Nga Avdulla Kënaçi
Pjesa e parë
Memorie.al / Befas, Dalin Mirakajt, iu kujtua ai guri i vogël e i lëmuar që kishte sjellë me vete, kur kishte zbritur për herë të parë në Kanada. U mundua të kujtojë ku e kishte fshehur atë gjë të çmuar, fat-dhënëse. Kishte kaluar kohë pa e parë e prekur, që kur e bija e tij e vetme, Bora, u nis për të filluar studimet në Universitetin e Otavës. Atë gur ai e kishte sjellë të fshehur në xhepin e brendshëm të xhaketës, kur kishte mbërritur këtu përpara gjashtëmbëdhjetë vjetësh. Sipas tij, ai nuk ishte një send dosido, por një gur i bekuar, i shenjtë, çudibërës. Jeta e tij e deritanishme e kishte vërtetuar këtë. Sipas tij, ai vlen më shumë se sa floriri. Vjen nga vendi i bekuar, në zemër të Shqipërisë, nga Kisha e Shna Ndout, në kodrat e Laçit.
I bërë tym, rrëmoi në dy-tre sirtarë, por nuk e gjeti. Kontrolloi në dollapin e rrobave, por as aty nuk e ndeshi. Nuk la vrimë e zgëqe të shtëpisë pa parë, por hiç. Sikur e kishte përpirë dheu. Ndjeu t’i rrihnin tëmthat. Bulëza djerse të ftohta i mbushën ballin. Nuk i falej kjo harresë e; ky hutim. Si nëpër mjegull, iu kujtua koha kur fillimisht e kishte vendosur gurin në atë kutinë prej druri, të gdhendur me pirografi. Pastaj më vonë, së bashku me gurin, kishte futur aty një sasi kursimesh në dollarë. Edhe kjo kuti ishte e sjellë nga Shqipëria.
Instinktivisht, me një shpresë të vakur, për herë të dytë iu rikthye kërkimit. Jo, jo, nuk ishte aty. Numëroi fije më fije dollarët dhe ata ishin fiks, 5.120, aq sa i kishte lënë. Askush në Kanada, nuk mban para të fshehura në shtëpi, por Dalinit ky rit i është bërë zakon, qysh nga vendlindja. Atë “huq” e kishte të trashëguar nga i ati, i cili gjithnjë thoshte se në shtëpi, duhej mbajtur një depozitë e fshehtë “për ditë të zezë”. Me sa dukej në Kanada, “kjo ditë e zezë” as kishte ardhur dhe as do të vinte. Po guri ç’u bë vallë?! Nëse do ta kishte vjedhur dikush, më parë, do të merrte dollarët e jo gurin. Si u zhduk kështu nga shtëpia?! Ters. I ishte mbushur mendja se fatin në jetë, ia kishte sjellë pikërisht ai gur.
Mendonte se mbarësia e familjes së tij, fshihej pikërisht tek ai send i vogël, në formë zogu. I hipën të dridhura. Brenda shtëpisë duhet të ishte, por ec e gjeje, mendoi. Nuk e përpiu dheu de! E ndali kërkimin kur i shkoi mendja tek e shoqja, Selma, e cila ende nuk ishte kthyer nga puna. Mos vallë ajo ia kishte dhënë me vete Borës për fat, që kur ajo ishte nisur në shtator, për të vazhduar vitin e tretë të fakultetit të drejtësisë në Otava? Pak durim, i tha me zë të ulët, duke i dhënë kurajo vetes, të presim Selmën. Dhe pak nga pak, nisi të qetësohej.
Dallin, me “ll”, kështu e thërresin atë në Kanada, është një qytetar shqiptaro-kanadez model; paguan taksat në rregull dhe nuk ka asnjë ndëshkim, asnjë gjobë, asnjë kundërvajtje. Edhe në Shqipëri, kështu ka qenë. Në rini, ka punuar mekanik në fermën e Fushë-Krujës, sapo mbaroi shkollën e mesme teknike. I saktë, i përpiktë në punë, e në shoqëri, si një orë zvicerane, aq sa shokët e tij, më shumë pyesnin atë për vështirësitë e defektet, se sa inxhinierin e ofiçinës. Ata, sa herë u mungonte ndonjë vegël pune, apo pjesë këmbimi, i kërkonin ndihmë dhe gjithmonë ai ishte gati. Për çdo rast, kishte një përgjigje. Do ta gjente se s’bën një zgjidhje. Fjalë pak, e punë shumë. “Duar flori”, thoshte për të inxhinieri. Drejtori përsëriste vazhdimisht, se ai ishte; “pararojë e klasës punëtore”.
Një ditë, kur Dalini po kërkonte në magazinë një pjesë këmbimi, midis hekurishteve, ndeshi në trupin e një motoçikletë, të përdorur nga ushtria gjermane, braktisur që nga Lufta e Dytë Botërore. Grasatimi i mirë, e kishte shpëtuar mjetin nga gërryerjet dhe lagështia. I qeshën sytë. E zbërtheu fije-fije, e pastroi, smeriloi dhe e bojatisi ngjyrë jeshile. I mbushur me hare, e ngriti mjetin më këmbë. Kishte shpenzuar shumë kohë të lire, duke u marrë me të. U habitën të gjithë kur atë “rrangullina”, ai e ngjalli dhe e solli përsëri në jetë. Shtypi fort me këmbë levën e ndezjes, i mëshoi disa herë, por hiç. U vu në siklet të madh. Pushoi pak që të të mblidhte veten. Ishte i stresuar. Ia nisi goditjes së levës përsëri, më me këmbëngulje. Vazhdoi kështu disa minuta.
Pikërisht kur deshi të heqë dorë dhe mendoi se nuk kishte “katranosur” gjë, u dëgjua një “kollitje” e fortë si kërcitje mitralozi. Më në fund motori u vu në punë dhe ai nuk e shoi, gjersa dogji gjithë karburantin që kishte brenda depozitës. Fare pa kuptuar, shokët e punës e kishin qarkuar në formë rrethi. Ishin mbledhur një nga një dhe ai nuk i kishte vënë re. Kur mjeti u ndez, e mbytën me brohoritje e duartrokitje. “Këtij i pjell mendja për çdo gjë”, thanë ata duke e parë me admirim. Ai mjet kishte gati gjysmë shekulli, që nuk merrte frymë. Ishte llogaritur si hedhurinë. Dalini duarartë, kishte të drejtën e përdorimit. Askush tjetër nuk mund të pretendonte t’ia merrte nga duart, thanë punëtorët njëzëri.
U quajt pronë e tij vetjake, megjithëse shteti dhe shoqëria e atëhershme, ishte kundër pronës private. Me atë motoçikletë, ai shkonte e vinte, nga shtëpia në punë. Mirëpo një nga komunistët e organizatës së partisë së repartit, e bëri problem në kolektiv, pse ai mbante mjet motorik personal. Përgjegjësi i ofiçinës u nervozua nga vërejtja e komunistit dhe iu kundërvu atij, duke i thënë se vërtetë me letra ai mjet ishte pronë e përbashkët, por ama shteti për të, nuk kishte harxhuar asnjë lek. Vetëm Dalinit, i takonte ta kishte në posedim, sepse ai e krijoi dhe e ngjalli nga varrezat e hekurishteve. “E sa për përdorim, dihet, ai më shumë e ka vënë në dispozicion të kolektivit, se sa për veten e tij”, tha përgjegjësi shkurt e qartë.
Kështu u mbyllën zërat keqdashës, por më shumë kjo ndodhi, se Dalini ishte miku i kujtdo, mjaltë me të gjithë. Si të thuash nuk kishte armiq, shokët e donin dhe e respektonin, jo vetëm si specialist i zoti, por edhe si njeri i mirë e babaxhan. Secilit i kishte bërë ndere dhe favore pa asnjë përfitim dhe paragjykim. I tillë ishte ai, bujar e zemërflori. Dikë e kishte çuar në ambulance, pas ndonjë plagosje të lehtë, me dikë ishte hedhur deri në Tiranë, për ndonjë pjesë këmbimi makinerish, diku tjetër, për pesë minuta ishte gjendur në fushë, duke riparuar defektin e ndonjë traktori. Si të thuash, ai ishte emergjenca, ndihma e shpejtë, për gjithë atë pellg, ndaj kolektivi e donte dhe e respektonte.
– “Mbeti duke ndihmuar të tjerët e as kujtohet për t’u martuar për vete”, – thoshte e ëma, kur ia lëvdonin të birin. – “Eh, moj nënë, – i përgjigjej ai me dashamirësi duke i hedhur me përkëdheli dorën e tij me kallo përmbi flokët e zbardhur – akoma nuk kam mbushur tridhjetë, me t’i rrumbullakosur, do të ta sjell nusen me motoçikletë, tek dera e shtëpisë”. Dhe e mbajti fjalën. Një mbas dite, e ëma pa se ai në oborr të shtëpisë zbriti nga shala e motorit një vajzë bardhoshe me një gërshetë të gjatë, që shkonte gjer në mes të shpatullave. Ishte infermierja e fshatit fqinj.
– “Kjo do të jetë nusja ime, – i tha i gëzuar duke ia prezantuar nënës plakë – nuk ke më nevojë të shkosh në Tiranë, për të blerë ilaçet e reumatizmës. Mos ia harro emrin, quhet Selime”. – “Vajza qenka e bukur si zanë, por nga emri më ngjan si myslimane, nuk gjete dot ndonjë çikë të fesë sonë”? – “Janë mbaruar, – tha Dalini duke qeshur – nuk na mëson kështu Partia, mama, pastaj kush më merr mua, me këtë moshë që kam! Lavdi zotit që kapa edhe këtë, se do të ma kishte rrëmbyer ndonjë tjetër”. – “Pastë këmbën e mbarë”! – uroi e ëma dhe e puthi vajzën në ballë.
***
Edhe në Shqipëri, kishte nisur të fryjë era e demokracisë. Askush nga qeveritarët, nuk dha urdhër të hapej Kisha e Laçit, por çdo ditë e më shumë, sidomos të dielave dhe në ditë të shenjta, vizitat aty shpeshtoheshin. Ishin njerëz të të gjitha feve dhe moshave. Tufa-tufa, mileti shkonte më këmbë, me biçikleta, me makina të rastit, me furgonë, me traktorë apo kamionë. Kisha e Laçit, ishte e para që u riparua e u ri çel, qysh në vitin 1990. Revolucioni kulturor komunist, më 1967, e kishte rrafshuar plotësisht. Pas rihapjes, pelegrinazhet e popullit, vazhdonin si një lumë, që nuk ndalej as dimër e as verë.
Vizitat nuk bëheshin më fshehurazi, por ditën për diell. Frika ishte vrarë. Njerëzia kërkonte shpëtim, duke u lutur e duke i ndezur qirinj, Shën Marisë. Thuhej se kishte edhe komunistë të thjeshtë, që shkonin fshehurazi, sidomos natën, për t’u lutur për vete e për familjet e tyre. Dalini kishte dy vjet martuar dhe ende nuk ishte bërë me fëmijë. “Si të ketë urdhëruar i madhi Zot”, thoshte Selimeja me përulësinë, kur binte fjala për fëmijë.
– “Hidhuni edhe ju një vrap nga Kisha e Laçit, ju pastë nëna, lutuni të keni një fëmijë. Sa të kem këmbë e dorë, ua rris unë, – u thoshte e ëma me një zë të përvuajtur – Shna Ndou ua pranon lutjet edhe myslimanëve”.
– “Jo, nënë, – i përgjigjej e reja – unë nuk e kam problem, nuk jam unë pengesa. Aty shkojnë më shumë myslimanë, se sa nga fetë e tjera, i kam parë me sytë e mi, fol me tët bir, ai vendos”.
Përpara ishte festa e 13 Qershorit, dita kur po në atë datë të vitit 1231, u shenjtërua prifti portugez, Shën Antoni, “Shna Ndou i Padovës”, thërritej në shqip, emrin e të cilit kishte marrë kjo kishë. Dalinit më në fund, i ishte mbushur mendja ta kalojë atë natë së bashku me të shoqen, në Kishën e Laçit. Ishte dita dhe nata kur më së shumti pranoheshin lutjet. Pastroi motoçikletën, e vajosi, e furnizoi me benzinë dhe ishte gati për t’u nisur. – “Po si t’u mbush mendja kështu kështu papritur”? – pyeti Selimeja me kërshëri.
– “Do ta dish të vërtetën? Para një jave, dy çuna tiranas, më kërkuan t’u rregulloja një defekt në motorin e ‘Benzit’ të tyre. Realisht, ata janë të njohur si çuna të prapë. Vura re se një nga sediljet e pasme të mjetit të tyre, ishte e mbushur me gjak të freskët. “Çfarë keni bërë, bagëti keni therur brenda makinës?” i pyeta i shqetësuar. “Mund të ketë qenë edhe njeri, më thane, duke u krekosur e zgërdhirë, po sa ta gatitësh ti motorin, do të nisemi fill tek Kisha e Laçit, të na falë mëkatet”. Mendova se talleshin, por me ta mbyllur motorin, vërtetë morën drejtimin për nga rruga e Laçit. Më pas mësova nga policia, se duke u ngjitur në malore, afër Kishës, motori shpërtheu në flakë dhe dyert e makinës nuk u hapeshin! Rast i jashtëzakonshëm, që motori të ndizet duke ecur. U dogjën të gjallë brenda makinës, të dy. Ulërima e tyre e llahtarshme dëgjohej gjer në Laç. Vdekje e lemerishme. Nuk kishte burrë nëne t’i shpëtonte. Çudi, po dyert pse nuk hapeshin?! Ec e jepu përgjigje këtyre pyetjeve”.
– “Korba, – tha Selimeja me piskamë – mos të futin në burg, që nuk ua ke rregulluar mirë defektin e makinës”?! – “Harroje, ata paguan krimet që kanë bërë, ishin kontingjent policie, Shna Ndou nuk i pranoi në gjirin e vet, nuk ua pranoi faljen, nuk i pranoi as të afroheshin tek kisha. Kjo më bindi plotësisht të besoj tek Kisha e Laçit” – u përgjigj shkurt e prerë, Dalini. – “Dhe unë them se Zoti u mbylli dyert e makinës, kushedi çfarë krime kanë paguar”, – tha e menduar Selimeja. – “Flitet se kanë ekzekutuar një peng, e kishin marrë në këmbim të parave. Dhe thonë se nuk ka Zot. Të gjitha këtu, në këtë botë paguhen”, – tha ai duke prerë timonin djathtas, për nga rruga e Laçit.
Mijëra njerëz, besimtarë e jo besimtarë, kishin mbërritur para tyre. Ndiznin qirinj, luteshin e përgjëroheshin. Ja, mizë lisi. Qarkullonin me rregull e qetësi. Mbi ta shtrihej paqe e mirësi. “Si është e mundur, që bashkatdhetarët e mi të jenë kaq të sjellshëm, kaq të dashur e të respektuar ndaj njëri-tjetrit, në këtë vend të shenjtë?! Çfarë drite e rrezatim ka derdhur brenda shpirtit të tyre, i madhi Zot”?! Ishin disa nga pyetjet që i shkonin ndërmend Dalinit dhe po vetë jepte përgjigjen. “Sa shumë virtyte kemi humbur, gjatë gjithë këtyre viteve komunizëm”, gati e tha me zë të fortë.
Moti ishte i butë e i ngrohtë. Në qiell, përmes asaj hapësire blu të thellë, yjet vezullonin me një dritë të veçantë. Miliona xixëllime në kupën e qiellit, miliona flakëza qirinjsh në luginë. Në heshtje, pa u ndjerë e pa u dukur, toka mëmë ushqente me limfën e saj jetike, barin dhe gjethet e pemëve, duke veshur e ngjyrosur gjithçka me qyrkun jeshil. Qershori është muaji më jetëdhënës në Shqipëri, muaji që vendos për begatinë e bollëkun e vjeshtës. Dhe muaji i atij viti ishte i mbarë. – “Si sonte, nuk kam parë kaq shumë njerëz poshtë, me qirinj të ndezur dhe yje vezullues sipër në qiell”, – i tha Selimeja duke i shtrënguar fort dorën.
– “Nuk ka avuj, ajri është transparent dhe vështrimi shkon shumë larg, ndaj shikon kaq shumë yje”, – iu gjegj ai. – “Lutu në heshtje, Dalin, të lutemi të dy dhe pastaj t’ia themi njëri-tjetrit”, – propozoi Selimeja. Ai tundi kokën në shenjë pohimi, por ajo nuk e vuri re ,sepse kishte kthyer fytyrën nga qielli. U shkëput një kometë, duke bërë një trajektore të gjatë në qiell dhe u duk sikur do t’u binte në prehër, por kometa vazhdoi rrugën e saj dhe u zhduk pas kambanores së kishës. Pas një copë herë heshtje, e shoqja i tha: – “Unë u luta të gëzojmë sa më shpejt një fëmijë dhe të kemi shëndet”.
– “Po, të kemi një fëmijë dhe do Zoti një punë jashtë shtetit”, – shtoi ai. – “Jashtë shtetit? Nga na doli kjo? Nuk ma kishe thënë ndonjëherë”, – i pëshpëriti ajo afër veshit.- “Në Perëndim, jeta atje është e sigurt, dalëngadalë po hapen rrugët edhe për vendin tonë, socializmi ka marrë fund, dështoi me sukses, – iu përgjigj ai – duhet të fitojmë kohën e humbur”.
– “Dëgjova se këtu në kishë, sollën një djalë memec dhe pas pesë minuta lutje, atij i erdhi goja, nisi të flasë”, – tregoi Selimeja, për të mbështetur idenë e realizimit të dëshirave pas vizitës e lutjeve. – “Dihet, ky është vend i mrekullive, grigja u kthye në shtëpinë e vet”, – e mbylli ai bisedën. Ata nuk e ndjenë fare ,se si ishte tretur ashtu ajo natë e pagjumë. Trupat ua përshkonte një ndjenjë paqeje e qetësie.
Ndjeheshin më të lehtë e më të lumtur, të dëlirë, të përvuajtur, të mbushur me besim e, adhurim të jashtëzakonshëm. Sa mirë që lutjet e tyre bashkoheshin, me lutjet e këtyre mijëra njerëzve të njohur e të panjohur, ardhur nga çdo cep i atdheut. Ata dukeshin aq të mirë e paqësorë. Lindja e diellit, i gjeti duke iu lutur Shën Marisë. Në horizont, nga ana e detit, qielli dhe toka bashkoheshin përmes një kurore të argjendtë. Gjelbërimi i barit dhe i pemëve në shpate mali, kishte fshehur me kujdes kopenë e gurëve gri e të bardhë, të përhapur përgjatë luginës.
Qershori është muaji kur në natyrë qarkullon sa më shumë lëngu jetik i bimëve, limfa. Lumi, tek këmbët e kodrës, si qindra e qindra shekuj, vazhdonte të rridhte në të njëjtin shtrat me durim e këmbëngulje, duke shkuar drejt detit, aty tej në horizont. Uji kthehej nga ku kishte lindur. Ky ishte cikli i natyrës, si cikli i jetës. Dalini vuri dorën mbi një shkëmb dhe ndjeu se guri ishte i lëmuar nga puthjet dhe prekjet e besimtarëve. Ndjeu se një copëz e tij lëvriu nën mollëzat e gishtërinjve. E shtrëngoi më fort dhe copa e gurit u shkëput. U habit kur guri i mbeti brenda pëllëmbës së dorës.
– “Shiko, – i tha Selimesë me habi – shiko çfarë forme ka”.
Ajo u përmend nga përhumbja dhe ëndërrimet. E pa me kërshëri. Çfarë ishte ai send brenda pëllëmbës së dorës së tij?! Ishte një gur i vogël, i bardhë me ca rremba të kuqërremtë si kapilarë gjaku. – “Ua, paska formën e zogut, sa gjë e çuditshme dhe e rrallë”, – i tha ajo. – “Ka formën e pëllumbit, – u gjegj Dalini i gëzuar – do ta ruaj për fat. Ky është fati ynë, e dashur Selime”. Ndjeheshin të lehtë e të lumtur. Midis tyre kishte hyrë një dritë e re dhe falja e mirësia, i kishte afruar më shumë. Shpirtrat e tyre ishin bërë një. Në kthim, nuk e ndjenin zhurmën e motoçikletës, u dukej sikur ajo nuk ecte, por fluturonte. Nuk thonë kot, që nuk sheh syri e dëgjon veshi, por mendja. Gati e kishin harruar pelegrinazhin në Kishën e Laçit, kur Selimeja një mbas dite hyri në shtëpi e gëzuar: – “Sihariq, – thirri që nga dera – bëra testin e shtatzënisë, do bëhemi me fëmijë”!
Dalini nuk tha asnjë fjalë, por u ngrit, hapi dollapin, gjeti gurin e vogël, e ngriti lart për ta parë më mirë përmes një rreze dielli që hynte nga dritarja, pastaj e afroi pranë buzëve dhe e puthi me adhurim. Ia zgjati edhe së shoqes. E puthi edhe ajo. Vajzës ia vunë emrin Sibora, ngaqë ajo ishte e bardhë si borë e, me sy të kaltër. – “Nuk kam parë fëmijë me lëkurë kaq të bardhë dhe sy kaq të bukur”, – tha mamia që priti në duar vajzën.
Pas pak ajo doli jashtë dhomës dhe çifti mbeti vetëm.
– “Ta kemi me jetë të gjatë grua”, – uroi Dalini dhe e puthi të shoqen në ballë, aty midis vetullave. Iu afrua tek veshi dhe i tha se kjo vajzë ishte mrekullia e atij guri, që morën nga Kisha e Laçit. Ajo buzëqeshi e lumtur dhe shtoi: – “Kur bën mirë, gjen mirë. Ne nuk i kemi bërë askujt keq, as kemi spiunuar për politikë e, as vrarë njeri. Kemi dhënë më shumë se sa kemi marrë. Zoti i sheh të gjitha”.
– “Kjo vajzë meriton të rritet, edukohet e arsimohet në Perëndim, grua e dashur”, – i tha duke e parë drejt në sy. Deshi të thotë edhe diçka tjetër, por në çast u pendua dhe heshti.
Shqipëria kishte dalë nga izolimi, por jo nga varfëria. Rendi demokratik, kishte sjellë lirinë e fjalës, por jo mirëqenien. Më guximtarët, grupe-grupe arratiseshin duke sulmuar kufirin, por jo të gjithë mbërrinin në destinacion. Kishte nga ata që paguanin anije peshkimi e gomone, por shpesh “ndërmjetësit” së bashku me paratë, zhdukeshin pa nam e nishan.
Ngado flitej për dështime e humbje jetësh. Dalinit nuk i pëlqeu asnjë nga këto rrugë. Ndoshta një ditë, mund të organizohej emigrim i ligjshëm, si në Kosovë. Nuk mund të rrezikonte jetën e familjes, duke u futur në rrugë të panjohura dhe aventura. Dhe priti. Edhe Bora e vogël do të mëkëmbej. – “E kam ëndërr Amerikën, – i tha së shoqes një mbrëmje në shtrat, para gjumit”. Memorie.al
Vijon numrin e ardhshëm
