Nga Dodë Bardhok Melyshi
Memorie.al/Qe hera e fundit që baba bashkë me nanën vinin në Itali. Diku para katër vitesh, o ndoshta pesë. Ky rast për t’cilin po flas, duhet të ketë qenë mesi i janarit afërsisht. Një ndër ato net, shumë vonë mbas mesnate, gjumin ma nxori era e tymit të duhanit që vinte nga salloni. Ishte ora dy, ose tre. Tymi i duhanit ka vesin e keq, sepse jo përherë shkon vertikalisht, ndaj futet në çdo hapsirë që gjen, edhe ato horizontale.
Tim-etit, duhanxhiut t’thekun, as urdhrat kategorike të mjekëve, nuk i’a kishin frenue sadopak këtë ves. Nuk qe mësu me marr urdhna kurrë n’jetë, e ndoshta prej aty lind’te justifikimi i mospranimit. Insistimeve tona, tue i kujtu shpesh herë këshillat e mjekut sa i përket cigares, i’u kthehej me përgjigje evazive, e në të shumtën e rasteve, e mbyllte temën me një “herët a vonë do e la duhanin”, ç’ka në fakt ishte një: “asnjëherë”, e qartë kjo. E për këtë gjë s’kishim pikë dyshimi.
Mirëpo atë natë u habita, sepse në orën tre mas mesante, s’tymoste kurrë cigare, e aq më pak kohët e fundit tymoste cigare në ambiente të mbylluna e me fëmijë të vegjël. Ishte ba komprensiv!
U ngrita e i’u drejtova sallonit. Nuk e kishte ndriçue krejt, kishte ndez vetëm dy, ndër ato dritat e zbehta, që ndriçojnë pak ma shume se nji qiri, ishte ul në karrige, jo shumë larg dritares, një dritare e madhe dhe e gjatë, gjatësia e së cilës binte deri në dysheme, e përtej xhamit t’saj, po vështronte panoramën jashtë. Qe një natë e ftohtë dimni, ani pse mrenda rrihej mirë, ngrohtë, një hanë e plotë, kurrë s’e kisha pa hanën aq t’madhe, e yjet aq t’ndritshme e t’shumta. I ftohti i dimnit e qartson shumë ajrin, e i jep mundësi vështrimit me kundrue larg, shumë larg, gati përtej horizonteve.
Pytjes time t’shkurtën, për këtë zgjim në mesin e natës, i’u përgjigj me një:
“Pashë n’andërr daj Zefin”!
E ndërkohë, tërhoqi cigaren, rrathët e tymit i mbështollën fytyrën, ajo fytyrë mrekullisht simetrike, e cila kishte ruejt e transportu hijeshinë e kohëve të rinisë. Sytë e tim eti, sy ngjyrë qielli, ku shprehej qartë krejt ngarkesa e inteligjencës me të cilin Zoti e kishte pajisë – ishin pak melankonikë.
Baba, s’e kishte konceptu kurrë ankesën, as viktimizmin, as justifikim në jetë. E ndoshta kishte përjashtue edhe melankoninë në rininë e tij, s’duhej të kishte pasë kohë e mundësi për të. Melankonia, po bëhej ndoshta një luks, i një moshe që tashma jo e re.
“Po baj i kafe”, i thashë, e ashtu ndodhi. Mora i karrige tjetër e i’u afrova afër, u ula përbri tij, kafe bana dy, anipse s’kisha dëshirë me e pi, e aq ma pak me ndez cigare, edhe atë e ndeza, unë që me duhanin isha n’ “armiqësi” t’përjetshme. Por s’gjeta mënyra tjetër, për me i ba shoqni, e solidarizu me të.
E ashtu, nën helmin e asaj cigarje që në atë orë të natës më dukej edhe ma i randue, filluem t’u bisedu me fjalë të rralla tek-tuk, avash-avash, ma za t’ultë, e shikimin të dy përjashta, aty ky dimri digjte fort. Nata qe krejt e kthjellët, aq e kthjellët qe, sa më dukej sikur syni rrokte edhe kodrinat e akoma ma tej malet e mblueme me borë, e që gjendeshin kilometër e kilometër larg, në fund t’fushave pa mbarim të qytetit t’Parmës.
Bisedat e tim eti, kanë qenë përherë të sakta, kurrë një fjalë pa vend, kurrë një fjalë pa peshë, kurrë një fjalë pa parashikimin e mjaftueshëm të rrjedhojës, ndërsa vitet e fundit, e kishte lanë paksa mënjanë dinamizmin e vazhdueshem të rinisë, e ishte ba ma i durueshëm ma i avashtë në bisedë, e më dukej edhe ma artikulues. S’kishte si mos t’ishte artikulues, një njeri, që në t’kaluemen, mas 15-16 orë pune të lodhshme n’ditë, gjente kohë për me lexue Shekspirin, apo Saadiun, apo Petro Markon, apo John Galsëorthy-in. Asiherë s’e kam kuptue ku e gjend’te kohën e qetësinë, me lexue libra, athere…!
Nuk e pyta babën për andrrën, as për daj Zefin. Historinë e dajës së tij ma kishte tregue ma tepër se i herë. Bahej fjalë për Zef Dodë Lekgegën, ish-luftëtar i grupeve të rezistencës anti-komuniste, në përplasjen me forcat qeveritare në Mirditën e mbas-luftës. U vra në vitin 1951. Trupi i tij mas vdekjes, qe var n’litar te famkeqi “man i Lal Ndreut”, një man i madh që gjendej diku aty afër ku sot asht muzeumi i qytetit t’ Rrëshenit. Të gjithë antikomunistat që vriteshin nga Forcat e Ndjekjes, forca të udhëheqme ma s’shumti nga kolonelë rusë, grumbulloheshin aty e vareshin në man, me qëllimin e vetëm me terrorizu popullin. Me ditë të tana varun, deri gati në dekompozim, pastaj trupat e tyne hidheshin në zallin aty afër t’lumit të Zmesë, e rrjedha i merrte e i degdiste larg, e pa varr kund.
Varri i atyne kockave, ishte uji i lumit a i detit, a rranjët e pemëve anash brigjeve. Im atë 9-vjeçar e kishte pa trupin e dajës së tij, sepse fëmijët që dilnin nga shkolla, shkolla atëhere qe aty ku ma vonë do quhej “Brigada ushtarake” – kalonin pikërisht afër “manit të Lal Ndreut”. E trauma kishte qenë e fortë! Këtë gja s’na e kishte thanë baba, por e mësuem prej të tjerve; kishte kalue net e net të tana rresht i tronditun, ashtu sikurse s’do mend që mund të tronditet një fëmijë 9 vjeç, para trupit t’varun t’dajës së tij.
Në luftë edhe vritesh, në luftë mund të fitosh por mund edhe të humbësh, por terrorizimi i kalamajve me trupat e kundërshtarit, s’kishte ba kurrë vaki në tokat e Mirditës, ndër shekuj…! S’kishta ba vaki me pa motra vëllaun, apo nana birin, të varun n’litar, të ruejtun me policë edhe mas dekës, e mos me pasë mundësi me ba gja…!
Këto mendime më përshkonin kokën atë natë, me dëshmitare hanën! Hana e cila me kujtonte nji varg të Fishtës: “Oj hane, e njeve moj h’anë”, – a ndoshta Fishta i ishte ankue Zanës! A ndoshta Fishta, s’ishte ankue hiq, e mu me dukej ashtu…?!
Duhej të ketë qenë pikërisht asokohe pra, që në shpirtin fëmijënor të tij, të jetë brumos rebelizmi kundër sistemit. Nga momenti që rebelizmi nuk mund të ishta ma as aktiv, as i bashkëndarë me të tjerë, i tij që një rebelizëm pasiv, e individual. Konstistonte në kokëfortësinë, qendrueshmërinë, pa epjen, përplasjen sy për sy e dhamb për dhamb, me segmente e njerëz afër pushtetit, e ma tepër afër Degës së Punëve të Brenshme, konsistonte me mbijetesën e mos-nënshtrimin. Krenar, tmerrsisht krenar, anipse njerzit nga i herë e ngatërrojnë krenarinë me mendjemadhësi.
Konsistonte në aftësinë me qenë i vetëdijshëm, zot i shpisë i njerzve të tij, i papenetrueshem, gati-gati një sistem paralel në miniaturë, me lidhje njerzore e miqësore, veçori, e zakone të papërlyera, përkundrejt një sistemi antihuman, madje deri barbar e rrënues…!
Herë me intuite, herë me parashikim, herë me tërhqeje, herë me guxim e agresivitet, përherë vetëvteja, përherë zot i hesapeve të tija, pikërisht atëhere kur përgjithësisht e kishte të vështirë njeriu, me qenë edhe zot i grues së tij
Një jete dallgësh, përplasjesh, lodhjesh e triumfesh. Ndoshta përbetimi para trupit të varun të daj Zefit, apo ndoshta përbetimi përpara varrit, shumë të kërkuem e kurrë të gjetun, të gjyshit, major Bibë Dodë Mëlyshit, i vramë mizorisht nga ushtarët e Titos e t’Enverit, në Gjilanin e largët n’vjetin 1945, kanë ba të mundun te im atë fermentimin e rebelizmit e të dinjitetit njëkohësisht…!
Heronjtë shpesh herë gjenden nëpër të përditshmet e tyne, në gjana e hollësina që në pamje të parë nuk bajnë bujë. E kotë që heronjtë i kërkojmë nëpër kushedi fare librash, apo nëpër kushedi fare filmash. Ata shpesh herë fshihen e gjinden para nesh, të heshtun, pa vanitete, e pa bzamje t’mdhaja.
Nan ndriçimin e një hane t’plotë, nën qiellin e zemrës s’Europës moderne, në një natë të gjatë dimni, unë isha i bindun, që ndërsa shkëmbenim ndonji fjalë tek-tuk, me mendjen tek Shqipnia e largët në kohë e në distancë, ky Burrë të cilit i isha afru me karrige në krah, nuk ishte thjeshtë im-atë, por shumëçka ma tepër, rrjedha e jetës së tij, i kishte dhanë përmasat e nji heroi.
Burrë me atributet e njerzve të mëdhenj, një jetë e stamposun e dizenjueme me shkronja lavdie. Të papërsëritshme! Memorie.al
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
