Nga Alma Mile
Pjesa e dytë
Memorie.al / Edhe pse kishte deklaruar se ishte tërhequr nga politika dhe i ishte përkushtuar veprimtarisë kishtare, Fan Noli asnjëherë nuk u shkëput vërtet prej saj. Këtë e shohim në vitet ’45, ’46, ’47, në një letërkëmbim që ai ka me Enver Hoxhën. Nga sa lexojmë, Noli ka qenë një ndërmjetës mes Shqipërisë dhe Shteteve të Bashkuara, që Shqipëria të mund të pranohej në Organizatën e Kombeve të Bashkuara, në UNRRA, apo në vendosjen e marrëdhënieve me SHBA-të. Noli i raporton Enver Hoxhës, të gjitha veprimet më të fundit në SHBA-ës, në lidhje me këto çështje, por edhe të tjera. Dukej qartë që ai ishte një mbështetës i politikës së Hoxhës, por i mëshonte shumë vendosjes së marrëdhënieve të Shqipërisë me Amerikën.
Ky letërkëmbim është pjesë e një vepre, që pa dyshim është nga prurjet më interesante në tregun e librit së fundi. Bëhet fjalë për “Letërkëmbimi i Fan Nolit”, një vepër e përgatitur nga studiuesi Nasho Jorgaqi dhe botuar nga shtëpia botuese “Erik”. Janë 544 letra që Fan Noli u ka dërguar personaliteteve të ndryshme, shqiptarë e të huaj, politikanë e klerikë, miq e familjarë, por edhe përgjigjet e tyre, të cilat flasin së tepërmi për personalitetin e tij. Sipas studiuesit Jorgaqi, për realizimin e kësaj vepre janë dashur shumë vite punë dhe kërkime në arkiva.
Telegrami i Fan Nolit, dërguar Enver Hoxhës
28 maj 1946
Të tre mesazhet t’uaj që mi dërgoi ministri fuqiplotë Hysni Kapo, nga Belgradi, më 10 prill, më arritën sot më 28 maj. Për shkak të kësaj vonese, lipsen me urgjencë shpjegime të tjera. Më parë, nëse nga pikëpamja e juaj traktatet e regjimeve të kaluara do të mbeten të pandryshuara.
Së dyti, cilët traktate në përgjithësi dhe cilat pika në veçanti i konsideroni ju të papranueshme.
Së treti, nëse ia kini shpjeguar pikëpamjen t’uaj mi traktatet dhe pikat qeverisë së Shteteve të Bashkuara me shkrim. Së katërti, në se të tre mesazhet t’uaj janë vetëm për udhëheqjen t’ime, apo munt t’i botoj ose, t’ua komunikoj departamenteve ose delegacioneve të interesuar.
Ju them me keqardhje se John Nasse dhe gangsterët e tij, të të ashtuquajturit Komitet i “Shqipërisë së Lirë”, bëjnë korrespondencë të fshehtë dhe kanë bashkëpunim me reakcionarët dhe me fashistët përtej, për përmbysjen e regjimit t’uaj demokratik.
Para lufte ata u munduan shumë ta sillnin këtu peshkopin renegat Pandelimon Kotoko dhe ta vinin në krye të Kishës Orthodhokse në Amerikë.
Kryetari i delegacionit frances, Alexandre Parodi, hero i famshëm i rezistencës franceze, që shërben tani si president i Këshillit të Sigurimit, tregoi një interes të dukshëm në shpjegimin t’im të hollësishëm mi betejën t’uaj të fortë kundër armikut të përbashkët dhe me reformën agrare që kini bërë pas çlirimit të atdheut.
Ay më sugjeroi rregullimin e shpejtë të ndryshimeve tuaja me Shtetet e Bashkuara dhe Britaninë e Madhe, si konditë e domosdoshme për pranimin e Shqipërisë në anëtarësinë e Kombeve të Bashkuara.
Peshkop Fan Noli
Letër e Sejfulla Malëshovës, dërguar Fan Nolit
Tiranë, 27-VIII-‘45
Hirësi, Enver Hoxha, unë dhe gjithë qeveria, jemi të mendjes se ardhja Juaj në Shqipëri, do të ishte një fat i madh për Shqipërinë. Kështu jo vetëm do të kurorëzohej tërë e shkuara juaj patriotike, por vendi ynë do kishte në situatën e sotme, një ndihmë të madhe morale dhe politike.
Jam i sigurt se populli shqiptar, që sot e ka vënë fatin e tij në dorë, do të ju nderojë si duhet dhe do të Ju japë vendin që meritoni.
Për së afërmi, ndofta nga fundi i tetorit, do të kemi zgjedhjet për në Kuvëndin Themelonjës. Do të ishte shumë mirë që të vinit me këtë rast në Shqipëri, qoftë edhe provizorisht. Sidoqoftë, Ju lutem të më shkruani se ç’mendoni, mi ardhjen tuaj në Shqipëri.
Këtë letër po Jua dërgoj me anën e një mikut tim, pse kështu jam i sigurt, që do të ju bjerë në dorë. Po të dëshironi të më ktheni përgjigje, Ju lutem ma dërgoni letrën me këtë udhë.
Të gjithë presim me padurim fjalën tuaj!
Të fala, me respekt!
Sejfulla Malëshova
Letra e Fan Nolit dërguar Enver Hoxhës
Kryeministrit Enver Hoxha
Tiranë, Shqipëri, 1945
Shqiptarët e Shteteve të Bashkuara dhe unë bashkë me ta kemi ndjekur me emocion të thellë luftën tuaj heroike dhe jemi të gëzuar aq sa nuk shprehet me fjalë, për sukseset tuaja të shkëlqyera. Ne e ndiejmë veten krenarë për ju, sepse ju jeni i vetmi udhëheqës ushtarak në këtë luftë, i cili ia doli ta çlirojë vendin nga pushtimi i huaj, me forcat e veta, pa ndihmën e ndonjë ushtrie çlirimtare mike; ju jeni gjithashtu një nga të paktat qeveri, që mund të qëndrojë me këmbët e veta, e pambështetur nga ushtri mike të pushtimit.
Për më tepër, ne e miratojmë me gjithë zemër politikën tuaj të bashkëpunimit të ngushtë me Jugosllavinë dhe me udhëheqësin e saj të madh, Mareshallin Tito, nën udhëheqjen frymëzuese të të cilit ne shpresojmë të kemi një Federatë të gjithë popujve të Ballkanit, duke vendosur kështu një paqe të qëndrueshme në gadishullin tonë të shqetësuar.
Ju lutem t’u transmetoni përshëndetjet e mia të përzemërta gjithë kolegëve tuaj që kanë marrë pjesë në kryqëzatën tuaj aq të vështirë e aq me zotësi dhe gjithë popullit shqiptar që qëndroi i patundur e me besnikëri përkrah jush.
Perëndia ju bekoftë të gjithëve.
Peshkopi F.S. Noli
Letër e Enver Hoxhës, dërguar Fan Nolit
25 shtator 1945
I nderuar zoti Noli,
Mesazhi i përzemërt që më dërguat, më preku shumë dhe ju faleminderit. Për mua, për shokët e mi të luftës dhe për gjithë popullin shqiptar, fjalët Tuaja shprehin ndjenjat e larta patriotike dhe pasqyrojnë shpirtin demokrat të vëllezërve tanë të dashur të Amerikës dhe tuajat, që keni qenë shpirti dhe mburrja e tyre.
Në vuajtjet e popullit tonë, në zjarrin e rreptë për çlirim. Ku hodhëm pa rezerva gjithë forcat tona për kauzën e shenjtë të atdheut dhe të njerëzimit, ne mbanim të pashuar në zemër kujtimin dhe dashurinë për ju, o vëllezërit tanë të Amerikës, që në çdo moment keni luftuar për atdheun tonë të shenjtë dhe të përbashkët.
Populli ynë heroik që dha prova të shkëlqyera në këtë luftë, me besim të madh në forcat e veta, i është përveshur punës për të ndërtuar një të ardhme të lulëzuar. Dhe në përpjekjet tona për t’ia arritur këtij qëllimi do të jemi të gëzuar që Ju, si një luftëtar i palodhur për pavarësinë dhe demokracinë shqiptare, të jeni në gjirin e ngrohtë të popullit tuaj, për t’i dhënë ndihmën tuaj të çmueshme dhe për të kurorëzuar përpjekjet e vlefshme në atdheun ku triumfuan idealet e popullit.
Mua ma do zemra që në zgjedhjet e afërme për Asamblenë Kushtetuese, emri Juaj të figurojë tok me tanët dhe populli shqiptar, lirisht dhe demokratikisht të sanksionojë përpjekjet dhe veprat tona të përbashkëta. Ashtu si kemi qenë kurdoherë të bashkuar me zemër në luftën tonë, ashtu të jemi dhe tani e përgjithmonë për të mirën e popullit tonë të dashur dhe për mbrojtjen e paqes së njerëzimit.
Gjeneral-Kolonel
Enver Hoxha
Letër e Fan Nolit, dërguar Enver Hoxhës
Me kënaqësi të madhe mora mesazhin tuaj të nxetë dhe bujar, si dhe letrën e mikut tim të mirë dhe kolegut tuaj Sejfulla Malëshova. Kam dëshirë të madhe të jem aty me juve, po sot për sot nuk munt, pse udhëtimet janë të kufizuara, përveç që ka edhe pengesa të tjera…! Mundet të ju bëj një vizitë pas Pashkëve, kështu do të takoj përsëri me miqtë e mij të vjetër.
Kam shumë arsye që më pengojnë të vë kandidaturën në Shqipëri. Ju siguroj se ju kini përkrahjen time të plotë dhe munt të përdorni emrin tim në fushatën elektorale, që populli të votojë për Frontin. Bashkë me këtë, ju lutem të drejtoheni tek unë për çdo gjë që munt të bëj për këtë çështje. Si juve, ashtu dhe kolegëve tuaj ju uroj suksese, sikundër e meritoni, në zgjedhjen për Asamblenë Kushtetonjëse.
Perëndia qoftë me juve.
Peshkop Fan Noli
Letër e Fan Nolit, dërguar Kryepeshkopit Kristofor Kisi
25.X.1945
Tash që konditat më lejojnë, po ju dërgoj përshëndetjet e zjarrta juve dhe shokëve tuaj anëtarë të Kishës Orthodokse Autoqefale të Shqipërisë si dhe mbarë Klerit.
Ju falënderoj shumë për ndihmën tuaj të vlefshme që i kini dhënë Qeverisë Demokratike të Gjeneral Enver Hoxhës. Jemi të bindur që do t’i qëndroni besnikë atij dhe Frontit Demokratik dhe do të ndihmoni që të përforcohet Qeverija, e cila është me popullin dhe punon për popullin.
Peshkop Fan Noli
Mesazhi i Fan Nolit, dërguar Enver Hoxhës
27 mars 1946
Sipas “Neë York Times”, datë 25 mars, Shqipërisë iu mohua pranimi në UNRRA me 23 vota kundër 6. Disa shtete votuan kundër pse Shqipëria nuk është anëtare e UNO-s.
Delegati grek u ngrit kundër pranimit të Shqipërisë, dyke thënë se Shqipëria është akoma në luftë me Greqinë dhe disa delegatë thanë se nuk mund të pranohet një vënt që është akoma në luftë me një nga anëtarët e Kombeve të bashkuara.
Ndihmës-Sekretar i Shtetit Bill Clayton, tha se Amerika është kundër pranimit të Shqipërisë, vetëm pse Amerika nuk e ka njohur Shqipërinë, nga shkaku se Shqipëria nuk siguron që ka nërment të respektojë traktatet me Amerikën.
Ne kemi frikë që kërkesa shqiptare për pranimin në UNO, do të ketë po këtë fat, veçse po të merret vendim që të fitohet përkrahja e Amerikës dyke i dhënë asaj sadisfaksion të plotë në çështjen e trakteve. Memorie.al
Peshkop Fan Noli
Vijon numrin e ardhshëm
