Nga Makensen Bungo
-Kushtuar shokut tim të rinisë, Nazmi Fagu, që diktatura e dënoi me burgim të përjetshëm, në moshën fare të re, 24 vjeçare-.
Memorie.al / Kur mjeku i tregoi diagnozën e sëmundjes, ajo u shqetësua, por nuk e dha veten. Nuk i tregoi askujt për sëmundjen e saj, bile as të bijës. Nuk donte të shqetësonte njeri, prandaj e kyçi në nënvete. Edhe pse e sëmurë, ajo vazhdonte si më parë, të bënte vizita tek kushërinjtë e të afërmit e saj, gjithashtu edhe tek shoqet e punës, që kishte pasur para se të dilte në pension. Edhe tek e bija, vazhdoi të shkonte si më parë, shpesh tek ajo rrinte dy a tre net aty, për të fjetur. Kur erdhi dita e takimit me djalin në burg, shkoi si zakonisht pa e dhënë veten, si e sëmurë. Djalin ja kishin arrestuar për disa vjersha gjoja dekadente, që ia kishin gjetur në një fletore të tijën, dhe menjëherë e kishin dënuar me disa vjet burg e, me punë të detyruar.
Kur u takua me të, nuk i tregoi asgjë mbi sëmundjen e saj. Vetëm në fund të takimit, si pa gjë të keq, i tha të birit: “Dëgjo bir, nëna jote u plak tani dhe po e lënë fuqitë e shëndeti pak nga pak. Mbase nuk të vij tani e tutje siç kam ardhur më parë, por ti mos u mërzit, e mos u shqetëso për mua. Do t’i them sat motre, Balit, që të vij në vendin tim, ndoshta edhe më shpesh, kështu shpirti i nënës”. I biri dyshoi menjëherë për të keq, e shikonte me vëmendje dhe e pyeti: “Nënë, mos je gjë e sëmurë, të lutem më thuaj të vërtetën”?!
“Jo, – iu përgjigj ajo menjëherë. – Mos të shkojë mendja për keq se nuk kam asgjë, vetëm se jam e lodhur, mosha, hallet, ti e di. Pastaj nuk do ta jap shpirtin kollaj deri sa të dalësh ti nga burgu, do ta mbaj të shkretin edhe ndër dhëmbë, sa të hamë edhe dasmën e të shoh me nuse”, – e vuri buzën në gaz, për t’i hequr merakun dhe shqetësimin të birit.
Kur mbaroi takimi, ata nuk u ndan dot si përherë. Ai sapo u largua pak, psherëtiu thellë, duke vështruar herë pas here nga pas nënën që i mpakej e largohej pakuptueshëm. Ndërsa ajo, sado që nuk donte ta jepte veten në sy të atyre katilëve që e shoqëronin për tek dera e daljes, nxori shaminë dhe fshinte lotët që i shkonin varg nëpër faqet e buta dhe të fishkura, si i vetmi ngushëllim që i kishte mbetur.
Kështu kaluan javë e muaj në heshtje, e mbyllur në nënvete. Por më vonë, dalëngadalë sëmundja nxori kokën. Si fillim iu pre oreksi dhe filloi të dobësohet. Fuqitë e lan dhe dhimbjet po e ngacmonin gjithmonë e më shumë. Kështu që nuk mund ta fshihte sëmundjen si më parë. Nuk mundej më të bënte vizita tek të afërmit apo tek e bija, por u mbyll në shtëpi dhe padashur zuri shtratin. Tinëzisht dhe në heshtje po i afrohej vdekja, e ngarkuar më së tepërti me brengën për të birin.
Ajo nuk e kishte të vështirë ta kuptonte këtë, sepse ja thoshin ditë e natë dhimbjet, pagjumësia e dobësia që e kishte rënduar në shtrat. Tani edhe e bija, të afërmit, shoqet e punës e fqinjët i shtuan vizitat që t’i gjendeshin sa më pranë në ato çaste prag vdekjeje. E bija përfundimisht qëndroi në shtëpinë e saj nga që askush nuk i kishte mbetur përveç asaj, sepse i shoqi i kishte vdekur vite më parë.
Ditë pas dite rëndohej dhe erdhi momenti që nuk mund të ushqehej, vetëm se sa lagte pak gojën me ujë. Derisa që nuk mund të ngrinte edhe kokën nga krevati, por e bija ia lagte buzët e zhuritura me një napë të lagur herë pas here. Binte në kllapi dhe sëmundja më së fundi i fshehu dhe gojën, nuk mund të fliste më, vetëm se mbante në darën e saj të jetës, ndijimet në fytyrën që venitej çdo ditë e më tepër.
Tanimë ishte preh e vdekjes pa tjetërsim, që e ndillnin rënkimet e saj të pavullnetshme e herë – herë të mekura. Njerëzit e afërm e shoqëria që e vizitonin, vetëm heshtnin e luteshin për çlirimin e saj nga vuajtjet. E ndjenin urën që po krisej, e do ndante jetën me vdekjen. Ishte e dhimbshme, e padëshiruar, por e përshpirtshme, njerëzore që njeriu i dashur i tyre po fikej dalëngadalë, si çdo njeri në këtë botë.
Ashtu tinëzisht, heshtur siç mund të afrohet vdekja, erdhi edhe dita e saj fatlume, dita e lamtumirës, me momentet dhe çastet e fundit. Të afërmit dhe shoqet e saj, që ishin mbledhur për ti dhënë lamtumirën, ashtu të përlotur hetonin hijen e vdekjes që vërtitej rreth e rreth saj. Por brenga ka edhe forcën që ta dobësojë vdekjen për një çast. Ndaj një muskul në fytyrë i lëvizi pak dhe trupi iu drodh lehtë. Ata që ishin pranë u habitën, por njëra nga gratë pëshpëriti: Tani po jep shpirt!
Pas pak ajo hapi sytë. Disa nga gratë panë njëra – tjetrën, disa lëvizën nga vendi të habitura. Gruaja që pëshpëriti pak më parë, tha si e hutuar: “Po kjo, që nuk ka ndodhur më parë”?!
Nëna me mundim çeli pak sytë. Ashtu palëvizur vështroi gratë me radhë, kushërirat, shoqet që ndodheshin aty, ja nguli sytë së bijës dhe u mundua të thoshte diçka, por nuk mundi. Gratë u shtrënguan në një heshtje të thellë, e gjithë habi e dhembshuri ndiqnin përpjekjet e një nëne, për të shprehur vullnetin e fundit të jetës së saj. E ndërsa i gjembonin dhjetëra pyetje; Pse i hapi sytë? Pse i shikoi me radhë?
Kë kërkonte? Mos donte diçka dhe nuk e kuptuan? Apo kishte edhe diçka për të thënë? Ndonjë porosi apo ndonjë amanet? Ajo hapi përsëri sytë dhe i vështroi me radhë. Pastaj me vështirësi, me shumë mundim, hapi gojën me ngadalë siç çahet një shegë vetiu dhe me një zë të mekur që sikur dilte nga një zgavër e thellë, e mezi shqiptohej, pyeti: “Im bir, ku është im bir”?!
Të gjitha sa ishin, të habitura shikonin njëra – tjetrën. Shtangën. U dukej e pabesueshme por edhe e habitshme. Kush mund të përgjigjej dhe si, ç’të thoshin? Kur djali i saj po dergjej në burg, në Spaç. Shfrytëzohej si skllav nga diktatura duke nxjerr mineral nga zgafellat vdekjesjellëse të minierës ogurzezë. Që kishte humbur të ritë e tij vetëm se kishte shkruar poezi të bukura, të larmishme, të ndryshme nga shablloni i diktaturës.
Por vallë nuk e dinte ajo këtë? Ku ishte djali i sajë tani? E kishte harruar? Apo ishte në kllapi e fliste përçart?
Ajo priti disa çaste të merrte përgjigje. Por askush nuk foli dhe nuk kishte sesi. Heshtja i kishte mbërthyer siç mbërthen gurët muri.
Por ishte përsëri nëna që theu heshtjen e belbëzoi: “Dua tim bir”! E bija iu afrua dhe i thirri dhimbshëm: “Nënë”! Ajo e shkarkoi fuqinë e shikimit tek sytë e përlotur të së bijës dhe i shkoqi fjalët me mundim: “Dua Nazmiun, tim bir! Dua ta shohë edhe njëherë! Ta prek edhe njëherë, t’i puth sytë! Më dëgjon, më merr vesh”?! E bija uli kokën në heshtje.
Nëna shikoi rreth e rrotull dhe, kur nuk pa asgjë nga ç’priste, hodhi sytë nga dera e dhomës. Ajo ishte e mbyllur, por nuk i hoqi sytë prej saj. Ndoshta priste të vinte prej andej djali, drita e syve që kishte, të vetmin që ia kishin grabitur dhe e kishin syrgjynosur në zgafellat e minierës famëkeqe të Spaçit. Donte ta shihte për herë të fundit, siç dëshiron një nënë të shohi pjesën e shpirtit të saj, në çastet e fundit të jetës.
Njëra nga gratë, ajo më e moshuara urdhëroi: “Hapeni derën”!
Sapo dera u hap, nënës i qeshi fytyra, i ndritën çuditshëm sytë, i dha forcë trupit të ngrinte shpatullat, por ishte e pamundur. Lëvizi vetëm pak mishrat e terur mbi faqe, mori frymë thellë dhe puliti sytë me ngadalë. Të gjithë në heshtje prisnin në ankth, nëse do të dorëzohej kjo nënë, apo do të vazhdonte përpjekjet duke e mbajtur shpirtin ndër dhëmbë, për të parë dhe përqafuar edhe njëherë të birin.
Me mundim i nguli sytë nga dera, priti disa çaste dhe belbëzoi: “Dua djalin! Dua tim bir”! – pastaj ktheu kokën me ngadalë nga gruaja që ishte më pranë saj, dhe habitshëm kumboi sikur zëri të dilte prej një honi: “Sillma djalin! Tim bir, tim biiiir…”! Gruaja uli kokën dhe psherëtiu. A mundej ajo t’ia plotësonte këtë dëshirë? Ajo ishte vetë nënë, e dinte fare mirë se çfarë kërkonte ajo.
Po a mundej ajo t’ua shqiste bishave komuniste nga duart dhe t’ia sillte asaj? Kjo ishte e pamundur, ndaj kafshonte buzët me ngadalë dhe ngashërente në vetvete. Një grua tjetër psherëtiu e tha: – “Ç’po na shohin sytë e ç’po na dëgjojnë veshët, në këtë kohë katilësh”! Të tjerat panë njëra – tjetrën në sy, por miratuan në heshtje.
Nëna rënkoi pak dhe thirri të bijën, me një zë lutes që rrokullisej së bashku me dy pika lot që kishin mbetur në rrudhat e lehta të mollëzave mbi faqe, dhe u lutë:- “Pse nuk ma sjell Nazmiun?! Sillma tët vëlla! Tundu, ç’pretë! Ma sill ta përqafoi edhe njëherë”!
E bija ngashëreu, e puthi nënën e saj në balle, në sy, në faqe, i fshiu ngadalë lotët që i shkëlqenin ndër sy dhe duke pëshpëritur i tha:- “Po e presim nënë, po e presim! Dhe duke ngushëlluar njëra – tjetrën ndër sy qanin në heshtje. Bashkë me ato të dyja filluan të qanin edhe disa nga gratë. Ndërsa njëra tha:- “Sa shumë po vuan kjo e shkretë sonte, sikur të kishte prishur kisha e xhamia”!
Nëna përsëri mes lotëve, pëshpëriti ngadalë: “Djalin …! Dua djalin! Më sillni djalin”! Njëra nga gratë, që ishte fqinjë me të, u ngrit dhe pa thënë asnjë fjalë, shkoi në shtëpinë e saj dhe mori të birin. Ai ishte moshatar me djalin e asaj nëne që po vuante, dhe pa u ndier e futi në dhomën e saj.
E ngritën ngadalë gjysëm ngritur, i vunë djalin përpara dhe i thanë: “Ja, të erdhi djali”! Pastaj të gjitha pritën në ankth. A do ta besonte ajo këtë rrenë dhe të jepte shpirt e qetë, apo do të fundosej edhe më keq në shpirtin e hidhëruar të saj?! Por ajo nuk u gënjye. Pasi e vështroi për një çast ashtu me sytë gjysmë mbyllur, psherëtiu dhe tha:- “Jo, ky nuk është im bir, ky është Ladi që më sillte kumbulla!
Unë dua tim bir! Unë dua Nazmiun tim”! Përsëri gratë ulën kokën të dëshpëruara. Megjithëse djali i saj kishte vite në burg, dhe vetë ajo për shumë vite dergjej në shtrat dhe nuk kishte mundësi të shkonte e ta takonte, por ajo edhe në ato çaste, nuk ia kishte harruar fytyrën!
Atë fytyrë të dhimbshme dhe të vuajtur që kishte parë për herë të fundit. Ajo edhe në mungesë kishte jetuar me të, me kujtimet, fotografitë e tij, me bisedat, hallet dhe andrallat që kishin pasur. Me aromën që e ruante ende nëpër rrobat e tij. I mori dorën së bijës, u mundua t’ia shtrëngojë aq sa mundi, vështroi gratë me mundim që i kishte përreth, psherëtiu, i nguli sytë në tavan dhe belbëzoi: “Dua djalin…! Djalin …! Zemrën time…”!
Këto ishin fjalët e fundit. Lëshoi një psherëtimë të gjatë dhe ndaloi. Ndaloi përgjithmonë. Mbaroi me emrin e djalit të saj, që po dergjej në burgun e skëterrës, krejt i pafajshëm. E bija u drodh dhe u hodh mbi të duke ngashëryer: – “Nënë! Nënë! Mos na lër kështu”! Ndërsa gratë filluan të vajtojnë në heshtje.
Disa bënë kryq e disa pëshpëritën ndonjë lutje, ndërsa gruaja më e moshuar duke vajtuar thoshte: – “Eh, kohë e ligë! Nënë pa djalë e djalë pa nënë”! Pastaj shtonte: – “Qofshi të mallkuar, o përbindësha! Qofshi të mallkuar për jetë të jetëve”! Mbas disa ditësh, e bija shkoi në Spaç, për të takuar të vëllanë. I tha edhe për vdekjen e nënës së tyre.
Ai e priste. Psherëtiu dhe pyeti shkurtë:- “Kur”?! “Në shtatë prill”, – mezi belbëzoi ajo kokë ulur. – Ai psherëtiu përsëri dhe belbëzoi: – “E pashë në ëndërr. Sikur ecte nëpër re, me një shkop në dorë e me një trastë plot me vuajte në krah. – “Ashtu ishte”! – belbëzoi ajo. – “Vuajti shumë”?! – “Dha shpirt, me emrin tënd në gojë”!-
“Eh, nënë, nënë…”! – u ngashërye ai. – “Edhe ne të vdekur jemi për së gjalli, motër, por do të vijë një ditë, që të na e paguajnë, kurajo! Do të bjerë shi një ditë që të mbijë drejtësia! Më beso, motër, më beso! Zoti nuk na ka harruar”! E u përqafuan vëlla e motër, përmallshëm e dhimbshëm. Memorie.al
