Nga Dashnor Kaloçi
Pjesa e shtatëmbëdhjetë
Memorie.al / Historia e zgjedhjeve parlamentare në vendin tonë, apo më saktë tentativat për zgjedhje e kanë zanafillën që nga koha e sundimit Osman, kur Shqipëria ishte pjesë e Perandorisë Turke. Një nga deputetët e parë shqiptarë që u zgjodhën për në Parlamentin e parë të Turqisë, i cili hapi punimet në dhjetorin e vitit 1877, ishte Abdyl Frashëri. Por ai parlament nuk pati jetë të gjatë, pasi u prish nga vetë Sulltani, për shkak të fillimit të Luftës Ruso-Turke. Pas prishjes së parlamentit të parë të Turqisë, pati edhe disa tentativa të tjera për zgjedhje, por që të gjitha dështuan për shkaqe të ndryshme. Zgjedhjet e para dhe të rregullta në Shqipëria u mbajtën vetëm në vitin 1908, kur në Turqi erdhën në fuqi xhonturqit. Ato zgjedhje nuk ishin direkte, por me përfaqësim, apo siç janë njohur ndryshe; me zgjedhës të dytë.
Parlamenti i parë i Turqisë u hap më 10 dhjetor të vitit 1908 dhe aty nga 266 deputetë, 27 prej tyre ishin shqiptarë të zgjedhur në katër vilajetet e Shqipërisë. Në atë kohë anëtarët e Komitetit “Bashkim-Përparim”, në Turqi ku bënin pjesë dhe shumë shqiptarë, u ndanë dhe u grupuan në tre grupime politike. Grupimi i parë ishte “Bashkim-Përparim” (partia turko-maqedonase) me 164 deputetë, ku 130 ishin turq, 5 arabë, 1 grek dhe 15 shqiptarë, të cilët kryesoheshin nga Hasan Prishtina, deputet i Kosovës.
Në grupin e dytë që quhej: “Bashkimi-Liberal”, (partia greko-shqiptare) ku bënin pjesë 45 deputetë, kishte 12 shqiptarë të cilët kryesoheshin nga Ismail Qemali. Ndër deputetët e tjerë shqiptarë që kishte asokohe Parlamenti i Turqisë, ishin dhe Esad Pashë Toptani, Nexhip Draga, Rexhep Pashë Mati etj. Pas vitit 1908, pati edhe disa zgjedhje të tjera ku shqiptarët vazhdonin të votonin për përfaqësuesit e tyre në Parlamentin e Turqisë dhe ajo gjë zgjati deri në nëntorin e vitit 1912 kur u shpall Pavarësia dhe Ismail Qemali u zgjodh kryetar i Qeverisë.
Kurse zgjedhjet e para parlamentare në Shqipëri u zhvilluan në pranverën e vitit 1921, pasi deri në atë kohë ato nuk ishin zhvilluar për shkak të Luftës së Parë Botërore, ku ishte përfshirë dhe Shqipëria. Parlamenti i parë Shqiptar u hap më 21 prill të atij viti dhe godina e parë e Parlamentit Shqiptar ka qenë aty ku është sot Akademia e Shkencave dhe në atë parlament morën pjesë 76 deputetë, të cilët u zgjodhën pas një procesi relativisht të rregullt nga nëntë prefekturat e vendit, si: Berati, Durrësi, Elbasani, Gjirokastra, Korça, Kosova, Shkodra, Vlora dhe ajo e kolonisë shqiptare të SHBA-së.
Ashtu si dhe në të kaluarën, ato zgjedhje u bënë me sistem përfaqësimi, apo siç njihen ndryshe me zgjedhës të dytë, ku në bazë të ndarjes territoriale, përfaqësuesit e çdo krahine kishin të drejtë të zgjidhnin deputetin e tyre. Sa më sipër, si dhe një historik të shkurtër të zgjedhjeve parlamentare në Shqipëri, që nga ajo periudhë e deri në vitin 1991, Memorie.al i ka publikuar në numrat e kaluar, këtu po publikojmë të plotë Statutin Themeltar të Republikës Shqiptare, (Kushtetuta) të vitit 1925, ku pas legjislacionit të zgjedhjeve parlamentare të asaj kohe, si dhe rregullorja e Parlamentit, me të drejtat e detyrat e deputetëve, një vend të veçantë zë edhe Kodi Civil dhe ai Penal, gjë të cilat janë botuar nga Shtypshkronja “NIKAJ”, në vitin 1925.
Statuti themeltar i Republikës Shqiptare (1925)
(Tiranë, Shtypshkronja “Nikaj” 1925)
Kodi Penal 1928
LIBRI I DYTË
Deliktet
TITULLI VII
Delikte kundra tanësiës publike
KAPTINA I
Djegje, mbytje uji (Inondacion), fundosje (submersion) e të tjera delikte që kanë rrezik publik.
NENI 330. – Kushdo që, i vën zjarin një godine ose një ndërtese të çdo lloji ose prodhimeve të tokës pa vjeluna ende ose togjeve, ose depozitave me materiale kombustibël, ndëshkohet me burgim të randë nga tre deri në shtatë vjet.
Burgimi i randë asht nga pesë deri dhjet vjet, në se zjarmi asht vue në godina të stinueme për banim, ose në godina publike, ose të destinueme për përdorim publik ose të bamuna për dobi publike, ose për ushtrimin e një feje, ose në fabrika industriale, në depozito me sende tregtare, ose në burgime ose në depozita me materiale që marrin flakë ose pëlcasin, në kantiere, në vagona udhë-hekurash, në kava, në miniera ose në pyje.
NENI 331. – Kushdo që, me qëllim që të shkatërrojë pjesërisht, ose tanësisht, godinat ose sendet e tregueme në nenin e ma sipërme, lëshon ose pëlcet mina, torpila, ose të tjera vepra ose maqina plasëse, ose lëshon, ose ndez materjale që marrin flakë dhe janë t’afta për me shkaktue një t’atillë efekt, dënohet, si mbas rasteve, me ndëshkimet e caktueme në nenin e ma sipërme.
NENI 332. – Kushdo që shkakton mbytje uji, ndëshkohet me burgim të randë nga tre deri në dhjetë vjet.
NENI 333. – Kushdo që tue çae shtigje ose sfrate, mure ose vepra të tjera të destinueme për një mbrojtim komun kundra ujnave, ose si një mbrojtëse komune kundra të këqijave ban të lindë një rrezik mbytje uji ose një tjetër prishje (desastre) ndëshkohet me burgim të randë nga një deri në pesë vjet.
Në qoftë se prej kësaj vepre shkaktohet mbytje-ujit ose tjetër prishje, aplikohen dispozitat e nenit të ma sipërmë.
NENI 334. – Kushdo që ven zjarmë anijeve ose godinave notare të çdo lloj ose shkakton fundosjen ose naufragjin e këtyne, ndëshkohet me burgim të randë nga tre deri në dhjetë vjet.
NENI 335. – Kur ndonjani nga fajet e parapame në nenet e masipërme, asht ba në vepër godina ose depozita ushtriake, arsenale, fabrika ose anije ose avione të Shtetit, burgimi i randë asht nga shtatë deri në pesëmbëdhjetë vjet.
NENI 336. – Kushdo që tue shkatrue ose tue luejt, nga vëndi ose tue ba me çdo lloj mënyre, që të çduken ose të mos punojnë fanaret ose shënjat e tjera, ose tue përdor shënja të rreme ose artifice të tjera, ban të lindë rreziku i një naufragjit, ndëshkohet me burgim të randë nga një deri në pesë vjet.
Kur nga këto vepra ngjan fundosja ose naufragji i një anije, aplikohen, si mbas rastevet, dispozitat e të dy neneve të masipërme.
NENI 337. – Kushdo që, për me ndalue të shuemit e një zjarmi ose veprat që janë për me u mbrojtë kundra një mbytje-uji, një fundosjeje, ose një naufragji, vjeth, fsheh ose ban të pa-për-doruëshem, materialet, aparatat ose mjetet e tjera të destinuame për shumje ose për mbrojtim, ndëshkohet me burgim të randë nga një deri në pesë vjet.
NENI 338. – Dispozitat e neneve 330 deri në 335, aplikohen dhe për ata që, tue ba ndonjanin nga veprat e tregueme n’atë nen, mbi godinat ose sendet q’i ka në pronsie të vet, damton ose ven në rrezik persona ose sende të hueja nga ay lloj që tregohet po n’ato nene.
Në qoftë se vepra asht ba me qëllimin e parapame në nenin 459, ndëshkimit i shtohet një e gjashta deri në një të tretën.
NENI 339. – Kur ndonjana nga veprat e parapame në nenet e masipërme ka shkaktue rrezik në jetën e njerëzisë, ndëshkimit të caktuem n’ato i shtohet gjysma.
NENI 340. – Në rastet e parapame në nenet e masipërme, në qoftë se sendi nuk ka ndonjë randësi të madhe dhe nuk asht ekspozue në dam ndonjë tjetër gja, ose nuk asht vue në rrezik ndonjë person, në vënd të dispozitave të këtyne neneve, aplikohen ato të nenit 472.
NENI 341. – Kushdo që, nga shkaku i imprudencës, ose i pakujdesis ose i pa stërvitjes në profesionin ose në mjeshtërinë e vet, ose nga mos respektimi i rregulloreve, urdhënave ose i disiplinës, shkakton një zjarrm ose një plasje (explosion), një mbytje uji, një fundosje ose një naufragjë, një rrënim ose tjetër prishje që sjellë rezik komun, ndëshkohet me burgim deri në tridhjet muej, dhe me gjobë të randë deri në një mijë fr. ari
Në qoftë se nga ajo vepër shkaktohet rrezik në jetën e njerëzisë, burgimi asht nga tre muej deri në pesë vjet, dhe gjoba e randë nga tre qint deri në tremijë fr. ari dhe në qoftë se shkaktohet vdekja e ndonjë personi, burgimi asht nga gjashtë muej deri në tetë vjet, dhe gjoba e randë ma tepër se njëmijë fr. ari.
KAPTINA II
Delikte kundra sigurimit të mjeteve të transportit ose të komunikasionit
NENI 342. – Kushdo që, tue vue gjana mbi hekur-udhat, ose tue mbyllë ose tue hapë komunikasionet e hekurave t’asaj udhe ose tue ba shenja të rreme, ose, me ç’do tjetër mënyrë, ban të lindë rreziku i një prishjeje, ndëshkohet me burgim të randë nga një deri në pesë vjet. Në qoftë se prishja ngjan, ndëshkimi asht burgim’i randë nga pesë deri në pesëmbëdhjetë vjet.
NENI 343. – Kushdo që damton një hekur-udhë ose maqinat vagonet, veglat ose të tjera gjana ose aparatat që shërbejnë në të punuemit t’asaj hekur-udhe, ndëshkohet me burgimt të randë nga një muej deri në pesë vjet.
Po me ato ndëshkime dënohet dhe ay që heth gjana të trasha (contondant) ose projektile kundra trenave kur janë tue udhtue.
NENI 344. – Kushdo që, nga imprudenca ose nga pa kujdesia ose nga pa-stërvitja në profesionin ose në mjeshtërinë e vetë, ose nga mos respektimi i rregulloreve, urdhënave ose i disiplinës ban të lindë rreziku i një prishjeje në hekur-udhat, ndëshkohet me burgim nga tre deri në tridhjet muej dhe me gjobë të randë nga pesëdhjetë deri në tremijë fr. ari; dhe në qoftë se prishja ngjan, ndëshkimi asht me burgim të randë nga dy deri në dhjet vjet, dhe me gjobë të randë ma tepër se njëmijë fr. ari.
NENI 345. – Kushdo që damton maqinat, aparatat ose telat telegrafike ose telefonike, ose shkakton shperndamjen e korenteve të këtyne, ose me ç’do tjetër mënyrë, ndalon shërbimin postar, ose këput shërbimin telegrafik, ndëshkohet me burgim të randë nga një muej deri në pesë vjet.
NENI 346. – Kushdo që, në kohë të një kryengritje, prish telat telegrafike ose telefonike; ose me çdo mënyrë tjetër ndalon shërbimin relativ të këtyne, ose me të tjera mënyra tue pushtue stasionet ose tue heth në dorë maqinat telegrafike ose telefonike, ndalon çdo lloj shërbimi ose korespondence, ose shërbimin postar, ose pengon me violencë ndreqjet e ndonjë mjeti të nevojshëm për shërbimet e naltpërmënduna, në qoftë se fajtori nuka ka pasun për qëllim bashkëpunimin n’atë kryengritje, dhe ajo vepër nuk formon një faj ma të randë ndëshkohet me burgim të randë nga një deri në pesëmbëdhjetë vjet, dhe me gjobë të randë jo ma pak se pesë qint fr. ari.
NENI 347. – Për efektet e Ligjës Penale, me hekur-udhat ordinare barazohen gjithë rrugat e tjera që kanë një rajë metalike mbi të cilat udhëtohet me maqina që punojnë me avull ose me ç’do tjetër motor mekanik.
Me fjalën “shërbimi telefonik” që përmëndet në nenet e masipërmë, kuptohet vetëm shërbimi publik i telefoneve.
NENI 348. – Jashtë rasteve të tregueme ne nenet e masipërmë kushdo që, me ç’do mënyrë, prish, tanësisht ose pjesërisht ose ban me tjetër mënyrë të pa përdoruëshme rruga ose vepra të destinuëme për komunikasionet publike, tokësore, detare, aerore, ose luen nga vëndi me atë qëllim gjanat e destinuëme për sigurimin e tyne, ndëshkohet me burgim të randë nga tre muej deri në pes vjet, dhe në qoftë se vepra sjell rrezik në jetën e njerëzisë, ndëshkohet me burgim të randë nga tre deri në dymbëdhjet vjet.
KAPTINA III
Delikte kundra shëndetësisë dhe ushqimeve publike
NENI 349. – Kushdo që, tue prish ose tue helmue ujnat e pijëshme të përdorimit komun, ose substanca të destinueme për ushqim publik, ven në rezik shëndetin e njerëzisë, ndëshkohet me burgim të randë nga tre deri në dhjetë vjet.
Në qoftë se kjo vepër bahet në ujnat ose në gjanat e destinueme për ushqimin e kafshëve, ndëshkimi asht nga një muej deri në tre vjet.
NENI 350. – Kushdo që, kontrafaqon ose përzine në mënyrë të rezikëshme për shendetin, substanca ushqimore ose barna ose të tjera gjana të destinueme për me u vu në tregtim, ose ven në shitje ose, me tjetër mënyrë, në tregtim, ose ven në shitje ose, me tjetër mënyrë, në tregtim t’atilla substanca ose gjana të kontrafaqueme ose të përzieme, ndëshkohet me burgim të randë nga një muej deri në pesë vjet, dhe me gjobë të randë nga njëqind deri në pesëmijë fr. ari; dhe sendet në fjalë konfiskohen dhe çduken.
NENI 351. – Kushdo që vën në shtitje substanca ushqimore ose të tjera gjana jo të kontrafaqueme as të përzien por të rrezikëshme për shëndetin, pa që blerësi t’a dijë këtë rrezik ndëshkohet me burgim, dhe me gjobë të randë nga njëqind deri në tremijë fr. ari.
NENI 352. – Kushdo që, tue qëns i autorizuëm që të shesë substanca barnarie, i ep në lloje, në cilësië ose në sasi që nuk korespondojdë me reçetat mjekësore, ose të ndryshme nga ato që dekllarohen ose paktohen, ndëshkohet me burgim të randë deri në një vit, dhe me gjobë të randë nga pesëdhjet deri në pesëqind fr. ari.
NENI 353. – Kushdo që vën në shitje ose me tjetër mënyrë në tregtim, si të pa-përzieme, substanca ushqimore jo të thjeshta, por jo dhe të rrezikshme për shëndetin ndëshkohet me burgim të randë deri në dy muej dhe me gjobë të randë nga pesëdhjet deri në pesëqind fr. ari.
NENI 354. – Kur ndonjani nga fajet e treguëme në nenet e masipërmë, asht ba nga shkaku i imprudencës ose i pakujdesis, ose nga pa stërvitja në profesion ose në mjeshtërinë e vet, ose nga mos respektimi i rregulloreve, i urdhënave, ose i disiplinës, fajtori ndëshkohet.
Me burgim nga një muej deri në një vit dhe me gjobë të randë deri në njëmijë fr. ari, në rastet e parapame në nenin 349.
Me burgim deri në tre muej, dhe me gjobë të randë deri pesëqind fr. ari në rastet e parapame në nenin 350.
Me burgim deri në një muej ose me gjobë të randë deri në njëqind fr. ari në rastet e parapame në nenet 351 e 352
NENI 355. – Kur ndo njana nga veprat e tregueme në nenet e masipërmë, shkakton rrezik në jetën e njerëziës, ndëshkimeve të shënuëme për ato faje u shtohet gjysma.
NENI 356. – Kur fajtori i ndonjanit nga deliktet e parapame në nenet 350, 351 e 352, ban fajin tue abuzuë profesionin ose mjeshtëri të nënvumun në vrejtim për interesin e shëndetësis publike, ndëshkimi asht:
Burgimi i randë nga gjashtë muej deri në gjashtë vjet dhe gjoba e randë jo ma pak se njëqind fr. ari në rastin e parapamë në nenin 351.
Burgimi i randë nga tre muej deri në një vit, dhe gjoba e randë nga dyqind deri në pesëmijë fr. ari në rastin e parapamë në nënin 351.
Burgimi i randë nga një deri në gjashtë muej dhe gjoba e randë nga njëqind deri në njëmijë fr. ari në rastin e parapamë në nenin 353.
Dënim, për ndonjanin nga deliktet e parapame në nenet e masipërmë ka, gjithnjë, për efekt pezullimin e ushtërimit të profesionit ose të mjeshtëris e cila ka shërbye si mjet për me ba deliktin.
Ky pezullim vendoset për një kohë baras me atë të burgimit të randë ose të burgimit q’i vihet fajtorit.
NENI 357. – Kushdo që, me lajme të rreme ose me të tjera mjete dhelparake, shkakton rrallimin ose shtrëjtimin e substancave, ndëshkohet me burgim të randë nga tre muaj deri në pesë vjet, dhe me gjobë të randë nga dy qint deri në pesë mijë fr. ari; këtyne ndëshkimeve u shtohet dhe ndalimi i përkohëshëm nga ofiqet publike së bashku me pezullimin e ushtërimit të profesionit, në qoftë se fajtori asht ndonjë ndërmjetës publik.
NENI 358. – Kushdo që fut kondrabandisht brënda në Republikën, opium ose ekstraktet e këtij, morfin ose krypat e këtij, morfin të distiluem ose krypat e këtij, ose bi-klorurat e opiumit dhe kryepat dhe të përbamunat e këtij hashash ose të përbamunat e këtij, si dhe kushdo që transporton këto nga një vënd i Republikës në një tjetër, ose i vën në shitje ose i merr pa lejë Qeveritare, i mban pranë tij, ose ndërmjetëson
ndërmjetëson me çdo mënyrë për shitblerjen, ose lehtëson përdorimin e këtyne, ndëshkohet me burgim nga një muej deri në një vit dhe me gjobë të randë nga njëqind deri në tremijë fr. ari.
Barnat e nalt-përmenduna konfiskohen, dhe gjysma e vleftës së tyne u epët kallëxuesavet.
Kushdo që, pa pasun lejen përkatëse shet barna të tiera helmore, për veç atyne që përmënden në § e I të këtij neni, ndëshkohet me burgim të randë nga pesëmbëdhjetë ditë deri në gjashtë muej dhe me gjobë të randë nga pesëdhetë deri në njëmijë fr. ari tue u konfiskue dhe barnat.
NENI 359. – Kushdo që ep ose merr, me reçetë të rreme barnat e nalt-përmënduna, ndëshkohet me burgim deri në një muej ose me gjobë të randë nga pesëdhjet deri në dyqind fr. ari. Memorie.al
