Nga Sokrat Shyti
Pjesa e pestë
Memorie.al /Shkrimtari Sokrat Shyti është i “panjohuri i madh” që prej disa vitesh ka shfaqur majën e ajsbergut të krijimtarisë së tij letrare. E them këtë duke u nisur nga ajo sasi e pakët e librave të tij të botuar në këto vitet e fundit dhe kryesisht romanit voluminoz “Nata fantazmë” (Tiranë 2014). Romanet: “PËRTEJ MISTERIT”, “MES TUNDIMIT DHE VORBULLËS”, “GËRRYERJET E MAKTHIT”, “HIJA E TURPIT DHE E VDEKJES”, “KOLONELI KRYEDHJAK”, “SHPRESAT E NËMURA”, “PËSHTJELLIMET E FATIT” I, II, “MBIJETESA NË KASOLLEN E LOPËS”, si dhe vepra të tjera, të gjitha romane, me nga 350 – 550 faqe, janë në dorëshkrime që presin të botohen. Ëndrrat dhe vrulli i parë i romancierit të ri, që kthehej nga studimet jashtë shtetit plot energji e dashuri për artin dhe letërsinë, u prenë që herët nga tehu i egër i diktaturës komuniste.
Kush është Sokrat Shyti?
I kthyer nga studimet në Universitetin Shtetëror të Moskës, fill pas ndërprerjes së marrëdhënieve shqiptaro-sovjete në vitin 1960, Sokrat Shyti, punon në Radio “Diapazon” (që aso kohe gjendej në rrugën e Kavajës), në një redaksi me miqtë e tij gazetarë – Vangjel Lezho dhe Fadil Kokomani – që të dy, mandej, të arrestuar, e më vonë, të pushkatuar nga regjimi komunist. Përveç radios, Sokrati 21 vjeçar, nëse e përfytyrojmë, ka asokohe interesa pasionante letrare. Shkruan romanin e parë “Madam doktoresha” dhe është në prag të botimit, por… ajme! Fill pas arrestimit të miqve, si për ta mbushur kupën, një vëlla i tij piktor, arratiset jashtë shtetit.
Sokratin e arrestojnë në shtator 1963, ndërsa në nëntor të atij viti, e internojnë familjarisht, (me nënën dhe motrën e vogël), në një vend midis Ardenicës dhe Kolonjës së Lushnjës. Për 27 vjet rresht, familja banon në një kasolle lopësh me kallama, pa dritare, ndërsa Sokrati u nënshtrohet punëve të detyruara. Përgjatë 27 viteve, ai është i shtrënguar ligjërisht të paraqitet tre herë në ditë, tek i plotfuqishmi i zonës. Nuk ka të drejtë të lëvizë nga vendi i internimit, është i privuar nga çdo lloj dokumenti, etj. Në këto kushte, mes një kasolleje lopësh, ai lindi dhe rriti fëmijët. Pikërisht nga mbi këtë ngjarje, apo më saktë një histori tejet e gjatë persekutimi, është bazuar ai për të shkruar librin “Mbijetesa në kasollen e lopës”!
Agron Tufa
PJESË NGA LIBRI, “MBIJETESA NË KASOLLEN E LOPËS”
(Krejt ndryshe ndodhte në mensën e konviktit: duke qenë i vetëm, ky e formonte orkestrën, mezi priste të qasej ora e mbylljes, që t’i çlodheshin krahët dhe veshët. Edhe pse këtë detyrim të bezdisshëm angarie, e bënte pa qejf, nuk e kundërshtonte dot, sepse nuk i lejohej si konviktor, të mos përmbushte dëshirën e një bashkësie, dufin e mërzitjes e nxirrte duke kënduar çfarë i shkrepej në kokë, pa iu bërë vonë se katundaria e pjesës veriore nuk dinte as t’i këndonte e, as t’i kërcente këto melodi.
Vetëm disa prej nesh uleshin pranë tij, për ta shoqëruar, duke e ditur që me këtë veprim ia shtonim zellin për të kënduar. Kujdestar Tishit, i hipnin kacabunjtë në kokë dhe na bënte shenja nga vendi i tij, ta ndërpritnim këtë aheng, sepse këtu kishim ardhur për të argëtuar konviktorët, t’i mësonim këta si të kërcenin e, jo të shisnim mend se dinim të këndonim. Por në të vërtetë, hallin ky e kishte gjetkë: ziente përbrenda nga inati që minutat e argëtimit, kalonin në boshllëk dhe ora e mbylljes afronte.
Mitika, për ta nervozuar, vazhdonte ritualin e tij të këngëve, me vështrim nga ne, njësoj sikur të na thoshte: mos ia vini veshin qejfliut gërxho! Dhe vetëm në 10 minutat e fundit, i ndërpriste këngët, merrte melodi të rëndomta kërcimi). Nuk e di pse pas këtij përfytyrimi, me ngacmoi legjenda e Kalasë se Rozafës, murimi i nuses të vëllait të tretë, lënia e gjirit jashtë, për të mekuar foshnjën.
Edhe më parë më kishte ndodhur diçka e tillë, me rishfaqej në kujtesë si në ekran kinemaje, shpjegimi plot m’usht dhe tharm i profesorit të letërsisë, ndoshta sepse në këtë legjendë, ndërthureshin më natyrshëm se kudo, veset më të tmerrshme njerëzore: (pabesia, mashtrimi, krahë-marrja tinëzare, ligësia e llahtarshme mes vëllezërve), me virtytet më parake të dëlirësisë së pafajshme: (besnikëria primitive ndaj ndershmërisë, mbajtja e fjalës dhe premtimit, deri në vetëflijimin e jetës së njeriut më të shtrenjtë, bashkëshortes, dashuria e epërme e nënës së re, për krijesën e saj, dhe amaneti i fundit që i përkushtohet dashurisë e vazhdimësisë së jetës!).
Dikush në këtë çast më preku në sup dhe po më thoshte të mos dremisja, pasi autobusi kishte mbërritur në Tiranë dhe duhet të zbresim. Më dukej e habitshme si fluturuan fare pa u ndjerë, rreth katër orë rrugëtim, kur në udhëtimin e parë ndodhi krejt e kundërta, më bezdisi deri në pa durim!…
Me valixhen në dorë zbrita nga autobusi dhe mora drejtimin për tek stacioni i trenit. Në bulevardin “Shqipëria e Re”, kalimtarët ecnin me nxitim, që të arrinin në kohë atje ku duhej. Më të shumtë ishin udhëtarë, që njësoj si unë, drejtoheshin tek stacioni i trenit, për të blerë biletën, edhe pse nisja bëhej pas dy orësh. Të paktën këtu e kishin të sigurt mjetin e rrugëtimit, nuk ndodhte si me agjencitë e autobusëve, që njoftojnë: biletat u mbaruan! Fatmirësisht treni i mblidhte të gjithë nevojtarët, edhe kur numri i udhëtarëve, ishte sa trefishi i vendeve.
Madje në muajt e verës, kishte dyndje kaq shumë të ngjeshur (nga Tirana deri tek Hekurudha, në plazhin e Durrësit), sa të merrej fryma, dhe ata me zemër të dobët, shpesh rrezikoheshin nga asfiksia! Në këtë stacion bëhej zbarkimi i turmës, që shpërndahej gjatë bregdetit, deri tek muri i Ilirisë, përtej të cilit fillonte “Zona e Ndaluar”, që ruhej nga ushtarët e Gardës së Republikës, ditë e natë, sepse brenda kësaj hapësire gjendeshin vilat e pushimit të funksionarëve shumë të lartë.
Për fatin tim të mirë, maji donte dy ditë ta mbyllte ciklin e tij, kështu që sezoni i plazhit, ende s’kishte filluar. E megjithatë duhej mbajtur radha, për të blerë biletë, që të rrije mendje mbledhur ulur diku në platformë, deri në dëgjimin e fërshëllimës së lokomotivës. Për rastin konkret, kur ngrehina e stacionit të trenit ende s’ekzistonte, dhe mungonin stolat, udhëtarët shpërndaheshin përgjatë platformës, për të gjetur një mënyrë përshtatje rehatimi. Në këto kushte valixhja e drurit, më shërbente si ndenjëse portative. Prandaj kërkova një vend me hije, ku të mos më rroknin rrezet e diellit, dhe u ula përsipër valixhes, duke u mbështetur pas shtyllës së betonit. Pastaj hodha një vështrim rreth e rrotull, deri në fund të platformës, mos pikasja ndonjë të njohur, ndonëse ishte shumë herët të vëreje lëvizje nxënësish, apo studentë të instituteve.
Pas disa minutave, më ngacmoi prapë mendimi shqetësues i këtyre dy ditëve, vendimi i papritur i Këshillit Pedagogjik të shkollës, të shkoja me pushime verore pranë familjes, pa shlyer provimet e fundvitit, me shpjegimin se disa muaj të këtij viti shkollor, kam përballuar ngarkesë mjaft të rëndë për moshën time, duke zbërthyer një program mësimor, me nxënës të vështirë. Për më tepër, falë këtij veprimi të guximshëm, shpëtova nga sikleti i madh dy profesorë të trupës pedagogjike, një i matematikës e, tjetri i fizikës, të cilëve u takonte të gjenin zgjidhjen e duhur dhe t’i jepnin përgjigje kërkesës zyrtare të gjeneralit të Degës së Brendshme, kur drejtori i shkollës do t’iu thoshte këtyre, të gjejnë një mënyrë si duhet vepruar, pa dëmtuar veten, por që kërkesa të përmbushet.
Edhe pse kjo pjesë e shpjegimit kishte forcë bindëse të fuqishme, s’linte shkas për dyshime, prapë i dukej i tepërt formulimi i përgjithshëm: “s’ka nevojë të japësh provime, sepse ke rezultate të shkëlqyera në mësime”. Më bindëse për t’i mbushur mendjen, mund të mjaftonte vlerësimi konkret për punën e bërë. Por edhe ky nuk e zhvishte nga dyshimi, kumtin e vendimit befasues. Ishte një parapritë misterioze, që fsheh prapamendim të hidhur, i cili lidhet me një ngjarje tronditëse në familje, duke filluar nga pandehma më e lehtë, përkeqësimi i shëndetit të babait, deri tek më e llahtarshmja, vdekja e menjëhershme! Dhe përsëri qamimi preku pikën nevralgjike: “cili person ka njoftuar drejtorinë e Gjimnazit, si e ka formuluar kërkesën…”?!
“Sepse ecuria e ngjarjes së fshehtë, sikur asgjë s’ka ndodhur (që mbulohet me pritjen e përfundimit të procesit mësimor, për t’i dhënë vendimit të Këshillit Pedagogjik, ngjyrime sa më të natyrshme e bindëse), kishte vlerë për drejtorin e shkollës dhe profesorët, vetëm sa të më nisin nga Shkodra, me sa më pak ngarkesa të fuqishme emocionale, duke patur parasysh rrugën e gjatë dhe kushtet e vështira të udhëtimit. Deri këtu shkon detyra e tyre, dhe këtë ata e përmbushën me zgjuarsi. Në njëfarë mënyre e krijuan imazhin e vlerësimit maksimal të punës së bërë, duke më shprehur falënderimin, aq sa i lejohet një trupe pedagogjike”!
Fërshëllima e lokomotivës u dha fund mendimeve brejtëse. Udhëtarët në platformë, u vunë në lëvizje të vrullshme. Secili synonte të ndodhej në pozicionin më të përshtatshëm, që kur të ndalojë treni e, të hapen dyert, pa zbritur të ardhurit, të ngjiten ikësit, sëmundja epidemike më e përhapur e varfërisë, me simptomat e dukshme të mungesës së edukatës, e cila nxit krijesat me vetëdije, të kryejnë veprime të pa kontrolluara.
Prandaj në stacionet e trenave dhe autobusëve, shpesh sheh e dëgjon rrëmuja të zhurmshme, shoqëruar me sharje tmerrësisht banale e çirrma të nervozuara, sa njeriu normal mbetet i habitur e i shtangur, nga këto skena të turpshme, të cilat mund të shmangen brenda pak minutave qetësisht, po të zbatohen normat elementare të edukatës qytetare.
Unë prita deri sa hipi udhëtari i fundit, në derën ku ndodhesha, dhe atëhere ngjita shkallët. Sigurisht vendet ishin zënë, sepse për këto u bë gjithë kjo zallahi. Madje disa u treguan meskinë deri në neveri, përvetësuan me babëzi vende “rezervë”, duke thënë; “janë të zënë, presim të vijnë”, kur fare pranë tyre rrinin në këmbë pleq të moshuar, nëna me fëmijë të vegjël, invalide! Duhej një ndërhyrje e fortë t’i shkundte e, t’i sillte në vete këta të paedukatë, por ky veprim i takonte ta bënte kontrollorja e biletave dhe polici i trenit. Një malësore rreth të pesëdhjetave, nga krahina e Hasit, veshur sipas traditës, me tha me zë të ulët, të ulem pranë saj.
– “Ju lutem, mos u ngushtoni! – ia ktheva unë duke e falënderuar. – Ja ku e kam me vete karrigen… – shtova me buzëqeshje duke treguar valixhen prej druri. – Ja, po ulem përsipër saj, pranë jush. Ku do shkoni”? – e pyeta pas pak.
– “Në rrethin e Lushnjës, në fshatin Kosova e Vogël”, – u përgjigj ajo me psherëtimë të thellë.
– “Keni bërë krushqi dhe po shkoni me rastin e ndonjë sebepi”? – u interesova më tej.
– “Po shkoj të shoh çikën, se më ka këput malli! – tha ajo . – Ti, besoj duhet të kesh dëgjuar, se në Kosovën e Vogël të Lushnjes, ka një burg për gratë dhe vajzat…”!
– “E kanë dënuar për hakmarrje ndaj gjakësit”?
– “Çika ime ka fytyrë engjëlli dhe shpirtin si ujët e Bjeshkëve tona. Ajo nuk i bënë keq as mizës e jo robit…”! – “Po atëherë çfarë ka ndodhur, që ndodhet e mbyllur në burgun e Kosovës”?! – e pyeta mjaft i shqetësuar:- “E ndoqi fati i keq: kur kjo zbuloi që burri e tradhtonte, i kërkoi këtij ta çonte tek prindërit, sepse nuk mund të duronte, të flinte me një burrë të përlyem!
Këtij i kërceu tërbimi, e lidhi këmbë e duar pas trarit të ahurit, dhe i klithi para hundës, se këtu do jepte shpirt! Nëse vinin prindërit apo vëllai ta kërkonte, ky do derdhte kundër çikës tonë, lumenj me sharje, si përdoren për të përdalat, dhe në fund do ta lejonte të kthehet në kullën ku ka lindur, vetëm të hipur në kalë, me fytyrë nga bishti e, me thes në kokë!… Kur mësuam të vërtetën, çfarë i kish ndodhur çikës, neve na ra kupa e qiellit mbi krye dhe zemra filloi te na përpëlitej.
Kuvenduam burrë e grua, si ta shpëtojmë prej katilit e të dalim nga ky hall i mbrapsht, pa shkaktuar gjakderdhje. Sepse ishte e pamundur të afroheshe pranë kullës së tij, ai na përgjonte nga frëngjitë. Madje as në katund nuk futeshim dot. Në këto kushte kaq të rënda, një kushërira ime e martuar këtu, burrneshë e trimëreshe, që të merr gjak në vetull, u tregua e gatshme të na ndihmonte.
Kjo gjeti rastin kur burri i çikës u largua diku me kalë, dhe u fut në ahur, e zgjidhi. Pastaj bashkë me të, erdhën fshehurazi nëpër rrugica pylli, deri në kullën tonë. Im shoq e falënderoi për guximin e treguar, duke rrezikuar jetën e saj. Sepse pas këtij veprimi, që shumë shpejt u përhap në gjithë krahinën tonë, kulla e të përlyerit me tradhti, u mbulua me marre, pasi askund s’ishte dëgjuar të lidhet gruaja e kurorës pas shtyllës së turpit, në atë farë feje, që e kryejnë vetëm katilët më të tërbuar, pse guxoi t’i thotë të shoqit, se s’mund të fle me një burrë të përlyem me tradhti.
Kuptohet, për kushërirën time priteshin dy ndëshkime të tmerrshme: Mund ta ndante burri, pse veproi me krye të saj, pa e pyetur, dhe futi dy kulla në armiqësi, për shkelje bese! Ose nëse nuk vepron ky, do ta vrasë dhëndri ynë i përlyem me tradhti, pasi i cënoi nderin, duke e poshtëruar! Pra na takonte neve ta mbronim e, t’i dilnim zot sjelljes së saj para burrit, duke e falënderuar njëqind here, që na shpëtoi çikën nga ai ndëshkim prej faqeziu. Kjo do të thoshte se pritej të dukej në sinorin tonë i përlyemi, me maliherin në sup.
Ndaj çika rrinte natë e ditë në gatishmëri, me syrin në shënjestër. Sepse trembej mos hakmarrjen ndaj saj, katili e derdhte mbi babën, ose vëllanë. Nëse ndodhte kjo gjëmë e llahtarshme, nuk do t’ia falte kurrë vetes. Qe betuar ta merrte vetë hakun e torturës, kur katili e lidhi këmbë e duar, pas furkës së ahurit, dhe për një javë rresht, aty urinoi! Një turpërim kaq i tmerrshëm ,lahej vetëm me marrjen e jetës. Ishte e bindur se egërsia e përbindshme e burrit të përlyem me tradhti, ndaj pafajësisë e dëlirësisë së saj, ndëshkohej vetëm me plumb! E quante mëkat ta linte mes të gjallëve. Çika jonë, e vendosur për të vënë në vend nderin e saj të përdhosur, gjeti më në fund rastin, ta shtrij për tokë kafshën e tërbuar!… Dhe, si trimëreshe, shkoi vetë në polici të dorëzohej”.
– “Me sa vjet u dënua”? – e pyeta unë, kur malësorja heshti një çast.
– “Ta merr mendja se tek ne ka drejtësi të kulluar?! Maskarenjtë e gjejnë shpejt gjuhën e përbashkët. Ajo çfarë i ndodhi horrit të tyre, tradhtia bashkëshortore, me paturpësinë më të madhe, ia kaluan çikës tonë, sikur kjo ka çnderuar kullën e tij me lidhjet e saja të fshehta, që u zbuluan në kohën e duhur. Madje në pohimet e mbrapshta, gjykatësi maskara guxoi të thoshte, se i ndjeri u tregua i përmbajtur e i duruar, nuk përdori fishekun në pajë, për ta ndëshkuar sipas Kanunit, sepse e pengoi dashuria, prandaj vetëm e lidhi, nuk i mori jetën! Dhe nuk e mori fare parasysh dëshminë e vërtetë të kushërirës time, kur kjo tregoi si e mbajti lidhur pas furkës së ahurit, një javë rresht, nuk e lejonte as të urinonte”!
– “Megjithatë nuk duhet hequr dorë nga shpresa, se: drejtësia vonon, gabon, por një dita që e drejta del në shesh”,- i thash unë për ta ngushëlluar. – “Masën e dënimit me të vërtetë e caktojnë gjykatësit. Por drejtësinë nuk e vendosin vetëm këta. Duhet t’i drejtohesh Kuvendit. Shkruaj një letër me zemër të hapur. Përshkruaja ngjarjen ashtu si ka ndodhur. Shpjegoja pse krushqia mes dy kullave, u kthye në armiqësi të kobshme”. Errësira e tunelit ndërpreu bashkëbisedimet. Udhëtarët e krahinave dhe qyteteve të jugut, u përgatitën të zbresin nga treni në stacionin e Rrogozhinës. – “Ju duhet të rrugëtoni me autobusin e Beratit”, – i thash unë malësores, duke e ndihmuar aq sa mundja, mora me dorën e lirë një hejbe të mbushur deng me plaçka, që po ia çonte bijës së saj, dënuar me pesëmbëdhjetë vjet heqje lirie.
Në stacionin hekurudhor të Rrogozhinës, nyja fundore për udhëtarët e gjysmës së vendit, sa herë mbërrinin trenat nga dy drejtime, veriu dhe lindja, vëreheshin skena të jashtëzakonshme, duke filluar me hedhjen e nxituar nga shkallët, pa ndaluar treni, veprim që shpesh shkaktonte dëmtime e fraktura, dhe vazhdon me vrapimet masive të menduara drejt xhadesë, për t’u dyndur drejt dyerve të autobusëve të linjave, e njëjta gjë si ndodh me shtyrjen gjatë ngjitjes tek shkallët e vagonëve. Kur zbritëm nga vagoni bashkë me nënën malësore, i ngarkuar në dy duar me plaçka, iu drejtova shoferit të njohur të autobusit të Beratit, duke e thirrur në emër.
(Fatmirësisht, ky nuk e ndalonte autobusin poshtë tek kthesa e xhadesë, por e ngjiste lart, fare pranë stacionit, dhe këtu i priste qetësisht udhëtarët e linjës së tij, duke e ditur që këta i presin biletat në agjencinë e Tiranës dhe nuk del nevoja të shtyhen). – “Ti do shkosh në Lushnje, apo kështu siç je ngarkuar të çojë drejt tek daj Nauni”? – më pyeti ai disi i habitur, kur më pa me hejbe. Së pari, pasi lash ngarkesën në tokë, u përshëndeta, e pyeta për shëndetin e familjes dhe ecurinë e punës, pastaj i shpjegova me pak fjalë, hallin e madh të gruas malësore. Në fund iu luta ta merrte në vendin tim, deri tek Çifligu i Ri, ku shkon rruga për në Kosovën e vogël.
– “Nuk i ke lënë gjë Naunit, nga shpirtmadhësia…, – tha shoferi, duke tundur kokën. – Do t’ia tregoj këtë muhabet, kur ta takoj. Këtë e mora vesh dhe do ta zgjidh hallin e saj. Ti sot po vjen drejt nga shkolla, për të shkuar në shtëpi me pushimet e verës? Ma do mendja që pasi të çlodhesh e çmallesh me nënën, me siguri do dukesh andej nga ne ca ditë…- shtoi. – S’ka nevojë të them, që ai mezi të pret! Rast i jashtëzakonshëm që daja ta dojë nipin, djalin e motrës, me dashuri të tillë…”?! Memorie.al
Vijon numrin e ardhshëm
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
