Nga Dashnor Kaloçi
Pjesa e gjashtëmbëdhjetë
Memorie.al / Historia e zgjedhjeve parlamentare në vendin tonë, apo më saktë tentativat për zgjedhje e kanë zanafillën që nga koha e sundimit Osman, kur Shqipëria ishte pjesë e Perandorisë Turke. Një nga deputetët e parë shqiptarë që u zgjodhën për në Parlamentin e parë të Turqisë, i cili hapi punimet në dhjetorin e vitit 1877, ishte Abdyl Frashëri. Por ai parlament nuk pati jetë të gjatë, pasi u prish nga vetë Sulltani, për shkak të fillimit të Luftës Ruso-Turke. Pas prishjes së parlamentit të parë të Turqisë, pati edhe disa tentativa të tjera për zgjedhje, por që të gjitha dështuan për shkaqe të ndryshme. Zgjedhjet e para dhe të rregullta në Shqipëria u mbajtën vetëm në vitin 1908, kur në Turqi erdhën në fuqi xhonturqit. Ato zgjedhje nuk ishin direkte, por me përfaqësim, apo siç janë njohur ndryshe; me zgjedhës të dytë.
Parlamenti i parë i Turqisë u hap më 10 dhjetor të vitit 1908 dhe aty nga 266 deputetë, 27 prej tyre ishin shqiptarë të zgjedhur në katër vilajetet e Shqipërisë. Në atë kohë anëtarët e Komitetit “Bashkim-Përparim”, në Turqi ku bënin pjesë dhe shumë shqiptarë, u ndanë dhe u grupuan në tre grupime politike. Grupimi i parë ishte “Bashkim-Përparim” (partia turko-maqedonase) me 164 deputetë, ku 130 ishin turq, 5 arabë, 1 grek dhe 15 shqiptarë, të cilët kryesoheshin nga Hasan Prishtina, deputet i Kosovës.
Në grupin e dytë që quhej: “Bashkimi-Liberal”, (partia greko-shqiptare) ku bënin pjesë 45 deputetë, kishte 12 shqiptarë të cilët kryesoheshin nga Ismail Qemali. Ndër deputetët e tjerë shqiptarë që kishte asokohe Parlamenti i Turqisë, ishin dhe Esad Pashë Toptani, Nexhip Draga, Rexhep Pashë Mati etj. Pas vitit 1908, pati edhe disa zgjedhje të tjera ku shqiptarët vazhdonin të votonin për përfaqësuesit e tyre në Parlamentin e Turqisë dhe ajo gjë zgjati deri në nëntorin e vitit 1912 kur u shpall Pavarsia dhe Ismail Qemali u zgjodh kryetar i Qeverisë.
Kurse zgjedhjet e para parlamentare në Shqipëri u zhvilluan në pranverën e vitit 1921, pasi deri në atë kohë ato nuk ishin zhvilluar për shkak të Luftës së Parë Botërore, ku ishte përfshirë dhe Shqipëria. Parlamenti i parë Shqiptar u hap më 21 prill të atij viti dhe godina e parë e Parlamentit Shqiptar ka qenë aty ku është sot Akademia e Shkencave dhe në atë parlament morën pjesë 76 deputetë, të cilët u zgjodhën pas një procesi relativisht të rregullt nga nëntë prefekturat e vendit, si: Berati, Durrësi, Elbasani, Gjirokastra, Korça, Kosova, Shkodra, Vlora dhe ajo e kolonisë shqiptare të SHBA-së.
Ashtu si dhe në të kaluarën, ato zgjedhje u bënë me sistem përfaqësimi, apo siç njihen ndryshe me zgjedhës të dytë, ku në bazë të ndarjes territoriale, përfaqësuesit e çdo krahine kishin të drejtë të zgjidhnin deputetin e tyre. Sa më sipër, si dhe një historik të shkurtër të zgjedhjeve parlamentare në Shqipëri, që nga ajo periudhë e deri në vitin 1991, Memorie.al i ka publikuar në numrat e kaluar, këtu po publikojmë të plotë Statutin Themeltar të Republikës Shqiptare, (Kushtetuta) të vitit 1925, ku pas legjislacionit të zgjedhjeve parlamentare të asaj kohe, si dhe rregullorja e Parlamentit, me të drejtat e detyrat e deputetëve, një vend të veçantë zë edhe Kodi Civil dhe ai Penal, gjë të cilat janë botuar nga Shtypshkronja “NIKAJ”, në vitin 1925.
Statuti themeltar i Republikës Shqiptare (1925)
(Tiranë, Shtypshkronja “Nikaj” 1925)
Kodi Penal 1928
LIBRI I DYTË
Deliktet
Delikte kundra rregullit publik
KAPTINA III
Falsifikim në akte
NENI 305. – Nëpunësi i Shtetit që n’ushtrimin e funksionit të vet ban një akt falso tanësisht ose pjesërisht, ose ndryshon një akt të vërtetë, në qoftë se drejt kësaj vepre mund të shkaktohet ndonjë dam publik ose privat, ndëshkohet me burgim të randë, nga pesë deri në dymbëdhjet vjet.
Në qoftë se akti në fjalë asht nga ato që mbas ligjës formojnë provë të plotë, deri sa të provohet falsiteti, burgim i randë asht nga tetë deri në pesëmbëdhjet vjet.
Me aktet origjinale barazohen dhe kopjet autentike të tyre, kur si mbas rregullave të ligjës, zanë vëndin e origjinalit që mungon.
NENI 306. – Nëpunësi i Shtetit që tue redaktue ose fue ba një akt në ushtrimin e funksionist të vet dëshmon (atteste) si të vërteta dhe të ngjame përpara tij, fakte ose deklarasione të cilat nuk janë konformë me të vërtetën, ose nuk shënon ose ndryshon deklarasionet q’i bahen, në qoftë se nga këto vepra mund të shkaktohet ndonjë dam publik ose privet, dënohet me ndëshkimet e caktueme në nenin e ma sipërmë.
NENI 307. – Nëpunësi i Shtetit që simulon një kopje origjinali të një akti zyrtar që nuk eksiton dhe e ep në formë ligjore, ose ep një kopje të një akti zyrtar të ndryshme nga origjinali, pa pas ndryshuem ose prishun origjinalin ndëshkohet me burgim të randë nga tre deri në dhjetë vjet, dhe në qoftë se akti asht nga ato që formojnë mbas ligjës provë të plotë deri sa të provohet fallsiteti, burgimi i randë nuk mund të jetë ma pak se pesë vjet.
NENI 308. – Kushdo që, tue mos qënë nëpunës Shteti, ban falsifikim në një akt zyrtar, në mënyrat e tregueme në nenin 305, ndëshkohet me burgim të randë nga tre deri në dhjet vjet, dhe në qoftë se akti asht nga ato që formojnë mbas ligjës provë të plotë deri sa të provohet fallsiteti, ndëshkimi nuk mund të jetë ma pak se pesë vjet burgim’i randë.
Në qoftë se falsifikimi bahet mbi një kopje të një akti zyrtar qoftë tue e tregue si kopja e një origjinali që nuk eksiston, qoftë tue e ba të ndryshme nga akti i thjeshtë, qoftë tue ndryshue një kopje të thjeshtë, ndëshkimi asht bugim’i randë nga një deri në pesë vjet, dhe në qoftë se akti asht nga ato që mbas ligjës formojnë provë të plotë deri sa të provohet falsiteti, ndëshkimi nuk mund të jetë ma pak se tre vjet burgim’i randë.
NENI 309. – Kushdo që me të rreme i dëshmon (atteste) një nëpunësi të Shtetit, në një akt zyrtar, identitetin ose gjëndjen (etàt) të vehtes tij ose të një tjetri ose të tjera fakte për të cilat akti asht destinue me provue autentiqitetin, në qoftë se nga këjo vepër mund të shkaktohet një dam publik ose privat, ndëshkohet me burgim të randë nga tre muej deri në një vit, dhe me burgim të randë nga nande deri në tridhjet muej, në qoftë se çashtja i përket nj akti të Gjëndjes Civile ose t’Autoritetit gjyqsuer.
Ndëshkohet me burgim të randë nga tre muej deri në një vit, ay që në titra ose në efekt tregëtare (effets de commerce) dëshmon në të rreme identitetin e vet ose të një tjetër personi.
NENI 310. – Kushdo që ban një shkresë private fallso tanësisht ose pjesërishtë, ose ndryshon një shkresë private të thjesht, në qoftë se nga kjo vepër mund të shkaktohet një dam publik ose privat, ndëshkohet me burgim të randë nga një deri në tre vjet, po qe se ay ose të tjerët e përdorin atë akt.
NENI 311. – Kushdo që përdor ose me ç’do tjetër mënyrë përfiton nga një akt fallso, dhe sikur të mos ketë bashkëpunue në fallsifikimin, dënohet si mbas rasteve, me ndëshkimet e caktueme në nenin 308 kur vepra i përket një aktit zyrtar, dhe me ndëshkimin e caktuem në nenin 310, kur vepra i përket një shkresë private.
NENI 312. – Kur fajtori ban njanin nga deliktet e tregueme në nenet e ma sipërmë, për m’i prokurue vehtes ose të tjerëve një mjet provues të fakteve të vërteta, ndëshkohet me burgim të randë nga një muej deri në dy vjet, kur vepra i përket akteve zyrtare, dhe me burgim të randë nga një deri në gjashtë muej kur vepra bahet për shkresa private.
NENI 313. – Kushdo që çduk ose prish tanësisht ose pjesërisht, një akt origjinal ose kopjen e cila, si mbas ligjës zen vendin e origjinalit që mungon, në qoftë se nga kjo vepër mund të shkaktohet një dam publik, dënohet me ndëshkimet e caktueme në nenet 305, 308 309 e 310, si mbas rasteve dhe dallimeve të tregueme n’ato.
NENI 314. – N’aplikimn e dispozitave të neneve të ma sipërm, barazohen me nëpunësat e Shtetit, gjith ata që janë t’autorizueme me ba akte të cilave ligja i u atribuon besim publik; dhe me aktet zyrtare barazohen testamentat olografe, kambialet dhe gjithë titrat kredie që janë të transmetuëshme me gjiro, ose që kanë shenimin “të pruësi” (au porteur)
KAPTINA IV
Falsifikim në letër njoftimi, pasaporta, letër kalime letër-lejime, çertifikata, akt-dëshmie dhe në deklarata.
NENI 315. – Ndëshkohet me burgim të randë nga një deri në tetmbëdhjet muej:
Kushdo që kontrafaqon letra njoftimesh, letra lejimesh, letra kalimesh dhe pasaporta;
Kushdo që ndryshon, me ç’do menyrë, dokumenta të thjeshta të llojit që përmëndet në numrin e ma sipërme, me qëllim që t’i tregojë si të një personi tjetër, ose si të bamuna në vënde e në kohëna të tjera, të ndryshme nga ato për të cilat janë ba ose që në të rreme ban të duken se janë kryem vërtetimet, ose janë përmbushun konditat që që kërkohen për vleftësinë dhe fuqinë e tyne.
Kushdo që përdor letër-lejime, letër-njoftime, leje kalimi, pasaporta të kontrafaqueme ose të ndrushueme ose i ep këto të tjerëve që t’i përdorin.
NENI 316. – Kushdo që, kur merr letër njoftimi, letër lejime, leje kalimi, pasaporta, i atribuon vehtes në këto, ëmën ose mbiemën, ose cillësina të rreme, ose bashkvperosnë
Bashkvepron, me dëshmiën e vet që t’epen të këtilla n’at mënyrë, ndëshkohet me burgim të randë deri në gjashtë muej, dhe me gjobë të randë nga pesëdhet deri në njimijë fr. ari.
NENI 317. – Nëpunësi i Shtetit që, n’ushtrimin e funksionit të vet ban ndonjanin nga deliktet’ e parapame në nenet e ma sipërme ose me ò’do mënyrë bashkëpunon në të kryemit e atij delikti, ndëshkohet me burgim të randë nga gjashtë muej deri në tre vjet.
NENI 318. – Kushdo që, tue qënë i detyruem prej ligjës të mbajë regjistra të posaçme të nënvumuna n’inspektimin e Autoritetit të sigurimit public, ose t’i apë dijeni atij Autoriteti mbi veprimet e veta industriale ose profesionale, shkruan ose lën të shkruhen në ndonjanë nga ato shenime ose fakte të rreme, ndëshkohet me burgim të randë, deri në tre muej, ose me gjobë të randë, nga pesëdhjet deri në njëmijë fr. ari.
NENI 319. – Mjekëtë, Operatorët, Veterinarët, Mamitë, ose të tjerë nëpunësa të Shëndetësisë të cilët, vetëm për favor, apin dëshmina të rreme të destinueme për me sjellë besim ndaj Autoritetit, ndëshkohen me burgim deri në pesëmbëdhjetë ditë ose me gjobë të randë nga njëqint deri në njëmijë fr. ari.
Po me këto ndëshkime dënohet edhe ay që përdor asi lloj dëshmina të rreme.
Në qoftë se nga shkaku i një t’atillë dëshmie të rreme, një njeri me mëndje të saktë, pranohet ose mbahet në një çmendinë, ose shkaktohet nonjë dam tjetër i randë, ndëshkimi asht burgim’i randë nga gjashtë muej deri në tre vjet.
Në qoftë se vepra asht ba për të holla ose për të tjera përfitime të dhanuna ose të zotueme, për vehte ose për tjetërin ndëshkimi asht burgim’i randë nga tre muej deri në dy vjet, dhe në rast që dëshmia ka shkaktue efektin e parapame në pikën e ma sipërme, ndëshkimi asht burgim i randë nga dy deri në shtat vjet, dhe në ç’do rast ndëshkimit me burgim të randë, i shtohet gjoba e randë nga treqint deri tre mijë fr. ari.
Po me ndëshkimet e tregueme në pikën e ma sipërme dënohet dhe ay q’ep ose zotohet t’apë të hollat ose të tjera përfitime.
Çdo gja q’epet me këtë qëllim konfiskohet.
NENI 320. – Nëpunësi i Shtetit ose të tjerë që kanë të drejtën (facultè) ligjore t’apin çertifikata, po qe se vërtetojnë në të rreme, në ndonjanin nga këto, sjellje të mira, vorfënie ose të tjera cirkostanca të cilat janë t’afta që t’i prokurojnë personit q’i përkasin, bamirësi ose besim publik ose privat, ose që të marrë një ofiq, ose nëpunësi publike, ose favorizime, ose që t’a perjashtojnë nga detyrime, shërbime, oe barrë publike, ose që t’i prokurojnë ç’do lloj tjetër përfitimi, ndëshkohet me burgim të randë deri në tre muej, ose me gjobë të randë nga një qint deri në një mijë e pesë qint fr. ari.
Po me këtë ndëshkim dënohet dhe ay që përdor ato çertifikata të rreme.
NENI 321. – Kushdo që, tue mos pasun cilësitë ose të drejtate tregueme në të dy nenet’ e ma sipërme, kontrfaqon një dëshmië ose çertifikatë të llojit që parashikohet n’ato nene ose ndryshon një dëshmië ose çertifikatë të vërtetë, sidhe kushdo që përdor një të këtillë dëshmjë ose çertifikatë të kontrafaqueme ose të ndryshuem, ndëshkohet me burgim të randë deri në gjashtë muej.
NENI 322. – Kushdo që për me gabue Autoritetin, i paraqit një akt-dëshmi ose çertifikatë të vërtetë tue e atribue në të rreme vehtes ose një tjetëri, dënohet me ndëshkimin e caktuem në nenin e ma sipërme.
KAPTINA V
Dhelpënina dhe gënjeshtrime në tregëti n’industri dhe n’ankane
NENI 323. – Kushdo që, tue përhap lajme të rreme, ose me të tjera mjete dhelparake, shkakëton në tregun publik ose në bursën tregëtare, një shtim ose në paksim në çmimet e mëditave, t’ushqimeve ose të sendevet tregëtare një shtim ose të titravet të cirkulluëshme në tregun public, ose të praneme në listat e bursësn, ndëshkohet me burgim të randë nga tre deri në tridhjet muej, dhe me gjobë të randë nga dyqind deri në tremijë fr. ari.
Në qoftë se delikti asht ba nga ana e ndërmjetësve publik (mesit) ose nga agjentët e kambios, ndëshkimi asht burgim’ i randë nga një deri në pesë vjet, dhe gjobë e randë ma tepër se njëmijë fr. arit, dhe ndalim i përkohëshëm nga ofiqet publike si dhe pezullim nga ushtrimi i profesionit ose të mjeshtërisë.
NENI 324. – Kushdo që përdor mizura ose pesha me figurë (impreinte) legale të kontrafaqueme ose të ndryshueme, në qoftë se nga kjo gja mund të rrjedhë një dam publik ose privat, ndëshkohet me burgim të randë deri në një muej, dhe me gjobë të randë deri në një muej, dhe me gjobë të randë deri në njëqind fr. ari; dhe në qoftë se fajtori i përdorë këto n’ushtrimin e një tregtie publike në tregtoren e vet ose përjashta, tue shitun, ndëshkohet me burgim të randë deri në tre muej dhe me gjobë të randë deri në tre muej dhe me gjobë të randë nga pesëdhjetë deri në pesqind fr. ari.
Ushtruesi i një tregtie publike, në qoft se mban në tregtoren e vet mizura ose pesha me figura legale të kontrafaqueme ose të ndryshueme, për të vetmen këtë vepër, ndëshkohet me gjobë të randë deri në pesëqind fr. ari.
NENI 325. – Kushdo që n’ushtrimin e tregëtisë së tij, gënjen blerësin tue i dorëzue një send për një tjetër, ose një send i cili origjinën, llojin, cilësine ose sasiën e ka të ndryshme nga ay që ka dekllarue ose paktue, ndëshkohet me burgim të randë deri në gjashtë muej, ose me gjobë të randë nga njëzet deri në tremijë fr. ari.
Në qoftë se të gënjyemit bahet në sende të vlyera, ndëshkimi asht burgim i randë nga tre deri në tetëmbëdhjet muej ose gjobë e randë ma tepër se pesëqind fr. ari.
NENI 326. – Kushdo që kundrafaqon ose ndryshon emnat, markat ose shënjat dalluese të një vepre intelektuale ose të produkteve të ç’do industrie, ose përdor kësoj lloje emëna, marka ose shënja të kundrafaqueme ose të ndryshueme, qofshin dhe prej të tjerve, ndeshkohet me burgim të randë nga një muej deri në dy vjet, dhe me gjobë të randë nga pesëdhjet deri në pesëmijë fr. ari.
Po me atë ndëshkim dënohet dhe ay që kondrafaqon ose ndryshon shënjat ose modelet industriale, ose përder kësodore shënja ose modela të kondrafaqueme ose të ndryshueme, qofshin dhe prej të tjerëve.
Gjyqi mund të vendosë që vendidi të botohet, me shpezimet e të dënuemit, në një fletore që tregon n’akt gjykimin.
NENI 327. – Kushdo që fut në Shtet për me ba tregti, ose vën në shitje ose ndryshe në cirkullasion, vepra intelektuale ose produkte të ç’do lloj industrije me emna, marka ose shënja dalluëse të kontrafaqueme ose të ndryshueme ose me emna, marka ose shënja dalluëse që janë t’afta për me gënjye blesin mbi origjinën ose mbi cilësiën e veprës ose të produktit, ndeshkohet me burgim të randë nga një muej deri në dy vjet dhe me gjobë të rand nga pesëdhjet deri në pesëmijë fr. ari.
NENI 328. – Kushdo që, zbulon lajmet që din me shkakun e cilësiës ose të nëpunësisisë ose të profesionit ose të mjeshtërisë së vet, mbi çpikje (inventions) ose zbulime shkëncore, (decouvertes) ose mbi aplikime industriale të cilat duhet që të mbeten të mshefta, mbi kërkimin e anës së damtueme, ndëshkohet me burgim të randë deri në gjashtë muej dhe me gjobë të randë ma tepër se njëqind fr. ari.
Në qoftë se zbulimi i asht ba një të hueji që nuk banon në Shqipni ose një agjenti të këtij, burgimi i randë asht nga një muej deri në një vit dhe gjoba e randë ma tepër se pesëqind fr. ari.
NENI 329. – Kushdo që, me violencë ose me frikësime, dhurata, zotime, marëveshje të mësheita (collusion) ose me të tjera mjete dhelparake, ndalon ose turbullon konkurimin në ankanet publike ose në lëçitjet (licitation) private për llogari t’Administrasionit publik, ose largon ofertuësit, ndëshkohet me burgim të randë nga tre deri në dymmëdhjet muej, dhe me gjobë të randë jo ma pak se njëqind fr. ari.
Në qoftë se fajtori asht personi i ngarkuem prej ligjës ose Autoritetit, me ankanet ose lëçitjet e përmenduna, burgimi i randë asht nga një deri pesë vjet, dhe gjoba e randë jo ma pak se pesëqind fr. ari.
Ay që, për të hollat, ose për përfitimet e tjera q’i epen ose i zotohen atij ose një tjetri, hiqet nga konkurimi në ankanet ose lëçitjet, e përmënduna, ndeshkohet me burgim të randë deri në gjashtë muej ose me gjobë të randë nga njëqind deri në dymijë fr. ari. Memorie.al
