Nga Prof. Dr. Muhamed Mufaku
‘Grupi kosovar’ dhe shprehja e nacionalizmit kosovar
Mermorie.al / Me krijimin e Jugosllavisë më 1918-ën dhe presionet sistematike të pushtetit serbomadh kundër shqiptarëve në Kosovë, u detyruan të shpërngulen shumë familje për në Damask të Sirisë, të cilën Liga e Kombeve e vendosi nën mandatin francez në prill 1920. Këto familje mbanin mbiemrat e vendeve prej nga erdhën: Pejani, Prishtina, Gjemnica, Mitrovica, Sllatina etj., kurse disa mbanin mbiemrat e familjeve të njohura në Kosovë, si: Oruçë etj.
Me themelimin e Lagjes shqiptare në veri të Damaskut në vitet ’30-të të shekullit XX-të, u përqendruan atje shumica e shqiptarëve të Damaskut. Në ambient të ri, në ndejet e përditshme përcjellshin nëpër gjenerata rrëfimet për dhunën serbe kundër shqiptarëve, sidomos kundër familjeve të kaçakëve që luftonin pushtetin serb, sikurse Nezir Abdyli që u vra afër Junikut më 1927-ën, vëllazrit e të cilit u detyruan të shpërngulen për në Damask, si pasojë e presioneve të pushtetit serb kundër tyre.
Në këto rrethana, ardhja e shqiptarëve në Damask vazhdoi deri në Luftën II-ë Botërore, përkatësisht deri në shkatërrimin e Jugosllavisë më 1941-in dhe krijimin e Shqipërisë etnike. Ndërkohë, situata gjatë Luftës së II-të Botërore, ndikoi dukshëm në keqësimin e gjendjes së kolonisë e vogël shqiptare, sa që diktoi themelimin e Shoqërisë shqiptare në fillim të vitit 1946. Në bazë të Statutit të Shoqërisë, shihet se ajo kishte më shumë karakter bamirësie si pasojë e gjendjes së rëndë sociale në disa familje.
Vlen të përmendet këtu se qysh në fillim u paraqiten dy rryma në kryesi të Shoqërisë: rryma kombëtare shqiptare , që përfaqësonte Shefqet Gavuqi (1918-2020) nënkryetar i Shoqërisë i ardhur atëherë prej Kajros me frymën kombëtare e asaj kolonie, i cili kërkonte organizimin e kurseve të gjuhës shqipe për të rinjtë; rryma fetare, që e përfaqësonte hoxha Nasredin Nuh Nexhati, i njohur më vonë si al-Albani (1914-1999), sekretar për financa, i cili insistonte në karakterin e bamirësisë të Shoqërisë.
Fryma kombëtare shqiptare u ndie më shumë në Damask me ardhjen e valës së tretë gjatë 1947-1948, e cila përbëhej prej elitës politike-ushtarake antikomuniste që shpëtoi prej regjimit të ri komunist në Kosovë e Shqipëri, duke kaluar në Itali e më vonë në Damask. Ardhja e kësaj elite (ministra, deputetë, ushtarakë e intelektualë), u bë me iniciativë të Mbretit Zog, i cili mbas suprimimit të Mbretërisë në Shqipëri, më 1946-ën kaloi në Kajro, ku u trajtua si Mbret legjitim, duke shfrytëzuar rrethanat e reja të Luftës së ftohtë.
Në këtë kontekst, në bashkëpunim me aleatët (SHBA dhe Britania), mori përsipër tërheqjen e elitës politike-ushtarake shqiptare prej kampeve të Italisë për në Lindjen e Mesme, me qëllim për të formuar një qeveri në mërgim dhe për ta përgatitur operacionet ushtarake kundër regjimit komunist të Enver Hoxhës në Shqipëri. Kështu, në Damask arritën Xhelal Mitrovica, Xhafer Deva, Rexhep Krasniqi, Tahir Zaimi e të tjerë, të cilët formuan ‘Grupin Kosovar’ në mërgim dhe nxorën në Damask në fillim të vitit 1948, numrin e parë të revistës “Bashkimi i Kombit”, një ndër gazetat e para të nacionalizmit shqiptar mbas Luftës së II-të Botërore.
Ç’është e vërteta, ‘Grupi Kosovar’ me në krye Xhafer Devën e Rexhep Krasniqin, kishte meritë për ngritjen e ruajtjen e çështjes së Kosovës me ndryshimin e qëndrimit amerikano-britanik ndaj Jugosllavisë mbas vitit 1948. Ndonëse, me ndërmjetësimin e aleatëve, u arrit marrëveshja për formim të një komiteti politik (“Shqipëria e Lirë”) në vend të një qeveri në mërgim, në krye me Mitat Frashërin më 1949-ën, por pa përfaqësim të ‘Grupit Kosovar’, pasi që aleatët tashmë nuk pranonin cenimin e kufijve të Jugosllavisë, duke lejuar vetëm operacione (hedhja e parashutistëve), kundër regjimit komunist në Shqipëri.
Ky qëndrim i ri e ndezi polemikë të ashpër midis Rexhep Krasniqit në Damask dhe Mithat Frashërit në Romë, në verën e vitit 1949 dhe ishte bazë për nacionalizmin kosovar që u zhvillua më vonë. Kështu, në një letër të datës 29 qershor 1949 nga Damasku, Rexhep Krasniqi, duke kritikuar qëndrimet e partive politike të Shqipërisë së 1913-ës në mërgim, shprehej: “Kosova do të mundohet si gjithmonë me gjetë rrugën e shpëtimit, të bashkimit me Shqipërinë e 1913-ës, jo vetëm në luftën me armë, por edhe në fushën e veprimtarisë politike”.
Më vonë, me zgjedhjen e Rexhep Krasiniqit në krye të komitetit “Shqipëria e Lirë” më 1956-ën, ai e paraqiti çështjen e Kosovës në një sesion të Kombeve të Bashkuara në vitin 1958, në prani të përfaqësuesit të Jugosllavisë, i cili u tërhoq në shenjë proteste. Ky orientim u forcua më 1962-in, kur Rexhep Krasniqi e formoi më 1962-in ‘Lidhjen e Prizrenit në Mërgim’, të cilën e drejtoi Xhafer Deva deri në vdekjen e tij më 1978-ën, kurse ai e vazhdoi aktivitetin kombëtar me Kosovën në zemër, deri në vdekjen e tij më 13 shkurt 1999, pra në prag të çlirimit të Kosovës.
Ndërkohë, përkundër qëndrimit të aleatëve, Xhafer Deva insistoi që operacionet e planifikuara të përfshinë Kosovën, së paku në aspektin e përmbedhjes së informatave, duke propozuar në fillim Shkupin si qendër, por që u bë më vonë në Stamboll, krahas hedhjes së parashutistëve në Shqipëri, me armë e municion, etj.
Mirëpo, gjendja në rajon nuk duronte më ambiciet e Mbretit Zog në Kajro, pasi që Lufta arabo-izraelite e 1948-ës, nxori qindra mijë refugjatë palestinezë në Jordani, Siri e Liban, që do të krijonin tensione për disa dekada. Mbreti Zog, sikurse të kishte profeci, e pa se rajoni nuk do të jetë më stabil dhe as i përshtatshëm për ardhjen e shqiptarëve prej kampeve të Italisë, ndaj apeloi që shqiptarët që u vendosën në Lindjen e Mesme, të shkojnë në SHBA-të, Kanada e Australi.
Si pasojë, prej kësaj vale të tretë mbeten vetëm disa figura politike e ushtarake nga Kosova e Shqipëria (Ismail Gorani, Adem Dushi, Mul Bajraktari, Neshat Kolonja etj.) si dhe familja e Mehmet Konicës. Memorie.al
*Fragmente nga një kumtesë e paraqitur në Institutin e historisë në Prishtinë më 6.4.2022.
Diçitura e fotove:
- Shefqet Gavoçi, nënkryetar i Shoqërisë Shqiptare në Damask, në vitin 1946.
- Rexhep Krasniqi, Xhafer Deva dhe Tahir Zaimi, në Damask në vitin 1949.
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
