Nga Sokrat Shyti
Pjesa e pesëdhjetepesë
Memorie.al / Shkrimtari Sokrat Shyti është i “panjohuri i madh” që prej disa vitesh ka shfaqur majën e ajsbergut të krijimtarisë së tij letrare. E them këtë duke u nisur nga ajo sasi e pakët e librave të tij të botuar në këto vitet e fundit dhe kryesisht romanit voluminoz “Nata fantazmë” (Tiranë 2014). Romanet: “PËRTEJ MISTERIT”, “MES TUNDIMIT DHE VORBULLËS”, “GËRRYERJET E MAKTHIT”, “HIJA E TURPIT DHE E VDEKJES”, “KOLONELI KRYEDHJAK”, “SHPRESAT E NËMURA”, “PËSHTJELLIMET E FATIT” I, II, “MBIJETESA NË KASOLLEN E LOPËS”, si dhe vepra të tjera, të gjitha romane, me nga 350 – 550 faqe, janë në dorëshkrime që presin të botohen. Ëndrrat dhe vrulli i parë i romancierit të ri, që kthehej nga studimet jashtë shtetit plot energji e dashuri për artin dhe letërsinë, u prenë që herët nga tehu i egër i diktaturës komuniste.
Kush është Sokrat Shyti?
I kthyer nga studimet në Universitetin Shtetëror të Moskës, fill pas ndërprerjes së marrëdhënieve shqiptaro-sovjete në vitin 1960, Sokrat Shyti, punon në Radio-difuzion (që aso kohe gjendej në rrugën e Kavajës), në një redaksi me miqtë e tij gazetarë – Vangjel Lezho dhe Fadil Kokomani – që të dy, mandej, të arrestuar, e më vonë, të pushkatuar nga regjimi komunist. Përveç Radios, Sokrati 21 vjeçar, nëse e përfytyrojmë, ka asokohe interesa pasionante letrare. Shkruan romanin e parë “Madam doktoresha” dhe është në prag të botimit, por… ajme! Fill pas arrestimit të miqve, si për ta mbushur kupën, një vëlla i tij piktor, arratiset jashtë shtetit.
Sokratin e arrestojnë në shtator 1963, ndërsa në nëntor të atij viti, e internojnë familjarisht, (me nënën dhe motrën e vogël), në një vend midis Ardenicës dhe Kolonjës së Lushnjës. Për 27 vjet rresht, familja banon në një kasolle lopësh me kallama, pa dritare, ndërsa Sokrati u nënshtrohet punëve të detyruara. Përgjatë 27 viteve, ai është i shtrënguar ligjërisht të paraqitet tre herë në ditë, tek i plotfuqishmi i zonës. Nuk ka të drejtë të lëvizë nga vendi i internimit, është i privuar nga çdo lloj dokumenti, etj. Në këto kushte, mes një kasolleje lopësh, ai lindi dhe rriti fëmijët. Pikërisht nga mbi këtë ngjarje, apo më saktë një histori tejet e gjatë persekutimi, është bazuar ai për të shkruar librin “Mbijetesa në kasollen e lopës”!
Agron Tufa
PJESË NGA LIBRI, “MBIJETESA NË KASOLLEN E LOPËS”
– “Shoku juaj i fëmijërisë, Kujtimi. Ishte këtu, ka shtruar të shoqen në spital. Jeni takuar në oborr. Se çfarë keni biseduar nuk e di. Por kur u kthye në Lushnje, erdhi drejt tek unë në shkollë për të më thënë se Sokrati është shëndosh e mirë. Unë shqeva sytë nga tronditja, kur më tha se të kishte parë ty me pizhamet e spitalit! U llahtarisa nga pandehma e ligë! Na shkoi mendja tek gjëja më e keqe: Ose plagosje me armë zjarri! Ose kanë yshtur dikë”!…
– “Siç e sheh, s’ka ndodhur asgjë! – desha ta qetësoja unë. – Ardhja këtu u bë ne marrëveshje me komandantin e repartit dhe doktorin e divizionit…”!
– “I njihje më parë”? – pyeti ajo me kureshtje.
– “Një herë tjetër do ta shpjegoj më shkoqur. Rëndësi ka që këta dy oficere kanë marrëdhënie të mira me njëri tjetrin. Koloneli rastisi njeri për së mbari, na njeh familjarisht. Kur i tregova që u fejova tre javë para se të ngrihesha ushtar, këtij i lindi mendimi i udhëtimit për në Tiranë”.
– “Këtë mund të m’i thuash edhe më vonë. Së pari dua të dëgjoj pse je shtruar! – më ndërpreu ajo me ton të nxehur. – Të lutem mos bëj lodra fjalësh me mua, se akoma e kam gjakun të ngrirë”?!
– “Nuk e kuptoj pse nuk me beson. Ta zbulova hapur të vërtetën. Hiqe nga mendja idenë e keqe, se kam ardhur këtu për të bërë analizat rreth një dyshimi”! – ia ktheva unë me ton të ngritur
– “Vetëm kur ta shoh me sytë e mi, do të besoj”! – tha ajo me vendosmëri.
– “Gjë gë s’bëhet! – iu përgjigja unë. – Jo pse jemi në shesh të mejdanit, dhe na shohin. Por edhe sikur të ishim diku brenda vetëm ne të dy, s’do ta tregoja prapanicën…”, – shtova me buzëqeshje.
– “Aty të kanë operuar”?!…shtoi ajo përmes një psherëtime lehtësuese.
– “Tashti që e more vesh, hajde ulemi tek ai stoli atje, dhe bisedojmë shtruar. E kam radhën unë të jap një sihariq të gëzuar: doktori i divizionit më premtoi se pas daljes nga spitali, do më japin shtatë deri në dhjetë ditë leje regjim shtrati…”!
– “Do vish në Lushnje”?…thirri ajo duke m’u hedhur në qafë.
– “Po borsetën pse e ke marrë me vete”?! – e pyeta unë
me kureshtje.
– “Nuk ta merr mëndja çfarë kam sjellë”? – tha ajo me sy të qeshur.
– “Përveç ndonjë ushqimi të shijshëm…”?!
– “Kur më tha Kujtimi se të kanë shtruar për analiza, dhe menjëherë m’u ngrit mendja të vija këtu, i thash vetes: pse mos të marr me vete veshjet e tua civile, ato që hoqe çastin e fundit kur u ndërrove, pasi mund të na duhen për të shëtitur diku, pa patur shqetësimin e kontrollit të patrullave ushtarake”?
– “Je treguar vajzë e mençur! Ke bërë një veprim të mrekullueshëm! Pikërisht kjo veshje do më ndihmoje të udhëtojë për në Lushnje i shkujdesur. Sepse pavarësisht fletë-daljes nga spitali, ku do shënohet regjim shtrati në banesë familjare, përballja me një patrullë injorante, mund të më hapë jo vetëm telashe, por dhe humbje kohe. Prandaj për të zhdukur mëdyshjen më të vogël, kur të dalë nga spitali, do blejë një kapele, që të mos duket koka e qethur…”!
– “Provoje! – Të kam sjellë një beretë”, – tha e kënaqur Arqilini.
– “Qenka tamam në masën time! Më shkon”?…- e pyeta unë.
– “Edhe pse je dobësuar, (ke renë në peshë gjatë këtyre shtatë javëve nga mungesa e ushqimit normal, përveç që të kanë sfilitur streset dhe lodhjet e mundimshme, një ndryshim i theksuar në mënyrën e jetesës, sa bie në sy edhe tek madhësia e kokës, të jep përshtypjen sikur është zvogëluar vëllimi i saj), kjo beretë të shkon…”- tha ajo, pasi më kundroi disa minuta me vëmendje të përqendruar.
– “Ka mundësi që nesër të dalë nga spitali…”, – i thash unë.
Të nesërmen (pas vizitës së fundit të kirurgut, që më operoi), shefi i pavijonit më dorëzoi fletë-daljen e spitalit me shënimet përkatëse, ku më e rëndësishmja për mua ishte “dhjetë ditë pushim, regjim shtrati në banesë familjare”, sipas marrëveshjes me doktorin e divizionit.
Edhe pse ndenja shtruar vetëm një javë, krijova marrëdhënie shoqërore të ndërsjellët me stafin mjekësor të pavijonit. Kjo u duk sidomos në çastin e ndarjes, kur infermieret më dhuruan puthje të nxehta. Madje infermierja bionde me sytë blu, më shoqëroi deri poshtë, zbriti me mua shkallët, duke mbajtur borsetën time me veshjet civile, dhe para se të përshëndeteshim me njeri tjetrin, përmbusha kërkesën e saj, i ktheva dhuratën në natyrë, me një puthje, siç e deshi ajo.
– “Qenke me të vërtetë djalë i sjellshëm dhe i ëmbël, që e mban fjalën! – tha ajo e kënaqur. – Pavarësisht pse ndenje pak ditë, ti do mbetesh në kujtesën time, për një kohë të gjatë”!…- shtoi duke më përqafuar.
– “Edhe ti do kesh një vend të caktuar me hiret e tua në përfytyrimin tim. Të uroj fat të bardhë! Meriton të çiftohesh me një djalë të mbarë, që ta duash dhe të dojë”!
Tek porta hyrëse metalike e spitalit më priste e fejuara. Kur e vura re ngrita dorën lart, qe të më shihte se po vija, duke patur parasysh se isha i veshur me uniformën e ushtarit, dhe ndoshta nuk më dallonte dot.
– “Ke ndryshuar kaq shumë, sa nuk të njoha dot së largu….- tha ajo, pasi u përqafuam dhe u puthëm. – Me çfarë do udhëtojmë”? – më pyeti pasi mori borsetën.
– “Sigurisht me tren. Por më pare shkojmë diku, që të ndryshoj lëkurën…”- i thash unë.
– “Ku”? – u interesua ajo disi e shqetësuar.
– “Pas murit rrethues të spitalit ka qoshe, ku nuk lëvizin njerëz dhe s’ka shtëpi banimi. Dje pas largimit tënd bëra një kontroll, duke patur parasysh këtë gjë ndërmend, derisa gjeta vendin e përshtatshëm”, – i thashë unë duke ecur përgjatë murit.
Ndaluam njëqind metra më tej, pranë disa shkurreve të dendura.
– “Ti bëj roje këtu, ndërkohë që unë zhvishem e vishem. Më jep borsëtën”!
– “Mos na ka parë e ndjekur ndonjë maniak seksual, duke kujtuar se ne po kërkojmë një vend për të bërë dashuri, dhe në çastin që ti je i zhveshur, ai më vërsulet”?! – shprehu ajo frikën e saj.
– “As pesë minuta nuk do vonohem. Na ka bërë kaq shumë trajnime kapteri sykuq, për veshje e zhveshje para krevatit, sa kam fituar shkathtësi të marrë pjesë në gara sportive ushtarake…, – i thash unë duke hequr me shpejtësi uniformën ushtarake. – Për të kursyer kohën, ti palos dhe vendos në borsetë uniformën, përsipër këpucëve. E sheh sa shpejt e ndërrova lëkurën”?… – shtova duke dalë nga shkurrja i veshur civil.
– Po tani, i përqasem më shumë vetes”?…
– Edhe pse je dobësuar dhe nuk ke flokë, silueta jote e jashtme nuk ka ndryshuar, – tha ajo pasi me kundroi me kujdes, dhe më rregulloi beretën. – E shikon sa vajzë me nuhatje praktike e ke të fejuarën tënde”?… – shtoi me buzëqeshje.
– “Meriton njëmijë lavdërime! – i thash unë duke e puthur. – Tani mund të ecim të shpenguar, pa na ndjekur hijet e patrullave. Komandanti i kompanisë i repartit tonë, më ka treguar dy raste, kur patrullat ushtarake janë vënë në ndjekje te dy çifteve: ushtarin e kanë zhveshur dhe lidhur, ndërsa vajzën e përdhunuan”!
– “E tmerrshme”!… – tha ajo, duke më vështruar me sy të trembur.
– “Sigurisht këto ngjarje mbahen të fshehta, nuk bëhen publike. Nëntogeri i përmendi që të jem i kujdesshëm në të ardhmen, kur të më jepet leja për të shkuar në shtëpi dhe rastis të dalë shëtitje me të fejuarën, i veshur me uniformë. Me këtë ai kishte parasysh ushtarët katundarë, të cilët kur shkojnë me leje në shtëpi, e kanë për mburrje të ecin nëpër rrugët e fshatit kapardisur me uniformë! Kurse ne qytetarët, bëjmë të kundërtën: nxitojmë të çlirohemi prej saj sa më parë! Kemi dy botëkuptime krejt të kundërta. Nuk më the ku fjete mbrëmë”? – e pyeta unë.
– “Tek njëra nga kushërirat e mia, – u përgjigj ajo. – Kemi plot farefis të afërt në Tiranë. Por kohët e fundit shume rrallë më ka rënë rasti të vije. Ndërsa kur studioja në Institutin Pedagogjik të Shkodrës, e kisha ndalesë të detyruar një natë, sa herë shkoja dhe kthehesha prej andej…”!
– “E di, e kam provuar para teje katër vjet rresht, kur isha nxënës konviktor në Gjimnaz, me sa vështirësi e blinim biletën e autobusit tek agjencia pranë Sahatit – e ndërpreva unë. – Po në Kolonjë, ke patur mundësi të shkosh”? – e pyeta me druajtje.
– “Kam shkuar çdo javë me autobus, ditën e shtunë – tha ajo e kënaqur, që e kishte përmbushur premtimin e dhënë, duke e ditur se pa tjetër do përmendej kjo pikë delikate. – Nëna jote dhe motra, janë mirë me shëndet. Tani Dhora punon në kooperativën e rrobaqepësisë. Shaja, gruaja e mrekullueshme, nuk lë ditë pa u kthyer tek shtëpia të llafoset me nënën. Po kështu dhe Neli, djalë i saj, punëtor, i sjellshim dhe i gjendur, plotëson nevojat e familjes: sjell dru nga mali, i bije nënës bukë misri valë, tregohet i gatshëm për çdo urdhëratë!
Kur jam unë atje, biseda jonë fillon e mbaron me Sokratin…, – shtoi me buzëqeshje. – Shaja i përmend here pas here shakatë e tua, si e ngacmoje për plakushin, burrin e saj të dyte, me te cilin u martua për të rritur djalin e vetëm, Nelin, të cilin e lindi kur burri i saj u arratis, humbi si sëpata pa bisht, dhe nuk mori asnjë lajm prej tij!… – Sa dhimbje dhe trishtim shprehin fjalët e saj, sidomos kur tregon si mbeti e braktisur nga burri dhe familja e saj prindërore, në moshe shumë e re, grua me bukuri të rrallë, krejt e vetme me foshnjën kërthi.
Me rrëqethet tërë trupi, kur përsërit me sy të përlotur: Më bleu për një qese misër! S’kisha nga t’ia mbaja e, ku ta përplasja kokën. Ndaj mbylla sytë dhe i thash vetes: U pa puna jote, moj Shaje. Gjersa e nxore në dritë foshnjën, duhet ta rritësh. Kështu që i thash, e vetmja mënyrë të futja kokën time dhe të foshnjës në një strehë, e të hanim një copë bukë”!
– “Një tragjedi drithëruese njerëzore! Më pas na ndoqi edhe ne befasia e çuditshme: pa kryer asnjë faj, familja jonë syrgjynoset nga kryeqyteti dhe degdiset në kasollen e lopës, në këtë fshat që për herë të parë ia dëgjuam emrin, dhe pikërisht këtu njihemi e miqësohemi me një grua shpirtmadhe të mrekullueshme vejane, e cila kish përjetuar një tragjedi të llahtarshme nga më përçudnuesit”!….
– “Të do me shpirt, njësoj si Nelin! – tha Arqelini me sy të përlotur. – Ka zemër të artë! Ti, nëna, dhe Dhora, i mbushët boshllëkun më të madh, që iu krijua pas arratisjes së burrit dhe braktisjes të familjes prindërore. Tek ju gjeti atë ngrohtësi, pas kaq viteve përçmimi, të cilën ose e kishte harruar, ose nuk e njihte fare! Pikërisht pse të do me dashuri të jashtëzakonshme hyjnore, edhe unë e kam kaq për zemër dhe e adhuroj!
Lidhje kaq të forta shpirtërore shumë rrallë ndodhin. Fakti që edhe këtë çast, kur takohemi pas shtate jave ndarje, ne i përkushtojmë kësaj një pjesë nga koha jonë e çmuar, e vlerësojmë miqësinë e saj të pastër, provon se Shaja ka hyrë në kujtesën e pashlyer të familjes tuaj, dhe e tillë do mbetet në familjen tonë të re”!
– “Kur dëgjon tema kaq mbresëlënëse, mbushesh me një ndjesi të fuqishme për jetën, i jep asaj përmasat reale, e kupton deri në thellësi’ vlerë të pafundme, si gjithësia, bart synimi kur kryen vlera mirësie për një tjetër”!…thash unë duke e përqafuar.
– “Ajo e përsërit herë pas here, duke e quajtur mrekulli vlerësimin tënd, me sa guxim e zgjuarsi e mbrojtje atëherë të mos e flakin nga puna, duke i dërguar telegram Kryeministrit në emrin e saj…! – ‘Po të mos ishte Sokrati, engjëlli shpëtimtar, me çfarë do ushqeheshim?…Ai, Sokrati i nanës dhe i fejuari yt, me telegramin e mençur, ua zbuloi të palarat batakçinjve…”!
– “Në çdo fushë të jetës, e ndesh maskarallëkun e pistë!…- e ndërpreva unë. – Merre me mend ç’sajesa të ndyra ndodhin në ndërmarrje e institucione shtetërore, kur në një depo grumbullimi, luhet me jetët e punëtorëve të ngarkim shkarkimit…!? Kur përgjegjësi e kërcënoi atëhere me pushim nga puna, me shpjegimin; u shkurtua vendi, ajo erdhi drejt tek ne, duke u ngashëryer, sa unë u tremba, me ngriu gjaku, kujtova mos i kishte ngjarë diçka të birit!
Vetëm pas rrëfimit e mora veten dhe fillova të mendoj për rrugëdaljen. Pas disa minutave përpilova telegramin, dhe ja lexova. Në sytë e saj të përlotur, u rikthye shpresa. E porosita të nisej për në Fier, ta dërgonte prej aty telegramin, dhe rrugës të mos i hapej asnjë të njohuri.
– As Nelit mos i trego! Prandaj shko në këmbë deri në Vajkan, dhe aty gjej makinë. Kur të kryesh punë, do kthehesh këtu. Mbaj mend: u thuaj që telegramin ta nisin urgjent”. Memorie.al
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
