Nga Dashnor Kaloçi
Memorie.al / Ka disa ditë që Shtëpia Botuese e njohur në qytetin e Durrësit, “Botimet Jozef” e Aurel Kaçulinit, nxori nga shtypi dhe hodhi në qarkullim veprën voluminoze ‘Enciklopedia e Filmit Shqiptar 1904-2022 – Historia e Shqipërisë në syrin e kamerës’, – të studiueses Irini Asqeri, ish-punonjëse shkencore e Arkivit Qendror të Filmit në Tiranë, e cila pas diplomimit për gjuhën frënge dhe punës si pedagoge, për vite me radhë ka punuar edhe si arkiviste, redaktore dhe përgjegjëse e Sallës së Leximit të Bibliotekës në Arkivin Qendror Shtetëror të Filmit në Tiranë, pranë ish-Kinostudios “Shqipëria e Re”.
Ky libër voluminoz i znj, Irini Asqeri (libri ka 1223 faqe), i cili rrok një periudhë të gjatë kohore prej 118 vitesh, është fryt i një pune kërkimore dhe studimore skrupuloze të pandërprerë më se dhjetë vjeçare, duke hulumtuar e investiguar pothuaj në të gjitha institucionet e arkivat e shtetit shqiptar, si; në Sekretari-Arkiv të ish-Kinostudios “Shqipëria e Re”, Biblioteka e Arkivit Qendror Shtetëror të Filmit, Biblioteka e Qendrës Kombëtare të Kinematografisë, Biblioteka Shkencore e Universitetit të Arteve, Biblioteka Kombëtare Tiranë, arkivi i Radio-Televizioni Shqiptar, Arkivi i Agjensisë Telegrafike Shqiptare, si dhe bibliotekat e rretheve Vlorë, Korçë, Gjirokastër dhe Shkodër, etj.
Po kështu, krahas arkivave dhe bibliotekave të vendit, autorja e librit për më shumë se një dekadë që ka filluar mbledhjen e grumbullimin e materialeve dhe dokumenteve për librin, i është dashur të studiojë e punojë edhe në disa arkivave të vendeve të ndryshme të Europës, duke filluar nga ato fqinjë të Ballkanit, e më tej të Italisë, Francës, Anglisë, Spanjës etj. Që në krye të herës, pa e ekzagjeruar aspak, duhet thënë se kjo vepër, është unike në llojin e saj, pasi jo vetëm më Shqipëri, por edhe në vende të huaja të zhvilluara dhe me kulturë mijëravjeçare, vepra të tilla realizohen me projekte të veçanta nga Akademi të Shkencave, duke angazhuar grupe pune të veçanta të fushave përkatëse, e me mbështetje logjistike e financiare nga shtetet e tyre.
Lidhur me këtë, në hyrje të librit, të cilën autorja e ka quajtur: ‘Rrugëtim nëpër arkivat shqiptare – Parashtresë’, ajo shkruan: “Kjo Enciklopedi e Filmit Shqiptar, e shtrirë gjatë 75 vjetëve të krijimit të saj, (prill 1947 – prill 2022), shpalos gjithë aktivitetin kinematografik shqiptar, pjesë e rëndësishme e historisë së Shqipërisë, por jo vetëm. Duke trajtuar me kujdes të gjithë prodhimin kinematografik shqiptar, të ndarë në kapituj të veçantë për të gjithë gjinitë e filmit, ky libër mëton të shërbejë si një udhërrëfyes shkencor, për të njohur nga afër me të vërtetat e pathëna të pelikulkës shqiptare, si bazë referimi e shumë punëve studimore që do të lindin në vazhdim, por edhe për të pasionuarit e Artit të 7-të, për të plotësuar më së miri imazhin e tij nga një film në tjetrin, krahas punës së madhe profesionale, të qindra kineastëve dhe interpretimit mjeshtëror të aktorëve.
Kjo histori e kinemasë shqiptare, e grumbulluar në një libër të vetëm, është një përpjekje për të trajtuar bashkë të gjitha etapat, nëpërmjet të cilave ka ecur kinematografia botërore në fillimet e saj dhe ajo shqiptare në veçanti, në një radhitje përfundimtare sipas parimeve krejtësisht shkencore, studimore dhe arkivistike, e bazuar tërësisht në dokumentet arkivore, gazeta e kartela, dosje dhe filma origjinalë, filmat e parë me subjekt shqiptar, realizimi i filmave të parë kronikalë dhe dokumentar nga kinesatë të huaj, ndërtimi i kinemave të para, krijimi i shtëpive të para kinematografike, institucionet shtetërore që krijuan bazën ligjore që do të mbështeste këtë art magjepsës dhe mbrojtjen e aktivitetit të tyre privat, trajtimi i filmave sipas kategorive dhe treguesi emëror i ndarë në degë veprimtarie”.
Sipas autores së librit, znj. Irini Asqeri, kjo vepër është hartuar duke pasur parasysh lexuesin shqiptar dhe të huaj, studiues dhe të pasionuar pas kinemasë, me synimin që t’i paraqitej kjo kulturë filmike shqiptare, si pjesë e kulturës europiane e botërore.
Ndërsa në parathënien e librit të shkruar nga shkrimtarja dhe poetja e njohur Natasha Lako, (ish-skenariste në Kinostudion “Shqipëria e Re”), e cila ka bërë dhe recencën e kësaj vepre voluminoze, midis të tjerash thuhet: “Duke udhëtuar nga arti drejt shkencës me të dhënë të përpikta, do të arrinte një ditë edhe ‘Enciklopedia e Filmit Shqiptar’, e studiueses Irini Asqeri, që vjen më në fund para lexuesve pas një hulumtimi të gjatë, që kërkon profesionalizëm, durim dhe vetmi. Dhe kjo, për të paraqitur të dhënat e artit më kolektiv të shqiptarëve. Është pak për të folur për të folur vetëm për informacionet përgjithësuese dhe pothuaj shterues që ky botim zbulon mbi historinë e kinematografisë shqiptare. Ka shumë për të folur gjithashtu për metodologjinë e përdorur nga kjo gjurmuese e pasionuar, për t’i dhënë bashkudhëtarëve të kësaj kinematografie, studiues të rinj apo të staxhionuar, studentë apo kureshtarë, krijues të rinj të arteve pamore dhe kujtdo tjetër, të gjitha detyrimet e zhvillimit të imazhit filmik shqiptar ‘që nga ëndrra për kinematografi të mirëfilltë’, deri pothuaj në çerekun e parë të shekullit të XX-të, ku kinematografia shqiptare vazhdon të ketë identitetin e vet.
Një hulumtim kaq i përqendruar drejt një shumësie gjithnjë e më shpërthyese 80 vjeçare, tregon gjithashtu se çdo sukses si kjo enciklopedi, mund të arrihet vetëm në sajë të një pune të lodhshme dhe të mundimshme ku orientimi drejt labirinteve krijuese, të përziera me labirinte të përthyerjeve historike, duket sikur lidhet jo vetëm me një kinematografi të vetme, por përbëhet edhe nga tre kontinente të veçanta të saj. Sepse ndryshe është që kur fillon të ëndërrosh që në fillim të shekullit për kinematografinë, ndryshe ta ndjekësh atë gjatë periudhës së një shoqërie të kontrolluar, ndryshe është ta shfaqësh gjatë një periudhe të tranzicionit të tej zgjatur shqiptar, ku asgjë nuk ka zënë vend mirë. Me gjithë këtë ngarkesë gati konceptuale nga kjo enciklopedi, gjithkush merr informacion të plotë për lidhjen e fortë të botës shqiptare me gjuhën filmike, në një formim të hershëm kulturor që buron nga prania e sallave të kinemave që na fillimet e kinematografisë botërore”.
Libri në fjalë i autores Irini Asqeri, i cili ka si konsulente shkencore Merita Sauku Bruçi dhe redaktore të fondit filmik, znj. Eriona Vyshka, është ndarë në pesë pjesë dhe ka 13 kapituj e një shtojcë në fund të tij, ilustrohet me shumë fotografi dhe faksimile të dokumenteve arkivore që kanë rëndësi të veçantë në historinë e kinematografisë shqiptare.
Në kapitullin e parë me titull; “HISTORIK I SHKURTËR I FILLIMEVE TË ARTIT TË 7-TË”, autorja trajton një panoramë të shpejtë të fillimeve të kinemasë në Shqipëri në vitet e para të shekullit të kaluar, si dhe në në gjurmët e filmave mbi Shqipërinë dhe shqiptarët në periudhën 1904-1944, me filmime, xhirime, suxhetë të shkurtra, filma dokumentarë me metrash të shkurtër dhe të gjatë, etj. Po kështu në kapitullin e parë të librit të titulluar “Xhirime të huaja filmike mbi Shqipërinë para vitit 1945”, autorja është ndalur dhe jep një pasqyrë të filmave kronikalë dhe dokumentarë të huaj, para Luftës së Dytë Botërore, filmimeve dhe kronikave të shkurtra të huaja, nga viti 1926 deri në 1946-ën, filmimeve të tjera të dokumentarëve të realizuar nga operatorët e huaj të shoqërive të ndryshme kinematografike në vitet 1911-1944, si dhe të dhëna për xhirime të humbura profesionale (në 35 mm) të fillimeve të kinematografisë shqiptare.
Në kapitullin e dytë të librit me titull: “HISTORIK I KRIJIMIT TË SHOQËRIVE DHE INSTITUCIONEVE TË PARA KINEMATOGRAFIKE”, autorja fillimisht trajton përpjekjet për ngritjen e koncesionit të parë kinematografik në Shqipëri dhe vazhdon me: 1. Instituti Kinema-Theatër “Nacional”, Tiranë, 2. Shoqëria Kinematografike “Gloria”, Tiranë, 3. Shoqëria Kinematografike “Cinematro”, Korçë, 4. Shoqëria e Distribucionit “Shqyptaro-Film”, 5. Shoqëria “Tomorri” Film, 6. Qendra Shtetërore e Filmit, 7. Enti Kombëtar i Turizmit, 8. Enti Kombëtar i Industrive Kinematografike – Shqipëri, 10. Dega e Institutit ‘LUCE’ në Shqipëri, 11. Dekret-ligj “mbi krijimin e monopolist shtetëror për blerjen, importimin dhe shpërndarjen e filmave në Shqipëri”, konfiskimin e filmave të huaj, krijimi i “Agjencisë Shqiptare të Filmit”, 12. Përpjekjet për krijimin e Entit Kinematografik Shqiptar (EKSH).
Pa dashur të shuajmë kuriozitetin e lexuesit, në këto pak radhë po japim vetëm tituj e kapitujve të tjerë të librit në fjalë:
III – NDËRTIMI I RRJETIT TË TË KINEMAVE PRIVATE NË VEND (1917-1947) DHE PROJEKT-DEKRET-LIGJ MBI SHTETËZIMIN E TYRE.
IV – HISTORIKU I KRIJIMIT TË INSTITUCIONEVE SHTETËRORE KINEMATOGRAFIKE PAS VITIT 1947.
V – GRUPI A: FONDI FILMIK SHQIPTAR ME GRUPET E FILMAVE DHE KODET E REFERENCAVE.
VI – GRUPI B: FONDI FILMIK I HUAJ DEPOZITUAR NË AQSHF, ME GRUPET E FILMAVE DHE KODET E REFERENCAVE.
VII – FONDET FILMIKE –TË INSTITUCIONEVE AKADEMIKE / FILMA DIPLOMË TË STUDENTËVE.
VIII – FONDI FILMIK I ARKIVIT TË RADIO-TELEVIZIONIT SHQIPTAR ME GRUPET DHE KODET E REFERENCAVE.
IX – FONDI FILMIK I SHTËPISË SË PROPAGANDËS BUJQËSORE TË MINISTRISË SË BUJQËSISË.
X – FILMA DOKUMENTARË ARTISTIKË TË ANIMUAR TË REALIZUAR ME INICIATIVA PRIVATE NGA KOMPANI FILMIKE SHQIPTARE DHE TË HUAJA, INDIVIDË DHE KANALE TELEVIZIVE.
XI FESTIVALE TË FILMIT SHQIPTAR.
XII – FONDI I SKENARËVE LETRARË TË PAREALIZUAR.
XIII – FILMA TË NDALUAR.
Libri ‘Enciklopedia e Filmit Shqiptar 1904-2022 – Historia e Shqipërisë në syrin e kamerës’, i cili pa dyshim që përmbush më së miri një vakum që ka ekzistuar në gjithë këto vite në këtë fushë të artit, do u shërbejë gjithashtu edhe studiuesve dhe historianëve të artit e, pse jo edhe si një tekst shkollor për universitet e artit në përgjithësi, dhe në veçanti atyre të filmit. Dhe së fundi, një falënderim shkon për të gjitha ata që kontribuuan dhe mbështetën botimin e kësaj vepre voluminoze dhe unike në llojin e saj, duke filluar nga Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit e drejtuar nga z. Blendi Gonxhe, z. Bujar Leskaj, ish-ministër i Turizmit dhe deputet i Kuvendit të Shqipërisë, z. Vullnet Sinaj, deputet i Kuvendit të Shqipërisë, EUROSIG, sipërmarrësi Leonard Truni nga Vlora dhe Hotel “Belvdere” po nga qyteti i Vlorës.
Libri në fjalë që nga dje ka dalë dhe po shpërndahet nëpër libraritë e Durrësit dhe të Tiranës, do promovohet ditën e hënë dt. 24 mars 2025, ora 11.00, në sallën e Akademisë së Shkencave në Tiranë. Memorie.al
