Nga SIMON MIRAKAJ
Pjesa e trembëdhjetë
“Kampeve nën hijen e Tomorrit, 44 vite internim”
– Kujtime –
H Y R J E
Memorie.al / Këto kujtime i kam hedhur në letër pas një periudhe të gjatë hezitimi. Kjo mbase, sepse subjektet i kisha gjithnjë të freskëta në mendje, që më ndiqnin pa mëshirë gjatë viteve pas rënies së komunizmit. Por vjen një moment – kur koha bën të vetën – dhe pamjet e tmerrit dhe të pësimeve, erdhën duke m’u zbehur – thuajse pësimet kaluan në harresë. Atëherë vendosa t’i ripërsëris ngjarjet më mbresëlënëse – fillimisht në mendje – derisa morën trajtën e këtyre rrëfimeve. Sado të zbehta që mund të duken këto rrëfime – krijojnë idenë e realitetit të ashpër dhe mjeran të kampeve.
Ne e kishim shtëpinë më afër, të gjithë erdhëm dhe u përqafuam me njeri tjetrin e pimë nga një gotë raki e secili shkoi pranë familjes.
Po tani…?! Tani drejt e te motra, pastaj në Gradisht, te Mojsi, Xhina, Leka e Nan Palja, që e kishim si nanën tonë. Nan Palja, kur na pa, thirri Klorën, vajzën e Pashuk Mirakajt, i cili ishte vra në arrati, më 1946-ën.
“O Klorë, erdhën djemt”! – vuri dorën në zemër. Ne e kapëm shpejt dhe e përqafuam. Ajo fshinte lotët duke pyetur?
“A u liruet”?
“Po u liruam”.
Tani mbas shumë vitesh, ka dalë një dokument i nxjerrë nga Arkivi i Ministrisë së Brendshme, kur e shikon nuk mund t’iu shpëtosh emocioneve. Ai vërtetim, të kthen në ato vite të tmerrshme, ku puna e rëndë e pasiguria për jetën, të shfaqej çdo ditë.
Ne përveç apelit që ishim të detyruar me u paraqitë dy herë e tre herë në ditë, ne survejoheshim në çdo minut e sekondë, në çdo lëvizje, nga njerëzit e tyre. Çdo ditë i luteshim zotit, që të na jepte forcë, për mos me u korit. Ata në çdo mbledhje deklaronin se; “Do t’ua bënin jetën e mërzitshme armiqve, që kemi këtu”.
“Ma mirë me vdekë në kam, si burrat, sesa me jetue si zvarranik”. Kjo ishte lutja jonë, duhesh me përballue një shtet kriminal, që e kishim mbi krye, pasi ne na i jepnin dënimet, çdo pesë vjet.
Për të komunikuar dënimet, Dega e Brendshme, kishte caktuar një oficer të Degës. Një kohë na sollën një oficer kufiri, me mbiemrin Shambro – ishte nga Krutja.
Më vonë caktuan një oficer policie, Rexhep Çuko. Kur u kthyem nga puna atë ditë, na vjen përgjegjësi i apelit, Bakiu, që na thotë:
“Ejani te zyra e Këshillit se ka ardhë një oficer nga Dega e Lushnjes. U bëme gati e morëm rrugën për te zyra, ku qëndronte oficeri duke na pritur. Ne e dinim arsyen e ardhjes së tij, se ne kishim mbushur dënimin e tetë, të përsëritjes. Nuk na bënte shumë përshtypje, ne e dinim se ishim të dënuar të përjetshëm prej atyre kriminelëve, por besonim se ka dhe një Zot, që do na shpëtojë një ditë.
Sokoli më thotë, kur po i afroheshim zyrës:
“Ai do na kërkojë të firmosim se morëm njoftim për dënimin, por ne nuk do ta firmosim”.
Unë i them:
“Ta firmosim e mos t’i nxjerrim telashe vetes, sesi e firmosëm e sesi nuk e firmosëm, pesëshen e dënimit, e kemi”. Në këto momente hymë brenda.
Oficeri nxori një copë letre e, lexoi:
“Sokol Pal Bib Mirakaj dënimi ju përsëritet dhe pesë vjet. Simon Pal Bib Mirakaj, dënimi ju përsëritet dhe pesë vjet të tjera. Firmosni këtu që ju njoftova”.
“Nuk firmos” – tha Sokoli, – jo nuk firmosim”, i thashë dhe unë e, dolëm nga zyra.
Pra në qershor të vitit 1989, na ri-dënuan përsëri, me nga pesë vjet të tjera. Siç thashë, Zoti është i madh e, na shpëtoi prej këtyre kriminelëve, duke u liruar me 4 korrik të vitit 1989. U liruam mbas 44 vjetësh, të një rrugëtimi shumë të gjatë e, shumë të mundimshëm e, krejtësisht të pafajshëm.
Ne na quanin “armiq”, po ne ishim armiq të diktaturës të padrejtësisë që shkaktoi komunizmi për 50 vjet, ata ishin armiq të Lirisë e të Demokracisë. Çdo kohë ka heronjtë e vetë.
Ju lutëm më thoni:
“A keni ndigjuar të dënohet tjetri 44 vjet, pa bërë asgjë”?!
PJESA E DYTË
JETA NË PAS DIKTATURË
Deti ëndrra ime
Pak ditë kisha që kisha fituar lirinë, të drejtën për të lëvizur nëpër Shqipëri. Mëndja më rrinte aty, te një pyetje, kur do ta shikoj detin… kur?! E kisha parë detin në hartë – e dija që kemi një bregdet prej katërqind kilometra, por ujin e tij, nuk e kisha prekur kurrë, as se kisha parë pafundësinë e tij, kisha dëgjuar që ujin e ka të kripur, e kisha parë detin në film e, njerëzit që laheshin, shtriheshin në rërë.
Kisha lexuar novelën “Plaku dhe deti” të Heminguejt, kisha krijuar një imazh për detin e bukurinë e tij. Po unë kur do ta prekja ngrohtësinë e tij? Kur do shtrihesha në prehrin e tij?! Unë nuk dija as not! Isha larë vetëm nëpër kanale, me ujë deri tek gjuri. Apelit të policisë i kisha shpëtuar, tani vetëm një apel kisha, atë të punës. Gjumi më ishte vrarë, më ishte bërë refleks të ngrihesha që në orën pesë. Merrja planin e punës tek brigadieri, tani na shikonin me një sy tjetër. I them Sokolit vëllait:
“Do nisem për në Durrës, do shkoj në det”.
“Mirë shko, po kujdes, se ti nuk di as not mirë”.
“Po shkoj me e pa detin, me ju prezantu, e ta pyes, nëse më pranon…”!
“Të kujtohet operativi Kosta Sillo, kur i kërkonim leje, për të shkuar në Savër, na thoshte:
“Nuk ju pranon Savra…”!
“Merri leje brigadierit, mos harro”!
Sokoli më tha:
“Nuk na u ndanë lejet”!
Dola nga shtëpia e pashë brigadierin, që shpërndante planin e punës.
“Hë, – më tha…! – Nuk qenke për punë sot”, pasi më pa që nuk isha veshur si për punë, kisha veshur një palë pantallona doku dhe një këmishë me krahë të shkurtër.
“Jo, kam ardhur të kërkoj leje, për dy ditë….”!
“Çfarë thua Monçi, sa të duaç are”!
“Faleminderit! – e u largova. Dola në rrugë duke pritur për ndonjë mjet. Autobusi vinte në Gurëz, e ndalonte edhe përballë Gjazës, ku banoja. Nga ora tetë arriti, ishte një autobus me të ardhë keq të dukej se po jepte shpirt, u ngjita e zura vend në karrige. Më dukej se të gjithë, më shikonin mua. Në orën dhjetë arritëm në Lushnje, u drejtova tek stacioni i trenit, preva biletën dhe u ula në një stol duke pritur.
Trenin e kisha parë për herë të parë, kur punoja në kodrat e Dushkut, për të udhëtuar me tren, ishte hera e parë. Dëgjova zhurmën e sirenës, pashë njerëzit që nxitonin që të hipnin, kishte shumë njerëz, ndoshta shkonin në plazh: ishte korrik, vapë e madhe. Treni u nis unë rrija në korridor, në dritare, doja të shikoja.
Ja Rrogozhina! Zbritën disa, treni u nis përsëri.
“Po tani, – pyeta njërin aty afër, – ku ndalon”?
“Ndalon në Kavajë”.
“Cili stacion është më afër detit, ai i Golemit? Të lutem kur të jemi afër, a mund të më tregosh”?
“Patjetër”.
Nxora një cigare ‘DS’ (Durrës Special), ia ofrova dhe pasagjerit që do më ndihmonte, ai më tha:
“Faleminderit por nuk e ndez, po i afrohemi Golemit”.
“Ooo, ja deti” bërtita unë.
“Nuk ke qenë ndonjëherë në det”? – më pyeti pasagjeri që e kisha afër. Pa kthyer kokën, i thashë: “Jo”.
“Më fal, a mos keni dalë nga burgu”?
“Jo, nga internimi”, – i thashë unë.
“E po shyqyr që qenkeni liruar, edhe unë e kam pas xhaxhain në burg… e ndërkohë treni u ndal…!
“Zbrit, – më tha, – ky është Golemi, kujdes kur të kalosh rrugën nga makinat”.
“Mirupafshim”! – u përshëndetëm.
Po tani?! Kalova rrugën, pashë njerëz që drejtoheshin për nga deti dhe unë ecja mbrapa tyre. Mbas pesë minutash, arrita në plazh. Plazhi ishte plot, deti kaltërosh shtrihej përpara meje, pa fund. Eca mbi rërë e, në fund të saj, u ula duke e soditur. Hoqa atletet, tërhoqa pantallonat deri tek gjuri, e u futa në det.
M’u morën mendtë, dola e u ula përsëri, ndeza një cigare e ndiqja tymin e saj që zhdukej në ajrin e nxehtë. Shikoja njerëzit të shtrirë mbi peshqirë, të tjerë që laheshin. Një zë nga brenda u drejtohej plazhistave.
“Ej, e dini ju që unë e shikoj detin për herë të parë”?!
Fika cigaren e u futa përsëri në det, në breg të tij. Mbusha grushtet me ujë, lava fytyrën e, vura pak ujë në buzë, por ishte i kripur. U futa pak më thellë, deri ku uji vinte deri tek gjuri dhe ecja në ujë. Ndeja dy orë, duke soditur, u vesha e dola në rrugë, për te stacioni i trenit, për t’u kthyer andej nga kisha ardhur. Ëndrra për të parë detin, u bë realitet në moshën 44 vjeç!
Gjazë, 12 Korrik 1989.
Rrëzimi i bustit të diktatorit
-20 shkurt 1991-
Kanë kaluar 33 vjet nga ajo ditë, ditë e cila zor se do të shuhet nga kujtesa jonë. Kishte pak kohë që në kishim fituar lirinë, më mirë me thane, na ishin zgjidhur vargonjtë nga duart e këmbët. Se i lirë nuk mund të jesh, kur nuk ke as pronë e, as shtëpi, ne na ishin marrë të dyja, na ishte marrë jeta. Kishim fituar diçka, nuk dilnim më në apel, nuk do kërkonim më leje operativit, për të shkuar në qytet apo, te motra e vëllezërit, që ishin në një kamp tjetër internimi.
Në punë shkonim çdo ditë, punonim deri në drekë, nuk mund të rrinim më shumë, nuk na rrihej, ditët nuk i ngjanin njëra tjetrës. Diktaturat po shembeshin, radio e dorës, na shoqëronte çdo ditë, duke na mbajt në korrent me ngjarjet, dëgjonim lajmet. Ishim në dijeni të ngjarjeve të rrokullisjes së komunizmit, që kishte shkaktuar aq shumë tragjedi.
Nga ora 13.30 minuta, u nisa me gjithë vëllain Sokolin, për te Deda, aty gjetëm vëllezërit Dine, Tomorrin e Sazanin, si dhe Pal Kaziun, Frida Sadedinin, që jetonte me Markagjonët.
Sapo u përshëndetëm, Frida nxori letrat, bëri gati tavolinën për poker. Luanim poker, për të vrarë kohën nga një herë, luanim me grosh, ½ lek kokrra, emocionet e lojës, ishin sikur po luaje me miliona. Në një tur, unë nuk u futa në lojë dhe po shikoja lojën, kur nga ora 14.30 minuta, dëgjoj fëmijët që bërtisnin: “E hodhën xhaxhin Enver”. Menjëherë dola, fëmijët bërtisnin me të madhe: “E hodhën bustin e xhaxhit Enver”.
Hyra brenda në dhomë: “Ndizeni radion të dëgjojmë lajmet, se kanë rrëzuar monumentin e diktatorit”. Gazetari i Radio-Televizionit Shqiptar, Alfons Gurashi, transmetonte momentet e rrëzimit, loja sigurisht u ndërpre, një gëzim i pa parë, emocione të papërsëritura. U larguam nga Deda, për në shtëpi. Po dëgjonim lajmet.
Në orën 18.00 hapëm televizorin, Alfons Gurashi apo dikush tjetër, kishte filmuar rrëzimin e monumentit, ne rrinim si të shtangur, duke parë grumbullin e njerëzve pranë monumentit që i hodhën litarin në qafë dhe e tërhoqën zvarrë. Në momentin që i hodhën litarin, ne i luteshim zotit:
“Zot shpëtoi ata njerëz”, – se kishim frikë, kur të binte, mos ziente njeri. Monumenti u mbulua nga njerëzit që kishin hipur sipër e, tërhiqej zvarrë nga makina. Ne e festuam me një darkë të shijshme, duke fshirë lotët nga gëzimi.
Mu kujtuan fjalët e të ndjerit Dedë, që në një shëtitje që po bënim bashkë, duke hequr llullën nga goja, më tha: “Simon ka rënë një metal, është tërheq zvarrë një monument metali e, jo komunizmi”.
Sot mbas 33 vjet në demokraci, pavarësisht disa arritjeve, thënia e tij, më duket profetike. Memorie.al
Vijon numrin e ardhshëm
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
