Nga Henrik Spiro Gjoka
Pjesa e dytë
Memorie.al / Henrik Gjoka ka lindur në Tiranë në vitin 1951. Duke qenë një “familje me biografi të keqe”, për shkak se babai dhe dy xhaxhallarët e tij vuanin dënimin në burgjet e diktaturës komuniste, atij iu mohua e drejta për të ndjekur studimet e larta në universitet. Kjo gjë do të shkaktonte tek ai një zhgënjim të madh dhe do të ishte edhe përplasja e tij e parë e drejtpërdrejtë, me regjimin komunist në fuqi, që aplikonte realitetin e “luftës së klasave”, gjë të cilën Henriku do ta konsideronte edhe si dënimin e tij të parë. Nisur nga këto probleme që u shfaqën në jetën e tij personale, ai filloi të fliste hapur kundër regjimit komunist, duke shfaqur pakënaqësitë dhe rezervat e tij në biseda të ndryshme me njerëz të besuar. Nisur nga ky fakt, ai survejohet nga Sigurimi i Shtetit dhe në vitin 1981, vjen arrestimi dhe dënimi i tij për motive politike, duke u akuzuar për “agjitacion e propagandë kundër pushtetit popullor”. Menjëherë mbas lirimit nga burgu në sajë të dy amnistive që u bënë (në 1982-in dhe ’86-ën), në vitin 1986, ai tentoi të arratiset nga Shqipëria, por kapet në kufi dhe dënohet përsëri, kësaj radhe me 13 vjet burg, duke u akuzuar edhe “për tradhti të lartë ndaj atdheut”. Kështu ai mundi të lirohet përfundimisht nga burgjet e diktaturës komuniste vetëm në vitin 1991, me të fundit të burgosur politik që dolën nga ferri komunist dhe vendos të largohet nga Shqipëria. Shkrimtari Henrik Spiro Gjoka, pas daljes nga burgu në vitin 1991, jeton e shkruan në Francë dhe ai është autor i romaneve “Simfonia e fundit në ishullin Simon” (2000), “Metamorfoza e një brezi të humbur” (2007). “Gjuetia e pëllumbave” (2008), “Charlotte” (2010), “Sonatë për gruan e një tjetri” (2017). Romani “Gjuetia e pëllumbave” është vlerësuar si emblemë e brezit të humbur të pas Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri dhe ka fituar çmimin letrar “Petro Marko”. Romani “Sonatë për gruan e një tjetri fitoi çmimin kombëtar të letërsisë në vitin 2017. Henrik Gjoka është një prej atyre shkrimtarëve që nuk do të jetë në qendër të vëmendjes, nuk do të flasë, por lë të flasin librat e tij. Është një mister që krijon romane kaq të fuqishme, të cilat të rrëmbejnë në çdo rresht, për të lënë më pas të tronditur. Me një vizion, stil e fantazi unike, shkrimtari nga Tirana, është një dritare për t’u njohur me Shqipërinë e tmerrit, me skutat njerëzore të frikshme, nëpërmjet muzikalitetit të një shpirti të trazuar. Libri “Gjuetia e pëllumbave” (1997), një libër autobiografik me ngjarje reale nga periudha e vuajtjes së dënimit në kampe dhe burgje, pjesë nga i cili kemi përzgjedhur për botim në këtë shkrim.
Vijon nga numri i kaluar
FRAGMENTE NGA ROMANI “GJUETIA E PULLUMBAVE”
– Shtroju punës djalë i mbarë, se nuk të kanë prurë për vakanca këtu!- – i tha Operativi i Sigurimit të zonës që merrej me të internuarit. – Nëna Ie, të shkojë të shohë të birin, se e meriton, ka bërë vepër të lavdërueshme. Ose shko ti, por në asnjë mënyrë të dy. Dhe mos pandehni se do u japim leje sa herë që të kërkoni!
Atë natë, nëna dhe vëllai biseduan të dy, të, ulur pranë sobës. Dimri si po dukej po bënte sulmin e fundit dhe i ftohti po ndihej më i thatë e më i vrazhdë. Tek punoje jashtë në fushë, era të fshikullonte fytyrën e veshët i ndjeje sikur të digjnin nga thellimi. Radioja njoftonte se në Veri, kishte ngrica e temperatura kish rënë ndjeshëm përsëri.
– Mos shko të lutem; i thoshte vëllai. Prit të vijë pranvera e udhëtimi bëhet më i lehtë për ty. Lermë mua të shkoj këtë radhë.
– Dua të shkoj se nuk pres dot më. Tani që e mësova ku është, dua të shkoj ta shoh me sytë e mi që të qetësohem. Do qetësohet dhe ai. Secili do t’i nënshtrohet pastaj fatit të tij, ai atje e ne këtu.
Por tani në fillim është e domosdoshme që ta shohim njëri-tjetrin. Ti mos u shqetëso, makina transporti ka plot; do fle një natë në Tiranë tek ime bijë e, të nesërmen do nisem për në kamp dhe çdo gjë do shkojë mirë, me ndihmën e Zotit. Mos u mërzit.
– E para herë është që e bën këtë rrugë? – Dëgjoi ajo si nëpër ëndërr zërin e shoferit që bubulloi.
Nëna hapi sytë.
– Po, e para herë që vij në këto anë.
– Vitin e parë e ka djali apo të dytin?
– Të parin e ka, tani e ka filluar. Është dënuar trembëdhjetë.
Shoferi bëri një lëvizje si të ishte befasuar. Manovroi me timonin sepse një makinë tjetër po vinte kundrejt tyre dhe rruga ishte e ngushtë e nga njëra anë humnerë. Pas pak pyeti me një zë që tingëlloi ashpër:
– Si trembëdhjetë?! E paske të burgosur domethënë! Pse më tha ajo ‘kurva’ e banakut që e ke djalin ushtar në Spaç?!
– Unë nuk kam folur me të! – Nëna u zbeh. Shoferi tundte kokën me kërcënim, sikur dikush ta kish mashtruar për diçka të rëndësishme, ta kish poshtëruar fare.
– Shoferi që më pruri në Reps, ai bisedoi me të; ndoshta ajo e ka marrë me mend vetë.
Po ç’punë i’u prish ju kjo?
– Përse është dënuar djali? – Pyeti shoferi me ton të keq.
– Për arratisje!
– Aha, tani e kuptova mirë! Nuk qenka dënuar as për vjedhje të paktën; por për politikë, armik, domethënë armik i popullit!
Fytyrëdruri po turfullonte tani.
– Djali im nuk i ka bërë ndonjë të keqe popullit! As ndokujt tjetër. Askujt. Asnjë të keqe në jetën e tij. Por këto punë kështu janë…!
– Sepse nuk ka patur kohë të bëjë! Sepse ia prenë krahët, ia këputën, populli me Partinë e Punës…! – Hungërima vazhdoi gjatë.
Nëna e kuptoi me kë kish të bënte. Iu lut Zotit që ta qetësonte atë kafshë e të mbërrinte sa më parë që të ish e mundur në kamp. Ku e pati atë fat të lig që pikërisht me një tip të tillë, të udhëtonte për atje atë pasdite të akullt dimri?! Makina ecte ngadalë në rrugën e gropëzuar e pas pak u ndal. Ishte aty pranë një çezme, një tub që dilte nga një mur i vogël betoni e vendi aty zgjerohej për t’u ndërruar makinat. Shoferi zbriti e nëna kujtoi se do i hidhte ujë makinës; por ai erdhi nga ana e saj dhe hapi derën.
– Zbrit, ulu poshtë!
– Këtu është kampi? – Pyeti e gjora e vështroi përreth.
Shoferi mori të dy çantat e saj e i uli përtokë. Nëna zbriti pas tyre.
– Kampi është atje tej, – e bëri shenjë me kokë nga një qafë mali, – por kjo makinë është makinë e popullit, e nuk mund të pranojë brenda armiqtë e tij!
Tha këto fjalë të ndyra kafsha e kërceu në kabinë; u nis me një rrapëllimë si mallkim e sharje që binin nga qielli…!
Sa ftohtë që bënte e sa vend i frikshëm që ishte! Nëna u ul pranë çezmës mbi atë mur të vogël betoni, por u ngrit sakaq sepse ishte akull i ftohtë. Me shallin e leshtë që kishte mbështolli kokën e u ndie pak më mirë.
Iu kujtuan fjalët e shoferit që e pati prurë deri në Reps dhe filloi të shqetësohej. Akoma nuk e besonte atë që i kish ndodhur me tjetrin, me gërdallën e shëmtuar e injorante. Ndofta ishte anëtar partie – mendoi nëna. Me atë peliçe të arnuar dhe anëtar Partie. Mortja që s’e ha!
Këmbët i’u bënë akull e filloi të ecë duke u munduar të ngrohej pak. Era nuk e rrihte atë kënd, fatmirësisht, por ajri ishte si i ngrirë e të çponte hundët tek e thithje. Nëpër muzg, malet përreth dukeshin si mumje gjigante të frikshme.
…Kampi ishte kredhur në errësirën e natës e ai qëndronte i mbështetur tek parmaku i betonit poshtë kumbullës. Kish ngulur të dy bërrylat mbi bordurën, si për të garantuar më mirë kokën të vënë mes duarve; dhe sytë e lodhur i mbante përtej përroit, lart, në majë të shkallëve. Tek ai kënd atje, tashmë i ndriçuar nga dritat e rrethimit. Ai kish shpresuar tërë atë ditë të dëgjonte emrin e tij ta thërrisnin për takim.
Ai u shkund nga vegimet. Korrieri kaloi pranë tij e i tha se kishin mbaruar takimet për atë ditë; por ai nuk dëgjoi asnjë fjalë. Tre të burgosur po e vështronin që lart nga tarraca e plepit e bisedonin për të.
– Kishte takim sot, por nuk i erdhën, – tha njëri.
– Ka ecur tërë ditën aty poshtë, nuk erdhi as në mensë të hajë.
– Ka shpresuar të hante ndonjë copë byrek në vend të asaj supe të qelbur të kazanit. – Vazhdoi i pari dhe nuk i hiqte sytë nga Ai aty poshtë.
– Jo për byrekun, – u hodh tjetri që kish qenë mësues, – por ditën e takimit të mbysin emocionet e, nuk të shtyhen këmbët nga mensa; s’ke as oreks, asgjë. Sidomos në takimin e parë…!
– Po atëherë pse, pas takimit vë thesin përpara e ha si kalë? – U hodh ai që pati nisur bisedën i pari.
– Kush ha si kalë? – Iu kthye atij mësuesi.
– Ti, unë. Të gjithë!
– Ti ndoshta, por jo unë!
– Edhe ti ashtu bën, të gjithë ashtu bëjmë! – Nuk tërhiqej i pari.
– Të thashë që unë nuk bëj ashtu, s’jam malok injorant si ty! Unë kam qenë profesor, kurse ti i ke rënë kazmës në kooperativë që pesë vjeç!
– Çfarë profesori ke qenë ti, në shkollë fillore fshati!
– Aty më çuan për shkak të biografisë, ti e di mirë historinë time, apo jo?!
– Nuk ka ç’më duhet historia tënde, unë nuk jam historian! Këtu jemi të gjithë njëlloj! Flemë në një barakë, hamë në një mensë, dhjesim në një vrimë!
– Mos më fol mua me këtë gjuhë, të thashë! Nuk jam shoku yt, as kam qenë kurrë!
Mësuesi u bë si spec i kuq e po dridhej nga inati. I treti që po zbardhte dhëmbët duke parë si po acaroheshin dy shokët e tij, ndërhyri me ton të butë, për të shuar zjarrin:
– Po ç’mutin keni që grindeni për gjëra të kota! Ne po bisedonim për atë aty poshtë që pret të bëjë takim me familjen në mes të natës!
Gardiani u afrua ngadalë pranë tyre.
– Pse pëllisni ju, po ndani postet në Qeverinë që do krijoni? Hajde, shkoni në sallën e televizionit ose në krevat! Mos t’u shoh më këtu!
* * *
Trupin e nënës, të ngrirë, e çuan në spitalin më të afërt të krahinës. Sipas mjekut, zemra e saj kish pushuar dy-tre orë pas mesnate. Kish qenë rreth 7-të e mëngjesit, kur e gjeti një shofer aty pranë çezmës. Ai kish pandehur se ajo po flinte kur e pa së largu; ndonëse nuk ishte temperaturë për të fjetur jashtë. Por meqenëse ajo nuk lëvizi e as u zgjua nga rrapëllima e makinës, ai e ndali atë pranë saj.
Ajo rrinte ulur mes dy çantave, e mbledhur grusht, me kokën të mbështetur mbi gjunjë e me shallin e leshtë të hedhur mbi kokë e supe. Shoferi iu afrua pranë dhe e preku me një gisht; ajo ishte e ngrirë si të prekje një gur. Atëherë ai kërceu në makinë për të lajmëruar në qendrën e fshatit.
Mes dokumenteve të gjetura në çantën e saj ishte dhe leja e drejtorisë së Punëve të Brendshme që e lejonte të largohej nga kampi i internimit për një afat 72 orësh. Kjo vlejti për të lajmëruar menjëherë organin përkatës.
…“Sa mirë që u qetësove moj e mjerë! Nuk ke më psherëtima në kraharorin tënd. I kam ndjerë ato që kur mbaj mend ekzistencën time mbi këtë tokë të mallkuar. E ato nuk reshtën kurrë. Nuk e di kur e ke nxjerrë psherëtimën tënde të fundit. Sa keq që nuk t’u ndodha pranë!
Na ndanë nënoke, na ndanë këta varrmihës, këta varrmihës të ndyrë. Ti e di, Ferri do t’i djegë e përvëlojë këta. Ndërsa ty nënokja ime, që tani po të presin engjëjt në krahët e tyre. Po të mbështjellin me mëndafsh të bardhë, mëndafshin e paqes, e po të marrin në banesën e tyre. Mirupafshim Nënoke…”! Memorie.al
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
