Dashnor Kaloçi
Pjesa e gjashtë
Memorie.al publikon disa dokumente arkivore të nxjerra nga Arkivi Qendror i Shtetit në Tiranë (fondi i ish-Komitetit Qendror të PPSH-së), që i përkasin vitit 1990, ku ndodhet një proces – verbal i mbledhjes së sekretariatit të Komitetit Qendror të PPSH-së, e cila si pikë kryesore të rendit të ditës, kishte “mbi disa çështje të krijimtarisë së sotme kinematografike” dhe në atë mbledhje e cila drejtohej nga Sekretari i Parë i Komitetit Qendror të PPSH-së dhe Kryetari i Presidiumit të Kuvendit Popullor të Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, Ramiz Alia, përveç sekretarëve të Komitetit Qendror si: Foto Çami, Hekuran Isai dhe Lenka Çuko, merrnin pjesë edhe disa prej funksionarëve më të lartë të udhëheqjes partiake e shtetërore të asaj kohe, si: Spiro Dede, Abdyl Backa, Ali Vukatana, Sotir Koçollari, Alfred Uçi, Dritëro Agolli, Lisen Bashkurti, Skënder Gjinushi, Neritan Babamusta, Dhimitër Shandro, Marash Hajati etj. Proces-verbali i plotë i zhvillimit të mbledhjes me bisedat e diskutimet në mes Ramiz Alisë e udhëhqjes së lartë partiake e shtetërore të asaj kohe, me drejtuesit kryesorë nga sektori i krijimtarisë të Kinostudios “Shqipëria e Re”, si: Teodor Laço, Dhimitër Anagnosti e Nexhati Tafa, të cilët u ndalën gjatë në problemet e kinematografisë shqiptare.
“Të dy rrugët duket se janë racionale dhe me dobi. Janë të domosdoshme dhe studimet e plota, p.sh. studentët e degës së regjisë në Institutin e Lartë të Arteve, mund të studiojnë për regjisorë pasi të kenë mbaruar 3-4 vjet shkollë. Në përgjithësi dhe në vëndet e tjera të botës, regjisorët përgatiten pasi të kenë mbaruar shkollën e lartë. Studimet për regjisurë janë për ta një shkollë e dytë. Madje në mjaft raste ata që përgatiten për regjisurë, nuk shkojnë nga fakultetet e dramës apo të regjisë, por nga fakultetet e tjera, sidomos nga ai i letërsisë. Këtë deri më sot nuk e kemi praktikuar, por me ato të regjisorit, sepse në kohën e tanishme zakonisht regjisori i filmit është dhe autor ose bashkautor i skenarit. Kjo do të ishte njëra rrugë e përgatitjes së plotë profesionale. Rruga e dytë është që kuadrot që kemi, t’i përgatisim me kurse pasuniversitare me periudhë të shkurtër 1 vjeçare për regjisurë. Përshembull, ne këtë vit mbyllëm me sukses një kurs pasuniversitar me 4 studentë të regjisurës, të cilët realizuan dy filma të mirë. Për t’u përgatitur në rrugën e parë kemi dërguar një student në Francë që do të studiojë 4 vjet regji. Megjithatë ai është një i vetëm dhe për mendimin tim, duke parë kërkesat që ka sot Kinostudioja, është shumë pak….!”
Kështu u shpreh mes të tjerash në fjalën e tij në një nga mbledhjet e sekretariatit të Komitetit Qendror të PPSH-së të vitit 1990, Teodor Laço, asokohe shef i redaksisë së skenarëve në Kinostudion “Shqipëria e Re”, mbledhje me temë “Mbi disa çështje të krijimtarisë së sotme kinematografike”, e cila drejtohej nga Sekretari i Parë i Komitetit Qendror të PPSH-së dhe Kryetari i Presidiumit të Kuvendit Popullor të Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, Ramiz Alia, ku përveç sekretarëve të tjerë të Komitetit Qendror, si Foto Çami, Lenka Çuko dhe Hekuran Isai, ishin të pranishëm edhe pjesa më e madhe e udhëhqjes së lartë partiake e shtetërore e asaj kohe që kishin lidhje direkte apo indirekt me artin e kulturën. Për më shumë se çfarë është diskutuar në atë mbledhje ku përveç Teodor Laços, nga Kinostudio “Shqipëria e Re”, merrnin pjesë dhe regjisori Dhimitër Anagnosti e skenaristi, Nexhati Tafa, na njeh dokumenti në fjalë me proces-verbalin e asaj mbledhje, që Memorie.al e publikon të plotë dhe për herë të parë në disa numra të rubrikës dossier.
Proces-verbali i mbledhjes së Sekretariatit të Komitetit Qendror të PPSH-së, me kuadrot e sektorit të krijimtarisë së Kinostudios “Shqipëria e Re”
SHOKU FOTO ÇAMI: Përsa i përket organizimit të punës, e kemi biseduar me shokët e Kinostudios që të bëjnë një studim për ta vënë prodhimin e filmave mbi bazë ekonomike, si ndërmarrje hozrashoti pavarësisht sesa do të jetë subvencioni i shtetit. Mbi këtë bazë duhet të ndërtohen pastaj të gjitha strukturat e reja të Kinostudios. Një ndryshim i tillë në fushën e organizimit dhe shpërblimit, do ta vinte në lëvizje gjithë punën e Kinostudios dhe të njerëzve të saj. Ata do të çliroheshin shumë nga këto çrregullime e zvarritje që kemi në xhirimin e filmave të cilët na kushtojnë shumë shtrenjtë.
SHOKU HEKURAN ISAI: Kam qenë i pranishëm kur është diskutuar për numrin e filmave që duhet të bëjë Kinostudioja dhe Televizioni. Mendoj që në kinematografinë tonë është arritur një sukses shumë i madh. Megjithë se jemi një vënd me popullsi të vogël, zhvillimi i kinematografisë na rreshton në krah të vëndeve që kanë përparuar më shumë në këtë drejtim. Kam përshtypjen se filmat shqiptarë, ndiqen me interes në çdo familje, janë problematikë, kanë frymën kombëtare dhe psikologjinë shqiptare, që populli ynë i njeh dhe i do. Dhe po t’i krahasosh filmat tanë me ato të fqinjëve, tanët janë të shëndoshë nga pikëpamja ideologjike dhe artistike. Ndërsa mbi 80 përqind të filmave që japin stacionet televizive italiane, jugosllave, dhe greke, janë filma të Hollivudit dhe nuk transmetojnë psikologjinë e këtyre vëndeve. Tema kryesore e filmave tanë, mendoj se ka qënë e zgjedhur me motive edukative të vlefshme. Ka pasur dhe ndonjë rast të konceptimit të ngushtë të temës, sidomos në disa filma që merren kryesisht me edukimin ose riedukimin e individit që ka shkarë nga pozitat e shëndosha të shoqërisë. Mendoj se në këto filma, tematika mund të trajtohej më gjërë. Sikurse tha Dritëroi, ka edhe ndonjë rast të përsëritjes së skemave dhe shablloneve që shfaqen në tiparet dhe karakteret e drejtuesve të cilët paraqiten njëlloj nga njëri film në tjetrin. Pleniumi i 9 i K.Q. të Partisë, ashtu siç hap fushë të gjërë në çdo sektor të jetës, krijon mundësinë edhe për një këndvështrim të ri në tematikën e filmave të Kinostudios. Problemet aktuale të demokratizimit të jetës së Partisë, dhe të jetës së vëndit, të rritjes së rolit të masave mendoj se duhet të jenë në qëndër të vëmëndjes nga letërsia jonë dhe nga skenaristët e krijuesit e Kinostudios. Objekt i filmave tanë mendoj se duhet të bëhet çështja e ruajtjes së pavarësisë sonë kombëtare. Duke marrë shkas nga vepra të ndryshme të letërsisë së mëparshme, siç tha shoku Dritëro, por dhe duke i aktualizuar këto tema dhe në rrethana konkrete sipas situatave të brëndshme e të jashtëme të vëndit tonë. Këto do ta bënin filmin tonë më të kapshëm dhe më të përjetueshëm nga masat tona punonjëse që ndjekin me interes situatën në Jugosllavi, Greqi, dhe në botë. Kështu edukohen dhe formohen ndjenjat patriotike të rinisë. Problemet e jetës së rinisë, mendoj se në tematikën e filmave të Kinostudios zënë një vënd të rëndësishëm. Përgjithësisht filmat tanë pëlqehen dhe diskutohen nga rinia, në rrugë dhe kudo. Edhe në të ardhmen mendoj se kjo është një detyrë e rëndësishme në kuadrin e asaj pune që zhvillon Partia me rininë. Disi më e varfër në filmat e Kinostudios është tema e fshatit. Në frymën e Pleniumit të 9-të K.Q. të PPSH-së, problemet e zhvillimit të fshatit mund të përbënin një temë mjaft interesante. Tema të tilla, mund të trajtohen në krahasim me sistemet ekonomike socialiste të vëndeve të tjera, të cilët e degjeneruan, e shkatërruan dhe e përmbysën, këtë sistem. Mund të shkruhet qoftë dhe një skenar për ndonjë koperativë bujqësore, ku të analizohen të gjitha problematikat dhe avantazhet e saj. Po kështu, mund të trajtohen më mirë problemet e jetës së klasës puntore, si zhvillohet debati në një ndërmarrje, etj. Problemet e luftës ndaj psikologjisë mikroborgjeze dhe të qëndrimit ndaj pronës socialiste, janë gjithnjë të mprehta. Në këtë drejtim Partia, ka luftuar vazhdimisht e ka fituar. Probleme të tjera që mendoj se mund të jenë objekt i vëmëndjes së kinematografisë sonë, janë dhe ato që lidhen me nivelin ideo-kulturor të masave. Në Pleniumet e 8 dhe të 9-të të Komitetit Qëndror, u theksua se ndërsa ka një ndryshim kolosal në nivelin kulturor dhe artistik të masave (80 përqind e punonjësve në brigada janë me shkollë të mesme, dhe në prodhim kemi me mijëra inxhinierë dhe specialistë) duhet pranuar që metodologjia e punës ka mbetur prapa. Jam dakort me mendimin që duhet të zgjidhen dhe të blihen më shumë filma të përshtatshëm nga kinematografia e huaj. Disa përkthime që janë bërë nga letërsia përparimtare botërore, janë mirëpritur nga opinioni ynë. Jam dakort dhe me mendimin e stimujve materialë për punën krijuese. Në këtë stimul mund të përfshihen dhe vetë krijuesit e Kinostudios në bazë të krijimtarisë së tyre. Gjithashtu jam i mendimit për vlerësimin e punës së shkrimtarëve, në bazë të vlerës së librit, si dhe në bazë të tirazhit të shtypjes. Janë të drejta vërejtjet që janë bërë në shtyp se kur del një libër, vlera fillestare e tij caktohet sipas numrit të tirazhit. Mirëpo më vonë, nuk shihet më fati i këtij libri gjë që çon në mbushjen e magazinave me kopjet e mbetura dhe kthimin e tyre në letër. Pra mund të ketë stimul tjetër për shkrimtarët, librat e të cilëve shiten menjëherë. Filmat tanë mund të pasqyrojnë dhe luftën e presionet që hasim me armiqtë e jashtëm e të brëndshëm. Tani shumë nevoja kulturore për rininë tonë, i plotëson televizioni. Të rinjtë tanë dinë gjuhë të huaja dhe shohim filma të ndryshëm televizivë nga stacionet fqinje dhe nga bota. Prandaj dhe propaganda jonë, duhet të jetë e hollë dhe e kujdesshme në këtë drejtim. Veç kësaj më parë në Shqipëri vinin pak turistë të huaj, kurse tani vijnë shumë turistë, tregtarë, etj. Pra nga të gjitha anët ushtrohen presione dhe njerëzit tanë duhet të jenë të përgatitur. Komunikimi me botën sot është i paevitueshëm por mjetet tona të propagandës, duhet të kapin e të trajtojnë me zgjuarsi problemet që kërkon koha dhe zhvillimi i situatave.
SHOKU PIRRO KONDI: Kisha dhe unë disa mendime. Në rradhë të parë, desha të ritheksoj atë që thanë shokët se në kinostudio, ekziston një frymë e shëndoshë dhe kjo reflektohet dhe në përmbajtjen e filmave që janë prodhuar dhe në punën e bërë atje. Por mendoj se në Kinostudio, duhet një punë më e dendur ideopolitike me punonjësit. Mangësitë e kësaj pune shokët e Kinostudios e justifikojnë me faktin se janë të shpërndarë nëpër grupe xhirimi. Por kjo është pozitive pasi puna kolektive e individuale mund të bëhet me shokët që punojnë ditë e natë bashkë. Kam përshtypjen se nuk bëhet një jetë e dëndur politike në të gjithë kolektivat dhe grupet e xhirimit
SHOKU RAMIZ ALIA: Më fal se po të ndërpres pak. Më duket se ka një shabllon në punën e institucioneve që merren me propagandën. Po marr Kinostudion, Lidhjen e Shkrimtarëve, Televizionin dhe gazetën që janë thellësisht organe ideologjike dhe politike. Tërë këto organizata, përçojnë vijën e Partisë dhe e shpjegojnë atë secila në gjininë e artit që i përket. Pra nuk mund të konceptohet që Kinostudio, janë apo s’janë anëtarë partie punonjësit e saj, të ketë dallime në aspektin ideologjik dhe politik. Luftëtarë të qartë për vijën e Partisë në këtë organizatë, duhet të jenë të tërë. Sepse militojnë për të njëjtën çështje. Po kështu duhet të jenë punonjësit e Televizionit, gazetës, etj. Punonjësi i Kinostudios kur bën një film, ka për qëllim që të arrijë diçka, të transmetojë një mesazh të filozofisë sonë. Për këtë qëllim ai gjen mjetet dhe mënyrën. I theksoj këto çështje se kam përshtypjen se organizimi ideo-politik bëhet njëlloj, si te kombinati i drurit ashtu edhe në Kinostudio, si te kooperativa e Pezës ashtu edhe në Kinostudio.
SHOKU PIRRO KONDI: Ka njëfarë diferencimi…
SHOKU DRITERO AGOLLI: Përshembull në Lidhjen e Shkrimtarëve format e edukimit, ndalen më shumë në anën estetike. Pra nuk i bëjnë njëlloj me të tjerët.
SHOKU RAMIZ ALIA: Nuk ka pse të bëhen kudo njëlloj format e edukimit. Përshembull do të ishte e vlefshme që për filmin “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” të Dhimitër Anagnostit, i cili është një nga filmat tanë më të mirë, të bëhet një bisedë kolektive me punonjësit e kinostudios. Atje Dhimitri, mund të flasë si dhe pse e konceptoi filmin në këtë mënyrë. Kështu do të dilte në pah, qëllimi dhe fryma patriotike, atdhedashuria dhe forca e popullit. Pra, duke trumbetuar, si nëpërmjet filmit ashtu dhe nëpmjet bisedës me kolegët e tij, një çështje të madhe edukative, Dhimitri bën punën e tij si komunist, i ngarkuar ose jo nga Partia.
A ka më të efektshme se kjo formë edukimi në specifikën e një kolektivi të tillë, ku duke shpjeguar disa detaje, që janë artistike, profesionale, trasmetohet një përmbajtje e tërë ideologjike, politike etj.
Kjo mund të bëhet jo vetëm në Kinostudio, por edhe në Televizion. Deri edhe regjisorja Vera Grabocka, që ndërton skenarin e një festivali, mund t’i flasë kolektivit se me çfarë mendimesh dhe idesh ka për qëllim të trasmetojë nëpërmjet tij. Po një bisedë interesante mund të bënte edhe Pirro Milkani, i cili kohët e fundit ka dalë në ekranin televiziv si konferencier dhe këtë punë e ka kryer mjaft mirë. Edhe ai me mënyrën se si e udhëheq emisionin, transmeton disa mendime, disa ide të cilat mund t’i zbërthejë dhe t’ia bëjë të njohura kolektivit të Televizionit, apo atyre që u intereson kjo punë.
Kështu puna edukative dhe politike me njerëzit nuk mund të bëjme format e vjetra klasike, por në forma të kapshme, sipas mjediseve dhe interesave të punës dhe kjo praktikë do të vlente më shumë se sa një shpjegim a zbërthim teorik i vendimeve të Kongresit të 9-të të Partisë, etj.
Diskutimet krijuese janë një punë e madhe edukative.
Nexhatiu tha se mund të merren tema e motive për skenarë edhe nga letërsia kosovare. Kjo detyrë është politikisht e vështirë, po sa me interes do të ishte të pasqyrohej lufta që po bëjnë kosovarët. Sa frymëzuese janë për çdo shqiptar qëndrimet e atyre djemve kosovarë 10-12 vjeçarë që dalin para tankut me një trimëri dhe heroizëm të madh! A mund të realizohet me këto motive një vepër kinematografike? Fryma patriotike e këtyre qëndrimeve është madhështore dhe ne aktualisht kemi nevojë për ta kultivuar këtë frymë tek njerzit tanë. Por kërkohet një shmangie ndaj implikimeve që mund të lindin nga ana politike. Megjithatë mund të gjenden edhe disa forma për t’i kapërcyer këto vështirësi, mund të bëhet edhe ndonjë diskutim midis krijuesish për këtë qëllim.
SHOKU FOTO ÇAMI: Ismail Kadareja e gjeti një rrugë për të shkruar një temë të tillë…
SHOKU RAMIZ ALIA: Po, Ismaili e arriti këtë në novelën “Krushqit janë të ngrirë”. Artistët mund të gjejnë rrugët që kërkohen. Në letërsi ndoshta është më lehtë të gjenden rrugë, se letërsia manovron me frazeologjinë, kurse në film, trasmetimi bëhet me figurë, prandaj është një çikë e vështirë. /Memorie.al
Vijon në numrin e ardhshëm
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
