Nga Reshat KRIPA
Pjesa e katërmbëdhjetë
Memorie.al / Arbëri qëndronte në qoshkun e tij në sallë, duke pritur mbërritjen e avionit që do ta çonte në një botë tjetër dhe meditonte. Meditonte dhe ëndërronte rrugën plot hithra e ferra, nëpër të cilën kishte kaluar jeta e tij. I kujtoheshin brengat që e kishin shoqëruar vite me radhë. Kishte shumë pasione. Donte të bëhej jurist, gazetar, mjek, inxhinier, artist, shkrimtar apo çfarëdo tjetër gjë, që të mundësohej. Por fati e kishte dënuar që të mos arrinte asnjë, nga majat e ëndërruara. Zhgënjimin e haste në çdo hap të jetës.
Qeveria demokratike miratoi një ligj që u jepte të drejtën ish-të Përndjekurve dhe Burgosurve Politikë, të vazhdonin studimet e larta, pa zhvilluar konkurs paraprak, siç zhvillohej zakonisht. Zbatimin e këtij ligji, e kishte zyra ku ishte drejtor Arbëri, por me kusht që te merrte edhe miratimin e Shoqatës së ish-të Përndjekurve politikë. Arbëri qëndronte në zyrën e tij, duke lexuar një shkresë. Trokiti porta:
– “Urdhëroni”! – Foli Arbëri.
Në zyrë hyri Ibrahimi dhe po qëndronte si i ngrirë.
– “Po ku je more Ibrahim, që na u shfaqe kështu papritur”? – I tha Arbëri me një ton ironik.
Ibrahimi nuk fliste.
– “Fol, pse hesht? – Vazhdoi Arbëri. – Ku vajti ajo ligjërata jote, kur bilbilosje para organeve të Sigurimit të Shtetit”.
Sipas të thënave të disa prej bashkëvuajtësve të tjerë, Ibrahimi u kish dalë edhe atyre, dëshmitar në gjyq. Nuk kishte mjaftuar vetëm me rastin e tij. Dalja dëshmitar, i ishte bërë një profesion i dytë.
– “Më fal, – foli së fundi ai. – Isha i detyruar ta bëja”.
– “Po për të tjerët, i detyruar ishe? – E ndërpreu Arbëri. – Mjaft më me dokrra, më thuaj përse ke ardhur”?
– “Dua të vazhdoj studimet e larta”.
– “Shko më parë, merr miratimin e Shoqatës së ish-të Përndjekurve dhe Burgosurve Politikë”.
– “Shkova dhe nuk më pranuan”.
– “Atëherë çfarë kërkon? Mos unë duhet t’iu fal”?
– “Pikërisht”.
– “Nuk mundem. Vazhdoni jetën. Pyeteni ndërgjegjen tuaj dhe në rast se ajo do t’iu përgjigjet, do të thotë se jeni penduar me të vërtetë. Por kjo do kohë dhe varet nga veprimi juaj. Vetëm atëherë, keni të drejtë të kërkoni diçka”.
Ibrahimi u largua me kokën ulur.
“Ndërkohë Arbëri, vazhdonte vitin e dytë të fakultetit Juridik, me korrespondencë. Ishte, si gjithmonë, në krye të renditjes së studentëve të shkëlqyer. Blerina, ishte emëruar drejtoreshë e shkollës, ku kishte marrë maturën. Ishin një familje model. Zoti u kishte falur edhe një vogëlush, me emrin Sokol, emrin e gjyshit të tij. Sapo i kishte mbushur tre vjeçët.
Një mbrëmje po bisedonin për çështjet e ditës. Arbëri kishte ditë, që ishte pak i shqetësuar. Kishte kërkuar nëpër dokumentet e shumta që i kishte lënë e ëma, mos gjente ndonjë numër telefoni të gjyshit, që ishte në Amerikë, por ishte e kotë. E ëma kishte mbi tridhjet vjet, që nuk kishte patur korrespondencë me të. Me përjashtim të rreth dhjetë viteve të para, që shkëmbenin herë pas here ndonjë bisedë telefonike, ato ishin ndërprerë. Një urdhër i fshehtë i qeverisë komuniste, i kishte prerë marrëdhëniet me të afërmit që banonin jashtë vendit. Kështu që, normalisht, e ëma nuk mund të kishte ndonjë numër.
Papritmas tringëlliu zilja e telefonit. Arbëri ngriti receptorin.
– “Alo”!
“Një zë i dridhur, foli”:
– “Jam gjyshi, ju flas nga Shtetet e Bashkuara”.
Arbëri u trondit.
– “Gjyshi”?
Ndenji disa minuta i heshtur.
– “Ju thashë jam gjyshi juaj, Shkëlzeni”, – përsëriti zëri nga receptori.
– “Më falni gjysh, më falni! – filloi të fliste Arbëri. – Nuk e prisja. Kam kohë që mundohem të lidhem me ju, por nuk kam mundur dot. Jam nipi juaj, Arbëri. Si jeni gjysh”?
– “Mirë, biri im, mirë. Biseda që po bëjë me ty, zëri yt, po më japin një kënaqësi të pa përfytyruar. Kam vite që e pres këtë ditë dhe së fundi ajo erdhi. Qofsh i lumtur, biri im”!
Biseda vazhdoi gjatë. Gjyshi i tregoi Arbërit, se si kishte mundur të lidhej me të. Me anën e të arratisurve që kishin shkuar në Amerikë, kishte mësuar për fatin e dhëndrit, Sokolit, për qëndrimin e Afërditës, me djalin e saj, fejesën e tij me Blerinën…! Pas ndryshimeve demokratike, kishte takuar edhe shqiptarë të tjerë, që kishin shkuar atje dhe i kishte pyetur.
Së fundi ishte interesuar në Ambasadën Shqiptare në Uashington dhe nuk u ishte ndarë atyre, deri sa i kishin gjetur numrin e telefonit të Arbërit. Në fund i kishte thënë, se me gjithë moshën e madhe që kishte, gati te nëntëdhjetat, do të vinte në Shqipëri. Donte të shikonte edhe njëherë atdheun e tij të dashur dhe njerëzit e tij të shtrenjtë. Ishte malli që e shtynte.
Dita e mbërritjes arriti. Në aerodromin që ndodhej në veri-perëndim të kryeqytetit, kishte shkuar Arbëri me Blerinën dhe Sokolin e vogël. Së bashku me ta, ishte edhe një bashkëvuajtësi i Arbërit, që kishte qenë mik dhe shok klase me Shkëlzenin. E quanin Dritan. Arbëri mendohej se a do të ishte në gjendje ta njihte gjyshin e tij. Në fotografitë që i kishte lënë e ëma, ai ishte një djalë i ri, kurse tani do të shihte një plak të moshuar. Kishte përgatitur një tabelë, ku ishte vizatuar një tufë me lule dhe ku ishte shkruar: “Mirë se vini gjysh Shkëlzeni, mirë se vini”!
Avioni mbërriti. Padurimi ishte i madh. Minutat kalonin dhe gjyshi nuk po dukej. Së fundi filloi dalja e pasagjerëve. Midis tyre dalloi një burrë veshur me një kostum shik të zi dhe me një kollare dhe republikë në kokë.
– “Ai duhet të jetë”, – mendoi Arbëri.
I doli përpara dhe duke ngritur tabelën thirri:
– “Gjysh”!
Gjyshi qëndroi, vështroi nga Arbëri, hapi krahët dhe tha:
– “Eja bir, eja përqafoje gjyshin tënd”!
U hodhën në krahët e njeri-tjetrit. Nuk shkëputeshin dot. Përqafoi edhe Blerinën dhe mori në krah Sokolin e vogël dhe duke e ngritur lart foli:
– “Ti je e ardhmja e atdheut”!
– “Po me mua, a nuk do të takohesh”?! – Pyeti Dritani që qëndronte aty pranë e, Shkëlzeni e vështroi nga koka te këmbët. Ishin të dy bashkëmoshatarë.
– “Nuk po më njeh”?! – foli përsëri Dritani.
– “Nëse memoria ime nuk është shuar, ti je miku im”, Dritani, je shoku im i klasës”, – tha Shkëlzeni me një zë që i dridhej nga emocioni.
U përqafuan. Nuk e besonte kurrë se do të takonte mikun e tij të dikurshëm, në ditën e mbërritjes në Shqipëri.
U nisën. Gjatë të gjithë rrugës, biseda nuk pushoi. Pas dy ditësh, Arbëri shtroi një drekë, për nder të gjyshit të tij. Në të morën pjesë personalitete të njohura të qytetit. Shkëlzeni kishte mbaruar studimet e larta dhe kishte mundur të arrinte të bëhej president i një shoqërie elektronike. Kështu që biseda, ishte e një niveli të lartë.
Arbëri mori lejen e zakonshme dhe e shëtiti gjyshin, në pothuajse të gjithë Shqipërinë. Vizituan edhe varrezat, ku ai vendosi tufa me lule. Gjyshi ishte i ngazëlluar. I propozoi nipit, të bënin bashkim familjar, në mënyrë që të përfitonte shtetësinë amerikane. Arbëri pranoi.
Gjyshi shkoi në Ambasadën e Shteteve të Bashkuara dhe bisedoi për këtë çështje. Ata i treguan dokumentet, që duhej të plotësonin. Formalitetet u kryen. Ambasada njoftoi se Arbëri duhej të shkonte familjarisht në Shtetet e Bashkuara, për t’u pajisur me “green card“.
Një muaj më pas, gjyshi me nipin dhe familjen, u nisën për në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Arbëri qëndroi një muaj, aq sa ishte e nevojshme për të marrë “green card‘- ën. Nuk mund të qëndronte më tepër. Atdheu e thërriste. Atje kishte varret e prindërve, kishte punën dhe miqtë e tij, pra kishte jetën e tij.
Kaluan edhe tre vite të tjera. Vendi ishte zhytur në një kaos prej nga ishte vështirë të largoheshe. Shiheshin turma të tëra njerëzish që dilnin rrugëve të qyteteve duke thirrur dhe ulëritur. Në fytyrat e tyre nuk shihje gjë tjetër veçse një egërsi shtazarake.
Dëgjoheshin thirrje për përmbysje. Kudo shiheshin djegie dhe shkatërrime. Turma njerëzish detyroheshin të braktisnin atdheun, kush me anije, kush me makina dhe kush në këmbë. Nuk ishin të pakta vrasjet e personave që shërbenin në organet shtetërore dhe, çuditërisht, pas tyre dëgjoheshin thirrjet:
– “I vrau qeveria! I vrau qeveria”!
Arbëri i shikonte dhe meditonte. Përse? Përse t’i vriste qeveria njerëzit e saj? Përse kjo egërsi në fytyrat e turmës? Kush e kishte shkaktuar? I kujtoheshin mijra të vrarët, dhjetramijra të burgosurit dhe të internuarit dhe në ta nuk kishte parë kurrë një urrejtje, një egërsi të tillë.
Si kishte mundësi, që vetëm pesë vjet nga vendosja e pushtetit demokratik, populli të ngrihej kundër tij?! Njerëzit pëshpëritnin se ishte humbja e parave që kishin depozituar në disa firma fantazma që e kishte shkaktuar këtë revoltë. Po atëherë përse nuk ngriheshin kundër këtyre firmave por sulmonin qeverinë?
Një lajm qarkullonte në qytet. Një manifestim madhështor do të zhvillohej në sheshin kryesor të tij. Turma të ekzaltuara rendnin drejt sheshit. Ai u mbush plot e përplot si asnjëherë tjetër. Në një cep të tij qëndronte Arbëri. Kishte shkuar të shikonte se çfarë do të ndodhte.
Mitingu filloi. Në tribunë doli Resuli dhe filloi të fliste. Foli e foli sa nuk la më bateri pa derdhur kundër qeverisë. Papritmas demokrati na ishte kthyer përsëri në origjinën e tij. Arbëri nuk mundte ta dëgjonte më. Mbylli veshët me duar.
Resuli fliste ndërsa atij i dilnin para sysh ditët e qëndrimit në qelitë e sigurimit. I dilnin ngjarjet e kaluara në kampet e punës së detyruar dhe mbi të gjitha fundi i mikut te tij Xhavitit. I dilnin ditët e para të përmbysjes së madhe. Nuk kishte parë atëherë në fytyrat e pjesëmarrësve të saj egërsinë që shihej tani në fytyrat e të rebeluarve.
Duke kujtuar këtë skenë Arbëri pyeste:
– “A ka vrasës midis nesh? Cilët janë ata”?
Përgjigja ishte e prerë; “Po”. Ishin hetuesit dhe ish-punonjësit e Sigurimit të Shtetit. Ishin prokurorët dhe gjykatësit e pashpirt, që mbartnin në ndërgjegjen e tyre qindra dhe mijra të vrarë apo të vdekur nëpër burgje, të cilëve nuk u diheshin as varret. Ishin spiunët e tipit të Mersinit, që prisnin rastin për të groposur përsëri, njerëz të tjerë. Kjo sepse nuk kishte vepruar drejtësia!
Me rrëzimin e monumentit të diktatorit, që kishte ndodhur gjashtë vite më parë, kishin menduar se kishin rrëzuar edhe sistemin që ai përfaqësonte por, në të vërtetë, kishin rrëzuar vetëm bronzin e atij monumenti dhe shpirtin e tij e kishin lënë të lirë të endej nëpër vend dhe të përgatiste katastrofa të tjera si kjo që po ndodhte në ato ditë.
Por ishin edhe një lloj tjetër vrasësish, më të rrezikshëm dhe më kriminelë se të parët! Ishin ata, dyfytyrëshit, që ndonëse të veshur me petkun e demokratit, prisnin ditën e nesërme për t’i ngulur thikën pas shpine demokracisë së brishtë që po ndërtohej! Ata mund t’i gjeje kudo. Mund t’i gjeje në qeveri, në parlament, në sistemin e drejtësisë, në partitë politike, në shoqatat. Në vend të ndëshkimit të merituar, ata sot bridhnin lirisht duke derdhur helm në ndërgjegjen e njerëzve. Një nga këta ishte edhe Resuli.
Ata ngjireshin duke thërritur:
– “Jemi te pafajshëm! Fajin e kishte sistemi i përmbysur”!
Sikur të mos ishin këta njerëz pa princip, që e kishin mbajtur gjallë atë sistem, për gati një gjysmë shekulli. Dhe Arbëri pyeste veten:
– “Kush pra paska qenë fajtori, për gjithë këtë katrahurë që kishte mbuluar vendin?! Kush kishte qenë fajtori? Mos vallë paskemi qenë ne, që e paguam me jetët tona”?!
Atij i kujtohej një sentencë e Giovani Sartorit, që në librin e tij; “Edhe njëherë për teorinë e demokracisë”, shkruante: “Njerëzit që kurrë nuk e kanë njohur diktaturën dhe tiraninë, e kanë të lehtë të jepen pas retorikës për lirinë, duke harruar fare realitetin e thjeshtë e të tmerrshëm, të shtypjes së njëmendtë, atje ku ekziston përnjëmend”!
Në këtë kohë u publikua njoftimi i Ambasadës Amerikane, i cili kërkonte largimin e të gjithë qytetarëve të saj nga Shqipëria. Ajo njoftonte të gjithë qytetarët amerikanë që ndodheshin në Shqipëri, të grumbulloheshin në kryeqytet, pasi ajo do të vinte në dispozicion të tyre aeroplanë, për t’u larguar.
Një telefonatë tringëlliu në shtëpinë e Arbërit. Ishte gjyshi që kishte marrë vesh lajmin e ambasadës dhe e njoftonte atë të nisej së bashku me ta. Për këtë kishte biseduar edhe me ambasadorin amerikan në Shqipëri. Arbëri vendosi. Do të nisej. Një ditë më parë shkoi në varreza dhe u përul para varreve.
– “Babë, nënë, më falni! Po ju braktis! Po braktis edhe atdheun! Por jam i detyruar. Ju premtoj se do të kthehem përsëri”.
Takoi Petritin dhe i la amanet varret. Ai premtoi se do ta mbante amanetin e tij. U nis për në aerodrom.
Zëri i altoparlantit, foli në gjuhët shqipe dhe angleze:
– “Të gjithë pasagjerët e linjës Tiranë – New York, të hipin në avion”.
Arbëri hezitoi.
– “Arbër përse mendohesh”? – e pyeti e Blerina.
– “Në këto çaste më del para syve e gjithë jeta ime, jotja dhe e djalit dhe nuk e di nëse kemi zgjedhur rrugën e drejtë, për t’u larguar…”?!
– “Përse ky hezitim”?
– “Për gjendjen në të cilën po e braktisim atdheun, kur frenat e tij po i marrin në dorë, po ata që ishin varrmihësit e tij, ndërsa ata që luftuan dhe u sakrifikuan për këtë ditë, kanë mbetur në mëshirën e atyre, që deri dje u çorën për diktatorin dhe iu zunë kallo duart, nga brohoritjet për të!
Dikush mund të më thotë, se duhej të qëndroja për t’u bërë ballë atyre, por e shoh se është e kotë. Ujqërit, nuk i lenë dhentë të kullosin të lira dhe mua me dhembin sytë, kur shoh ujqërit të drejtojnë shtetin”!
Të tre zunë vendet e caktuara. Nuk vonoi dhe avioni u nis.
– “Lamtumirë, apo më mirë mirupafshim, i shtrenjti atdhe”! – tha Arbëri.
– “Mirupafshim! Një ditë do të kthehemi përsëri”, – u përgjigj e Blerina. Por, a do të kthehen vallë?! Memorie.al
