Nga Hasan Mustafa Shahinaj
Pjesa e dytë
Memorie.al / Herë pas here u kam servirur njoftime për librin “Riza Kishta, emër që nuk harrohet”, sepse ashtu kanë qenë dhe reagimet për të. Që nga botimi i tij, më 2020 e, deri tani, është ribotuar tri herë, brenda vitit të parë e lexuan rreth 5 mijë vetë, e janë shkruar e botuar mbi 20 shkrime nga autorë të ndryshëm, si kritikë, shkrimtarë, historianë e publicistë. Edhe kësaj here shkruan studiuesi, shkrimtari, poeti e publicisti Hasan M. Shahinaj, që vjen me një studim të thelluar të botuar në disa gazeta, nga përzgjodha botimin e “Fjalës së Lirë” në Londër. U jam shumë mirënjohës dhe i falenderoj: autorin që ka realizuar një punim serioz e me vlera, si dhe botuesit që e publikojnë.
(Dr. Fatmrir Terziu)
Një monografi objektive, me shumë vlera.
Veçanërisht kapitulli, “Riza Kishta braktis ‘Ballin’ dhe bashkohet me frontin Antifashist Nacionalçlirimtar”, na përshkruhet enkas bindshëm nga autori i përkushtuar Meçan Hoxha me material të mjaftueshëm arkivor A.Q.SH., studime e referime me peshë nga autorë të ndryshëm, kujtime origjinale të personazheve (bashkëpunëtorë të Rizait, figura politike të të dy krahëve, Front dhe ‘Ball’), duke vënë në dukje se sa peshë e forcë bindëse konkrete ka personaliteti i Riza Kishtës në vijueshmëri me intelektin, vigjilencën, besnikërinë, burrërinë e spikatur; me atë maturinë e tij për t’u përballur në çdo kusht e rrethanë izoluese.
Falë këtyre virtyteve të përhershme njerëzore, ky njeri i madh me plot kuptimin e fjalës, pra i mençuri Riz Kishta, sfidoi lakenjtë servilë e puthadorët të regjimit të Partisë Komuniste të Shqipërisë, prototipa të Kadri Musait me pasues, duke u hapur gjithnjë “rrugë”. P.sh., edhe në zgjedhjet e para të 2 dhjetorit 1945, Rizai ironikisht, u tha komisioneve: votoni emrin e Kadri Musait (!) të P.K.SH.–së, si e si për të shuar urat e zjarrit ambicioz ekstrem e çnjerëzor, që kurdisnin për ta eliminuar dhe vrarë fizikisht Rizain…!
Kësisoj, durim-gjatë tejet i kujdesshëm, është treguar Rizai edhe në ballafaqimet e mëparshme të grupimeve politike në tërë Gramshin dhe periferitë; pra gjakftohtë, vigjilent, atdhetar zemërmadh, i cili asnjëherë nuk donte përplasje, dëme, kurrsesi vrasje në popull. Riza Kishta brenda mundësive e mbrojti veten, edhe pse eci në tehun e shpatës; edhe pse eci guximshëm nëpër terrenin e helmuar të “gjarpërinjve të gjakut”, derisa u mbiquajt për gjithçka bëri, si më lart: Riza Efendiu (d.m.th., “zotëria mirëbërës”), Riza Ismaili (Kishta) bartës me të drejtë të dy titujve cilësorë, me të cilat ai nderohej nga populli gramshiot e periferik, deri në skajet më të thella.
Ai mori vlerësimet pozitive edhe nga elitat e superstrukturës administrative të dy krahëve ‘Ball’ e ‘Front’, deri në shkallën e anëtarit të Këshillit Nacional-Çlirimtar në ish Qeverinë Demokratike të Beratit të vitit 1944, deri në gradat kapiten i parë, komandant ‘Balli’, major në grupimet nacionaliste…gjëra konkrete të dokumentuara duke e bërë Rizain edhe më të fortë, tamam si ortek mali, në çdo situatë, konflikt, kurth, intriga, etj, etj. Shkurt: autori Meçan Hoxha, në mbyllje të këtij kapitulli kyç (krahas tri mëdyshjeve, dilemave), na e jep qartësisht porsi drita e diellit, e cila ndriçon paanshëmrisht njerëzimin, ashtu sikurse lajtmotivi profesional i shkrimtarit, autorit të librit.
Sepse Riza Kishta, krahas dritëhijeve të tija bashkëshoqëruese, u kushtoi me bindje e vetëdije jetën e vet (për fat të keq të shkurtër…!) atdheut, lirisë dhe përparimit, donte posaçërisht shtet ligjor, demokraci të pastër, të vërtetë, perëndimore; ashtu si të spikaturit nacionalist idealistë shqiptarë të asaj kohe, prandaj e çmonin, e frymëzonin, e vlerësonin figurat e shquara elbasanase të plejadës, sikurse Lef Nosi, Et’hem Haxhiademi (ish –kryetar i Bashkisë së Elbasanit), Alush Lleshanaku (major ushtarak) Sotir Paparisto etj., duke mos harruar krerët ‘Ballit’: Mit’hat Frashërin, Ali Bej Këlcyrën etj., si dhe drejtuesit e Partisë Komuniste për qarkun e Elbasanit.
Gjithashtu Riza Kishta, ishte dhe mbeti një antifashist, deri në pikën e fundit; ka qenë antikomunist i thekur e i sprovuar, në zjarrin e dy Luftërave Botërore, zhgënjyer nga iluzionet premtuese të plot udhëheqësve të paaftë të llojit Enver Hoxha, vegël e pansllavizmit pervers, që vrisnin prapa shpine më të zotët, sikurse ishin, Anastas Lulo, Mustafa Gjinishi, Nako Spiru, Dali Ndreu, etj., etj.
Por, mjerisht e fatkeqësisht, “çunat partizanë”, që simpatizonte, i donte, i mbronte me çdo mënyrë që të mos vriteshin, as të lëkundeshin kurrsesi për Atdheun; e prenë në besë Riza Kishtën burrëror, të paepur, duke sjellë si pako postale kopjative pan-sllave, regjimin një partiak komunist, për 45 vjet, pasojë tragjike e të cilit dëshmon eliminimi i Rizait dhe i plejadës-ajkë të nacionalizmit dhe intelektualizmit shqiptar, me bindje properëndimore.
Së pesti:
Përsa shkrova më lart, ja vlen të ndalemi edhe te kapitulli “18 muaj në besë të miqve”, përmes të cilit mëson shumë se, çfarë burri mbi burrat ka qenë realisht Riza Xhemal Kishta (Ismaili) saqë populli që e donte aq shumë, si një ndër bijtë e tij më të denjë, e strehoi zemërhapur, bujarisht, me rrezik koke, nëpër shtëpitë gramshiotë e periferitë e rretheve afër, nëpër ahure (qilarë), shpellat gurore përqark, kasolle të sajuara enkas, kudo…! Madje, në fq. 139-142 të këtij kapitulli, jepet bukur kontributi i Kapo Lenës, ish-komandant i batalionit partizan të Vërcë-Sulovës, i cili e ndaloi komunistin kriminel e sadist, Kadri Musain, që kishte kurdisur planin ogurzi për vrasjen e Riza Kishtës; këtij njeriu me peshë të rëndë fjale, buke, shpirti jetëdhënës, për tërë krahinat gramshiote me periferitë!
Kapo Lena, besniku për mikun me kokë, siç e kishte dhe e quante ai, e strehoi në shtëpi të vet; gjest madhor për Rizain e famshëm, me ato detyra mbi shpatulla që i barti dhe i kreu deri në fund të jetës, të cilat ja kushtoi atdheut me dinjitet e ndershmëri, të lakmuar nga çdo bashkëkohës. Në realitet faktik, portretizimin moral e jo vetëm fizik, mbi të gjitha psikologjiko-social të Rizait, e bëjnë aq saktë, objektivisht e besnikërisht, 13 rrëfenjat kujtimore të bashkëfshatrëve, të ish-kuadrove të lartë të të dy krahëve, ‘Ball’ e ‘Front’, veçmas njerëz të thjeshtë, madje rastësorë e të panjohur, por që reflektojnë mesazhe ideore të vërteta.
Si p.sh., në vitin 1936, kur Rizai ka qenë deputet, ka financuar nga xhepi familjarët e një hallexhiu kolonjar nga qyteti Ersekës, (që e njohu rastësisht), për t’ia përcjellur kufomën e të afërmit të vet, vdekur në spitalin e Tiranës. Dhe këtu kemi parasysh: “përcillet kufoma deri në vendlindjen e largët të Kolonjës, në ato rrugët rurale të kohës…”! Më pas, familja e të ndjerit, krahas falënderimeve me dorë në zemër, ia ka kthyer edhe të hollat familjarëve të deputetit Riza Kishta (i cili kreu gjestin e bamirësisë, në çastin më kritik, prej shpirtit human që ai kishte).
Sa e sa raste të tilla ka në librin në fjalë të autorit Meçan Hoxha, të cilat pasqyrojnë largpamësinë karakteriale të Rizait dhe na zgjerojnë informacionin tonë, përmes monografisë fort bindëse që ai ka shkruar, duke lexuar e rilexuar rrëfimet rrëqethëse kujtimore, të mbesës Sabrie Koçi, (në fq. 177-181), për shpirtmadhin Riza, do të prekesh e madje do lotosh; vetvetiu do të thuash: a vritet vallë ai burrë fisnik si Riza Kishta, që përpos kontributeve të çmuara atdhetare disaplanëshe, siç dihen tashmë nga monografia e nga populli; ai ka rrezatuar virtyte njerëzore, si rrallë kush për çdo njeri; ama edhe për familjarët, farefisin e fisëm, shokë e miq të besës, duke u ofruar atyre bamirësi?!
Dhe e gjitha kjo, jo thjeshtë se Riza Kishta ishte i kamur materialisht për kohën, por se ai ka qenë prej soji e fisi të fisëm, xhins e i sojshëm, siç thotë populli. Madje, me kulturë, horizont e prakticizëm jetësor, sprovuar qysh fëmijë, i mbetur jetim, përplasur në zjarrin e betejave për mbijetesë të atyre kushteve e, pasuar deri në përballjen e pabarabartë, për të bërë karrierë sfidante, rrethuar nga “gjarpërinj gjaku” zonalë e periferik, deri në shkallët më të larta të administratës dhe pushtetit të asaj kohe!
Sa më sipër, si rrjedhojë, Riza Kisha (Ismaili) ishte dhe mbetet simbol i një burri të madh, të rrallë, të parapëlqyer, përsa reflektoj unë në mënyrë të përsëritur; frymëzuar nga gjithçka ka përshkruar me mendje të kthjellët e dorë në zemër, autori i librit Meçan Hoxha. Vlen të kujtojmë këtu, vetëm episodin e rivarrimit të eshtrave të të ndjerit Riza, pas 56 vitesh (mbas një odiseje vuajtjesh për të gjetur eshtrat, siç na rrëfen dhimbshëm nipi i denjë i gjysh Rizait, Ilmi Ismaili), me pjesëmarrjen e mbi 800 vetave, në Çerragën e dashur breg-liqeneve: do të bindesh dhe do krijosh një portret të qartë të Riza Efend Kishtës, siç e thërrasin edhe sot në shenjë respekti e nderimi, banorët e atyre anëve.
Ndaj për personalitete të tilla, vlen thënia proverbiale, se: “Burri dhe kali vdesin në këmbë, në udhë tërë jetën e, kurrë në gjunjë…”! (Kësisoj shkruaj unë në poezitë e mia haiku prej vitesh, botuar në gazetat periodike “Durrësi bulevard” dhe “Zëri i Gollobordës” etj.). Kësisoj, Riza Ismaili (Kishta), ndërroi jetë në qeli si hero, pa hapur gojë! Qëndroi si një lis i moçëm rrënjë-thellë e degëshumë i tokës heroike gramshiote dhe i fshatit Kishtë, mbiemrin e të cilit, djep i vend-lindjes, bart krenarisht (pse jo dhe emblematikisht, sikurse burrat e motmotit…), duke u përballur fytas në një jetë të tërë, me stuhitë e rrufetë e pabesisë, hipokrizisë dhe ligësisë së tejskajshme të regjimit mizor komunist, hakmarrës i pashembullt, si rrallë në ndonjë vend tjetër të Europës Lindore.
“Riza Ismaili, nuk lind nëna më”, shkruan rrëfenjësi Zeqo Arapi, bashkëfshatari gramshiot. Ndaj, Rizai mbetet pa mëdyshje (sipas meje H.SH.) hero mbi heronj, kompleks, vigjilent e i heshtur…për të cilin flasin e do flasin, meditojnë, shkruajnë, madje edhe imitojnë brezat gramshiotë, elbasanas, etj., të gjithë ata që e kanë njohur apo dëgjuar për jetën dhe veprën e tij.
Së gjashti:
Autori Meçan Hoxha, si studiues e historian serioz, me argumente e logjikë të ftohtë shkrimore, replikon e kundërshton hapur ndaj të pavërtetave të autorëve Kadri Musai me shokë, me qëllim që të bindë së pari vetveten, si ish-drejtor shumëvjeçar i institucionit kryesor muzeor të rrethit Gramsh; së dyti, për të qenë i hapur e ballafaques me lexuesin, se si ka qenë e vërteta objektive e asaj kohe (ndonëse mungojnë dokumentet origjinalë, kujtimet e drejtpërdrejta të pjesëmarrësve; përveçse të Xhemal Llallës, intelektualit të shkolluar, i cili vuajti mbi shpinë burgun dhe persekucionin komunist, ai vetë së toku me familjen, etj., etj. (shih fq.98-101).
Sa e sa detaje, paragrafë të veçantë dhe tablo reale të asaj kohe, na informojnë objektivisht, prandaj libri monografik “Riza Kishta, emër që nuk harrohet”, është jo vetëm një vepër e plotë, e bukur në llojin e vet, por edhe mjaft e vështirë për t’u ideuar e realizuar kaq mirë dhe origjinale, në kuptimin e saktë të fjalës; ashtu siç ka bërë autori dhe historiani i njohur, Meçan Hoxha. Kjo vepër është gjithashtu një kronikë e saktë, e plotë, e përveçme në prozën publicistike- memoralistike, sepse autori në fjalë, me shumë durim e pasion prej studiuesi tepër serioz, ka qëmtuar çdo lëvizje të personazhit Riza Kishta, në të gjitha etapat e jetës së tij fort të ngjeshur, edhe pse fatkeqe, e cila u shua në mes, në moshën 52 vjeçare, nga regjimi sadisto-komunist që, siç e kanë përcaktuar vetë ish-nacionalistët shqiptarë, më në zë: “fillon e mbaron me gjak”!
Edhe titulli i monografisë së plotë me brendinë e librit, si kërkesë parësore e prozës së gjatë, për binomin e ngjizur domosdoshmërish formë-përmbajtje; sepse të gjitha mesazhet ideore historiko-sociale, që mësojmë dukshëm nga kjo vepër (200 faqe), e realizuar me kujdes të posaçëm mjeshtëror prej autorit Hoxha, na nxit, mëson e madje na frymëzon ndër breza, jo vetëm si personazh historik, por kryesorja si personalitet real, origjinal, shumë shpirtmadh, siç ka qenë dhe do të mbetet Riza Kishta, një emër i paharruar, ndaj në këtë shkrim modest, gjej rastin të përgëzoj autorin Meçan Hoxha, i cili e ka realizuar këtë libër të domosdoshëm historiko- dokumentar, por edhe publicistiko-letrar, që zë vend denjësisht, përpos tjerash, edhe në bibliotekat tona personale.
Konkluzion:
Dhe tani, në përfundim të kësaj analize sa më përmbledhëse që u përpoqa të bëj, për librin fort të merituar të studiuesit e shkrimtarit Meçan Hoxha, për një personalitet si Riza Xhemal Ismailin (Kishta); dal në konkluzion se: paska shumë të drejtë, Lulëzim Mustafa Shahinaj, inxhinieri magjistër, i cili në cilësinë e ish-nënkryetarit të Bashkisë së Elbasanit dhe më pas drejtor për infra-strukturën rrugore të prefekturës së rrethit të Elbasanit, ka kontribuar shpirtërisht (përpos ekipit përkatës të Këshillit të Qarkut Elbasan), për ta nderuar emrin dhe veprën e Riza Kishtës, ashtu siç takon dhe e ka merituar plotësisht. Për këtë vullnet të inxhinier Lulëzimit, e ka falenderuar me të drejtën mirënjohëse, z. Ilmi Xhemal Ismaili, mes kontributeve të tjera, në kapitullin “Mbyllje” të monografisë (fq. 202-206).
Sepse, duhet pranuar katërcipërisht, personaliteti i Riza Kishtës, duhej t’i jepej patjetër vendi i merituar në historinë e pasur gramshiote e më gjerë; sepse personazhe aq të spikatur si ai, ka nevojë ngaherë ky vend e kjo histori reale, që edhe pse po vë drejtësi e vlerësim disi me vonesë, do t’u shërbejë brezave pasues, për të mësuar se cilët kemi qenë, sa sakrifikuam për të ardhur kjo kohë; për të aguar një tjetër ditë vlerash njerëzore, që janë e do jenë në fakt, baza e piramidës së lartë e të pamposhtur në jetë të jetës, të heroizmit shqiptar. Sepse nuk është gjithçka arma, hekuri, tanku, tortura, kibernetika…etj., etj., por mendja dhe vullneti shpirtëror, që mposht e kalon çdo pengesë.
Prandaj dhe libri monografiko-biografik i autorit Meçan Hoxha është e do mbetet një shtatore tjetër e gjallë, për një personalitet si Riza Kishta, emër që nuk harrohet..! Memorie.al
