Nga Taisa Pisha Batkina
Pjesa e pestë
Memorie.al publikon historinë e panjohur të ruses Taisa Batkina (Pisha), me origjinë nga Tula e Rusisë, fëmija e tretë e një familje të varfër fshatare, e cila mbeti jetim që në moshë të vogël, pasi i ati humbi jetën gjatë punës, në një nga galeritë e qymyrgurit që ndodheshin në rrethinat e Tulas, ku ai punonte si minator. Diplomimi i Taisës në fakultetin e Kimisë, pranë Universitetit ‘Lomonosov’ të Moskës, ku ajo u njoh dhe u martua me studentin shqiptar, Gaqo Pisha, me origjinë nga qyteti i Korçës, i cili asokohe studionte në fakultetin e Filozofisë së Moskës dhe të dy së bashku në vitin 1957, u kthyen në Shqipëri, bashkë me djalin e vogël të porsalindur, Sasha, ku filluan jetën në Tiranës, Taisa u emërua si pedagoge e Kimisë në Universitetin Shtetëror të Tiranës, ndërsa Gaqo, në katedrën e marksizëm-leninizmit, ku ata punuan deri në vitin 1976, kur Sigurimi i Shtetit me akuza të montuara, e arrestoi Taisa Batkin, duke e akuzuar si “agjente të KGB-së sovjetike” dhe e dënoi me dhjetë vite burg politik, të cilat ajo i vuajti në “Burgun e grave” në Qytetin “Stalin”, nga ku u lirua në vitin 1986, ndërkohë që bashkëshorti, Gaqo Pisha, kishte ndërruar jetë në vitin 1983, nga një sëmundje e rëndë. Historia tragjike e Taisa Batkina (Pisha), nëpër kampet dhe burgjet çnjerëzore të regjimit komunist të Enver Hoxhës, ku ajo kaloi një dekadë të jetës së saj, së bashku me shumë bashkatdhetarë nga ish-Bashkimi Sovjetik, apo vende të tjera të Evropës Lindore, vjen nëpërmjet kujtimeve të saja, të botuara në një libër me titull “Shpresuam dhe mbijetuam”.
Shpresuam dhe mbijetuam
I’a kushtoj kujtimit të ndritshëm të bashkëshortit tim, GAQO PISHA
Kjo botë ishte e huaj për mua; kurrë s’më kishte vajtur në mendje se një ditë do të hyja vetë aty dhe të afërmit do të vinin të qëndronin në pritje para portës…! Gjithçka ndodhi aq papritur dhe pa kuptuar, sa vetëdija ime nuk arriti të riorientohej, nuk arrita të kuptoja plotësisht se kaq ishte: midis meje dhe të gjithë njerëzve të tjerë, të gjithë botës qe ulur një perde e hekurt; se gjithçka qe çarë, qe shkelur me këmbë: edhe jeta ime, familja, burri im, fëmijët, interesat… gjithçka. “GAZ”-i ndaloi pranë portës së hekurt, e cila u hap me shpejtësi. Ne hymë, vazhduam edhe pak, edhe pak, ndaluam disa herë, u hapën dhe u mbyllën disa porta të mëdha, metalike, kërcitën dhe ushtuan llozet dhe shulat e rëndë. Më futën në një dhomë të vogël, ku gruaja që më shoqëroi në makinë, foli prerë: “Je e arrestuar”! “Për çfarë? Nuk kam bërë asgjë të jashtëligjshme…”! “Atje e dinë” – qe përgjigjja. Pastaj nisi kontrolli, një procedurë e rëndë, poshtëruese. Më hoqën çorapet, brezin, më morën çantën dhe më çuan diku nëpër shkallë dhe në një korridor të gjatë. Nuk mbajta mend gjë, as korridor, as shkallë, as dyer. Gardiania më shtyu brenda në një kamare të zbrazur me dysheme të zezë dërrase. Në cep qe flakur një dyshek i lerosur kashte dhe dy batanije të pista, të grisura. Në cepin pas derës ishte një kovë e ndyrë. Isha zbathur, këpucët më urdhëruan t’i lija në një komodinë në korridor; po aty i lashë edhe teshat e sipërme. E tmerruar dhe e hutuar u ula në qoshe të kamares. Dhe sërish nuk po mendoja dot.
U hap dera, gardiania thirri: “Çohu! Pas meje”! Nga një britmë e tillë, me të cilën nuk isha mësuar, u tremba edhe më shumë thellë në shpirt. Ajo më urdhëroi të vishja një palë pantofla dhe më tërhoqi nëpër korridore të gjatë, derisa hymë në një dhomë. Brenda ishte një burrë. Nuk i’a mbaja mend fytyrën, madje nuk e di, ishte hetuesi im apo dikush tjetër. Ai më zgjati një fletë: “Firmosni këtu, është urdhri i arrestit”. Arrita të lexoja: “Agjitacion dhe propagandë”. Sikur u lehtësova disi. Ama, prej kohësh e dija mirë, se organet e Sigurimit, çdo njeri të pafajshëm mund ta bënin spiun, terrorist, sabotator. Në vend kishte shumë njerëz, të cilët ende besonin se arrestonin vetëm fajtorët, armiqtë e vërtetë. Këtu dua të theksoj se shqiptarët janë njerëz të zgjuar, të arsyeshëm, nuk epen lehtë para sugjestionimeve apo propagandës shurdhuese. Shumica e tyre e kuptonte shumë mirë, e dinte, por shtirej, kinse besonte gjithçka, miratonte dhe mbështeste gjithçka. Besimi se isha veçse një mizë, e vockël, e vockël, që me mua dhe me familjen time ata mund të bënin ç’të donin, më paralizoi, më shtypi. E shihja, e dija se paligjshmëria prej kohësh kishte zënë vendin e ligjshmërisë, se drejtësia nuk ekzistonte prej kohësh. Madje nuk mendoja për këtë, kjo bindje kishte hyrë në gjak e në mish. Në qeli ku më kthyen ishte gjysmë terr. Diku lart ishte një dritare e vogël me hekura, pa xhama. Në mbrëmje ndezën dritën. Kisha frikë se do të vinte nata, do ta fiknin dritën dhe në errësirë do të ishte edhe më frikë. Atëherë nuk e dija se në burgje nuk i fikin dritat, që mbi kokën time për shumë e shumë net, do të bënte dritë një poç i vogël, duke ndriçuar muret e zhveshura, derën, katrorin e vogël të dritares. Kjo dritë është ankth, prej saj nuk mbrohesh dot.
Burgu, i ndërtuar dikur nga italianët, kishte tavane shumë të lartë… deri 5-6 metra. Teli elektrik ishte lart, të burgosurit nuk e arrinin dot, nëse në ndonjë çast dëshpërimi u shkonte në mendje dëshira për t’i dhënë fund jetës, ndërsa natën s’dije ku të futeshe nga drita, që nuk të linte të çlodheshe. Drita na torturonte edhe në kamp. Atje tavanet ishin të ulëta dhe vendet në shtretërit e sipërm, konsideroheshin më të mirë. Atje kishte më shumë ajër, veçse gjatë gjithë natës t’i vriste drita sytë, drita e ftohtë, e pashpirt, që depërtonte në çdo rrëzë. Më kujtohet se si digjej herë pas here, drita në kamp dhe ne i gëzoheshim errësirës, dilnim në oborr dhe soditnim yjet e ndritshëm të Jugut, të cilat zakonisht nuk dukeshin nga drita e fortë. Por të gjitha këto do të vinin më vonë, kurse tani unë rrija ulur në dyshemenë e pistë dhe nuk po e merrja dot veten. Dera u hap, mua më zgjatën një tas me lëtyrë të tmerrshme; hëngra dy lugë, jo se më hahej, por… sa për të zbatuar urdhrin, krejt mekanikisht. “Dil për në banjë, merr tasin dhe laje”! Tualet i ndyrë, gjithçka e vjetër, e thyer dhe padashur të shkonte mendja, te mijëra fatkeq, që kishin qenë aty. Atë natë dhe gjatë gjithë ditëve e netëve në vazhdim, më mundoi jo fatkeqësia, por diçka shumë më e keqe: pa besueshmëria dhe pa njohja e asaj që po ndodhte. Fatkeqësia është e frikshme, e tmerrshme, po ajo, gjithsesi, e ka një emër, kurse ajo që po ndodhte me ne, ishte krejtësisht e pakuptimtë. Ishte… makth, që në asnjë formë s’mund të përligjej. Pas tronditjes së parë, që ma hoqi mundësinë jo vetëm të gjykoja, por edhe thjesht të mendoja, mendimi më vajti në shtëpi, te njerëzit e mi më të dashur, më të afërt, më të shtrenjtë. Si janë… sepse ata e kanë aq të rëndë, sa vështirë ta përfytyrosh. Madje edhe tani, kur kanë kaluar më shumë se 20 vjet dhe unë nis e mendoj për të shkuarën, sytë më mbushen me lot dhe pena nuk pranon të shkruajë. Përfytyrova si i’a behën në shtëpi njerëz të huaj, kur aty ndodhej vetëm burri im i sëmurë rëndë dhe pasi i thanë se më kishin arrestuar, nisën të rrëmojnë kudo, të flakin andej-këndej gjithçka, të kontrollojnë gjithçka. Ç’kërkonin vallë? Me siguri ndonjë radio-transmetuese?! Në shtëpi kishim vetëm një radio të vjetër me llamba, me të cilën mund të dëgjoje vetëm Tiranën. Ata mblodhën në një thes të gjitha letrat dhe fotografitë e mia (e kisha bërë budallallëkun, i kisha ruajtur të gjitha letrat e ardhura nga shtëpia dhe miqtë), u grumbullua një deng i tërë, të cilin ma vunë përpara gjatë hetimit. Siç më treguan me vonë djemtë, sigurimsat u larguan, pasi mbyllën dhe vulosën dhomën e vogël, ku ishin raftet e bibliotekës sime të dashur, ku flinin dhe bënin mësimet djemtë e mi. Kosta, djali i vogël, u kthye nga shkolla dhe poshtë e priste një shok; ata do të shkonin në rrethin e shahut. Kosta hyri dhe ndeshi sytë e babait të përhumbur. Gaqoja i tha: “Arrestuan mamin”. Kosta gjeti forca për të dalë te shkallët, për t’i thënë shokut: “Unë nuk do të vij”! dhe për t’u kthyer në shtëpi. Pastaj erdhi nga universiteti Sasha. Vështirë të përshkruash gjendjen e tij.
Këtë janë vetëm në vija të përgjithshme, sepse edhe unë, edhe fëmijët e mi, nuk deshëm të rrëmonim në të shkuarën. Rrija e vrisja mendjen në qeli, se si do të jetonin ata pa mua. Gaqoja ishte shumë sëmurë, kishte nevojë për përkujdesje. Kosta ishte ende i vogël, vetëm 14 vjeç, nxënës i shkëlqyer, djalë gazmor, më i vogli, kanakari i familjes, i llastuar nga kujdesi dhe vëmendja e të gjithëve. Po Sasha! Ata do ta përndjekin, nuk do ta lënë të punojë. Nëna e Gaqos ishte shumë e moshuar, afër 90 vjeçe dhe nuk i ndihmonte dot. (Gjashtë muaj më vonë ajo vdiq, ndoshta pa e marre vesh se ç’ndodhi me mua). Që para se të më arrestonin, unë isha e dërrmuar nga frika. Tani vetëm për ta mendoja, vetëm për ta pyesja gjatë gjithë hetimit. Kisha frikë se mos i nxirrnin nga shtëpia, apo t’i dëbonin nga Tirana, t’i internonin. Në qeli, gjatë hetimeve, pashë një ëndërr të tillë: “Në shtëpinë tonë po presim mysafirë. Gjithçka është gati për ardhjen e tyre: në bufe janë radhitur tortat, byrekët, biskotat, çokollatat, nëpër shtëpi bredhin njerëzit e mi dhe presin te vinë miqtë. Kurse mysafirët, familja e vëllait të Gaqos dhe disa familje të tjera të njerëzve të afërt dhe të miqve tanë, sillen rrotull shtëpisë dhe nuk hyjnë dot… dhe nuk erdhën…”! Më habiti kjo ëndërr, kurse njëra nga shqiptaret, kur e dëgjoi, e interpretoi kështu: “Është fare e thjeshtë: shtëpia juaj është e mbushur me pikëllim, kurse të afërmit dhe miqtë nuk mund të vijnë dhe ta ndajnë me ju të keqen që ju zuri… duan, por nuk munden”. Po, ëndrra pasqyroi me vërtetësi atë çka po ndodhte.
Më vonë, në kamp, pasi kalova të gjithë rrathët e ferrit, hetimeve, gjyqeve, e kuptova dhe mendoj se kisha të drejtë: njerëzit tanë, tej hekurave e kishin më të vështirë se ne. Nëse ne këtu ishim të gjitha të barabarta, të gjitha njëlloj të vuajtura, njëlloj të poshtëruara, ata në liri ndiheshin shumë më keq. Ata papritur e pa kujtuar u bënë të deklasuar. Shumica ja kthyen krahët, u trembën, u shmangën. Kosta, nxënësi më i mirë i klasës së tij të 7-të, hokatar, pjesëmarrës në të gjitha veprimtaritë e shkollës, konkurset, mbrëmjet, aktivist, papritur u bë “djalë i armikut të popullit”! Merret me mend, se sa e mundonte kjo djalin. Megjithëse e mbaroi 8-vjeçaren me nota të shkëlqyera, Kostën, nuk e lejuan të hynte në Teknikum, ditën. Ai u regjistrua në gjimnaz, por për të marrë një profesion dhe nisi të punojë e të vazhdojë shkollën në Teknikum… natën. Sashën nuk e lejuan te vazhdonte Universitetin. U detyrua te punojë si punëtor i thjeshtë në fermë, pastaj e morën ushtar. Gjatë gjithë kësaj kohe, gjatë një viti e gjysmë që zgjati hetimi im, mua më gënjenin pa pikë turpi, më thoshin se në familjen time gjithçka shkonte për bukuri! Dhe unë u besoja… desha të besoja, dhe besova. Ne fakt, familja ishte në gjendje të vështirë dhe jetonte shumë ngushtë. Pasi morën Sashën ushtar, ata provuan edhe urinë, sepse me pensionin e vogël të burrit më ndihmonin mua, Sashën në ushtri, blinin ilaçe të shtrenjta për Gaqon e sëmurë, dhe rronin me thërrimet që mbeteshin. Gjendja tej hekurave ishte e tmerrshme. Arrestimet vazhdonin, njerëzit i internonin, i hiqnin nga puna, i dëbonin nga universiteti. Sigurimsat shpërndanin në të katër anët gjithfarë gjepurash për spiunë, sabotatorë, armiq. Atje flitej edhe për radio-transmetueset që gjoja kishin gjetur në shtëpitë tona.
Në revistën “Në shërbim të popullit”, organ i Ministrisë së Punëve të Brendshme, botoheshin shkrime për “çekistët” trima shqiptarë, të cilët qëndrojnë në roje të sigurisë së shtetit dhe shkulin me rrënjë rebelët. Gjithkush që komunikonte në ndonjë mënyrë me familjet tona dhe përpiqej t’i ndihmonte, rrezikonte të futej në rrethin e njerëzve të përndjekur. Këtej buronin frika dhe spiunimet, si mjete mbijetese, çekistët – forcat Sigurimit te Shtetit në Bashkimin Sovjetik, gjatë viteve të para të revolucionit, të njohur për egërsinë dhe represionet e atyre viteve (shënim i përkthyesit). Spiunimet i ndeshje kudo: në punë, në familje. Njerëzit i detyronin të spiunonin edhe të afërmit e tyre, ose, në rastin më të mirë, të mos komunikonin me ata që kishin rënë në hall. E gjithë koha e hetimit tim, gjyqit, kaloi me frikë për familjen time. Për shkak të kësaj frike, unë humba aftësinë për të menduar, arsyetuar dhe për të vlerësuar me gjakftohtësi gjendjen e krijuar. Në burg, gjatë hetimit, ditën e dytë pas arrestimit, llozi pas derës lëvizi me gërvimë të tmerrshme, u hap dera dhe gardiania thirri: “Merri plaçkat”! Nuk e mora vesh se çfarë plaçkash duhej të mblidhja. Ajo më shtyu me harbutëri, më tregoi me kokë dyshekun, batanijet dhe pagurin e ujit. Pasi i mblodha të gjitha, ajo më drejtoi nëpër korridor, ndaloi pranë një dere dhe më shtyu brenda. Aty pashë një grua rreth 35 vjeçe, nuk e mbaj mend si e quanin… kishte emër grek, a Parashqevi, a Polikseni… edhe fytyrën nuk i’a mbaj mend. Po ta takoja tani në po atë moshë, me siguri nuk do ta njihja. Ato ditë të para të hetimit, kur ende s’e kisha humbur aftësinë për të arsyetuar, e kuptova se ajo grua ishte spiune dhe s’kisha ç’të bisedoja me të. Kisha frikë, por nuk mendoja dot gjë tjetër, veç shtëpisë. Mendoja për burrin tim të sëmurë, për djemtë. Ata kishin mbetur vetëm, nuk kishin as pará. Ne jetonim me vështirësi, nga rroga ime deri te pensioni i tij… po tani, si do të rrojnë me atë pension të vogël… duhej të blinin edhe ilaçe të shtrenjta. Po Sasha? Si do të shkojë jeta e tij…?!
Unë mendoja vetëm për ata, flisja vetëm për ata. Për çfarëdo pyetje që më bënin gjatë hetimit, unë u flisja vetëm për shtëpinë. Që në marrjen në pyetje për herë të parë, kërkova të shkruaja një autorizim në emër të djalit, që të merrte rrogën time. E dija se në shtëpi nuk kishte pará. Sa përbindësh i egër, i pamëshirshëm duhet të ishte sistemi dhe organet e tij të Sigurimit të Shtetit, sa të më fusnin mua në burg, të më ndanin nga burri i sëmurë rëndë! Ata e dinin shumë mirë, se unë s’kisha bërë ASGJË të keqe, nuk kisha faj. Këtej mund të nxirrej përfundimi: ata mund të më bëjnë ç’të duan, të më padisin për gjithçka, të më japin çdo dënim. Pas disa ditëve, fqinja ime trokiti në mur dhe nisi të më tregojë për diçka, që gjoja i’a kishin dhënë nga qelia ngjitur. Unë i besova. As më vajti në mendje se gjithçka ishte e kurdisur. “Ua! – ia bëri fqinja, – atje është Nina Pumo”! “Ashtu? Trokit! Pyete si është”! – iu luta. Ajo trokiti dhe nisi të më tregojë për Ninën. Disa ditë më vonë, pas trokitjes së radhës, ajo më tha se Nina akuzohet për spiunazh, në grupin e saj bëjnë pjesë Nadja dhe Zoja. U pataksa. “Nadja?! Ç’hyn Nadja këtu? Nadja ka kohë që është dënuar 7 vjet për agjitacion”! Fqinja trokiti në mur dhe mori përgjigje që andej: “Nadjën e sollën nga kampi; tani e akuzojnë për spiunazh. Ato i kanë pranuar dhe firmosur të gjitha”. Vetëm më vonë, kur na çuan në kamp dhe takova Ninën, ajo më tha se nuk kishte qenë kurrë në qeli ngjitur me mua dhe nuk dinte të trokiste në mur, prandaj asnjëherë nuk ka trokitur, kurse fqinja ime vepronte për llogari të hetuesve. Ata donin të më trembnin dhe e arritën të vetën. Unë u binda se hetuesit mund të bënin me mua ç’të donin, të më akuzonin për gjithçka u tekej. Isha plotësisht e sigurt se asnjëra nga shoqet e mia nuk qe marrë ndonjëherë me spiunazh.
Ne qëndruam në Shqipëri, vetëm për hir të fëmijëve dhe familjeve tona. Specialistët dhe këshilltarët sovjetikë, deri para prishjes së marrëdhënieve, punonin në të gjitha fushat e jetës në Shqipëri, në Ushtri, në Industri, në financa… kudo. Ata kishin informacion të plotë për gjendjen në vend, ishin në gjendje të rekrutonin spiunë dhe agjentë të vërtetë, me vlerë, çka besoj se e kishin bërë. Për këto nuk kam ditur gjë as atëherë, as tani. Mirëpo këta spiunë duheshin kërkuar, duheshin gjetur, e kjo nuk ishte fort e lehtë. Kurse kështu… kap, arresto, frikëso, kërcëno, torturo dhe… mbaroi puna, rrjeti agjenturor u zbulua…! Dekorata dhe lavdi çekistëve trima shqiptarë, sigurimsave! Kurse për njerëzit e vegjël, për fëmijët e tyre, për burrat, as që do të dijë njeri. Njeriu është një… hiç…! Kaluan disa ditë. Fqinja sërish komunikoi gjatë me të trokitura në mur me qelinë nga e majta jonë, pastaj më tha: “U zhvillua gjyqi dhe Nadja u dënua me 18 vjet heqje lirie, Zoja me 15, kurse Nina me 14”. Nuk e tregoj dot tmerrin që më pushtoi. Edhe tani, kur kanë kaluar kaq vite, sa herë e kujtoj atë kohë, sërish më rrëmben një dallgë tmerri. Tani s’duhet të ketë më frikë, gjithçka mbeti pas, por tortura me frikën është e tmerrshme, gjurmët dhe hija e saj, mbetën për tërë jetën. E ndjeva veten si buburrec i pafuqishëm, mbi të cilin përplaset me rropamë, si bllok betoni, tirania komuniste. Pas disa ditësh fqinjën ma hoqën nga qelia, nisi kështu epopeja e burgimit fillikat, e cila zgjati gati një vit e gjysmë. Po t’i krijoje mundësi dikujt nga jashtë të hapte dritaren e qelisë sime dhe të hidhte sytë brenda, ai do të shihte një krijesë në gjysmë terr, midis katër mureve, ulur mbi një dyshek të pistë kashte dhe me një dritare aq lart, sa nuk do të mundeshe kurrë të vështroje jashtë dhe të shihje se ç’bëhesh atje; me një derë gjithë shula dhe me dryn, që hapej vetëm tri herë në ditë për nevoja vetjake dhe për marrjen e ushqimit. Ai, me siguri, do të mbetej i habitur, si është e mundur që i burgosuri ende është gjallë dhe nuk i ka dhënë vetë fund jetës.
Mirëpo ja që njeriu shumë shpesh mbijeton edhe në kushte të skajshme. Ditët kalojnë njëra pas tjetrës dhe ai mësohet me këtë jetë të tmerrshme. Qelia! Ajo ishte… një pus i gurtë, me sipërfaqe afër 5 metra katrorë dhe 6 metra lartësi. Pusi ishte bosh, me dysheme dërrase; aty flinim. Shumë lart nga dyshemeja një dritare e vogël katrore me hekura, pa kornizë dhe pa xhama. Prej andej ditën hynte pak dritë, kurse në ditët me diell nëpër murin përballë saj lëvizte njolla e dritës. Nisur nga pozicioni i saj, unë mësova të përcaktoj kohën pa gabime. Përpiqesha ta shfrytëzoja atë rreze të vogël dielli, lëvizja nëpër qeli dhe vija fytyrën para saj, thithja pikat e ajrit të freskët nga dritarja. Që andej në verë futej më shumë ajër i nxehtë, kurse në dimër i ftohtë acar. Por, gjithsesi, ishte ajër i freskët. Dita niste me zhurmë dhe rropamë. Në mëngjes me rrahje shuplakash, oficeri i shërbimit ndërronte turnin, pastaj zhurma e dyerve që hapeshin, kryerja e nevojave vetjake. Pinim çajin paksa të ngrohtë, pa sheqer dhe njomnim koren e bukës në të. Dhe niste kështu dita e gjatë e qetësisë mbytëse. Memorie.al
Vijon numrin e ardhshëm
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
