse gjithë të tjerët t’i venë gishtin kokës dhe të mendohen, para se të flasin mbarë e prapë, duke nxitur punën armiqësore.
Kështu foli i deleguari dhe u ul.
Ai që drejtonte mbledhjen i ftoi të pranishmit të diskutonin.
Heshtje. Askush nuk po e kërkonte fjalën.
I deleguari u shqetësua. E çdo të raportonte ai në Komitetin e Partisë, në qoftë se nuk do të kishte diskutime? Ai kthente kokën herë majtas dhe herë djathtas, diçka u thoshte atyre që kish në krahë me zë të ulët. Me sa duket, kërkonte prej tyre që të nxitnin diskutimet.
Kaluan edhe dy-tri minuta.
Heshtje!
Fytyra e të deleguarit nuk shprehte asgjë. Ajo ishte e ftohtë, akull. Ndoshta ai edhe vetë nuk ishte i bindur për ato që kishte thënë. Por s’ke ç’i bën! Detyrë partie! Duhej dhënë në Derjan një “goditje”, si masë preventive kundër propagandës armiqësore.
Heshtje!
Unë nxora paketën e cigareve, e hapa, mora një cigare, por nuk arrita ta mbyll, kur pashë dorën e Mehmetit që, duke u dredhur, u zgjat drejt kutisë dhe mori një cigare. E vuri në buzë. U çudita! E dija mirë se Mehmeti kishte mbi dhjetë vjet që e kishte lënë duhanin. I afrova shkrepësen që ta ndizte, por ai nxori përpara dorën, që tani po i dridhej edhe më shumë, dhe më ndaloi. Nuk e ndezi. Unë u ngurosa, kur pashë se Mehmetit po i dridhej jo vetëm dora, por edhe fytyra, i gjithë trupi.
Unë u befasova: ç’po ndodhte? Cigarja në buzët e Mehmetit, e pa ndezur, po zvogëlohej, po hynte në gojë, dalëngadalë, derisa u zhduk krejt. Mehmeti e hëngri cigaren. Në ç’gjendje shpirtërore duhet të jetë njeriu, i cili, dhjetë vjet pasi e ka lënë duhanin, ta hajë cigaren, pa e kuptuar se ç’po bën?
Në këtë çast dikush nga presidiumi bërtiti:
-Mehmet Qerimi! Ti ke biseduar shpesh me Hajriun. Pa na thuaj, ç’të ka thënë?
E qartë: Mehmeti ka biseduar me Hajriun. Por dikush i ka treguar, ose e paska dëgjuar vetë, ose e ka përgjuar, pastaj e ka “plotësuar”, dhe më në fund e ka raportuar. Mbi këtë bazë u organizua “goditja”.
-Jemi pyetur për shëndetin. Më tha se kohët e fundit nuk po e ndjen veten mirë.
-Jo, jo, leri këto. Na thuaj përse të është ankuar, – këmbëngulte vigjilenti.
-Asgjë tjetër s’më ka thënë! – tha prerë Mehmeti dhe e mbylli gojën.
Vetëm një frazë, por e thënë me një ton të tillë, sikur të ishte pjesë e një raporti luftarak, që ndoshta i kishte mbetur pa e thënë kur ishte oficer, pjesë e një urdhri luftarak që nuk lejon diskutime. Nuk iu nënshtrua provokacionit. Këtij unë i them “burrë”, karakter matjani.
Dhe diskutimet u mbyllën. Nuk di se ç’ka raportuar i deleguari në rreth, por e vërteta është se mbledhja dështoi, qëllimi nuk u arrit. Nja dy diskutime tepër të vakëta, as mish, as peshk, i bënë thirrje Hajriut që tjetër herë të jetë më i kujdesshëm në biseda me bashkëfshatarët. Të tilla diskutime bënë edhe dy djemtë e tij, të detyruar për të ruajtur vendin e punës. Se Partia e kishte në dorë çdo gjë, edhe shkollën, edhe punën, edhe vetë jetën e tyre. Se Partia i kishte dhënë Derjanit edhe shkollën e mesme, edhe vatrën e kulturës, edhe urbanin për të zbritur në Burrel. Se Partia e kishte në dorë çdo gjë. Por derjanasit në këtë mbledhje, nuk e hëngrën sapunin për djathë.
Sepse, në fund të fundit, për plakun e urtë Hajri, nuk kishte asnjë rëndësi nëse e kishte apo jo kartën e Frontit, por vetëm djemtë të mos ia hiqnin nga puna. A nuk jetonte pa kartën e Frontit edhe kulaku Hysen Preni, njësoj si gjithë fshatarët e tjerë?
Mbledhja mbaroi. Mehmet Qerimi, vazhdonte të dridhej. Unë e pyeta:
-Si je me shëndet xha Mehmet?
-Mirë jam. Shumë mirë. Se po të thuash s’jam mire, do të më thonë se je i pakënaqur nga pushteti!
VITI I RI
Viti i Ri po afronte. Kisha gjashtë muaj që po jetoja këtu, në qendër të kooperativës, të një kooperative që nuk e kisha imagjinuar dot. Vetëm një herë në një mbledhje të redaksisë, kryeredaktori tërhoqi vëmendjen e gazetarëve që të shkruanin më shumë, për shembullin pozitiv të kooperativave të përparuara, sepse ka akoma në vendin tonë, siç tha ai, kooperativa që shpërndajnë nga tridhjet lekë për ditë-pune, si për shembull në Xibër të Matit, kur një paketë cigare “Partizani”, bënte tetëmbëdhjetë lekë.
Pas mbledhjes, e pyeta shefin e redaksisë së bujqësisë, Faik Labinotin, se si mund të jetonin fshatarët që merrnin tridhjet lekë për ditë-pune. Dhe ai m’u përgjigj: “Kryeredaktori na tha se sa lekë për ditë-pune shpërndan kooperativa, por nuk na tha se sa vjedhin kooperativistët…! E kush e di se sa dhi mbajnë fshehurazi atyre shpellave…?!
Isha i vetmi banor i Vanarit, që ishte qendra e kooperativës së Xibrit. Fjala “qendër” ishte e përshtatshme, sepse ishte vërtet qendra e një trekëndëshi, në kulmet e të cilit ishin tre fshatra, Xibër-Hane, Xibër-Murrizi dhe Keta, që përbënin kooperativën a bashkuar të Xibrit. Në këtë qendër ishin zyrat e kooperativës, magazina, një baxho e vogël që përpunonte atë pak qumësht që prodhonte kooperativa, posta, depoja e armatimit, një mikro ambulancë dhe një mikro mensë.
Muaji i gjashtë i shkëputur nga bota. Gjashtë muaj që flisja me vete. Gjashtë muaj që askush nuk më thoshte as “mirëmëngjesi”! Më përshëndesnin me një të tundur të lehtë të kokës, pa thënë asnjë fjalë. Zot na ruaj, se mos të të dëgjojë ndonjë vigjilent, dhe të akuzon se ke zënë miqësi me armikun. Në mëngjes, magazinieri që ishte ngarkuar të lozte për mua rolin e brigadierit, më jepte një kadhë dhe më thoshte: “Ja, shko aty mbi zyrat dhe pastro ferrat”!
Por shpejt e mora vesh pse ishte krijuar kjo gjendje: ishte përhapur fjala se unë, isha një armik i rrezikshëm. E para herë, gjatë këtyre muajve që ndjeva një gëzim të brendshëm: qenkam edhe unë dikushi, madje i rrezikshëm, prandaj më kanë izoluar kështu. Ja si e mësova këtë.
Një pasdite dhjetori, Vanari kishte rënë në një heshtje varri, kur të ftohtët e madh, kishte mbyllur pranë sobës magazinierin në magazinë, rojën e depos së armatimit në depo, dezhurnin e postës në zyrën e tij, doktorin në ambulancë. Vetëm drutë e zjarrit këtu, ishin pa racion. Këtu nuk njiheshin latat e druve. Pylli ishte afër, shko e pri sa të duash, s’pyeste njeri për fatin e pyllit, kur luhej me fatin e njerëzve.
Unë rrija shtrirë, i veshur me pallto, duke futur edhe kokën nën batanije. Por kohë pas kohe e ndjeja të nevojshme të çohesha, të dilja jashtë, të bëja nja dy hapa për të shndrydhur trupin e mpirë. Nuk i trembesha të ftohtit, që mund të ishte rreth 15-20 gradë celsius nën zero, për të vetmen arsye se në dhomën time ishte po aq ftohtë sa edhe jashtë.
Dola. Nga dritarja e zyrës një tub nxirrte me vrull një tym të zi, a thua se ishte oxhaku i ndonjë anijeje të kohës kur punonin me qymyrguri. Xhamat e tjerë të dritares dukeshin si pllaka akulli. Unë po e shihja nga afër këtë pamje me zili: sa mirë të jesh në një dhomë të ngrohtë në këtë dimër, që për mua ishte i pamëshirshëm!
Por ç’po shoh? Dikush po pastron nga akulli një xham të dritares. Xhami u bë i tejpashëm dhe në të u duk, si në një ekran televizori, fytyra e kryeagronomit. Më pa, e pashë. Fytyra e kryeagronomit u largua nga “ekrani” dhe në çast u hap dera. Dhe kryeagronomi më tha:
-Hyrë shpejt brenda, sa na ftohet dhoma, eja të marrësh një avull.
Hyra duke menduar: Ç’të ketë kryeagronomi me mua?! Çudi! Ç’ishte kjo ftesë? Keqardhje për armikun e partisë dhe të popullit? Jo! Ishte thjesht njerëzillëk, mirësjellje. Duke jetuar midis tyre, unë po kuptoja gjithnjë e më mirë se matjanët, kanë një respekt të veçantë për jabanxhinjtë, veçanërisht kur këta bien në fatkeqësi.
Më afroi një karrige afër sobës.
-Sot bën shumë ftohtë, – tha kryeagronomi.
Kur kryeagronomi më afroi karrigen unë ndjeva ngrohtësinë e parë, para se të ndjeja afshin e nxehtë të sobës. Por fillimi i bisedës rreth kohës nuk më pëlqeu. Unë e dija se njeriu fillon të flasë për kushtet e motit, kur nuk ka ç’të thotë, ose kur nuk di se nga ta fillojë bisedën. Rasti i parë përjashtohej. Kryeagronomi nuk kishte punë me mua.
Fakti që unë nuk realizoja as gjysmën e normës ishte shqetësuese për mua, por jo për kryeagronomi. Mua fillimisht më ngarkuan të pastroj ferrat, sa për tu gjendur Kola në punë, siç thonë shkodranët, sa për të më dhënë disa ditë pune për një copë bukë thatë. Mbetet rasti i dytë: kryeagronomi po mendonte nga t’ia fillonte.
Fytyra medituese e tij, si e ngrirë, më trembi. Po të qe për mirë, ai do ta kish më të lehtë, madje do të vinte edhe buzën në gaz, sadopak. Qenka për keq, mendova. Mos ka ndodhur gjë me njerëzit e mi në Tiranë dhe kanë ngarkuar krye agronomin të ma thotë? Se në raste të tilla, gjithmonë mendja për keq të vete. Por e mblodha veten dhe ia ngjita sytë kryeagronomit, që u ul në një karrige nga ana tjetër e sobës, sikur të doja t’i thosha:
“Qite, pra, të shkretën, ç’më torturon më”!
Kryeagronomi e kuptoi se duhej të fliste. Ai nuk gjeti dot rrugë më të mirë për të filluar bisedën, prandaj hyri drejt e në temë:
-Dje në Komitet Ekzekutiv, dëgjova një fjalë sikur ty duan të të transferojnë që këtej…!
-E ku të më dërgojnë? – nuk m’u durua pa e pyetur.
-U bë fjalë për në Martanesh, në ndonjë qoshe të izoluar. Duan të mos kesh takime me njerëz.
-Por unë as këtu nuk bisedoj me njeri…!
-E di, unë e hodha si shkarazi një fjalë të tillë në një bisedë, duke pirë kafe në klub. Po kush më beson mua? E di si m’u përgjigj një komunist i fortë? “Ti duhet të kuptosh, – më tha, – se armiku, kurrë nuk i tregon kthetrat e tij, por ta fut ujin nën rrogoz, me një fjalë, me një bisedë”!
Por ti mos ki frikë nga ne. Në këto male jetojnë burra, kurrë nuk e tradhtojnë jabanxhiun. Por me të tjerë, po të ra rasti, kujdes, mos bisedo! Dhe mos u shqetëso. Martaneshasit nuk janë më të këqij, ndoshta janë më të mirë se ne. Memorie.al
