Nga Sokrat Shyti
Pjesa e pesëdhjetetetë
Memorie.al / Shkrimtari Sokrat Shyti është i “panjohuri i madh” që prej disa vitesh ka shfaqur majën e ajsbergut të krijimtarisë së tij letrare. E them këtë duke u nisur nga ajo sasi e pakët e librave të tij të botuar në këto vitet e fundit dhe kryesisht romanit voluminoz “Nata fantazmë” (Tiranë 2014). Romanet: “PËRTEJ MISTERIT”, “MES TUNDIMIT DHE VORBULLËS”, “GËRRYERJET E MAKTHIT”, “HIJA E TURPIT DHE E VDEKJES”, “KOLONELI KRYEDHJAK”, “SHPRESAT E NËMURA”, “PËSHTJELLIMET E FATIT” I, II, “MBIJETESA NË KASOLLEN E LOPËS”, si dhe vepra të tjera, të gjitha romane, me nga 350 – 550 faqe, janë në dorëshkrime që presin të botohen. Ëndrrat dhe vrulli i parë i romancierit të ri, që kthehej nga studimet jashtë shtetit plot energji e dashuri për artin dhe letërsinë, u prenë që herët nga tehu i egër i diktaturës komuniste.
Kush është Sokrat Shyti?
I kthyer nga studimet në Universitetin Shtetëror të Moskës, fill pas ndërprerjes së marrëdhënieve shqiptaro-sovjete në vitin 1960, Sokrat Shyti, punon në Radio-difuzion (që aso kohe gjendej në rrugën e Kavajës), në një redaksi me miqtë e tij gazetarë – Vangjel Lezho dhe Fadil Kokomani – që të dy, mandej, të arrestuar, e më vonë, të pushkatuar nga regjimi komunist. Përveç Radios, Sokrati 21 vjeçar, nëse e përfytyrojmë, ka asokohe interesa pasionante letrare. Shkruan romanin e parë “Madam doktoresha” dhe është në prag të botimit, por… ajme! Fill pas arrestimit të miqve, si për ta mbushur kupën, një vëlla i tij piktor, arratiset jashtë shtetit.
Sokratin e arrestojnë në shtator 1963, ndërsa në nëntor të atij viti, e internojnë familjarisht, (me nënën dhe motrën e vogël), në një vend midis Ardenicës dhe Kolonjës së Lushnjës. Për 27 vjet rresht, familja banon në një kasolle lopësh me kallama, pa dritare, ndërsa Sokrati u nënshtrohet punëve të detyruara. Përgjatë 27 viteve, ai është i shtrënguar ligjërisht të paraqitet tre herë në ditë, tek i plotfuqishmi i zonës. Nuk ka të drejtë të lëvizë nga vendi i internimit, është i privuar nga çdo lloj dokumenti, etj. Në këto kushte, mes një kasolleje lopësh, ai lindi dhe rriti fëmijët. Pikërisht nga mbi këtë ngjarje, apo më saktë një histori tejet e gjatë persekutimi, është bazuar ai për të shkruar librin “Mbijetesa në kasollen e lopës”!
Agron Tufa
PJESË NGA LIBRI, “MBIJETESA NË KASOLLEN E LOPËS”
Pas disa minutave më kaploi një gjumë i thellë, pa ëndrra dhe ngacmime. Veprova drejt që porosita fqinjin tim të kujdesshëm, i cili filloi të më tundi që në Mamurras, që të bëhesha esëll para mbërritjes në stacionin tim.
– “Pati kontroll për bileta”? – e pyeta unë.
– “Ajo nuk e pa të nevojshme t’ju zgjoja”, – shpjegoi fqinji.
– “Në gazetën, që porsa lexova, shkruhet për acarim të gjendjes me Greqinë: kanë filluar të dëgjohen hapur thirrjet e grupimeve fashiste e naziste kundër nesh. Në kufi gjendja paraqitet e nderë, fryjnë erërat e provokacioneve, ndaj forcat tona të armatosura, janë vënë në gatishmëri numër një”.
– “NATO dhe TRAKTATI I VARSHAVËS, duke qenë dy pakte agresive, kanë si synim kryesor të kërcënojnë shtetin tonë socialist, herë pas here, ndonëse e dinë që ne s’tutemi nga istikami, prej vringëllimës së armeve të tyre, sepse kur ata na drejtojnë grykën e pushkës, ne u kthejmë grykën e topit! – iu përgjigja unë. – Tek ne gjithë populli është ushtar. Ndaj s’ka kërcenim të na mposhti”!..shtova duke u ngritur në këmbë të dilja nga vagoni.
Kur zbrita nga treni, pyeta përgjegjësin e stacionit nëse qarkullon autobusi për në Burrel.
– “Linjë të përhershme nuk ka, – më shpjegoi ai. – Por me raste, kur grumbullohen shumë vetë, njoftohet agjencia e udhëtarëve, në Burrel, dhe ata nisin nëse kanë mjet, qoftë dhe kamion të mbuluar me mushama e me stola dërrase. Por ti mos i mbaj shpresat tek diçka e pasigurt. Më mirë dil tek kthesa, se prej aty nisen plot makina”.
Këshilla e tij doli e saktë. Pas një gjysëm ore, një kamion i tonazheve të rënda ndaloi pranë meje. Shoferi u tregua menjëherë i gatshëm të merrte një udhëtar në kabinën e tij, sidomos një ushtar që kthehet nga leja, i cili duhet të jetë në repart në kohën e caktuar. Por iu duk disi e habitshme, kur i thash se do zbres në Kongrazhd.
– “E di pse u çudita? – shtoi ai duke më kundruar me vëmendje. – Sepse unë e bëj shpesh këtë rrugë, e di ç’pamje kanë ushtarët e këtushëm: barinj e bujq me veshje ushtarake. Kurse ju keni pamje tjetërsoj, me duar të buta…”!
– “Jam ndihmësi i komisarit” – iu përgjigja, që t’i hiqja dyshimin.
– “Me këtë shpjegohet dhe ndryshimi që përmenda më sipër. Atëherë del që duhet të keni qenë diku me shërbim, dhe tani po ktheheni…”, – vijoi ai më tej interesimin e tij.
– “I keni rënë pikës”, – shtova unë, i bindur që me kaq do t’i jepte fund kureshtjes.
Ai hodhi një vështrim të imtë mbi profilin tim, dhe pasi vërejti me kujdes thinjat e dukshme ndoshta u pajtua me përcaktimin se isha ndihmësi i komisarit, pavarësisht si ushtar karriere apo i shërbimit të detyruar.
Kur mbërritëm tek kthesa e repartit, e falënderova që më pruri në kohën e duhur, duke i uruar punë dhe shëndet të mbarë. Më dukej dukuri e çuditshme, që vija në këto kodra me dhe të kuq, mbuluar gjithnjë me tisin e mjegullës. Por shumë shpejt e zbova nga vetja këtë ndjesi, pasi më ngacmoi kërkesa më e ngutshme, të cilën prisja me padurim të dëgjoja me veshët e mi, nga goja e kolonelit, kumtin e transferimit të përhershme. Lutesha në heshtje që ky të jetë rasti i fundit, që i shoh këto kodra me dhe’ të kuq, e këtej e tutje të vendosem në vende më të butë, me klime e pjellori të begatë.
Për fatin tim, në postbllok ishte oficer roje komandant Sula. Prandaj nuk doli fare nevoja t’i tregoj fletë-daljen e spitalit, pasi ishte në dijeni të plotë të lëvizjeve të mia përmes shpjegimeve të komisarit.
Megjithatë për mirësjellje, i përshkrova shkurtimisht operacionin, dhe pushimin mjekësor në banesë.
– “U ktheve në kohë”, – tha ai duke më vështruar me vëmendje të ngërthyer.
– “Ka ndodhur diçka”?… -e pyeta unë disi i shqetësuar.
– “Andej nga rrethi juaj, si paraqitet gjendja”? – shtoi ky me të njëjtin shikim.
– “Në ç’kuptim”? – ia ktheva unë duke e hetuar me kujdes.
– “Me siguri duhet ta kesh takuar shokun tënd, Engjëllin, dhe ky pa tjetër të ka vënë në dijeni për lëvizjet e pritshme…”, – vijoi ai të interesohet.
– “Meqë gjatë këtyre ditëve u mora me disa çështje familjare, s’pata fare kohë të takoja asnjë nga shokët dhe të njohurit e mi”, – theksova me ton bindës, që nëntogeri të mos vazhdonte me tej me pyetje, por të hapej vetë para meje.
– “Veshi nuk të rroku fjalët; ‘mobilizim i përgjithshëm’”? – ngulmoi ai.
– “Në muhabet e sipër dikush , se mund të ketë mobilizim jashtë radhe. Por meqë askush nuk shfaqi interes të dinte më tepër, u la me kaq”!
– “As ti nuk pate kureshtje të mësoje ndonjë hollësi pse ky mobilizim jashtë radhe”?! – shfaqi ai mosbesim tek përgjigja ime.
– “Nëse do të prisja fletë-thirrjen për ushtar, sigurisht do interesohesha. Por tashti që e kam të mbledhur mendjen…”!
– “Pikërisht këtu e kam fjalën, se gjendja e tanishme mund të ndryshoje…”- tha ai më vështrim të përzier.
– “Në ç’kuptim mund të ndryshojë? Komisari ka ndërruar mendje, s’do të jem ndihmësi i tij? Ka ngacmime anonime”?… – i drejtova këto pyetje të njëpasnjëshme, që nëntogeri të zbërthehej.
– “Asnjë nga dyshimet e tua nuk qëndron. Lëvizja detyrohet nga kushtet aktuale, në kuadër të mobilizimit të përgjithshëm. Tani nuk paraqet sekret të them, se një pjesë e ushtarëve të NBU-s tonë, kryesisht rekrutët e rinj nga rrethi i Lushnjes, me përjashtim të bujqve e barinjve, do të transferohen. Ti je i pari i listës”! – theksoi.
– “Do shkojmë në një NBU tjetër”?.. – bëra të paditurin!
– “E kundërta: do jeni repart i rregullt ushtarak, me armatim, të inkuadruar në regjimente autonomë”, – shpjegoi nëntogeri.
– “Këtu kanë ardhur oficerët shoqërues të reparteve, në rangun e komandantit të kompanisë”.
– “Kjo do të thotë se qenka bërë fakt i kryer”?… shpreha habinë, duke e ndrydhur sa më thellë përbrenda kënaqësinë e kumtit të mrekullueshëm.
– “Koloneli dhe komisari përpiluan listat, i dërguan për miratim në Komandën e Divizionit, dhe tani që kanë firmat me vula pritet urdhri i nisjes nga Komanda e Përgjithshme. Makinat janë në oborr pranë fjetores. Sigurisht ti do paraqitesh tek koloneli, për t’i treguar fletë-daljen e spitalit, dhe si i kalove pushimet pranë familjes. Po takove rrugës komisarin, do ta përshëndetësh, por pa i dhënë asnjë shenjë të jashtme, çfarë dëgjove. Një gjë duhet të mos e harrosh: do më marrë malli për ty! Më hyre në zemër që ditën e parë të udhëtimit. Prandaj të uroj: të priftë e mbara! Edhe pse nuk e di saktësisht në cilën kompani do jesh, prapë do t’ia shpreh përshtypjet e mia oficerit shoqërues, që ky t’i ketë parasysh. Kaq mundësi kam, dhe këtë do ta bëj”.
– “Të jeni i bindur, komandant Sula, se do mbeteni në kujtesën time si njeri i mrekullueshëm dhe oficer me nuhatje, që di të komunikojë me ushtarët, duke i vlerësuar nga ana njerëzore! Kjo ju nderon më shumë se çdo gjë tjetër”, – i thash unë duke e përqafuar.
– “Faleminderit për vlerësimin e lart! Do ndjehesha i lumtur nëse në urdhrin e transferimit tuaj, gjendej dhe emri im, si oficer shoqërues! Le pastaj sikur të shkruhej) shënimi: oficerët e armëve, me urdhër të Komandantit të Përgjithshëm, kalojnë në dispozicion të regjimenteve autonomë! Por diçka e tillë nuk ndodhi. Me sa duket akoma nuk ndjehet nevoja e pranisë tonë”! – shtoi ai me psherëtimë të thellë, për të shprehur dëshpërimin e kësaj shpërfillje.
Pasi e përqafova edhe një herë, u largova nga postblloku. Fluturoja në qiellin e shtatë të ngazëllimit. Nuk e vija në mëdyshje që merita kryesore e transferimit, i takonte kolonelit. Sepse duke qenë drejtuesi kryesor i repartit, me autoritet, (fjala e të cilit ka forcën dhe peshën e ligjit), isha i bindur se kundërshtimi i tij në komandën e divizionit, do zinte vend, me shpjegimin se pa gazetarin, do të pushojnë mjaft veprimtari të domosdoshme, sidomos në këtë situatë të acaruar, kur mendjet e ushtarëve janë të pështjelluara me çoroditje.
Për rrjedhojë, emri im do fshihej. Ne këto kushte, kundërshtimi i kolonelit do përkrahej nga komisari i kompanisë dhe komandant Sula, dy dashamirësit e mi, të cilët duke mos e dhënë pëlqimin e tyre për transferimin tim, pandehin se më bëjnë nder, nisur nga hamendësimi dyshues, se regjimentet e rinj autonomë, mund të dërgohen në vijën e parë të rrezikut, aty ku një fije pe’ e ndan pagën nga lufta.
E njoftova ushtarin e shërbimit të komandës, se tani sapo u ktheva nga spitali i përgjithshëm ushtarak, prandaj duhet t’i paraqitem kolonelit.
– “Né çast po e vë në dijeni”! – u tregua ky i gatshëm.
– “Përfito nga rasti meqë ndodhet i vetëm, pasi sot gjithë ditën zyra e tij ka qenë plot”.
Pas pak ushtari doli tek shkallët, dhe më bëri shenjë me dorë të futem brenda. Unë u paraqita sipas rregullores, dhe prita. Koloneli dukej mjaft i lodhur nga procedurat e ngjeshura të lëvizjes së ushtarëve. Por më shumë, sipas meje, qe’ mërzitur nga shpërfillja e drejtuesve kryesorë të Shtabit të Përgjithshëm, të cilët edhe në këtë rast të përshtatshëm, nuk i morën parasysh meritat e oficerit me aftësi ushtarake, kur i plotësonte të gjitha kushtet, të caktohej komandant i një regjimenti të ri autonom.
-“ Mirë qe erdhe në kohë… – tha koloneli me vështrim të rënduar. – Po të vonoheshe një ditë, do humbisje shansin e transferimit…”!
– “Ka ardhur për mua urdhër transferimi”?!…- bëra të paditurin.
– “Jo yti personal, por i gjithë kompanisë, – sqaroi koloneli. – Je i pari në listë. Rastësitë si kjo e tanishmja, një herë në kaq kohë ndodhin. Sado këtu si fillim po e kalojë mirë, pa lodhje trupore e stres, prapë nuk i dihej sa mund të zgjaste kjo periudhë, pasi asnjë s’i parashikon dot befasitë e ndërhyrjeve keqdashëse. Do thuash se dhe atje ku do shkojë, s’ka garanci. por për një gjë ke siguri: nuk do jesh më ushtar i kazmës dhe lopatës. Pa përjashtuar mundësinë që në këto situata të ndera, shfaqen kërkesa për aftësitë e ushtarëve të talentuar.
Ngaqë oficerët e kanë mendjen vetëm te përmbushja e synimeve luftarake, e lënë në sfond boshtin ideologjik, me luftën e klasave dhe vigjilencën revolucionare. Sidomos komisarët me përvojë, tregohen pehlivanë të rafinuar në këto situata: nuhatja e mprehtë u jep shanse të manovrojnë me shkathtësi. Nejse, këto janë punët e tyre. Për ty ka rëndësi që duke ikur nga NBU-ja, e largon veten nga poligoni i qitjes, dhe i fut rrjedhat e ngjarjeve në një shtrat tjetër.
Mes brishtësisë së një reparti ushtarak dhe mundësive të manovrimit, ka një ndërthurje të vazhduar, ku i zgjuari dhe i shkathëti gjithnjë gjen mënyrën për t’i nxjerrë gështenjat nga zjarri. Vlera e këtij transferimi, merr përmasa shpëtimtare edhe për një fakt tjetër: shpëton përfundimisht nga klithmat ulëritëse të dinozaurit Nazif, i papërsëritshëm për llojin e vet, në gjithë ushtrinë shqiptare”! – shtoi koloneli duke tundur kokën.
– “Çfarë nuk do të jepja, në këmbim për të shpëtuar nga ulërimat e tij shtazarake”!.. – tha përmes psherëtimës së zgjatur.
– “U rrëmbeva pas këtyre mendimeve dhe nuk të pyeta si ndihesh pas operacionit…”?!
– “Ndihem mirë. Plaga u mbyll. Qetësia dhe regjimi çlodhës në shtëpi, ishin kurë ndihmëse për riaftësimin e organizmit”, – iu përgjigja unë, i kënaqur me përkujdesjen e tij.
– “Pavarësisht nga gjendja e përmirësuar, të këshilloj atje ku do shkoni, të bësh ri kontroll tek mjeku i repartit…, – porositi ai. – Po me komisarin, je takuar”? – më pyeti me buzëqeshje.
– “Vetëm komandant Sulën përshëndeta me dorë, kur kalova post-bllokun”, – i thash unë.
– “Të dy u dëshpëruan, kur e morën vesh që do transferohesh. Por komisari e shprehu mllefin si kalamajtë kur zemërohen. Do të kujtohen shpesh pyetjet dhe përgjigjet gjatë orës politike, kur pas çdo “shpjegimi” primitiv, ai të drejtohej ty me buzëqeshjen hutaqe: apo jo, Sokrat? Dhe ti për t’i bërë qejfin, ia ktheje: pa tjetër kështu, shoku komisar”!
– “Edhe pse i mungon kultura e duhur dhe arsimimi, prape di të sillet me ushtarët, ka durim, nuk nxehet dhe nuk i fyen, – i shpreha kolonelit përshtypjen time. – Ndërsa shefi i sektorit, Ziso, ka tjetër natyrë: i qëndron punës pincë mbi kokë, rri gjithnjë pranë kafshëve të repartit, di të bashkëbisedojë miqësisht me to, kujdeset me përkushtim për mbarsjen e tyre”! Duket që ndjen kënaqësi, dhe i pëlqen kjo punë më shumë se çdo detyrë tjetër”.
– “Pikërisht këta tipa, janë drejtues të përshtatshëm për NBU-të, – tha koloneli. – Shef Zisos s’ka nevojë t’i japësh urdhra e udhëzime, apo ta qortosh për një veprim të gabuar. Ai e njeh detyrën hollësisht, dhe e përmbush me shumë dëshirë. Falë punës së Zisos, ndërmarrja jonë bujqësore ushtarake, ndodhet në pararoje të NBU-ve të Republikës”! – gjeti rastin të jepte në fund vlerësimin maksimal, për vartësin e tij.
Këtë çast desha ta përqafoja dhe ta shtrëngoja në krahët e mi këtë oficer madhor me shpirt te madh, i cili pavarësisht nga gjendja e rënduar që përjetonte për shkak të zhvlerësimit të aftësive të tij, nga shefat cinik e mendjemëdhenj në Shtabin e Përgjithshëm, nuk i shpërfillte e nuk i përçmonte vartësit. Përkundrazi, mbante ndaj tyre qëndrim atëror e vëllazëror, i përgëzonte shpesh për punën e bërë, u shprehte falënderime që dinë të sillen njerëzisht me ushtarët, nuk përdorin ndaj tyre ashpërsi dhe egërsi. Memorie.al
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
