Dashnor Kaloçi
Pjesa e katërt
Memorie.al publikon historinë e panjohur të atentatit që i’u bë Mbretit Zog më 20 shkurt të vitit 1931 teksa ai ndodhej për kurime në Vienë, nga ana e një grupi emigrantësh politikë shqiptarë që jetonin në kryeqytetin austriak, me në krye Ndok Gjeloshin, Aziz Çamin, dy ish-oficerët e Ushtrisë Shqiptare që kishin marrë pjesë në Kryengritjen e Qershorit të vitit 1924, si dhe Qazim Mulletin e Angjelin Sumën, të cilët pasi kishin zënë pritë në portën kryesore të Teatrit të Operas së Vienës, qëlluan disa herë me revolverët e tyre ndaj Zogut dhe adjutantëve të tij, në kohën që ai po hipte në automjetin e tij që e priste aty afër, duke lënë të vrarë në vend, majorin Llesh Topallaj dhe duke plagosur ministrin e Punëve të Jashtëme të Shqipërisë, Ekrem bej Libohova. Si u përcoll ai lajm dhe e gjithë ngjarja e atentatit ndaj Mbretit Zog që shpëtoi për mrekulli pa u prekur nga plumbat e atentatorëve, në gazetat më të mëdha të Europës dhe atyre të SHBA-ve, si: “The New Jork herald”, “Daily Telegraph”, Daily Express”, “Chicago Tribune”, “Moring Post”, “Universul”, “Daily Herald”, “The Ciristian Scienice Monitor” etj., të cilat gjetën rastin dhe botuan për disa muaj me rradhë në faqet e tyre me dhjetra artikuj, ku përveç ngjarjes në fjalë, i kushtuan shumë shkrime edhe miqësisë së Mbretit Zog me baroneshën austriake Maria de Janko dhe motrën e saj, Franciska de Janko, të cilat kishin qenë për disa kohë në Tiranë dhe me vajtjen e Zogut në Vienë, edhe ato kishin shkuar aty duke u akomoduar në Hotel “Regina”, ku Mbreti i Shqiptarëve gjatë gjithë atyre ditëve, i frekuentonte shpesh dhe dilte me to në shëtitje në parqet më të bukura të Vienës.
“Nji mësymje e egër mbi Mbretin e Shqipnies Zog, u ba sonte vonë në Vjenë ku Mbreti kishte ardh me u sherue prej Nevrostenies dhe prej helmit të nikotinit. Mbreti Zog me suitën e tij dhe me ca zyrtarë austriakë po sa kishte dalë prej Operas ku luajte “Legenda e Joze”, e kondaktueme prej Richard Strau dhe sa po zue vend në automobilin qi e priste jasht operas, u ndëgjuan krismat e revolvervet në të dy anët e automobilit. Mësyesit, dy njerëz veshun mirë me rrobat natet, qitshin me pushkë në xhamat e automobilit prej nji distance s’ë afërme. Njerzit e Zogut e rrethuen automobilin dhe nxorrën revolet prej brezit dhe qëlluen mbi katilat me nji gjakftohtësi, tuj pandeh se gjendeshin në majë të maleve në zëmër të Shqipnisë dhe jo pranë operas së madhe të Vjenës. Major Topollaj, nji prej suitës së Mbretit, bashkë me nji ministër më trim, sakrifikuen jetën tuj i ba ballë triminisht shiut të plumbave me qëllim që të shpëtojnë Mbretin e tyne. Topallaj shtjeu katër herë me revolver para se me ra i vdekun në tokë para se nji plumb i hini në true. Tuj ra majori, ministri i tij, Marshall Libohova, i cilli ka nji trup të madh, dolli para Mbretit dhe vazhdoi të shtjer mbi katilat qi u mbrapsojshin gjer sa muer nji plumb në kamë. Dymbëdhjet të shtime u banë mbi Mbretin dhe shpëtimi i tij u duk nji gja e mrekullueshme. Katilat mbasi nuk mujtën me ja mbrrit qëllimit të tyne, u mundun të hikshin, por populli i Vjenës, i hidhëruem nga përdorimi i bujaris së qytetit të tyne, i kapi katilat dhe i rrahne për së keqi, deri sa ardhi policija. Të dy katilat i dërguan në nji burg dhe tash jan tuj u pyt. Mbreti Zog i cilli mbajti gjakftohtësin gjatë kësaj ngjarje, morri nji automobile dhe vajti në Hotelin “Imperial” në Ringstrasse ku banon që kur ka ardh në Vjenë”.
Kështu shkruhet në mes të tjerash në gazetën britanike “Daily Express” të datës 21 shkurt të vitit 1931, e cila në faqet kryesore të saj jepte lajmin e atentatit që i’u bë Mbretit Zog nga ana e një grupi emigrantësh politik shqiptar me në krye: Ndok Gjeloshin, Aziz Çamin, Qazim Mulletin dhe Angjelin Sumën, që jetonin si azilantë në kryeqytetin austriak, të cilët pasi kishin bërë planin e vrasjes së Zogut, atë ditë kishin zënë pritë përballë hyrjes kryesore të Teatrit të Operas së Vienës, ku Mbreti Shqiptarëve i shoqëruar dhe nga adjutanti i tij, major Llesh Topollaj dhe ministri i Punëve të Jashtëme, Ekrem bej Libohova, po ndiqnin shfaqjen e operas “Legenda e Joze”, dhe në momentin që ata dolën dhe po hipnin në automjetin që i priste fare afër portës kryesore të godinës së Operas, ata qëlluan me disa plumba nga revolverët e tyre, duke lënë të vdekur në vend adjutantin e Mbretit, major Llesh Topallajn dhe duke plagosur ministrin e Punëve të Jashtëme, Ekrem bej Libohova, që me trupin e tij mbrojti Zogun, i cili me revolverin e tij, qëlloi disa herë ndaj atentatorëve.
Lidhur me këtë ngjarje e cila është bërë publike vetëm pas viteve ’90-të, Memorie.al ka siguruar një dosje voluminoze nga Arkivi i Ministrisë së Punëve të Jashtme në Tiranë, (e cila botohet për herë të parë), ku ndodhet një korespodencë e ministrisë së Punëve të Jashtme të Monarkisë së Zogut me Konsullatën shqiptare në Vienë, e cila në mes të tjerash i dërgoi në Tiranë edhe të gjitha fotokopjet e gazetave më të njohura të Europës dhe SHBA-ve, që për disa muaj me rradhë, i kushtuan shumë shkrime ngjarjes në fjalë. Të gjitha këto artikujt të përkthyera në Ministrinë e Punëve të Jashtme në Tiranë si dhe dokumentet e ndryshme arkivore rreth ngjarjes së atentatit ndaj Mbretit Zog, Memorie.al po i publikon në disa numra rradhazi, duke filluar nga shkrimi i sotëm dhe duke i dhënë ato me gjuhën e shkruar të asaj kohe, pa asnjë ndryshim siç ndodhen në dosjen përkatëse.
Shtypi botëror mbi ngjarjen e atentatit ndaj Mbretit Zog në Vjenë
Nxjerrun prej fletores “La Republique”
Stamboul, 4 Mars 1931
Si u ba atentati ndaj Mbretit Zog?
Vjenë, 22
Kallaballiku që po dilte prej operas të premten mbrama u ba dëshmues, para derës së theatrit, i nji drame të vërtetë, kurse mbrenda në theatër pat asistue nji pjesë krejt të ndryshme. Dy ish – oficera shqiptarë u munduan me vra Ahmed Zogun, Mbretin e Shqiptarëve. Nji adjutant i Mbretit ra vdekun dhe tjetri u plagos. Mbreti Zog shpëtoi për mrekulli hyjnore.
At natë isha edhe unë n’ë opera, e me kët mënyrë që e mundun për mue me e ndjek për s’afërmi hollsinat e atentatit. Nuk duhet të çuditemi për favoret që fati i rezervon ka njiherë njerzve. Mendohu pra pak. Dy nishanli të mirë, të shtien mbi Mbretin prej dy anëve dhe Mbreti prej kësaj gjëje të tmerrshme të dali shëndosh e mirë.
M B R E T I Z O G N E O P E R A
Në enter-akte takova me nji shokun tim korespondent gazetash edhe ai, e mbasi folëm për gjana të tjera, më tha:
A e ke pa Ahmed Beun” Ai asht ktu.
Pa e pyet se kush asht Ahmed Beu, aj tha:
Mbreti i Shqypnies, Ahmed Bey Zogu, dhe vazhdoj kështu:
Gjindet ktu qe prej 28 kallnuer për arsye shëndetësore. Siç duket ai e ka shumë qejfe operan dhe pothue çdo natë vjen ktu.
Mbasi Mbreti i Shqiptarëve deri n’atë kohë m’interesonte shumë pak, nuk u ba çashtje ma mbi të.
Letra e konsullatës shqiptare në Vjenë për Ministrinë e Jashtëme në Tiranë
KONIGLICH ALBANISCHES KONSULAT VIEN
CONSULAT ROYAL D’ALBANIE VIENE
Nr. 142/II 15.IV.1931
Shkurtimi: “Wiener Mittags-Zeitung”, mbi dy ministrat e ngatëruem në atentat ndaj Mbretit Zog i I-rë
Së ndershmes
Minstri Mbretërore të Punëve të Jashtëme
Në Tiranë
Kemi nderin të raportojmë se fletorja socjaliste e këtushme “Wiener Mittags-Zeitung”, me datën të sotëshme botoj sub. Nr.79 lajmin që pason:
Dy ministra ngatërrue në atentat kundra Mbretit Zog I-rë
Revolveri i Mbretit nuk dorzohet dot.
Lajmnohemi nga gjyqi, se hetimet e Gjykatës mbi atentatin kundra Mbretit të Shqiptarëve Zog I-rë, po vazhdojnë gjithnji. Pengime të rënda po sjellin hetimet, qi bahen mbi personat e kriminelave si dhe korrespodneca e ndryshme diplomatike, prandaj këto do të mbajnë edhe disa muej, po megjith këtë pritet, se procesi nuk do të jetë para gjysmës së muejit Qershor.
Hetimet bahen për deliket vrasje kundra Adjutantit të Mbretit si edhe për tentasjon vrasje kundra Mbretit.
Asht interesant me dijtun, se revolver i Mbretit, me të cilin qiti Mbreti, nuk ju dorzue gjyqit, megjithqë nga ana e policisë u ban nji i tillë lutje. Informohemi edhe se, ndër shtatë fajtorët ndodhen dy ish-ministra shqiptarë, d.m.th., ministri i Bujqësisë dhe ministri i Arsimit” (Sejfi Vallmasi dhe Rexhep Mitrovica)
Mbas informatave qi kemi nga gjyqtari hetues Dr. Karl Fryda, resulton, se lajmi i fletores në fjalë nuk ka kurrnji karakter zyrtar, dhe nuk ka dalun nga gjyqi, po siç u konstatue nga ana jonë, u ç’pallë prej dy avokatëve kundërshtarë Dr. Prwessburger dhe Dr. Fishauer.
Me nderime të veçanta
Gjerenti i Konsullatës
“DAILY TELEGRAPH”, 18.6.1931
QËLLIMET E ITALIES NË SHQIPNIE
ME VU NJI TJETËR NË KAMBË TË MBRETIT ZOG
BAHET EMNI I NJI PRINCIT MALAZEZ
BELIGRAD, e mërkurë
Mbretiu Zog i Shqipnies asht i gjallë me gjith “rumeurse”et se katile, të cillët kanë kërkue me e vra shpesh herë përpara, kishin mbarue kësaj here jetën e tij pa-qetësie. Por simbas lajmeve të marruna në Beligrad, ay asht tuj vdekë (“un home mourant”), edhe në Jugosllavie ka shumë alarm tash qe kujtohet se grushti i fortë mbi vendin e tij, mbi vendin e vet dobësohet.
Në qarket e këtushme që jan zakonisht t’informuem mir flitet lirisht se italjanët, të cillët Mbreti Zog i ka shërbye, kanë në mëndje t’a remplacojn. Thuhet se përpara kishin mendue me vue mbi fronin, Tuptino-n, nji shqiptar me rëndësi dhe në favor të Italies, por rritja e atyne që nuk janë noble me qen Mbretnit, ka disavantazhet e saja dhe tash flitet se Princi Malazez Mihal, i cili asht 23 vjeç dhe asht i edukuem në Anglia, ka me suksedue Zogun qi dikur ka qenë i fort.
Princi Mihal asht i biri i Princit Mirko, i cili vdiq në vitin 1916 dhe është ilaka nga martesa me familjen e vjetër serbe, Obrenovitch.
Sundimtarët e sotshëm të Jugosllavies janë të familjes së Karageorgevitch, rivale të moçme të familjes së Princit Mihal dhe imagjinohet ma mir se sa mund të përshkruhet reaksjoni Jugosllav në qoftë se Prinsi Mihal, i cili asht nji djalosh përparimtar me idena kozmopolite, merre vënin e Zogut, me pamjen e tij mohamedane.
VIGJILANCA JUGOSLLAVE
Jugosllavët çmojnë krejtësisht rrezikun e pozitës së tanishme, dhe janë gadi me ba nji apel të njihershëm dhe të fortë Lidhjes së Kombevet në qoftë se Italia do provonte për me zbritun Mbretin Zogu dhe me vue Mihalin në kamb t’ë atij dhe me mbështetun këtë kërkesë tuej, dërgue trupa në kufinin shqiptar.
Influensa italjane, thuhet këtu, asht prodominante në Shqipnie. Ushtria ashte e stërvitun prej italjanësh dhe ka oficera italjan. Financat kontrollohen nga Roma. Inxhinjerat italjan godisin rruga dhe limane. Ka lajme të forta pakënaqësie në Shqipnie dhe për çdo trumbullim qetësie, simbas konditave të paktit të Tiranës, do të mjaftonte shkaku për nji sulm (inavasjon) t’ushtrive italjane për me ristabilizue qetësin.
Përpos këtyne thueht se edhe nji tjetër barrë i’u ka shtue samarit deves, ofra e italjanëve për një hua prej F.2.000.000 me konditë që 10.000 kolon italjan të lejohen me marr tokën ma të mirë të Shqypnies Jugës dhe t’ë instalohen atje me të gjithë familjet e tyne. Këta kolon do gëzojnë nji autonomije të plotë – gjykatore e tyne, milicija, gjandarmëria, edhe systemin e tyne të veçant të takstave dhe t’ardhunave. REUTER /Memorie.al
Vijon në numrin e ardhsëm
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
