Nga Sokrat Shyti
Pjesa e pesëdhjetenjë
Memorie.al / Shkrimtari Sokrat Shyti është i “panjohuri i madh” që prej disa vitesh ka shfaqur majën e ajsbergut të krijimtarisë së tij letrare. E them këtë duke u nisur nga ajo sasi e pakët e librave të tij të botuar në këto vitet e fundit dhe kryesisht romanit voluminoz “Nata fantazmë” (Tiranë 2014). Romanet: “PËRTEJ MISTERIT”, “MES TUNDIMIT DHE VORBULLËS”, “GËRRYERJET E MAKTHIT”, “HIJA E TURPIT DHE E VDEKJES”, “KOLONELI KRYEDHJAK”, “SHPRESAT E NËMURA”, “PËSHTJELLIMET E FATIT” I, II, “MBIJETESA NË KASOLLEN E LOPËS”, si dhe vepra të tjera, të gjitha romane, me nga 350 – 550 faqe, janë në dorëshkrime që presin të botohen. Ëndrrat dhe vrulli i parë i romancierit të ri, që kthehej nga studimet jashtë shtetit plot energji e dashuri për artin dhe letërsinë, u prenë që herët nga tehu i egër i diktaturës komuniste.
Kush është Sokrat Shyti?
I kthyer nga studimet në Universitetin Shtetëror të Moskës, fill pas ndërprerjes së marrëdhënieve shqiptaro-sovjete në vitin 1960, Sokrat Shyti, punon në Radio-difuzion (që aso kohe gjendej në rrugën e Kavajës), në një redaksi me miqtë e tij gazetarë – Vangjel Lezho dhe Fadil Kokomani – që të dy, mandej, të arrestuar, e më vonë, të pushkatuar nga regjimi komunist. Përveç radios, Sokrati 21 vjeçar, nëse e përfytyrojmë, ka asokohe interesa pasionante letrare. Shkruan romanin e parë “Madam doktoresha” dhe është në prag të botimit, por… ajme! Fill pas arrestimit të miqve, si për ta mbushur kupën, një vëlla i tij piktor, arratiset jashtë shtetit.
Sokratin e arrestojnë në shtator 1963, ndërsa në nëntor të atij viti, e internojnë familjarisht, (me nënën dhe motrën e vogël), në një vend midis Ardenicës dhe Kolonjës së Lushnjës. Për 27 vjet rresht, familja banon në një kasolle lopësh me kallama, pa dritare, ndërsa Sokrati u nënshtrohet punëve të detyruara. Përgjatë 27 viteve, ai është i shtrënguar ligjërisht të paraqitet tre herë në ditë, tek i plotfuqishmi i zonës. Nuk ka të drejtë të lëvizë nga vendi i internimit, është i privuar nga çdo lloj dokumenti, etj. Në këto kushte, mes një kasolleje lopësh, ai lindi dhe rriti fëmijët. Pikërisht nga mbi këtë ngjarje, apo më saktë një histori tejet e gjatë persekutimi, është bazuar ai për të shkruar librin “Mbijetesa në kasollen e lopës”!
Agron Tufa
PJESË NGA LIBRI, “MBIJETESA NË KASOLLEN E LOPËS”
– “Engjëlli me tha tha se paske qenë student në Moske! – foli befas nëntogeri duke hedhur një vështrim kureshtar. – Lumë si ti, paske pare botë me sy!…Për çfarë dege ke studiuar”?
– “Kimi-fizikë, një lëndë e re, që jepet për studentët e inxhinierisë kimike në vitet e katërt dhe të pestë”, – i shpjegova unë.
– “Atëherë ne Radio duhet të kesh punuar si gazetar për emisionet shkencore, si Enciklopedia e Radios”, – shtoi ai për të treguar që e ndiqte me shumë vëmendje gjithë programin e Radio Tiranës, por sidomos i pëlqenin emisionet letrare dhe shkencorë.
– “Kam bashkëpunuar me emisionet letrarë. Por kryesisht përgatitja emisionin e rinisë. Ndërkaq shkruaja tregime e përralla për pionierë”, – e sqarova unë.
– “Punë e larmishme dhe interesante”! – tha nëntogeri.
– “Letërsia vazhdimisht më ka tërhequr dhe më pëlqen”!
– theksoi ai.
– “Shkollën e Bashkuar Ushtarake e zgjodhët vetë, kur mbaruat të mesmen, apo në rrethin tuaj vetëm për këtë degë pati të drejta studimi”? – e pyeta unë.
– “Sipas planifikimit të ri, në çdo familje vetëm një fëmijë i jepej e drejta e studimit për në institute apo në universitet. Kjo e drejte studimi i takoi vëllait tim të madh. Kur unë ende isha nxënës i klasës së katërt fillore, në fshatin tonë erdhi një bursë për ne shkollën ushtarake ‘Skënderbej’, dhe kryetari i këshillit popullor i tha babait të më çonte mua që në klasën e pestë. Babait iu bë qejfi, dhe e quajti privilegj këtë mundësi të më shihte veshur me uniformën e bukur ushtarake fringo të re, me ato shiritat e gjerë të pantallonave, si gjeneral i vogël! Kështu që drejtimi im i jetës, u përcaktua që atëhere”, theksoi ai me njëfarë mëdyshje, për të vënë në dukje se s’kisha zgjedhje tjetër.
– “Po sikur të kishit vazhduar normalisht të gjitha hallkat e arsimit, dhe t’iu jepej mundësia e shkollës së lartë, për cilën degë do shfaqnit dëshirën”? – e pyeta unë.
– “Ose do vazhdoja me korrespondencë gjuhë – letërsi, ose histori – gjeografi, u përgjigj ai. – Më pëlqen profesioni i mësuesit”!
– Në Shkollën e Bashkuar ushtarake ka degë të veçantë për oficerët drejtues të NBU-ve? Apo ndarja e degëve bëhet sipas nevojave të ministrisë së Mbrojtjes”? – e pyeta unë për ta mbajtur temën e bashkëbisedimit në fushën e tij, që ai të mos bëhej kureshtar për mua, si ika nga Radio, pse më transferuan në Lushnje, dhe pse ngrihem ushtar në repartin e punës, pyetje që do më vinin në vështirësi shpjegimi.
– “NBU-të janë krijuar kohët e fundit si ekonomi ndihmëse për repartet ushtarake. Këtu prodhohen ushqimet bazë të ushtrisë: fasule, patate, qepë, të gjitha zarzavatet. Meqë shteti ka në pronësi shumë toka, që s’ndodhen pranë qendrave të banimit, dhe faktikisht mbeten djerrina të papunuara, u pa e arsyeshme të mos lihet e pashfrytëzuar kjo pasuri e mrekullueshme!
Zgjidhja u gjet nëpërmjet fermave ushtarake, shkurt NBU – ve. Një zgjidhje e mrekullueshme dhe e përsosur, duke patur parasysh se shumë rekrutë të rinj, janë bujq e barinj, njohës të proceseve bujqësore e blegtorale, dhe këta e kryejnë me qejf këtë lloj shërbimi. Do t’i shihni vetë. Ka prej tyre që kryejnë dy norma…”!
– “Çdo proces pune kryhet me krahë, nuk përdoren mekanizmat bujqësore”? – u interesova unë.
– “Nuk mund të përdoren për shkak të terreneve të papërshtatshme malore, me pjerrësi të pa lejuar për mjetet e motorizuara. Prandaj punimi qilizmë i tokës bëhet me bel, vetëm me krah. Po kështu dhe prashitja”.
– “Po ujitja, si realizohet”? – pyeta më tej.
– “Në këto vende, si Biza e Martaneshit, Stebleva, dy sektorët kryesore të NBU-së tonë, nuk ka nevojë fare për vaditje, pasi toka rri e mbuluar me borë disa muaj të vitit dhe mban vlage për periudhën e verës. E merr dot me mend që në këto lartësi temperaturat e natës në verë janë kaq të ulëta, sa ushtarët veshin dy kapota mbi njëra tjetrën, përndryshe nuk i zë gjumi”?!…tha ai.
– “Nëse me lejohet, dhe nuk përbën sekret ushtarak, si veprohet me prurjet e rekrutëve të rinj”? – e pyeta unë me njëfarë druajtje.
– “Dy deri në tre muaj, qëndrojnë në Kongrazhd të Burrelit, ku gjendet drejtoria e NBU – s, për të bërë karantinën dhe stërvitjet ushtarake, sipas programit mësimor. Përveç dy orëve punë politike, që bënë çdo ditë komisari i kompanisë, jepen njohuritë e domosdoshme për karabinën automatike, si zbërthehet e montohet, si përdoret për qitje në largësi dhe luftim trup me trup, si mbahet e hidhet granata, si vendoset kundër gazi për t’u mbrojtur nga lëndët kimike helmuese, si kryhen zvarritjet poshtë telave me gjemba, si bëhet kalimi i lumit me litar.
Krahas orëve mësimore, që fillojnë në orën tetë të mëngjesit, deri në orën dy të drekës, pasditeve kryhen stërvitjet trupore me kapter Nazifin: vrapimet në distanca të largëta, nga 1500 deri në 50000 metra, pa ndaluar fare, që kontrollohen me kronometër dhe ndiqen nga ndihmësit e kapterit. Vrapimet, bashkë me prishjet dhe ndreqjet e krevatit disa herë, derisa përmbushet normativa e kohës.
Përveç këtyre, zgjimet e befasishme natën në formë alarmi, kalitja e trupit nëpërmjet durimit të sforcuar në temperatura të ulëta, krejt i zhveshur, bredhjet e nxituara duke bartur thasë me rërë mbi shpinë, në largësi 100 e dyqind metra, kthimet mbrapsht të raportimeve, kur nuk kanë tonin e duhur dhe zhdërvjelltësinë ushtarake, dhe sidomos bartja e shokut të plagosur, përbën stërvitjen më të vështirë për rekrutët e rinj.
Prandaj shumicës, periudha dy tre mujore e karantinës, u duket më e gjatë se tërë shërbimi ushtarak. Menjëherë pas karantinës, fillon puna e rëndomtë. Ata që janë bujq dhe blegtorë fërkojnë
duart nga kënaqësia, pasi nuk e ndjejnë më peshën ndrydhëse të stërvitjes, u duket sikur ndodhen në vendbanimin e tyre, pasi merren me të njëjtat procese pune, vetëm se flenë të gjithë bashkë në dyshekë me kashtë, ditën veshin rroba pune ushtarake, ndërsa gjatë punës zhvishen sipas qejfit, bëjnë dhe banjë dielli. Këta ndjehen të kënaqur, sepse këtu hanë bukë gruri, pilaf e makarona, kurse në fshatrat e tyre, nuk u ndahet buka e misrit, rrallë e për mall i shohin makaronat e pilafin.
Kuptohet, ndryshon rrënjësisht gjendja për një pakicë fare të vogël rekrutësh, të cilët i zë rrota bishtin ta kryejnë shërbimin ushtarak në NBU, si puna juaj. Duke i patur duart të pa vrara nga puna fizike, dhe trupin të pa kalitur me vështirësitë e stërvitjes, juve u duket si periudha e karantinës dhe ajo pas saj, as më shumë e as me pak, si Ferri i Dantes. Por kam përshtypjen se ndoshta për ju, mund të bëhet përjashtim, sigurisht me miratimin e drejtorit: nëse ky ju pëlqen, mund t’ju mbajë pranë vetes, si sekretar, ose ju cakton përgjegjës të kulturës për gjithë NBU-në.
Kam parandjenjë se diçka do të bëhet, pasi nuk përsëritet një rast i dytë, që në repartin tonë ushtarak, të vijë për të kryer shërbimin e detyruar ushtarak, një gazetar i Radios Qendrore. Unë sigurisht do t’ia vë në dukje sugjerimin tim, komisarit të kompanisë, që ky ta bisedojë drejtpërdrejt me drejtorin. Këta të dy janë të plotfuqishëm të marrin vendime, dhe sidomos kur u përputhen mendimet”.
– “Shoku komandant! Ju falënderoj për paraqitjen e tablosë së plotë të jetës dhe veprimtarisë në repartin tuaj ushtarak, gjatë periudhës dy tre mujore të karantinës dhe në vazhdimësi! Keni prirje realiste për ta përshkruar gjendjen me vërtetësi bindëse artistike! Po të kishit aftësi për t’i hedhur në letër këto mendime, duke patur parasysh këndvështrimin si i parashtruar, nuk e vë në mëdyshje që tregimet tuaja do dilnin interesant e tërheqës, dhe do lexoheshin me ëndje”!
– “Jeni i dyti që shprehni të njëjtin vlerësim për mua”!… – tha mjaft i kënaqur nëntogeri.
– “Po i pari cili ka qenë”? – e pyeta unë.
– “Profesori i letërsisë në shkollën ‘Skënderbej’- theksoi ai me mburrje. – I pëlqenin hartimet e mia, aq sa i lexonte para klasës. Një herë shprehu mendimin e habitshëm: Ti, Sulë, mund të bëhesh shkrimtar me petkun ushtarak, nëse ke vullnet e këmbëngulje t’i përkushtohesh me mish e shpirt letërsisë’! Pas këtij vlerësimi, shokët më thërrisnin; ‘Sulë shkrimtari’, dhe mua natyrshëm më vinte mirë”.
– “Besoj duhet të keni shkruar diçka gjatë kësaj kohe, pas mbarimit të shkollës dhe fillimit të karrierës ushtarake…”, – i thash unë për t’i bërë qejfin, duke e nuhatur që ndjehej i lumturuar, po t’i vije në dukje aftësinë e mrekullueshme për të shkruar. – “Me që na u dha rasti të jemi pranë njëri tjetrit për një kohë të gjatë, na jepet mundësia të shkëmbejmë mendime për letërsinë, si dhe të lexoj shkrimet e tua, që me siguri i ruan si thesar në fletore”.
– “Do jem shumë i nderuar dhe i vlerësuar të bashkëpunoj me një gazetar! – tha i emocionuar. – Edhe nëse s’përmbushet dëshira ime, që t’ju mbajnë këtu shkrues, apo drejtues të aktiviteteve kulturore të repartit, për ndonjë shkak, mjafton të caktoheni ushtar i thjeshtë në kompaninë time, për të ndenjur sa më shumë bashkë, pranë njeri tjetrit. Madje kështu do jemi më afër për shumë kohë, se sa po të ngarkojnë si shkrues apo drejtues artistik të repartit, duke e ditur që detyra e shkruesit të mban mbyllur në zyrë, kurse ajo e përgjegjësit të kulturës, të detyron të bredhësh me shërbime nëpër sektorë të tjerë”.
Pata ngurrim t’i shpjegoja në prani të shoferit, se me mundësinë e fundit, do ta vija në vështirësi me një pengesë shumë serioze, se si ushtar i thjeshtë në organikë, duhet të plotësoja normën e punimit qilizmë të tokës. E sado të përdoren forma të ndryshme nga nëntogeri, për ta mbuluar boshllëkun e normës time, një ditë spiunët e brendshëm të drejtorit, komisarit, përgjegjësit të sektorit, apo kapterit, me siguri kanë për t’i zbuluar privilegjet e komandantit të kompanisë, si ky e veçon nga ushtarët e tjerë ish-gazetarin e Radios, e cakton gjoja të punojë në parcela shumë larg tyre, por aty në të vërtetë ia shtrojnë vënçe muhabetit, për shtatë palë qejfe, pastaj merren me ca fletore.
Në pamundësi për ta vazhduar më tej bashkëbisedimin, ktheva vështrimin drejt tij, për t’i dhënë të kuptojë ta linte sot me kaq këtë diskutim, që në një rast të përshtatshëm, kur të jemi vetëm, e shtjellojmë më tej. Ai e nuhati shikimin tim dhe heshti. I erdhi mirë që frenova, dhe u kujdesa t’i vinte fre gojës, duke patur parasysh që njohja mes nesh, sapo ka nisur, për më tepër nuk dihej ç’ qëndrim do mbanin ndaj meje drejtuesit më të lartë të NBU-së, sidomos pas leximit të letrave anonime, që me siguri do mbërrinin tek drejtori dhe komisari i repartit ushtarak. Madje edhe kaq sa foli, komandanti i kompanisë e teproi me sjelljen e tij të butë ndaj meje, duke më trajtuar si ushtar të privilegjuar, kur ende nuk e njihte gjendjen time sociale e shoqërore, se isha i internuar dhe mbaja nofkën e tmerrshme të deklasuarit!
Me shumë të drejtë ngurroja dhe i frikësohesha shoferit të heshtur, nën shtysën e pandehmës se ky mund t’ia përcillte muhabetin e komandant Sulës, drejtorit e komisarit, pasi këta me siguri ishin spiunët e punësuar, dhe e kishin për detyrë të raportonin deri në hollësi.
– “E shikon atë kodrën përpara nesh? – pyeti pas pak nëntogeri, duke zgjatur dorën. – Mbi të ndodhen ndërtesat e drejtorisë, e përgjegjësit të sektorit dhe fjetorja e ushtarëve”.
– “Kudo këtu, dheu qenka i kuq”!… – më bëri mua përshtypje ngjyra e tokës.
– “Të tilla janë formacionet tokësore të këtushme, – plotësoi komandant Sula. – Përveç kësaj, këtu bien shpesh mjegulla”.
– “Qenka si Londra… – shtova unë. – Thonë se në kryeqytetin Britanik, ka apo s’ka dy orë në ditë diell! Sigurisht mot i bezdisshëm për një kryeqytet kaq të madh e të zhurmshëm. Por ja që janë mësuar, dhe nuk u bënë përshtypje”.
– “Ashtu si do përshtateni dhe ju gjatë këtyre dy viteve, me klimën e këtushme, – tha nëntogeri me buzëqeshje. – Ja ku mbërritëm… – shtoi ai kur kaluam traun e postbllokut. – Për mos të rënë në sy për keq, me flokët e pa qethur, sa pa ardhur drejtuesit e repartit, shko tek berberi me shoferin, dhe ktheu menjëherë. Kujdes mos ndeshni kapter Nazifin”! – porositi shoferin.
– “Kaq i tmerrshëm qenka ky kapter, sa druhen dhe oficerët prej tij”?!…- e pyeta me kureshtje shoferin pak më tej.
– “I tmerrshëm nga zgurdha dhe pamja e jashtme: sykuq e kokëkuq, sikur ka dalë nga ujët e detit të Kuq!…- u përgjigj ai.
– “Këmbën e kalit të rrahësh, nuk gjen një të dytë si soji i Nazifit!…Të gjithë ushtarët, që kryejnë këtu shërbimin, kur largohen prej këtu, mbajnë mend vetëm ato dy tre muaj karantinë me kapterin, që ua merr shpirtin! Po ta linin të vepronte lirshëm, namin do bënte, rrezik t’i linte pa frymë rekrutët! Merre vetë me mend: dënimi më i lehtë për të, është kur i lë ushtarët një vakt pa ngrënë bukë…”!
– “Kështu si e përshkruat ju, duhet të krahasohet me një qenie që të kall datën e tmerrin”! … – thashë unë, duke u rrëqethur.
– “Tamam, tamam, – përsëriti shoferi. – Urgjent jepi një makinë me marshin e pestë flokëve të këtij gazetarit, pasi po e pret komandant Sula”! – i tha berberit, porsa u futëm tek dera e kthinës.
– “Ka ardhur për të kryer gjashtëmujorin”? – pyeti berberi kur vërejti thinjat e flokut, dhe dëgjoi përcaktimin; “këtij gazetari”
– “Këtë nuk e di, prandaj jepu duarve”! – theksoi shoferi duke vështruar përtej kornizës së derës.
Më dukej vetja si ato delet, që i vënë nën këmbë për t’i qethur. Sepse pas këtij çasti, do isha një qenie e drejtuar nga një bari, në disa raste i llahtarshëm, si kapter Nazifi, e në raste të tjerë bari i sjellshëm, si komandant Sula. Pas qethjes zero té flokut, pamja ime e jashtme ndryshoi kaq rrënjësisht, sa i bëri përshtypje dhe nëntogerit, dhe ky më premtoi më pëshpëritje kur i shkova pranë, se në të ardhmen nuk do lejonte të ma qethnin kokën, si ushtarët e tjerë.
– “Këtu pak rëndësi ka, le të jem pa flokë. Por kur të më jepet mundësia të shkojë me leje, për të takuar të fejuarën…”!
– “Këto tre muaj të karantinës, hiqe nga mendja lejen! – tha komandant Sula. – Kujdes se po vijnë drejtori dhe komisari”!… – shtoi me nxitim, duke shtrirë kindat e uniformës së zhubrosur.
Dhe si bëri tre hapa të shtrirë, me qëndrim të ngrirë, paraqiti forcën:
– “Shoku kolonel! Rekrutët nga rrethi i Lushnjes, mbërritën në repartin tonë. Presim urdhrin tuaj, për veprime të mëtejshme”!
– “Pati ndonjë mosbindje gjatë udhëtimit”? – pyeti me zë të shtruar koloneli i veshur civil, burrë me shtat mesatar, pa bark, paksa i hequr ne fytyrë, me sy të mprehte.
– “Që nga marrja në dorëzim e listës, me dokumentacionin përkatës, këqyrja e çdo rekruti, kontrolli i secilit mos mbanin mjete të ftohta dëmtimi, si brisqe, thika e sende të forta metalike, para hipjes në makina, u kryen sipas rregullores. Raporton komandanti i kompanisë së parë i sektorit të Kongrazhdit, nëntoger Sula”.
– “Mirë, qetësohu”! – tha koloneli i veshur civil.
– “Ti shoku komisar, mund të vazhdosh me tej sipas programit tënd…- shtoi ai me ton të mërzitur, njësoj sikur të kishte thënë: “Më ka ardhur në majë të hundës, kjo detyrë e mallkuar! Formalisht jam oficer madhor, kur faktikisht drejtoj një fermë bujqësore e blegtorale. Ndaj shokët e mi të armëve të ndryshme, hedhin thumba sa herë më takojnë: ‘E, shoku drejtor, si i kemi të korrat dhe prodhimet sivjet? Sa viça, mëza e kërriça u shtuan në maternitetit tuaj’? Dhe largohen me buzëqeshje shpotitëse, pa shqiptuar asnjë fjalë për gjendjen e përgatitjes ushtarake…”!
Komisari i sektorit, shtatshkurtër, me pamje hutaqi, veshur me uniforme ushtarake të stinës dimërore, mbajti drejtqëndrim gatitu, duke u kthyer nga koloneli, kur ky u largua ma hapa fare të ngadalta, për të shkuar në zyrën e tij, ku kalonte pjesën më të shumtë të kohës, duke lexuar libra e gazeta, pasi shkresat nga ministria e Mbrojtjes dhe divizioni i Burrelit, ishin mjaft të rralla, me përjashtim të sektorit të Prapavijës, që kërkonin shifra të sakta të prodhimeve bujqësore e blegtorale, sipas zërave, dhe jepnin udhëzime për planifikimet e ardhshme. në mbështetje të çdo plenumi të Komitetit Qendror të Partisë.
– “Atëhere, shoku komandant, mund të më thoni nëse këtë radhë ka ndonjë të re për mua…”, – iu drejtua nëntogerit me shikimin e Shvejkut.
– “Këtë herë, për fatin tuaj të madh, ju kam sjellë një thesar! – e befasoi nëntogeri. – Por duhet ta çmoni dhe ta vlerësoni…”! Memorie.al
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
