Nga Ramadan Ilnica & Qemal Biraku
Pjesa e tretë
Memorie.al / Materialet e këtij shkrimi që po publikojmë më poshtë në disa numra, janë përgatitur në bazë të dokumenteve të Shërbimeve Sekrete shqiptare, gjatë një periudhe kohore, që nis në fund të viteve ´70-të dhe ka përfunduar në fillimet e viteve ´80-të, atëherë kur edhe populli i Kosovës u hodhë në demonstrata masive, duke kërkuar më shumë pavarësi. I gjithë ky material i referohet një dosjeje sekrete, që agjentë të Sigurimit të Shtetit Shqiptar, kanë mundur të vjedhin nga kasafortat sekrete të Divizionit 11, në Ushtrinë e Jugosllavisë të asaj kohe. Dosja “Kosova”, e përpunuar nga struktura të specializuara të Shërbimeve Sekrete shqiptare, ka qenë e porositur nga Byroja Politike e Komitetit Qendror të PPSH-së, me interesim personal të Enver Hoxhës, pak vite përpara se ai të vdiste.
Serbët nuk kanë plan shtetëror për marrjen e Kosovës
“Edhe vet mënyra e kryerjes së kolonizimit sipas metodës nuk u zbatua siç duhet. Më e rëndësishmja është se për një problem të tillë, me kaq rëndësi, nuk ekziston një plan i caktuar shtetëror, të cilit duhet t’i përmbahej e zbatonte çdo regjim. Punohej copë-copë, sot për nesër, çdo ministër prishte të vjetrën atë të paraardhësit të tij, por duke mos krijuar edhe ai vetë diçka solide.
Ligjet e rregullat ndryshoheshin, por edhe ashtu të dobëta nuk viheshin në jetë. Disa, sidomos deputetët, po të ishin nga vise të vjetra, kur nuk mund të fitonin mandatin nga ajo kombësia e tyre, shkonin poshtë në jug dhe kërkonin mandatin nga kombësia e tyre, duke rrezikuar kështu interesat e mëdha nacionale e shtetërore. Aparati i kolonizimit ishte mjaft i shtrenjtë, i fryrë dhe i mbushur me njerëz jo vetëm të papërgatitur nga ana profesionale, por edhe shpesh mendjemëdhenj e të paaftë, kështu që puna e tyre përbënte një pikëpyetje në vetvete”.
Gabimi me kolonët malazezë
“Edhe disa mijëra familje që u vendosën pas luftës e këtej nuk zunë rrënjë në vendin ku u vendosën. Në Kosovë pati sukses më shumë, sidomos në luginën e Llapit, ku topliçanët depërtuan nga veriu në jug. Këtu janë kolonitë më të vjetra të përziera me elementë nga krahinat tona të ndryshme, ndërsa në Drenicë e Metohi, si krahina më të qëndrueshme, nuk patëm sukses. Asnjëherë nuk duhet bërë kolonizimi vetëm me malazezë. Jo për shkak se ata janë element i keq kolonizues, por për arsye të prirjeve të tyre për blegtori, sepse kjo ka të bëjë vetëm me gjeneratën e parë.
Gjenerata e dytë është krejt ndryshe, më aktive dhe më praktike. Fshati Petrovë në Miroç, sipër Danubit, që është i banuar vetëm nga malazezë, është fshati më i përparuar në Krajine. Dhe sot në Serbi, mund të gjenden me mijëra familje të përparuara, veçanërisht në Toplicë dhe Kosanicë, që janë malazezë të gjeneratës së parë dhe u përzien me elementë përparimtarë.
Kjo është veçanërisht e rëndësishme për Metohinë, ku mbështetja direkt në vatrën e vjetër bënë të mundur ruajtjen e zakoneve dhe të shprehive të vjetra. Për këtë arsye ka patur kaq pak sukses kolonizimi në të gjithë Metohinë. Duhet pranuar se të gjitha kolonitë kanë qenë të vendosura mjaft keq, nëpër toka kodrinore, me driza dhe jo pjellore, si dhe gati krejtësisht të pa furnizuar me mjete të domosdoshme bujqësore. Ndërkohë ato duheshin ndihmuar shumë më tepër, pasi janë koloni me elementin më të varfër malazez”.
Shqiptarët mbajtën me fanatizëm tokat më të mira
“Pa dyshim, shkaku kryesor i mossuksesit të kolonizimit tonë në ato vise ishte se tokat më të mira mbetën në duar të shqiptarëve. E vetmja mënyrë e mundshme për kolonizimin tonë në masë, në ato vite, ka qenë marrja e tokave shqiptare. Mbas luftës, në kohën e rebelimit dhe të aksioneve të komitëve, do të dëboheshin lehtë një pjesë shqiptarësh për në Shqipëri, duke uzurpuar pronat e tyre. Përsëri kthehemi te gabimi ynë trashanik, te konceptet tona pas luftës, mbi të drejtën e posedimit të tokës.
Në vend që të shfrytëzonim konceptin e vet shqiptarëve, lidhur me pronësinë e tyre mbi tokën e uzurpuar dikur, gjë që rrallëkush prej tyre ka pasur tapinë e Turqisë, dhe këtë mund ta ketë patur vetëm për tokën e blerë, neve në dëmin tonë nacional e shtetëror jo vetëm që i lejuam të gjitha ato uzurpime, dhe aq më keq që i mësuam shqiptarët me idetë e Evropës Perëndimore, mbi posedimin e pronës private. Në këtë mënyrë ua dhamë vetë këtë armë në dorë, me të cilën dhe mund të mbrohen, t’i mbajnë tokat më të mira dhe të na e bëjnë të pamundur nacionalizimin në favor tonë të viseve më të rëndësishme.
Nga e gjithë kjo që u tha më lart del se metoda e përgjithshme e deritanishme e politikës sonë të kolonizimit në jug, nuk kanë dhënë ato rezultate, të cilat, në të vërtetë, duhet t’i arrinim dhe që tani qëndronin përpara nesh si një detyrë e madhe dhe emergjente shtetërore. Këto metoda nuk i kemi kritikuar për hir të kritikës, por që në bazë të eksperiencës së mëparshme të gjejmë rrugët e drejta për zgjidhjen e kësaj çështjeje madhore”.
Shqiptarët të ndihmuar nga imperializmi italian për çështjen e tyre
“Ky bllok shqiptarësh përreth maleve të Sharrit është i një rëndësie të madhe nacionalisto-shtetërore e strategjike për shtetin tonë. Blloku shqiptar nga ana ushtarako-strategjike, zë një pozitë nga më të rëndësishmet në vendin tonë, vend shpërndarja e lumenjve ballkanikë në drejtim të Adriatikut, Detit të Zi e të Egjeut. Mbajtja e kësaj pozite strategjike vendos në një masë të mirë fatin e Ballkanit qendror, sidomos fatin e komunikacionit të rëndësishëm ballkanik Moravë-Vardar.
Nuk janë të rastit zhvillimi i luftërave shpesh herë vendimtare për fatin e Ballkanit, prandaj është detyrë imperative për të gjithë ne që këto pozita, kaq të rëndësishme strategjike, të mos i lëshojmë të na i mbajë në duar elementi i huaj dhe armik. Aq më tepër, përderisa ky element ka mbështetjen e shtetit nacional të së njëjtës gjini. Ai sot është i pafuqishëm, por edhe si i tillë është bërë bazë e imperializmit italian, nëpërmjet të cilit synon të depërtojë deri në zemër të shtetit tonë.
Kundër këtij depërtimi, mjet më i sigurt është elementi ynë, i cili do të dojë e do të dijë të mbrojë pronën dhe shtetin e vet. Mandej, përveç këtij blloku prej 18 rrethesh, shqiptarët dhe pakicat e tjera nacionale në krahinat jugore jetojnë të shpërndarë dhe prandaj nuk janë aq të rrezikshëm për jetën tonë nacionale dhe shtetërore. Kolonizimi nga veriu duhet pakësuar në krahinat e kolonizuara me maqedonas. Në këto krahina edhe tokë ka pak, janë krahina pasive dhe për këtë ata janë të ndjeshëm nga prurja e kolonëve nga veriu. Aq më tepër në këto veprime ata shikojnë me mosbesim te ne. Është e vërtetë se ai kolonizim i pakët më tepër dëmton sesa sjell dobi, sepse do të dërgohen poshtë, në jug të Malit të Zi të Shkupit, duhen çuar Vranjët, Leskovçanët, që afrojnë me të në mentalitet e kulturë, dhe në asnjë mënyrë Dinarikët me temperamentin e tyre të papërmbajtur, të ashpër e të padurueshëm, mbasi te vendasit, me elementë të tillë shkaktohen të këqija dhe gjak. Problemi i Sanxhakut të Novi-Pazarit, po zgjidhet vetvetiu dhe nuk lot atë rol për jetën tonë shtetërore, të cilin e luajti deri në vitin 1912.
Vetëm po të përmendim që me shpërnguljen e shqiptarëve ndërpritet lidhje e fundit ndërmjet myslimanëve tanë në Bosnje dhe të Novi-Pazarit, si dhe me botën tjetër myslimane. Fakti që ata shndërrohen në pakicë fetare, e vetmja pakicë në Ballkan, do të shpejtojë nacionalizimin e tyre. Kohët e fundit Mali i Zi u bë problem i rëndë, vend i varfër dhe nuk është në gjendje të ushqejë popullsinë e vet, por me gjithë shpërnguljet, ai nga viti 1912 deri në vitin 1931 u shtua 16 për qind”.
Zgjidhja: vetëm dhuna
“Si përfundim, shqiptarët është e pamundur të zbrazen vetëm me anë të kolonizimit gradual, ky është i vetmi popull që arriti gjatë njëmijë vjeçarit të fundit jo vetëm të mbahet në bërthamën e shtetit tonë, Rashkës e Zebrës, por dhe të na sjellin dëme duke shtyrë kufijtë tanë drejt veriut dhe lindjes. Shqiptarët na shtynë nga krahina e Shkodrës, nga Metohia dhe Kosova. E vetmja mënyrë dhe i vetmi mjet është forca brutale e një pushteti të organizuar shtetëror.
Qysh nga viti 1912 e këtej nuk kemi patur sukses në luftë me ta, faji për këtë është i yni, mbasi këtë pushtet nuk e kemi shfrytëzuar si duhet. Për ndonjë nacionalizëm të tyre në dobi tonë as që mund të flitet, por, përkundrazi, duke u mbështetur te Shqipëria, zgjohet ndjenja e tyre nacionale, e nëse nuk do t’i mbarojmë llogaritë me ta, ose ja lëmë këtë kohës, për 20 apo 30 vjet do të kemi një irredentizëm të tmerrshëm, gjurmët e të cilit tashmë duken, dhe në mënyrë të paevitueshme do të vihen në pikëpyetje të gjitha posedimet tona në Jug”.
Të bindet Tirana me para për të pranuar kosovarët
“Të nisemi nga pikëpamja se ngushtimi gradual i shqiptarëve me anë të kolonizimit tonë të ngadalshëm është i paefektshëm. Atëherë na mbetet e vetmja rrugë, shpërngulja në masë. Në këtë rast kemi parasysh dy shtete Shqipërinë dhe Turqinë. Shqipëria me popullsi të rrallë, me moçale të shumta ende të pathara, lugina shterpë të pasistemuara, do të ishte në gjendje të pranojë disa mijëra shqiptarë nga vendi ynë.
Turqia moderne, me sipërfaqe të mëdha toke në Azinë e Vogël dhe Kurdistan, akoma të pabanuara dhe të papunuara krijojnë mundësi të pakufizuara për kolonira të brendshme. Më parë theksojmë se nuk duhet të kufizohemi vetëm në përçapjet diplomatike me Ankaranë, por duhet të përdoren të gjitha mjetet për ta bindur Tiranën që të pranojë një pjesë të të shpërngulurve. Besoj se kjo punë në Tiranë do të ecë me vështirësi, pasi Italia do ta pengojë këtë punë, por të hollat luajnë rol të madh në Tiranë.
Turqia është dakord që, fillimisht, të pranojë 200 mijë të shpërngulurit shqiptarë, duke cilësuar që këta të jenë shqiptarë dhe kjo për ne është gjë e mirë dhe forma më e pranuar. Dëshirën e Turqisë duhet ta pranojmë me të dyja duart dhe ta shfrytëzojmë sa më parë konventën për shpërngulje. Gjatë shpërnguljes duhet studiuar konventa, të cilën ajo, vitet e fundit, e ka përfunduar për të tilla çështje me Greqinë, Rumaninë dhe Bullgarinë.
Duhet pasur kujdes në dy gjëra: nga ajo të kërkohet që të pranohet një kuotë sa më e madhe, ndërsa nga ana financiare i duhet dhe një ndihmë sa më e madhe, sidomos për rregullimin e çështjes së transportimit sa më të shpejtë. Padyshim, që ky problem do të ngjallë sadopak shqetësime ndërkombëtare, gjë që është e paevitueshme në këto raste. Në rastin konkret duhet të punohet për për përfundimin e një konvente me ta për këtë problem. Nëse nuk do t’ia arrijmë problemit, të paktën për ato shpërngulje të shqiptarëve drejt Turqisë, të heshtin.
E rikujtojmë edhe një herë se mjeshtëria e veprimit në Tiranë dhe të hollat e përdorura në mënyrë racionale, do të mund të luanin rol vendimtar në këtë çështje. Shpërngulja e disa qindra-mijë shqiptarëve nuk do të çojë në shpërthimin e një lufte botërore. Vetëm organet kompetente duhet të dinë se çfarë është e nevojshme dhe të luftohet me këmbëngulje për realizimin e planit, duke mos u trembur nga pengesat e mundshme ndërkombëtare.
Italia, padyshim, do të nxjerrë pengesa të shumta, por ajo sot për sot është tepër e zënë me problemet e saj me Abisininë dhe Austrinë, nuk besoj se do të shkojë aq larg në këmbënguljen e saj. Me thënë të drejtën, rreziku më i madh është po të përzien në këtë çështje aleatët tanë të mëdhenj, Anglia dhe Franca, në këtë rast atyre u duhet përgjigjur me gjakftohtësi e vendosmëri, pasi është në interes të tyre sigurimi i linjës Moravë-Vardar, gjë që u pa fare mirë edhe gjatë luftës së fundit dhe kjo do të jetë më e sigurt për ne dhe për ata, vetëm kur ne të sundojmë plotësisht këto vise rreth malit të Sharit dhe në Kosovë”.
Mënyra e shpërnguljes: feja dhe bërja e jetës e padurueshme nga shteti
“Tashmë dihet se është më efikase mënyra e shpërnguljes në masë e shqiptarëve nga trekëndëshi i tyre. E që të arrihet një shpërngulje në masë si kusht i parë është që të krijohet një psikozë e përshtatshme, e cila mund të krijohet në shumë mënyra. Dihet që masa myslimane shumë shpejt i nënshtrohet influencimit, sidomos fesë, besojnë në të shpejt e me fanatizëm, prandaj në radhë të parë shpërnguljen e tyre ta bëjnë vetë drejtuesit shpirtërorë të tyre dhe njerëzit me influencë, me para ose me shtrëngim.
Duhet të gjenden sa më parë agjitatorët, të cilët do të propagandojnë për shpërnguljen, mirë do të ishte sikur të na i jepte Turqia këta. Ata duhet të përshkruajnë bukurinë e viseve në Turqi, jetesën e lehtë dhe të këndshme atje, të ndezin fanatizëm fetar dhe t’u zgjojnë krenarinë shtetërore turke. Mjet tjetër do të ishte edhe shtrëngimi nga aparati shtetëror.
Ai duhet të shfrytëzojë ligjet deri në fund, në mënyrë që t’ua bëjë sa më të padurueshëm qëndrimin shqiptarëve te ne. Duhet të aplikohen gjobat, burgimet, aplikimi në mënyrë të pamëshirshme i të gjitha dispozitave policore, si dënimin e kontrabandës, prerjen e pyjeve, përvetësime, lëshimin e qenëve në oborret e shtëpive.
Të detyrohen sa më shumë njerëz që të punojnë angari dhe të merret çdo masë tjetër, që mund të aplikojë një polici me përvojë si masa ekonomike, mosnjohja e tapive të vjetra, duhet të vendosen taksa të pamëshirshme, detyrimi i shlyerjeve të të gjitha borxheve private e publike, e kullotave komunarë dhe publike. Duet të zhvishen shqiptarët nga koncesionet, heqja e lejeve afariste për kafenë, dyqane tregtare, mos të lejohen shqiptarët të marrin leje për krijim monopolesh, pushimi nga puna shtetërore, private e të tjera mënyrë shtrënguese, për të shpejtuar procesin e shpërnguljes…”.
“Dosja Kosova”/ Skema e detajuar e akademikut serb, Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë Jugosllave, do të drejtonte spastrimet
Plani: Shqiptarëve t´ju prishen edhe varret! Si do bëheshin sllave vajzat dhe kërkesa për 600 milionë dinarë për të përzënë 40 mijë familje?!
“Duhet të zbatohen me dhunë të gjitha dispozitat, edhe në shtëpi, që duhet të fillojnë që me prishjen e mureve rrethuese të shtëpive, zbatimin rigoroz të masave veterinare, që do të pengojnë nxjerrjen e bagëtive të tyre në treg. Gjithashtu, duhet aplikuar edhe masa praktike me efikasitet. Kur është fjala për fenë, shqiptarët janë shumë të ndjeshëm ndaj saj, kështu që edhe duhet të preken.
Kjo mund të arrihet nëpërmjet keqtrajtimit të klerikëve, me prishjen e varrezave, me ndalimin e poligamisë dhe, sidomos, me zbatimin e pamëshirshëm të ligjit për dërgimin e detyruar të vajzave në shkollat fillore, kudo që të ndodhen ato. Edhe iniciativa private mund të ndihmojë shumë në këtë drejtim. Kolonistëve tanë, në rast nevoje, duhet t’u shpërndajmë armë. Medoemos, duhet lëshuar një valë malazezësh nga bjeshkët që të shkëmbejnë konflikte të gjera me shqiptarët në Metohi.
Ky konflikt duhet të përgatitet nga njerëz të besuar, të nxitet dhe t’i jepet hov, po nga këta, në mënyrë që të krijohet një psikozë e vërtetë, sikur shqiptarët kanë ngritur krye, dhe nga ana tjetër, krejt ngjarjet duhet të paraqiten me keqardhje si konflikt vëllezërish dhe fisesh, në rast nevoje, mund t’i jepet karakter ekonomik.
Në fund të fundit, mund të nxiten edhe turbullira lokale, që do të shtypen në mënyrë të përgjakshme me mjetet më efikasëse, por jo aq me ushtri, se sa me kolonistë, me fise malazezësh dhe me çetnikë. Mbetet edhe një mjet, të cilin Serbia e ka përdorur në vitin 1973, duke djegur në masë fshatra dhe blloqe qytetesh shqiptarë./ Memorie.al
(Nga elaborati i Çubrilloviçit).
Vijon numrin e ardhshëm
