Dosja arkivore e mbledhjeve maratonë të Byrosë Politike, që u mbajtën për të shqyrtuar dhe analizuar autokritikën e ish-kryeministrit Mehmet Shehu në dhjetorin e vitit 1981

Memorie.al / publikon dokumenta nga Arkivi Qendror i Shtetit (fondi i ish-Komitetit Qendror të PPSH-së), me materiale arkivore të cilat mbajnë siglën ‘Tepër sekret’, të periudhës së viteve 1981-1982, me raporte, relacione, dëshmi, informacione, proçes-verbale të mbledhjeve të Byrosë Politike dhe sekretariatit të Komitetit Qendror të PPSH-së, etj., duke filluar nga ajo që u mbajt për të shqyrtuar dhe analizuar autokritikën e ish-kryeministrit Mehmet Shehu në dhjetorin e vitit 1981, për shkak se kishte lejuar fejesën e djalit të tij, Skënderit, mbledhja maratonë e Byrosë Politike e pasdites së 17 dhjetorit të atij viti, që vazhdoi deri në orët e vona, ku u shqyrtua ai problem me debatet dhe diskutimet e të gjithëve anëtarëve që “kryqëzuan” ish-kryeministrin Shehu, mbledhja e paradites së 18 dhjetorit, pas lajmit se kryeministri Mehmet Shehu, kishte vrarë veten, mbledhja maratonë e Sekretariatit të Komitetit Qendror të PPSH-së e datës 20 shtator të vitit 1982, me temë: “Analiza e gabimeve të rënda të Kadri Hazbiut, të kryera gjatë periudhës kur ai ishte zv/ministër dhe ministër i Punëve të Brendshme”, ku Enver Hoxha nisi fillimisht akuzat ndaj Kadri Hazbiut, duke e joshur atë si “besnik i Partisë”, (në mënyrë që ai “t’ja hapte zëmrën Partisë”, duke folur kundër ish-kryeministrit Mehmet Shehu), ku që në fillim të fjalës së tij, Enveri u shpreh: “Pas puçistëve në ushtri, zbuluam grupin tradhtar në ekonomi të Abdyl Këllezit, Koço Theodhosit dhe Kiço Ngjelës me shokë. Edhe këtë grup e zbuluam ne këtu, nuk e zbuloi Sigurimi i Shtetit. Po kështu mund të themi edhe për zbulimin e grupit të Fadil Paçramit, të Todi Lubonjës dhe të një sërë njerëzish të tjerë të lidhur pas tyre, si Ismail Kadareja me shokë, nuk e zbuloi Sigurimi, por ajo punë armiqësore u zbulua nga ana e Komitetit Qendror”, etj.! Të gjitha këto dhe të tjera dokumente me siglën ‘Tepër sekret’, do të publikohen në disa numra me radhë, ekskluzivisht nga Memorie.al

Tepër sekret

                                                              MBLEDHJE

E SEKRETARIATIT TË KOMITETIT QENDROR TË PPSH E DATËS 20 SHTATOR 1982

Kjo mbledhje u thirr nga shoku Enver, ku u ftuan edhe shokët Adil Çarçani e Hekuran Isai për të analizuar gabimet e rënda të anëtarit të Byrosë Politike, Kadri Hazbiu, të kryera gjatë periudhës që ka qenë në Ministrinë e Punëve të Brendshme, si zëvendësministër e pastaj ministër.

SHOKU ENVER HOXHA: E thirra këtë mbledhje të Sekretariatit të Komitetit Qendror, për të shqyrtuar një problem sa delikat e të rëndësishëm, aq edhe të rrezikshëm për fatet e atdheut. Nuk dëshiroj të zgjatem në çështjen për të cilën tani jemi në dijeni, që armiku e tradhtari Mehmet Shehu, për 40 vjet me radhë ka punuar në vendin tonë, duke organizuar komplote për të rrëzuar pushtetin popullor dhe për të likuiduar Partinë. Këto komplote ne i njohim, se vetë i kemi zbuluar. Sot dua të theksoj atë çështje që të gjitha komplotet i ka zbuluar Byroja Politike dhe jo Sigurimi i Shtetit.

Sigurimi i Shtetit, ose më mirë të themi Ministria e Punëve të Brendshme, pas zbulimit të çdo komploti, me sa ka mundur ose me sa i është lejuar t’i futej problemit, ka vazhduar procese, po jo deri në fund. Sidoqoftë kryesorët e këtyre komploteve, duke filluar nga Koçi Xoxja, Tuk Jakova, Bedri Spahiu, si dhe një numër tjetër, jo i vogël armiqsh, ne i kemi demaskuar, i kemi gjykuar dhe i kemi dënuar. Koçi Xoxe, kryesorin e pushkatuam, të tjerëve u dhamë dënime të shkallëzuara, disave që ishin më pak të fajshëm, u dhamë masa administrative, me fjalë të tjera, i internuam. Por është fakt që puna armiqësore, ka vazhduar më tej nga ata që mund të quhen “bishtra”, por që në të vërtetë nuk ishin të tillë, por qenë “trungje”. Dhe këto “trungje” lëshuan përsëri “filiza”.

Puna armiqësore, e maskuar si “miqësore”, më përpara nga jugosllavët, pastaj nga sovjetikët, nën këtë maskë i pat shtrirë rrënjët e saj, gati në të gjithë vendin, veçanërisht në Ministrinë e Punëve të Brendshme dhe në Ministrinë e Mbrojtjes Popullore, dy pikat më delikate të diktaturës sonë të proletariatit.

Ne gjithashtu zbuluam para disa vjetësh komplotin e Beqir Ballukut dhe të grupit të oficerëve, që edhe ky ishte shumë i rrezikshëm dhe me këtë rast, morëm një sërë masash, çuam në gjyq, gjykuam dhe pastaj pushkatuam fajtorët kryesorë, krerët, përveç njërit, më kryesorit të të gjithëve, Mehmet Shehut, të cilin nuk arritëm ta zbulonim dot.

Siç e dini, morëm gjithashtu me këtë rast, masa për një sërë kuadrosh të tjerë ushtarakë që imagjinonim, po për të cilët s’kishim fakte, se ishin në ujërat e këtij puçi dhe i nxorëm në lirim, siç ishin një numër oficerësh madhor. Personalisht jam i bindur se  nxjerrja në lirim e këtij numri oficerësh madhorë, disa nga të cilët mundet që i çuam edhe në internim, kanë qenë të lidhur me agjenturën sovjetike, në radhë të parë. Por fakte nuk kishim dhe siç e dimë të gjithë, pa fakte Partia asnjëherë nuk ka vepruar. Dhe jo vetëm nuk ka vepruar, por edhe është përpjekur t’i ndreqë njerëzit, ka punuar që t’i rehabilitojë të gabuarit.

Pas puçistëve në ushtri, zbuluam grupin tradhtar në ekonomi të Abdyl Këllezit, Koço Theodhosi dhe Kiço Ngjela me shokë. Edhe këtë grup e zbuluam ne këtu, nuk e zbuloi Sigurimi i Shtetit. Sigurimi i Shtetit veproi pastaj për të bërë hetuesinë, që të mundte të nxirrte diçka në dritë.

Po kështu mund të themi edhe për zbulimin e grupit të Fadil Paçramit, të Todi Lubonjës dhe të një sërë njerëzish të tjerë të lidhur pas tyre, si Ismail Kadareja me shokë që vinin rrotull këtij grupi. Edhe kjo punë prapë u bë nga ana e Komitetit Qendror, jo nga Sigurimi i Shtetit.

Të gjitha këto përbëjnë një minus të madh për Sigurimin e Shtetit.

Më në fund ne zbuluam armikun Mehmet Shehu me bashkëpunëtorët e tij kryesor, të cilët tani janë në burg dhe po deponojnë.

Por, është fakt që Mehmet Shehu ka qenë kryeagjeniti, ai që i vinte në lëvizje të gjitha këto grupe armiqësore. Mehmet Shehu ishte rezidenti kryesor i CIA-s amerikane, ai ishte gjithashtu agjenti i anglezëve (Inteligjent Servisit), agjent i Gestapos, agjent i SIM-it Italian, agjent i titistëve jugosllavë, i rusëve, mundet edhe i kinezëve. Për agjent të kinezëve thashë mundet, se deri tani për këtë nuk kemi fakte, se për të tjerat kemi. Të tëra këto lidhje të tij që përmenda, janë të vërtetuara.

Ne i bëmë analizën veprimtarisë armiqësore e agjenturale të Mehmet Shehut, po kjo akoma është e përciptë. Na vihet detyrë t’i futemi thellë kësaj çështje, se këtu nuk është vetëm puna e një krye-agjenti si ai, por edhe e rrjetit agjentural që ky armik ka përgatitur me kohë.

Siç na del, përgatitja e agjenturës së huaj në Shqipëri, është bërë jo nga Mehmet Shehu, personalisht. Ky ka marrë në lidhje agjentët e Jugosllavisë, të rusëve, të Italisë, të gjermanëve (se për vete ishte i amerikanëve). Kuptohet, janë anglo-amerikanët ata që i’a kanë dhënë të gjithë këta agjentë. Mehmet Shehu vetë nuk ishte rekrutues i thjeshtë agjentësh, ai ishte drejtues i një agjenture të gjerë brenda në shtetin tone, me armiq të brendshëm, të cilët kanë qenë rekrutuar nga agjentura të ndryshme.

Dhe Mehmet Shehu të tërë këta i kishte futur në veprim. Qëllimi i tij ishte të rrëzonte pushtetin popullor, të merrte fuqinë me forcë, qoftë nëpërmjet një puçi ushtarak, qoftë nëpërmjet një puçi të Ministrisë së Punëve të Brendshme, të shoqëruar me puç ushtarak, të likuidonte shokët kryesorë të udhëheqjes dhe të zbatonte projekt-programin që i’a gjetëm në kasafortën e vet, pas vetëvrasjes.

Na bie kështu një punë shumë serioze që t’i futemi në thellësi kësaj çështje. Këtë e lyp interesi i madh i atdheut, i socializmit në Shqipëri dhe i Partisë, kundër të cilëve janë vërsulur të gjithë këta armiq, që kanë qenë kudo, por ata që vepronin në mënyrën më të rrezikshme, na del se ishin grumbulluar në Ministrinë e Punëve të Brendshme dhe në Ministrinë e Mbrojtjes Popullore.

Në Ministrinë e Punëve të Brendshme ke punuar edhe ti, Kadri, bile 30 vjet të tëra. Po kështu ke punuar ti edhe në Sigurimin, në kundër zbulimin e ushtrisë. Kur vë në dukej këtë, nuk kam ndër mend të them se ti ke qenë bashkëpunëtor i Mehmet Shehut. Jo, por fakt është që për një kohë të gjatë, ti ke qenë në krye të këtij dikasteri si zëvendësministër, më vonë edhe ministër i punëve të brendshme, ku ke drejtuar organet e Sigurimit të Shtetit. Pra, ti ishe i rrethuar atje, nga një agjenturë e fortë dhe shumë e rrezikshme që punonte nën drejtimin e Mehmet Shehut.

Po ashtu, kur ti ke qenë në Sigurimin e Shtetit, vepronte agjentura e Koçi Xoxit. Në atë kohë, duke qenë një shok besnik i Partisë, kishte rreth teje agjentë të Koçi Xoxes, që vepronin sipas direktivave që jepte Beogradi. Ne u jemi futur disi dosjeve të vjetra të asaj kohe. Them disi, pse shumë pak, ose si të them, sa kemi future majën e gishtit në to.

Me këtë dua të them që ti ke një përgjegjësi të madhe për ato që kanë ndodhur atje, pavarësisht se nuk ke qenë i ndërgjegjshëm, pavarësisht nga gabimet që janë bërë atje, që ti i ke marrë në mënyrë të lehtë. Fakt është se, me të gjitha kuadrot që kanë punuar në Ministrinë e Punëve të Brendshme dhe në Sigurimin e Shtetit, ti ke pasur një formalitet të tepruar, të cilin jam përpjekur të ta vë në dukje e të ta luftoj vazhdimisht, tërë jetën.

Por, me gjithë këshillat që ta kam dhënë, për fat të keq, konstatoj se nuk ka pasur një frymë të shëndoshë partie, në dikasterin e punëve të brendshme. Në vend të kësaj fryme, që duhej të sundonte atje, ka ekzistuar familjariteti i sëmurë. Kjo, sipas mendimit tim, ka ndihmuar që agjentët e Mehmet Shehut, të vepronin nën hundën tënde, pa vënë re gati asnjë element negative, pa lëre për të keq, që ty të të binte në sy.

Ne me të drejtë e kemi konsideruar dhe kurdoherë e konsiderojmë Ministrinë e Punëve të Brendshme, si një armë të mprehtë në duart e Partisë, dinim se kemi pasur në Sigurimin e Shtetit dhe në tërë organet vartëse të Ministrisë së Punëve të Brendshme, kuadro nga më të mirët e Partisë, njerëz gjakftohtë, vigjilentë dhe besnik.

Ky ka qenë vazhdimisht orientimi ynë për këtë çështje. Por, në këto çështje të mëdha, konstatoj se fryma e shëndoshë, ose orientimi i shëndoshë që ka dhënë në këta sektorë Partia, ka qenë në dy pjesë. Ka pasur kuadro të këtij sektori, që e kanë kuptuar këtë situatë, por ka pasur edhe nga ata, që nuk e kanë kuptuar dhe kanë bërë të kundërtën, gjë që ka krijuar në opinionin, një situatë të rrezikshme për Partinë, sa të mendohet sikur ekziston një paprekshmëri për punonjësit e Sigurimit të Shtetit.

Ka ekzistuar një respekt i merituar për ta, por edhe një respekt aspak i merituar. Është krijuar, me një fjalë, njëfarë kulti për punonjësit e Sigurimit të Shtetit. Dhe kulti krijohet si nga familjariteti, ashtu edhe nga frika, pse duhet të mos harrojmë që Sigurimi i Shtetit dhe ushtria jonë, dy armë shtypëse që drejtohen kundër elementit armik, të brendshëm dhe të jashtëm.

Në Ministrinë e Punëve të Brendshme, varet shumë se si e kupton ky ose ai funksionar i saj, një direktivë të Partisë. Në qoftë se e kupton mirë, atëherë edhe populli do ta dojë dhe do ta respektojë atë. Në qoftë se nuk e kupton dhe nuk e zbaton mirë, natyrisht që do të krijohet frikë në masa.

Pas këtij preambyli dëshiroj të theksoj edhe këtë se, me shokët e Sekretariatit e të Byrosë Politike të Komitetit Qendror, duke përfshirë natyrisht Kadrinë, ne kemi biseduar për këto çështje, po unë kam biseduar edhe veçanërisht me Kadrinë, me Hekuranin dhe me Ramizin për këto probleme. Kemi punuar vazhdimisht pas vdekjes së Mehmet Shehut, me qëllim që ta rregullonim pak situatën, ta vinim këtë në rrugë, prandaj kemi bërë mbledhje të shpeshta me njëri-tjetrin, edhe mendime e informata më të shumta kemi këmbyer, pas të cilave kemi marrë vendime, siç e dini, kemi arrestuat një sërë bashkëpunëtorësh kryesor të Mehmet Shehut, megjithatë thelbit të problemit nuk i jemi future akoma.

Tani këtu ka dy gjëra sa të arrimë atje ku duhet. Çështja është që nëpërmjet hetuesisë, është e domosdoshme që ne të nxjerrim veprimtarinë e të gjithë elementëve armiq, shumë të rrezikshëm, por rezultati do të varet si nga dispozicioni i tyre, do të varet gjithashtu edhe nga zotësia e hetuesve tanë. Pra çështja, për ne nuk është e plotë. Deri tani jemi përpara zbulimit të një veprimtarie armiqësore, shumë të rrezikshme kundër Partisë dhe pushtetit, por kjo e limituar në kohë dhe në njerëz. Këtë që kemi arritur, nuk duhet ta konsiderojmë si të vetmin mjet të zbulimit të kësaj veprimtarie.

Është pastaj çështja tjetër kryesore, që duhet të sqarojmë, të dimë mirë ku kanë vepruar këta armiq, si janë organizuar, si kanë komunikuar me njëri-tjetrin, ç’kanë shfrytëzuar, ligjërisht dhe jo ligjërisht, në mënyrë të hapët dhe në mënyrë të fshehtë, ç’agjenturë kanë përdorur, sa kanë qenë të vërteta të dhënat e agjenturës, format dhe metodat e zbulimit të këtyre të vërtetave, dhe të gjitha këto duhet të shoqërojnë atë hetuesi personale, që u bëhet e do t’u bëhet të arrestuarve.

Përveç të tjerëve, kam biseduar disa herë me shokun Kadri, i kam thënë dhe ai vetë gjithashtu më ka thënë, se ka bërë gabime kur ka punuar në Ministrinë e Punëve të Brendshme. Ke bërë gabime, i kam thënë, po këto nuk kanë qenë të bëra me qëllim nga ana e tij. Kam bërë gabime nga mungesa e vigjilencës, nga familjariteti, ose nga dashamirësia, më ka shpjeguar ai.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po, shoku Enver, kështu kemi biseduar.

SHOKU ENVER HOXHA: Kështu, me dashamirësi, ai ka besuar, ka marrë një informatë apo ka kryer ndonjë akt, duke u mbështetur te besimi që ka pasur tek ai, që ai ka paraqitur dhe i ka kaluar pa u thelluar, pa menduar për rrezikshmërinë e saj. Këtë Kadriut ia kam shoqëruar kurdoherë me këshillën, që të jetë i çlirët, se është komunist i vjetër dhe anëtar i Byrosë Politike dhe ai e di mirë se si luftohet me armikun, si lufton Partia etj.

I kam kërkuar gjithashtu Kadriut, që të ndihmonte shokun Hekuran, pas vajtjes së këtij në krye të Ministrisë së Punëve të Brendshme, pse ky nuk e ka përvojën e Kadriut dhe ka nevojë për ndihmë, sidomos në këto situate kaq të koklavitura dhe të rrezikshme, që na janë krijuar nga armiqtë. Tani sa e ka ndihmuar Kadriu, shokun Hekuarn dhe çfarë ka kërkuar shoku Hekuran prej tij, këtë nuk e di, për këtë ata mund të flasin vetë. Por unë kisha edhe një qëllim, që e porosita Kadrinë ta ndihmonte Hekuranin dhe jo vetëm me supozime, por sidomos duke e vënë në dijeni, për veprimet kryesore që janë kryer në Ministrinë e Punëve të Brendshme, që unë nuk i dija.

Është e pamundur që të kesh punuar për 40 vjet të tëra në një dikaster, siç është Ministria e Punëve të Brendshme, të mos kenë dalë atje akte dhe të mos jenë marrë vendime të mira, por edhe të gabuara, të këqija, sidomos kur tani jemi duke zbuluar se, atje ka vepruar një grup i fortë armiqsh. Këtë Kadriu e kuptoi apo nuk e kuptoi, nuk e di, por mendoj se duhet të kuptonte dhe t’i futej një çik analizës së thellë të punës, që ka bërë vetë në Ministrinë e Punëve të Brendshme.

Mua më duket se ai disi e kuptoi këtë, pse më erdhi një ditë e më tha: “Shoku Enver, kam përgatitur një autokritikë”.

Të them të drejtën, menjëherë i’u përgjigja, se nuk ishte nevoja për këtë autokritikë, se të njohim, ti ke punuar një kohë të gjatë atje dhe gabime mund të kesh bërë.

Po, kam bërë gabime të vogla, më tha ai. Të lutem, më kërkoi pastaj, më lejonin ta këndoj autokritikën dhe dëgjojeni.

Me qenë se nguli shumë këmbë, i’u përgjigja: E po mirë, atëhere, po të dëgjoj. Dhe e dëgjova autokritikën e tij. Pastaj, kur më tha ta merrja në dorëzim autokritikën e tij të shkruar, refuzova. Unë nuk e mbaj këtë autokritikë, i thashë.

Po përse nuk e mbajta autokritikën e Kadriut, deri sa e kam për detyrë ta pranoj një gjë të tillë, që më vjen nga një shok, sidomos kur vjen nga një anëtar i Byrosë Politike? Të them të drejtën, dhe këtë nuk i’a shpreha në atë takim Kadriut, se nuk doja ta shqetësoja, mbasi punë të madhe kishim përpara në Sektorin e ushtrisë, prandaj vetëm e njoftova se nuk do ta mbaja, bile as që është nevoja ta mbaj, i thashë.

Megjithatë, duhet t’ju them, shokë, se autokritika e shkruar nga ana e Kadriut, ishte shumë e përgjithshme, përmbajtja e saj nuk kishte ndonjë gjë të rëndësishme, ai atje, në qoftë se nuk gabohem, vetëm pohonte që: “në Ministrinë e Punëve të Brendshme, janë bërë gabime, prandaj nuk ke se si shpëton prej tyre, se edhe vetë ai ka të meta etj”.

Në autokritikë, Kadriu godiste edhe Mehmet Shehun e gjithë agjentët e tjerë me radhë, por, të them të drejtën, konkretisht kjo autokritikë nuk më ngrohu fort. Mendimi i përgjithshëm imi ishte ky, dhe këtë e thashë  me vete, që shoku Kadri nuk është thelluar sa duhet në analizën e punës së tij, në Ministrinë e Punëve të Brendshme, e kurdisur dhe e pleksur kjo edhe me veprimtarinë armiqësore të Mehmet Shehut dhe të agjentëve që ky i kish vënë atij rreth e rrotull.

SHOKU ENVER HOXHA: Iku kjo situatë, Kadriu më pas vazhdoi punën në Ushtri, ku dëshiroj të vë në dukje se ka punuar dhe vazhdon të punojë me interesim dhe vullnet të madh. Dhe me aq sa gjykoj unë, brenda këtyre dy-tri vjetëve ai u ka hyrë problemeve të ushtrisë. Për këto ne shpesh kemi biseduar së bashku, i kam vënë edhe detyrë për të kryer dhe ai vazhdimisht ka qenë mjaft i okupuar.

Mirëpo tani ja që nëpër arshiva ekzistojnë dokumenta që dalin njëri pas tjetrit. Këto nuk mund të qëndrojnë të mbyllura që t’i zejë pluhuri, sidomos pas gjithë këtyre ngjarjeve të mëdha që kemi jetuar, prandaj i duhen kërkuar nga ana jonë disa shpjegime për to, shokut Kadri, sepse është i vetmi shok i mirë që është gjallë dhe në gjendje të na sqarojë këto që po zbulojmë.

Duke kërkuar karakteristikat e një kuadri në Sektorin e Kuadrit në Komitetin Qendror me shokun Ramiz, nuk mbaj mënd konkretisht për cilin, Mihal Bisha, në bazë të kujtesës, i tregon Ramizit se ky njeri, është në atë “listën”.

Ramizi pyeti: “Po ç’është kjo listë”?!

Lista e oficerëve që kanë qenë në Bashkimin Sovjetik dhe që Ministria jonë e Punëve të Brendshme, i ka pas vënë në dispozicion të KGB-së dhe të GRY-së.

Shoku Ramiz e morri këto dokument, më informoi menjëherë mua, dhe duhej të më informonte medoemos, pastaj më tha: Shiko seç kemi këtu? Dhe më tregoi. Po të pyesim njëherë Kadrinë për këtë gjë, sepse ai e di çështjen si qëndron, i thashë unë.

Por, më parë se të pyesim ty të na japësh shpjegime për këtë çështje, ne e thelluam një çikë më tej këtë informacion. I thamë shokut Hekuran, të shikojë për atë kohë disa dosje që vijnë rreth e rrotull kësaj çështjeje. Qëllimi ishte që ta kishim të qartë këtë punë, për ta parashtruar sot para teje.

Tani duam të dimë, se si qëndron kjo punë? Këtu kemi dy probleme, po le të shohim të parin në fillim, të mos vemi akoma tek i dyti. Si qëndron çështja e vënies së rezidentëve tanë nën drejtimin e rezidencës sovjetike dhe marrja në dorë nga rezidenca sovjetike e bashkëpunëtorëve tanë operativ, nga të cilët një pjesë mbaheshin nga rezidentët tanë dhe një pjesë nuk diheshin fare nga rezidenca jonë? Është kështu?

SHOKU KADRI HAZBIU: Po, kështu është, shoku Enver.

SHOKU HEKURAN ISAI: Ato që mbaheshin nga ne, diheshin nga ana e sovjetikëve.

SHOKU ENVER HOXHA: Pra ata që mbaheshin nga ne, diheshin nga sovjetikët. Këta ishin një numër rezidentësh, numri i të cilëve është më i kufizuar, kurse numri i bashkëpunëtorëve më i madh. Numri i oficerëve ose i studentëve që ndiqeshin si nga Sigurimi ynë, ashtu dhe nga Sigurimi Sovjetik, me të cilin bashkëpunonte yni, është akoma më i madh, por me pikëpyetje. Përveç kësaj, e njëjta gjë është bërë edhe me Sigurimet e vendeve të ish-Demokracive Popullore. Atje ne, kishim student civilë, të cilët nga ana jonë ishin vënë në dorë të agjenturave të këtyre vendeve.

Tani, si është bërë kjo punë, shoku Kadri?

SHOKU KADRI HAZBIU: Nuk janë vetëm këta, mund të ketë edhe të tjerë.

SHOKU ENVER HOXHA: Po edhe të tjerë, po të kesh, Kadri, na i thuaj.

SHOKU KADRI HAZBIU: Tani, përsa i përket përgjegjësisë sime, këtë as që kam mundur ta thelloj, po me ndërgjegje kam thënë, si në Plenumin e VI-të të Komitetit Qendror, edhe më vonë, se përsa i përket gjithë kësaj veprimtaria armiqësore, që u vërtetua në Ushtri, nuk kam pasur asnjë rezervë në vlerësimin që i ka bërë Partia përgjegjësisë së organeve të Punëve të Brendshme, konkretisht Sigurimit të Shtetit, për këto çështje, çka mua më ka shqetësuar shumë, por sa e kam realizuar për vete, nuk jam në gjendje ta përcaktoj.

SHOKU ENVER HOXHA: Po si mendon ti, ka vepruar drejt Partia?

SHOKU KADRI HAZBIU: Po, plotësisht drejt ka vepruar.

SHOKU ENVER HOXHA: Po Sigurimi i Shtetit?

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, nuk ka vepruar drejt dhe këtë e them në drejtim të vlerësimit të punës që është bërë. Në fillim, në materialet që kemi bërë dhe në konkluzionet që tërhiqen atje, unë jam shprehur që Sigurimi ka përgjegjësinë e tij, bile shumë të madhe, flas gjithmonë lidhur me veprimtarinë e puçistëve. Megjithatë, jam i bindur se Sigurimi i Shtetit, nuk e ka bërë detyrën që i takonte, për faktin se; gjithë këto veprimtari armiqësore, janë zbuluar nga Partia në proçesin e përpjekjeve që bën ajo, për ta çuar përpara zhvillimin e vendit tonë. Ky është mendimi im dhe për këtë s’kam asnjë rezervë.

Përsa i përket punës sime, shoku Enver, për një gjë kam bindjen dhe këtë mund ta them këtu para jush, që ç’kam ditur, e kam bërë. Ndonjë rezervë ose ndonjë hile, në qoftë se mund ta quajmë kështu, tek unë s’ka pasur, nuk ka dhe nuk do të ketë ndaj Partisë. Po sa ja kam arritur unë kësaj…?

SHOKU ENVER HOXHA: Këtu është çështja që sa duhej të dije, se çke ditur ti, ne mund ta pranojmë se nuk i ke mbajtur asgjë Partisë, çështja është a duhesh të dije ti më shumë, apo nuk duhesh të dije?

SHOKU KADRI HAZBIU: Kështu si e gjykoj, shoku Enver, unë jam ndodhur përpara njerëzve që ma kanë pasur me hile, kurse nga ana ime, asgjë nuk kam pasur me hile, i kam shikuar çështjet gjithnjë nga këndi i njeriut të Partisë, se po të kisha vënë hijen e dyshimit tek këta njerëz, do të kisha mbajtur tjetër qëndrim. Po ka pasur të dhëna që unë të vija shenja dyshimi? Mundet.

SHOKU ENVER HOXHA: Po, pse nuk re në dyshime? Cilat janë ato arsye që të bënë ty të mos bije në dyshime?

SHOKU KADRI HAZBIU: Njëherë, të tërë këta njerëz kanë qenë në udhëheqje. Unë, edhe në qoftë se kam pasur ndonjë mendim kundër, për ndonjë çështje të caktuar, kam menduar gjithmonë se ky, fjalën e kam për Mehmet Shehun, ishte anëtar i Komitetit Qendror, anëtar i Byrosë Politike dhe kryeministër. Edhe ata që kam pasur rreth e rrotull, nuk i kam parë me syrin e dyshimit. Për ato mendime e veprime të tyre, që kam konstatuar që janë në kundërshtim me normat e Partisë, dokumente janë, le të shikohen dhe të dalë se, kur kam mundur, i kam ndrequr.

Pra, mendimet që kam pasur, për njërin ose për tjetrin, edhe ashtu si i kam pasur, shoku Enver, nuk kam mbajtur kurrë rezervë, kam vajtur ja kam thënë Komitetit Qendror, kur kam menduar ndryshe. Si të them tani, përgjegjësia bie mbi mua, se duhej të isha vigjilent, po në këtë rrethana, më tepër se kaq nuk kam arritur të zbuloj ose të evidentoj si negative veprimtarinë e këtyre njerëzve, për të mos folur për ta si tradhtarë dhe si armik.

SHOKU HEKURAN ISAI: Po mirë, po çfarë të ka penguar ty në këtë drejtim? Këtu nuk është puna e aftësisë, se kjo nuk të ka munguar. Atëhere pse nuk ke arritur të dyshosh për këta njerëz? Zoi Themeli ka qenë në Ministrinë ku ke drejtuar ti dhe doli armik, Mihallaq Ziçishti po ashtu, Feçor Shehut i kanë dalë me kohë kaq gjëra të këqija, Halim Xheloja ka qenë në Zbulimin e Ushtrisë dhe doli se ka pas qenë dhe ai armik, po kështu Panajot Plaku.

Këtu e kemi fjalën, për mungesë vigjilence ndaj këtyre elementëve që ishin të afërt me ty, atëhere, pse ka ndodhur kjo humbje vigjilence nga ana jote? Vallë vetëm për faktin se ishin kuadro këta, apo ke pasur ndonjë mendim tjetër për ta? Mos ka ndikuar në këto qëndrime të tuat të buta familjariteti, që mund të jetë një nga shkaqet që ju ka çuar juve atje, në dobësimin e vigjilencës? Apo pikëpamja se ky është shok i Luftës, Punëtor i Sigurimit të Shtetit etj.?

SHOKU KADRI HAZBIU: Po ç’të them, unë kështu thashë dhe kështu gjykoj, mbase është edhe pozicion i gabuar ky nga ana ime, po kurrë nuk kam pasur gjë me ta. Për Zoi Themelin, ka dokumente në Ministri, ku del se unë gjithmonë kam menduar për të se është njeri i ngushtë, aq mendon. Kur trajtohej çështja e tij nga ana e aparatit të Komitetit Qendror, unë e kam dhënë mendimin për të. Kurse për Mihallaq Ziçishtin, kurrë nuk kam dyshuar. Pse? Mund të jetë edhe familjariteti që më ka penguar të mos i shikoja këto çështje, mund të jetë edhe lufta e përbashkët që bënim, megjithatë, disa të meta që kam konstatuar në punën e tyre, ua kam vënë në dukje.

SHOKU ENVER HOXHA: Unë të kam pyetur ty disa herë, më duket, se nuk e kam kuptuar kurrë largimin e Mihallaq Zicishtit nga detyra e zv/ministrit të Punëve të Brendshme, të kam thënë se kurdoherë që ne, me faj ose pa faj, kemi përjashtuar një komunist ose një kuadër, qoftë edhe me funksione të ultë nga Ministria e Punëve të Brendshme, ose nga organet e saj vartëse, ai ka ardhur ka qarë përpara meje. Për Mihallaq Ziçishtin, ti më ke thënë që e larguat që të shkonte dhe të punonte në terren.

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë…?!

SHOKU ENVER HOXHA: Po, po, ti më ke thënë për të vajtur të punojë në terren, të bëhej qarkullimi i tij.

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë jo, unë nuk ju kam thënë kështu…?!

SHOKU ENVER HOXHA: Po nuk më ke thënë mua ti, që kjo lëvizje është e dyshimtë?!

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë e kam shtruar kështu çështjen e tij.

SHOKU ENVER HOXHA: Si? Po na e thuaj një çikë!

SHOKU KADRI HAZBIU: Edhe njëherë kur ra llafi për herë të fundit…!

SHOKU ENVER HOXHA: Kur për herë të fundit?

SHOKU KADRI HAZBIU: Nuk mbaj mënd se ç’kohë ka qenë.

SHOKU ENVER HOXHA: Tani ka vdekur puna, po na thuaj përpara.

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë nuk e kam kuptuar pse iku Mihallaq Ziçishti nga Ministria e Punëve të Brendshme, kështu ju kam thënë.

SHOKU ENVER HOXHA: Po mirë, atëhere përse nuk i ke vajtur deri në fund kësaj çështje, edhe sikur të supozojmë se ti nuk e ke kuptuar?

SHOKU RAMIZ ALIA: Po të supozojmë se ti nuk e ke kuptuar, si e shpjegove atëherë këtë lëvizje? Përse nuk i shkove deri në fund kësaj çështje?

KADRI HAZBIU: Dale, shoku Ramiz, fatkeqësia tani është këtu, që nuk është shoku Hysni. Mua shoku Hysni më ka thirrur këtu, kur kishte një konflikt me Zoi Themelin. Ka mundësi të ekzistojnë për këtë çështje dhe shënime të tija. Zoi ishte vënë në konflikt me vartësit, pretendonte të vepronte në kundërshtim me kompetencat që i takonin dhe për të gjitha këto, unë ndërhyra që t’i sqaronim këto çështje. Ai erdhi pastaj në Komitetin Qendror, u ankua, për këtë arsye, shoku Hysni më porositi mua, ta trajtoja me gjakftohtësi çështjen e tij.

SHOKU ENVER HOXHA: Hysniu të ka thënë me gojë, apo ta ka dhënë edhe me shkrim mendimin e vet, si të veproje me Zoin?

SHOKU KADRI HAZBIU: Me gojë më ka folur, shoku Enver, se me shkrim…!

SHOKU ENVER HOXHA: D.m.th., vetëm më gojë bëheshin këto punë? Po ne duhet t’i shohim tani këto çështje.

SHOKU KADRI HAZBIU: Le të shikohen shoku Enver, unë nuk kam ndonjë kundërshtim.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo jo, puna është se të gjitha këto duhet t’i vërtetojmë tani.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po ja të mbaroj ç’kisha për të thënë, shoku Enver. Ne duhet të vërtetojmë ato që mund të vërtetojmë, se ç’të them tani, me defterë unë nuk kam punuar dot. Me bashkëpunëtorët e mi të afërt, kam punuar qetë, me kujdes, po kështu kam vepruar edhe me Zoi Themelin. Për vete isha i mendimit që ky duhej hequr nga organet e Sigurimit të Shtetit dhe si njeri, inkapabël, por edhe se kishte krijuar atje një situatë të sëmurë, e gjithë ato gjëra. Në të njëjtën kohë, në vitin 1966, kur po merreshin masa të bëhej qarkullimi i kuadrit, shoku Hysni më tha se, sikur të hiqej edhe Mihallaq Ziçishti nga Ministria e Punëve të Brendshme, kë mund të vinim në vendin e tij?

Unë e pyeta, pse të hiqet?

Po ja, jeni shumë anëtar plenumi në Ministri, m’u përgjigj ai.

Mendimin tim, unë ja dhashë dhe kam diskutuar për këtë çështje. I kam dhënë mendimin edhe për Rexhep Kollin, a nuk më kujtohet për cilin tjetër, se kush mund të lëvizte. Po, më tha. Herën tjetër, kur e dëgjova këtu që kishte kërkuar vetë Mihallaqi të largohej nga Ministria, unë jam çuditur, po ai vetë këtë nuk ma tha. Pas takimit me shokun Hysni, Mihallaqi më tha se do të largohej nga Ministria për në Korçë, më tha gjithashtu se edhe Zoi Themeli duhet të vejë në Peshkopi.

SHOKU ENVER HOXHA: Nuk e ka kërkuar vetë vajtjen në Korcë Mihallaqi?!

SHOKU KADRI HAZBIU: Mihallaqi…?

SHOKU ENVER HOXHA: Atë e kishte caktuar të vente atje, Mehmet Shehu.

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë nuk di gjë për këtë.

SHOKU ENVER HOXHA: Ti s’di gjë, dakord, po tani na del se atë e paska caktuar Mehmet Shehu. “Të vesh në Korçë”, i ka pas thënë ai.

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë për këtë nuk kam ditur gjë, shoku Enver. Këtë jua them me ndershmëri të pastër komuniste.

SHOKU ENVER HOXHA: Po mirë, xhanëm?

SHOKU KADRI HAZBIU: Ju them kështu, se nuk kam ditur gjë. Si projekt shoku Hysni, më pyeti me kë mund të zëvendësohet Mihallaqi, se do të largohet andej. Unë nuk kam ditur edhe për gjëra të tjera që mund të ketë pasur Mihallaqi.

SHOKU ENVER HOXHA: Nga pjesa ime, ta thashë që këtë dyshim, e kam pasur unë, që kur u largua Mihallaqi nga Ministria, kurse Hysniu, nuk më ka thënë kurrë kështu si thua ti, që Mihallaqin, do ta heqim, se qenë bërë shumë anëtarë plenumi në Ministrinë e Punëve të Brendshme.

SHOKU KADRI HAZBIU: Mua kështu më ka thënë, shoku Enver.

SHOKU ENVER HOXHA: Mirë. Mund të jetë ashtu si thua ti.

SHOKU HEKURAN ISAI: Po kur të tha kështu, ti përse nuk i kërkove sqarime?

SHOKU KADRI HAZBIU: Po ç’sqarime t’i kërkoja unë, mendoje ti, më tha ai.

SHUKO ADIL ÇARÇANI: Ju duhej ta kishit diskutuar këtë çështje me njëri-tjetrin.

SHOKU ENVER HOXHA: Po pse, punonte mirë Mihallaq Ziçishti?

SHOKU KADRI HAZBIU: Për mendimin tim, ai ka pasë punuar mirë në ministri.

SHOKU ENVER HOXHA: Atëhere fare lehtë ti duhet t’i thoshje Hysniut, që ai të vazhdonte të punonte në ministri, se drejtonte një sektor me rëndësi të madhe.

SHOKU KADRI HAZBIU: Tani, shoku Enver, këto gjëra unë i’a thashë. Po mirë, më tha ai, le të iki, po në këtë rast në vend të tij, kë mund të vëmë tjetër? Dakord le të iki, i thashë edhe unë. Kur ai më pyeti kë mund të vëmë tjetër, më kujtohet se i kam dhënë edhe kandidaturën.

SHOKU ENVER HOXHA: Cilën kandidaturë i ke dhënë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Xhep Kollin.

SHOKU ENVER HOXHA: Po kush e zëvendësoi Mihallaqin?

SHOKU KADRI HAZBIU: Xhep Kolli e zëvendësoi.

SHOKU RAMIZ ALIA: Xhepi dhe Feçori.

SHOKU KADRI HAZBIU: Feçori ka ardhur më prapa. Ky në ministri erdhi si drejtor në fillim. Kështu është kjo punë, shoku Enver.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po mirë, Kadri. Tani ne dimë ç’është Mihallaq Ziçishti dhe ç’ka bërë. Dimë gjithashtu ç’ka qenë Zoi Themeli dhe ç’ka bërë, dimë ç’ka qenë Feçor Shehu dhe ç’ka bërë, Mehmet Shehu po dihet që dihet. Tani kanë dalë të gjitha këto punëra….!

SHOKU ENVER HOXHA: Ka edhe drejtorë në Ministrinë e Punëve të Brendshme që janë futur në burg.

SHOKU RAMIZ ALIA: Siç është, fjala vjen, drejtori i Drejtorisë së Hetuesisë etj., po veçanërisht këta më me përgjegjësi si Mihallaqi, Feçori etj., janë kryesorët, që po i shikojmë se kanë bërë një punë shumë armiqësore komplotuese kundër Partisë, që kishin për qëllim të shkatërronin tërë sistemin tonë socialist, të zhduknin Shqipërinë me një fjalë.

Tani, duke parë që këta kanë vepruar në Ministrinë e Punëve të Brendshme, domethënë rreth teje, si e gjykon ti përgjegjësinë tënde? Ku e sheh ti këtë përgjegjësi? Ku i shikon ti dobësitë e punëve të tua në tërë këtë çështje, se ishe drejtues atje?

SHOKU HEKURAN ISAI: O Kadri, shoku Enver kështu e shtroi pyetjen dhe është e qartë për të gjithë ne se kjo çështje nuk mund të mbyllet me atë që the ti se, me qenë se këto ishin kuadro të lartë atje, ka pasur në këto çështje familjariteti, janë bërë gjithfarë lëshimesh.

SHOKU KADRI HAZBIU: Familjaritet unë gjykoj që ka pasur. Këtu kemi të bëjmë me një mirëbesim si të thuash të verbër nga ana ime, të pa thelluar. Unë e pranoj që në Ministrinë e Punëve të Brendshme ka familjaritet, po një familjaritet të tillë që unë të kem rrezikuar ose sakrifikuar interesat e Partisë, deri këtu nuk kam shkuar.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po, ja edhe kjo që thua ti tani, ç’tregon?

SHOKU KADRI HAZBIU: Kjo tregon paaftësinë time.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Me paaftësi nuk shpjegohet kjo, Kadri.

SHUKO HEKURAN ISAI: Po si mund të pranojmë ne që ti ke qenë i paaftë deri sa ke drejtuar në krye të Ministrisë së Punëve të Brendshme për një kohë të gjatë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Për rezidenturën, shoku Enver, ne kemi pasur marrëveshje me ta.

SHOKU ENVER HOXHA: Me kë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Me rusët…

SHOKU ENVER HOXHA: Si?

SHOKU KADRI HAZBIU: Kur ka qenë Mehmeti në Ministri, në vitin 1950 a në 1951-in, duhet të jetë bërë kjo marrëveshje. Duhet të ketë dokumente për këtë, mendoj unë. Rusët kanë ngritur problemin që për studentët që dërgonim atje, për hir të mbrojtjes së tyre, duhej të dërgonim edhe ne një njeri në ambasadë, që të dinte agjenturën që kishim ne në radhët e studentëve tanë dhe nëpërmjet tij, të bashkërendonim punët me rusët.

SHOKU ENVER HOXHA: Po përse t’i bashkërendonim ne punët tona me rusët?

SHOKU KADRI HAZBIU: Po se ata na thoshin që duhet të mbroheshin, se studentët tanë i kishim futyr në shkollat e tyre e njërën e tjetrën dhe na thoshin se nuk ngrinin dot vetë agjenturë midis tyre, prandaj kërkonin të kishin një përfaqësues të Sigurimit tonë. Këtë na e kërkuan ata.

Dhe kështu kemi bërë ne, dërguam një apo dy, nuk më kujtohet kush ishin konkretisht ata, dhe shkuan me radhë njëri pas tjetrit. Njëri prej tyre, ishte Ismail Qineti, tjetri mund të gjendet kush qe. Janë disa shokë këta që mbanin agjenturën tonë në lidhje dhe bashkërendonin veprimet me sovjetikët, u tregonin këtyre çështje të ndryshme që u lindnin e ku ta di unë!

SHOKU HEKURAN ISAI: Dhe sovjetikët ngrinin agjenturën e tyre në radhën e njerëzve tanë, jashtë kontrollit tonë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, dale, të flasim për atë që është në marrëveshje.

SHOKU ENVER HOXHA: Po si është bërë kjo marrëveshje? Me shkrim?

SHOKU KADRI HAZBIU: Është bërë me shkrim, apo s’është bërë me shkrim, për këtë nuk di gjë unë.

SHOKU ENVER HOXHA: Po ti, kur e more në dorëzim këtë punë, e gjete të drejtë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Kë?

SHOKU ENVER HOXHA: Ja, këtë që po diskutojmë tani.

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë këtë praktikë e kam gjetur dhe kështu e kam vazhduar, e kam konsideruar të drejtë bashkëpunimin me organet e Sigurimit Sovjetik.

SHOKU RAMIZ ALIA: Mirë me sovjetikët, paska qenë kështu si thua ti, po me të tjerët, me çekët, me polakët?

SHOKU KADRI HAZBIU: Nuk e di si ka qenë me çekët dhe me të tjerët, nuk më kujtohet. Duhet verifikuar në rast se kemi pasur përfaqësues të Sigurimit tonë në këtë vende ne apo jo.

SHOKU ENVER HOXHA: Ka pasur plot nga këta, duke filluar që nga Skënder Konica.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po, kemi pasur, është aplikuar e njëjta gjë edhe me agjenturën që kishim në radhët e studentëve tanë që kishim në këto vende.

SHOKU ENVER HOXHA: Ua kemi dhënë atyre agjenturën?

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, atë e mbanim ne. Mbaje ti sa të duash, kështu si kemi bërë. Ngadalë njëherë, ta shpjegoj si ka qenë çështja.

SHOKU ENVER HOXHA: Shpjegoje, shpjegoje, shpjegoje!

SHOKU KADRI HAZBIU: Kjo ka qenë kështu, agjenturën e mbanim ne, pastaj, kur kanë ardhur këshilltarët rusë, është ndryshuar praktika.

SHOKU ENVER HOXHA: Kur kanë ardhur këta?

SHOKU KADRI HAZBIU: Nuk më kujtohet. Në 1956-ën, ose në ’57-ën, duhet të kenë ardhur. Në atë kohë është shtruar problemi që mund t’i mbanin ata edhe drejtpërsëdrejti bashkëpunëtorët tanë, që kishin rekrutuar ne.

Edhe këta ne ua kemi dhënë. Për rekrutime të tjera, që të kenë bërë ata më vete, ne nuk kemi ditur gjë, por në qoftë se unë kisha një bashkëpunëtor, p.sh., këtu mbetëm dakord me ta, që këtë ta mbante oficeri i tyre i ndërlidhjes, i Sigurimit të Akademisë, ose të shkollës, ku ishin studentët tanë.

Për këta janë evidencat këtu dhe mund të gjendet se cilët kanë qenë këta bashkëpunëtorët tanë që kanë pasur rusët, që u janë dhënë atyre në lidhje. Çekëve, nuk më kujtohet, po mundet t’u jenë dhënë edhe këtyre, bashkëpunëtorët tanë.

SHOKU HEKURAN ISAI: Ua keni dhënë ju atëhere platformën?

SHOKU ENVER HOXHA: D.m.th., bashkëpunëtorët tuaj, rezidentët, ishin sa ishin këtu, i kishit vënë ju në lidhje me agjenturën sovjetike, për të mbikëqyrur studentët tanë në linjën ushtarake, apo në linjën civile?

SHOKU KADRI HAZBIU: Po po. Edhe në linjën ushtarake ka mundësi, t’u jenë dhënë në lidhje.

SHOKU ENVER HOXHA: Ashtu? Ne kishim atje 1800 – 2000 kuadro e student ushtarakë, në mos gabohem. A mundet një Ismail Qineti t’i vinte rrotull gjithë kësaj masa të madhe njerëzish?! A mundet ta bënin qoftë dhe dy veta këtë punë, qofshin edhe tre? Jo, kjo është e pamundur.

SHOKU KADRI HAZBIU: Sigurisht që ky s’i arrinte dot.

SHOKU HEKURAN ISAI: Me Ismail Qinetin unë kam biseduar, shoku Enver. Ai na thotë se nuk shkonte dot nga Moska në Leningrad, për t’u takuar me njerëzit tanë, pastaj sovjetikët kishin disa sektorë ushtarakë, ku qenë studentët tanë në vende që ne nuk na qasnin fare. Për këtë punë ishte ngarkuar një oficer sovjetik që të gjithë këta i merrte në lidhje.

SHOKU ENVER HOXHA: Më fal, ta mbaroj mendimin. D.m.th., ju jo vetëm rezidentët i keni lidhur me KGB-në, me rusët, gjë që është një gabim shumë tragjik, por rusëve u kemi lënë dorë të lirë të marrin në dorëzim edhe bashkëpunëtorët tuaj.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po.

SHOKU ENVER HOXHA: Atëhere, si punonjës të Sigurimit, e kuptoni ju një rrezikshmëri të tillë, pavarësisht se në atë kohë ne ishim miq me rusët? Kush e ka dhënë urdhrin që këta të jepeshin në dorëzim?

SHOKU KADRI HAZBIU: Tani, si të them unë, shoku Enver, veçse jam i bindur që me kokën time kjo punë nuk është bërë.

SHOKU ENVER HOXHA: Mirë po me kokën e kujt është bërë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Si të them, shoku Enver…

SHOKU RAMIZ ALIA: Kush ishte në vitet 1954-1955 ministër i Punëve të Brendshme?

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë isha.

SHOKU ENVER HOXHA: Atëhere ti duhesh të kesh pyetur, ose Hysninë, ose Mehmetin.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po si të them, se kë kam pyetur, nuk i mbaj mënd, po jam i bindur që në kokën time këto veprime nuk i kam bërë. Unë më lart e kam bërë çështjen prezentë dhe më është thënë që; sovjetikëve mund t’u jepen bashkëpunëtorët tanë.

SHOKU ENVER HOXHA: Kush të ka thënë?

SHOKU ADRIL ÇARÇANI: Po këtë sqaroje?!

SHOKU KADRI HAZBIU: Po ç’të them, shoku Adil. Lidhjet unë me këta të dy i kam pasur.

SHOKU ENVER HOXHA: Njëherë, Kadri, e kupton ti sa e rrezikshme është kjo çështje?

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë e kuptoj këtë, pas tradhtisë së sovjetikëve. Përpara kësaj tradhtie, nuk e kuptoja.

SHOKU RAMIZ ALIA: Bukur. Po kam një pyetje në lidhje me këtë. Ti e kuptove këta pas tradhtisë së rusëve, atëhere përse nuk ja bërë të ditur Komitetit Qendror të Partisë këtë çështje, që kur ne prishëm marrëdhëniet me rusët?

SHOKU ADRIL ÇARÇANI: Të thoshe këtu që; shikoni, shokë, kjo gjë ka ndodhur me sovjetikët, kështu është situate me ta, prandaj urgjentisht duhen të merren masa.

SHOKU RAMIZ ALIA: Në 1960-ën, i premë ne urat me sovjetikët, atëhere, përse nuk ke ardhur të informosh për këtë praktikë në Komitetin Qendror?!

SHOKU KADRI HAZBIU: Dale, ta shpjegoj. Nuk është se unë nuk e kam thënë këtë çështje.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po neve nuk na rezulton një gjë e tillë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Në rast se nuk rezulton, është tjetër punë. Nuk e di, nëse ja kam thënë, ose nuk ja kam thënë shokut Enver, por shoku Hysni e ka ditur, se ne u kemi dhënë sovjetikëve edhe listën e bashkëpunëtorëve.

SHOKU RAMIZ ALIA: Kur ja ke dhënë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Pas tradhtisë së sovjetikëve.

SHOKU RAMIZ ALIA: Ne e kemi me dokument, kur ti ja ke dhënë Komitetit Qendror.

SHOKU KADRI HAZBIU: Kur?

SHOKU RAMIZ ALIA: E di kur është kjo?

SHOKU KADRI HAZBIU: Kur është?

SHOKU RAMIZ ALIA: Në vitin 1975.

SHOKU ENVER HOXHA: E kemi këtu në dosje. Jo që mua nuk më ke thënë gjë hiç, por nga dokumentet, rezulton se nuk i ke thënë gjë as Hysniut.

SHOKU KADRI HAZBIU: Mua, shoku Enver, nuk më kujtohet dhe për këtë do të mbaj përgjegjësi, po këtë problem ne e kemi thirrur këtu për këtë çështje Ismail Qinetin, njërin e tjetrin që ishin bashkëpunëtorët tanë.

SHOKU RAMIZ ALIA: Ti vetëm në 1975 i ke thënë këto gjëra.

SHOKU KADRI HAZBIU: Nuk më kujtohet data kur e kam thënë.

SHOKU ENVER HOXHA: Ja, ja këtë e kemi me shkrim.

SHOKU KADRI HAZBIU: Mirë, shoku Enver, gjatë gjithë kësaj kohe ne jemi përpjekur të nxjerrim evidencën për të ditur se kush ishin këta bashkëpunëtorë tanët që i kanë pasur në lidhje sovjetikët.

SHOKU HEKURAN ISAI: Në atë kohë në ushtri doli problem i Malo Harshovës. Mund të na thuash, ç’është ky Malo Harshova dhe pse është liruar pastaj?

SHOKU KADRI HAZBIU: Nuk e di, ne e kemi kapur si problem këtë, shoku Hekuran dhe kemi nxjerrë një listë, po nuk di që kjo është bërë.

SHOKU ENVER HOXHA: Lëre ta sqarojmë në bllok këtë çështje. Pas luftës që i bënim ne me shokun Hysni, Beqir Ballukut, për të cilin na kishin hipur shumë dyshime, Sigurimi heshti. Sigurimi vazhdoi hetuesinë për ato çka kishim zbuluar ne, për ato që kisha nxjerrë unë, për ato që kish nxjerrë Hysniu. Aktualisht ne kemi të dhëna që Mehmet Shehu i ka dhënë direktiva hetuesisë në atë kohë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Nëpërmjet meje?

SHOKU ENVER HOXHA: Jo nëpërmjet teje, po nëpërmjet seksionit përkatës, që vetëm në këtë ose atë drejtim që donte ai të pyeteshin puçistët, po jo në tjetër drejtim. Shoku Hysni në atë kohë i ka dalë çështja e një kuadri, se cili ishte ky, nuk dihet, po ne dyshojmë se duhet të ketë qenë Malo Harshova.

SHOKU KADRI HAZBIU: Ku ka qenë ky në atë kohë, s’më kujtohet, po jo në artileri, se këtu ka qenë një tjetër.

SHOKU HEKURAN ISAI: Këta njerëz kanë ardhur dhe kanë treguar vetë që kanë qenë bashkëpunëtor që ishin vënë në lidhje me rusët. Nga këta jemi kapur ne që e bëmë problem atëhere.

SHOKU ENVER HOXHA: Po ju këtë e dinit, bile e dinit më mirë nga ata, sepse ju ua kishit dhënë në lidhje këta bashkëpunëtor rusëve.

SHOKU HEKURAN ISAI: Po, po, këta, ashtu është, shoku Enver.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po mirë, more shoku Hekuarn, edhe unë këtë po them tani, si janë rregullat. Emrat e bashkëpunëtorëve duhet të jenë në Kartotekë.

SHOKU ENVER HOXHA: S’ka rëndësi Kartoteka këtu, ju i kishit bërë listat me emra e me të gjitha kërkesat.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po mirë, ne i dinim këta, po unë s’i dija të gjithë.

SHOKU ENVER HOXHA: Këtu është çështja, Kadri, se mundet që ti s’i dije, gjë që do të thotë të paktën se ti ishe sylesh, nuk e ke kryer detyrën që të ishte ngarkuar.

SHOKU KADRI HAZBIU: Dakord, shoku Enver, po ka një gjë këtu, që me kokën time, jam i bindur se këtë gjë s’e kam bërë.

SHOKU ENVER HOXHA: Po me cilën kokë e ke bërë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Nuk e di ç’të them. Unë kam pasur lidhje për një kohë në aparatin e Komitetit Qendror me shokun Rita Marko që ka qenë sekretar i Komitetit Qendror, pastaj me tradhtarin Mehmet Shehu si kryeministër, kisha lidhje edhe me shokun Hysni. Kam pasur lidhje gjithashtu edhe me ju. Unë di edhe një gjë që, për çështjet themelore, nuk kam neglizhuar pa ju informuar dhe këtë ma thotë ndërgjegjja. Tani ju kam thënë juve që ne kemi këto lidhje me rusët apo nuk ju kam thënë, unë i besoj kujtesës suaj.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo, këtu unë nuk e bazoj në kujtesë, po në dokumente të shkruara. Unë kam me dhjetëra vëllime ditar me shkrim, ku regjistroj çdo ditë çfarë bëj dhe në këto materiale, në datat që janë bërë veprimet e mia, asnjë shënim nuk kam që të përputhet me thëniet e tua.

Po të më kishe thënë ti mua për këto gjëra, unë do të hidhesha përpjetë, për arsye se kanë ndodhur pikërisht në një kohë që unë luftoja me gjak kundër Beqir Ballukut, mbasi siç e dini, në atë kohë isha i sëmurë në shtëpi, dhe kur u informova për këto, u detyrova të ngrihesha nga krevati.

Pra e kam me të shkruar këtë çështje, nuk e kam të bazuar në kujtesë. Prandaj, ti nuk mund të më thuash se ke ardhur më ke informuar mua për këto.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, shoku Enver, këtu e kisha fjalën.

SHOKU ENVER HOXHA: Unë dua të shtoj edhe një gjë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Urdhëro!

SHOKU ENVER HOXHA: Që për këtë çështje nuk ka ardhur të më thosh gjë as Hysniu, po në dokument figuron që shoku Hysni ka ardhur për t’i thënë se si duhej organizuar Ushtria. Këto që thuhen këtu, nuk i zë fare në gojë Hysniu.

Tani këtu del që ti ia ke thënë vetëm shokut Hysni. Lexoje një çikë Haxhi ti dokumentin, që ta rezumojmë këtë çështje. Kjo është letra e Ismail Qinetit, ku është bërë një shtesë për të treguar se ku janë tani këta rezidentë e bashkëpunëtor, se në praktikën e Hysniut, nuk figuronin ku ishin. Këndoje tani!

SHOKU HAXHI KROI: (Këndon dokumentin): Tiranë, 6.1.1975

Agjentura nga radhët e ushtarakëve që studiojnë në Bashkimin Sovjetik deri në vitin 1960, qoftë ajo që ishte rekrutuar atje, edhe ajo që vinte prej këndej, dihej dhe njihej nga organet e Sigurimit të vendit. Organet e Sigurimit të vendit, me disa nga bashkëpunëtorët tanë, kanë pasur lidhje pune direkte, për të cilën do të flasim më poshtë, kurse për bashkëpunëtorët që kishe në lidhje ose jo, ata, Sigurimi i vendit, i dinte se janë të tillë.

SHOKU ENVER HOXHA: Sigurimi i vendit është rusi.

SHOKU HAXHI KROI: Po (vazhdon leximin):

“Bashkëpunëtorët në lidhje me Punëtorët Operativ të vendit (sovjetik):

1961. Sh., me pseudonimin “Lisi”, ardhur në Bashkimin Sovjetik në 1956 në Akademinë e Transportit dhe të Prapavijës. Në vitin 1957 e rekrutuam bashkëpunëtor me cilësinë e rezidentit dhe pati në lidhje dy informatorë, “Lirinë” dhe “Anadotin” e Krujës, me të cilët pati vetëm nja dy takime. Mbasi u rekrutua, ky iu dha në lidhje punëtorit operativ të vendit. “Lisi” i ka mbajtur lidhjet deri në kohën që u ndryshua situata. Pas kësaj kohe ato i preu. Edhe nga Punëtori Operativ i vendit, nuk i është bërë ndonjë tentativë për ta rimarrë ose afruar. “Lisi”, si më përpara, edhe më vonë, ka mbajtur qëndrim të vendosur, është treguar besnik ndaj Partisë. U kthye nga Bashkimi Sovjetik në kohën kur pala sovjetike preu bursat,  domethënë në vitin 1961. Ky duhej të përfundonte studimet në 1961. Tani është efektiv i Ministrisë  së Mbrojtjes Popullore në Uzinën Mekanike të Ushtrisë.
1962. D., me pseudonimin “Lumi”, ardhur në Bashkimin Sovjetik në vitin 1957 dhe në vitin 1958 u rekrutua në drejtim të ushtarakëve të Akademisë së Krabinës së Leningradit. Po këtë vit, i’u dha në lidhje Punëtorit Operativ të vendit, sektorit të Marinës. Ky përfundoi armiqësor në vitin 1960, domethënë pa dalë haptazi akoma qëndrimi armiqësor i udhëheqjes së Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik. Qëndrimi i tij ka qenë i mirë, është element i vendosur dhe besnik. Tani është komandant i Forcave Vullnetare në Lushnjë.
1963. C., me pseudonimin “Deti”. Ardhur në Bashkimin Sovjetik në 1956 në shkollën e marinës. Përfundoi studimet në vitin 1960. Këtë e kemi rekrutuar atje në vitin 1957 dhe po atë vit i është vënë në lidhje Punëtorit Operativ të vendit, sektorit të Marinës, po atij që mori edhe “Pëllumbin”. Lidhjet e tij me Punëtorin Operativ të vendit u prenë për shkak dyshimesh për dekonspirim. Deri në fund ai mbeti pa lidhje nga ana e Punëtorit Operativ të vendit. U kthye në Shqipëri në vitin 1960. Është komandant i Grupit Elektrik të nëndetëseve.
1964. M., me pseudonimin “Adriatiku”, ardhur në Bashkimin Sovjetik në vitin 1954 dhe larguar në vitin 1958. Në fillim të vitit shkoi në Riga dhe mandej në Baku. Këtë e rekrutuan në vitin 1956. Pas rekrutimit, në pamundësi që këtë ta vija në lidhje me Punëtorin Operativ vendas, këtij të fundit i rekomandova për ta marrë në lidhje, duke e pasë udhëzuar ditë më parë “Adriatikun” për lidhjet që do të merrte me Punëtorin Operativ. Në Riga ka qenë i lidhur me Punëtorin Operativ të vendit, kurse me transferimin në Baku, nuk e dimë në se ka marrë ndonjë rekomandim. Është shef shtabi regjimenti në Artilerinë Bregdetare në Fier.

Bashkëpunëtorët në lidhje të Punëtorit Operativ tonë dhe që diheshin nga ana e organeve të sigurimit të vendit. Qoftë bashkëpunëtorët që kemi rekrutuar, si dhe ata që merrnin në lidhje, mbasi vihej në detyrë prej këndej në lidhje pune, organet e vendit kishin dijeni, mbasi me anën e tyre organizonim gjithë procedurën që kemi pasur në lidhje dhe që nga vendasit diheshin janë:

1959. Xh., me pseudonimin “Lupi”, ardhur në Bashkimin Sovjetik më 1954, larguar më 1959. Ka qenë në burg për veprimtari armiqësore. Tash është mjek në Rrëshen.

Th. R., i quajtur “Anadoti i Krujës”, ardhur në Bashkimin Sovjetik më 1955, larguar më 1960. Është shef Ndërlidhjeje të Forcave Vullnetare në …!

1959. L., me pseudonimin “Zakoni i vendit”, ardhur në 1955, larguar më 1959.

Dh. Dh., me pseudonimin “Kiçoku”, ardhur në Bashkimin Sovjetik më 1955, larguar më 1961. Është shef i Degës Topografike të Ministrisë së Mbrojtjes Popullore.

1959. Sh., me pseudonimin “Agimi”, ardhur në Bashkimin Sovjetik më 1955, larguar më 1959. Është komisar i Korpusit të Fierit
1960. B., me pseudonimin “Deli”, ardhur në 1954, larguar më 1957. Është i sëmurë nga nervat.
1961. K., me pseudonimin “Metodiku”, ardhur në Bashkimin Sovjetik më 1955, larguar më 1958. Është i arratisur.
1962. L., me pseudonimin “Besimtari”, ardhur në Bashkimin Sovjetik në 1958, do të largohej më 1961. Ka vdekur në një aksident ajror.
1963. Sh., i quajtur “Proletari”, ardhur në Bashkimin Sovjetik në 1958, do të largohej më 1962. Ndodhet në Uzinën e Pashalimanit.
1964. A., pseudonimi “Beteja e Cepos”, ardhur në Bashkimin Sovjetik më 1959, do të largohej në 1965. Është efektiv i Mbrojtjes Kundërajrore.
1965. H., nuk ka pseudonim, ardhur në Bashkimin Sovjetik më 1957, larguar më 1960. Ish-komandant i Korpusit të Korçës.

Bashkëpunëtorët të rekrutuar në Shqipëri dhe që në Bashkimin Sovjetik nuk janë mbajtur në lidhje, por që sovjetikët kishin dijeni për ta:

1960. N., me pseudonimin “Rrufeja”, ardhur në Bashkimin Sovjetik më 1955, larguar më 1960. Vdekur.
1961. R., i quajtur “Kamenica”, ardhur në 1955, larguar në 1958.
1962. Sh., i quajtur “Qafuku”, ardhur në 1956, larguar në 1961. Është shefi Karburantit të Ushtrisë.
1963. Q., me pseudonimin “Kasaforta”, ardhur më 1958, larguar më 1961. Është shefi Drejtorisë Operative në Ministrinë e Mbrojtjes Popullore.
1964. X., i quajtur “Drini”, ardhur në 1958, do të largohej më 1963.
1965. H., i quajtur “Poeti”, ardhur më 1959, do të largohej më 1964.
1966. B., i quajtur “Urali”.
1967. K., me pseudonimin “Mekaniku”, ardhur në 1959, do të largohej më 1965.
1968. B., me pseudonimin “Laboratori”, ardhur në 1959-ën, dhe largohet në 1965-ën.
1969. L., me pseudonimin “Aparati”, ardhur në 1957-ën, larguar në 1961-in.
1970. Ll., me pseudonimin “Tankisti”, ardhur më 1958-ën, larguar më 1961-in.
1971. T., aktualisht Komandant i Akademisë.
1972. B., me pseudonimin “Luani”.
1973. M., me pseudonimin “Pionieri i Lëvizjes”.
1974. S., me pseudonimin “Prognozi”.
1975. Ç., tani komandant i Artilerisë në repartin 4625 në Patos.

Sikurse shihet, pothuaj e gjithë agjentura që kishim në radhët e ushtarakëve, diheshin nga organet e Sigurimit të vendit. Kjo u është dhënë atyre sa herë që vinin grupe ushtarakësh për studime.

Me ta, në organizimin, shpërndarjen e tyre dhe takimin me bashkëpunëtorët e me Punëtorët Operativ të organeve tona, kur shihej e nevojshme, disa nga bashkëpunëtorët u janë dhënë në lidhje edhe Punëtorëve Operativ të vendit, të cilët për atë kohë bënin punën e ndërlidhësit, midis bashkëpunëtorëve dhe Punëtorit tonë Operativ.

Për bashkëpunëtorët e ardhur nga fundi i vitit 1959 dhe më vonë, organet e vendit nuk kanë dijeni, pasi në këtë kohë nga ana e Punëtorit tonë Operativ, nuk u janë dhënë, jo vetëm bashkëpunëtorët, por as si lista, sepse që nga ajo kohë, d.m.th., nga fillimi i vitit 1960, lidhjet edhe midis Punëtorit tonë Operativ, me organet e vendit, u prenë.

                                                                              Punëtori Operativ

                                                                                 Ismail Qineti

Shënim: Lista e mësipërme është sipas origjinalit të shokut Ismail Qineti, që ndodhet në Degën e Sigurimit të Ushtrisë. Po në të, janë shkruar disa sqarime, se ku ndodhen aktualisht personat e mësipërm.

                                                                        Zv/Kryetar i Degës së Sigurimit të Ushtrisë

                                                                                         Përparim Buçari

                          Tepër sekret

MBLEDHJE E SEKRETARIATIT TË KOMITETIT QENDROR TË PPSH E DATËS 20 SHTATOR 1982

Kjo mbledhje u thirr nga shoku Enver, ku u ftuan edhe shokët Adil Çarçani e Hekuran Isai për të analizuar gabimet e rënda të anëtarit të Byrosë Politike, Kadri Hazbiu, të kryera gjatë periudhës që ka qenë në Ministrinë e Punëve të Brendshme, si zëvendësministër e pastaj ministër.

SHOKU ENVER HOXHA: Ç’thua tani ti Kadri, për këtë gjëra?

SHOKU KADRI HAZBIU: Kështu janë këto, shoku Komandant…! Në Ministri, siç dihet, ne kishim këshilltarët sovjetikë në çdo degë, duke përfshirë edhe Sigurimin e Ushtrisë edhe Zbulimin.

SHOKU ENVER HOXHA: E di ti që këshilltar sovjetik kishte dhe nafta, kishin edhe sektorë të tjerë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Flas për Ministrinë e Punëve të Brendshme unë, ku çdo sektor kishte këshilltarin e vet dhe këta te ne kanë marrë çdo gjë.

SHOKU ENVER HOXHA: Domethënë kanë marrë ç’kanë dashur?

SHOKU KADRI HAZBIU: Ashtu është, asnjë sekret nuk u mbahej.

SHOKU ENVER HOXHA: Po, ishte e drejtë kjo praktikë?

SHOKU KADRI HAZBIU: E drejtë nuk ishte, shoku Enver, po ne kështu kemi vepruar.

SHOKU ENVER HOXHA: Po pse të vepronit kështu? Këshilltari është për të dhënë një këshillë kur i kërkohet, jo për të marrë gjithë aktet dhe dokumentet që ekzistojnë në Ministri.

SHOKU KADRI HAZBIU: Për t’u këshilluar, shoku Enver, ata këshilloheshin me dosjen, po kjo i ka të gjitha të dhënat brenda. Ne u kemi dhënë atyre edhe agjentë nga të Zbulimit tonë që ishin dërguar në vende të ndryshme. Rusët i dinë të gjitha këto.

SHOKU ENVER HOXHA: Po, edhe mund të mos i dinin, dhe aspak s’duhet t’i dinin.

SHOKU KADRI HAZBIU: Që nuk duhet t’i dinin, shoku Enver, kjo është e qartë, po ju, aty nga viti 1959 a 1960, më kini thënë mua, t’ua mbyllnim rubinetin sovjetikëve. Këtë porosi e mbaj mënd mirë që ju ma keni dhënë në atë kohë.

SHOKU HEKURAN ISAI: Po u është mbyllur rubineti atyre në atë kohë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Nga fundi i vitit 1959 apo 1960, rubineti atyre u është mbyllur për Zbulimin. Në atë kohë, shoku Enver, kështu e kemi konsideruar, çdo gjë ata e dinin, që nga dosjet, nga agjentët e gjithçka tjetër që u interesonte.

Përsa i përket degës së Sigurimit të Ushtrisë, tek ne ka pasur edhe kjo këshilltarët e vetë sovjetikë, të cilët interesoheshin që të mos shkonte ndonjë kuadër nga tanët i dyshimtë, në akademitë ose në shkollat ushtarake sovjetike.

“Kush do të jetë agjentura që do të kini, për këtë do t’u themi që këta ta bashkërendojnë punën me shokët tanë atje”, na thoshin. Kështu ka qenë praktika që kemi pasur.

SHOKU ENVER HOXHA: Po pse nuk e kishit vënë ju në dijeni Komitetin Qendror për këtë praktikë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë e di, shoku Enver, që me lejen e Komitetit Qendror i kemi bërë këto punë.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo, jo, me lejen e Komitetit Qendror, këtë veprime nuk janë bërë aspak.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po unë kështu e di, që me lejen e Komitetit Qendror i kemi bërë.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo, nuk janë bërë me lejen e Komitetit Qendror. Le të marrim letrën e shokut Hysni që e ka shkruar, bile me dorë. Po këndoje një çikë këtë shoku Haxhi, se kjo vërteton atë që në Komitetin Qendror s’ka asnjë dokument, për këtë praktikë dhe tregon se në Komitetin Qendror nuk është pyetur asnjeri. Këtë letër Hysniu i’a drejton Mehmet Shehut, Këndoje shoku Haxhi.

SHOKU HAXHI KROI: (Lexon letrën).

“Shokut Mehmet, Kadriu më dërgoi këtë raport që bën fjalë mbi disa kuadro tanët, kur mësonin në Bashkimin Sovjetik, që ishin bashkëpunëtorë të organeve të Sigurimit t’onë, por për këta kishte dijeni edhe Sigurimi Sovjetik, bile me disa prej tyre mbante lidhje.

Kadriu më dha edhe një informacion të veçantë për Malo Hashorvën, të cilën i’a ktheva për të vepruar ashtu sikurse ramë dakord bashkë, kur fola në telefon. Ai më tha se ua ka dërguar edhe juve.

E thirra Kadrinë dhe i kërkova shpjegime mbi këta kuadro që kanë qenë bashkëpunëtorë, kur ishin në shkollat e Bashkimit Sovjetik. Ai më tregoi se Sigurimin Sovjetik, e kanë vënë në dijeni që këtej, nga Ministria, në bazë të lidhjeve që kishin në atë kohë.

Kur studentët tanë u kthyen, pas 1960-ës, kur u prishëm me sovjetikët, më tha Kadriu, të gjithë këta kuadro janë thirrur nga shokët përgjegjës në Ministrinë e Punëve të Brendshme dhe u është folur që të mos kenë asnjë shqetësim, për faktin se kanë pasur lidhje me Sigurimin Sovjetik, pse ato rekomandime kanë qenë dhënë që këtej.

Kështu këto kuadro u sqaruan, u qetësuan dhe ne, tha Kadriu, nuk kemi patur më punë me ta si bashkëpunëtorë. Dokumente që kishim, u asgjësuan.

E porosita Kadrinë, që të kemi kujdes për këta kuadro, që ja si na del çështja e Malo Hashorvës, prandaj i dërgoni ku duhet të punojnë, të mbahet mirë parasysh.

Këtu, në aparat të Komitetit Qendror, nuk ka pasur ndonjë dokument që të vërtetojë që këta kanë qenë ngarkuar me një detyrë të tillë nga organet e Brendshme.

Në se ju keni ndonjë mendim ose vërejtje, më thoni, materialin do t’ia kthejë prap Kadriut”. (Mbaron leximi i letrës).

SHOKU ENVER HOXHA: Shikon pra, ç’të shkruan ai? Jepja ta shikoj Kadriu shkrimin e Hysniut.

SHOKU KADRI HAZBIU: Nuk ka nevojë ta shoh shkrimin, shoku Enver.

SHOKU ENVER HOXHA: Mirëpo Hysniu deri më 13.1.1975, nuk e di që kanë ekzistuar këtë njerëz të lidhur me Sigurimin Sovjetik dhe thotë se në Komitetin Qendror, nuk ka asnjë dokument për këtë çështje. Kjo pra është e qartë se, në qoftë se do të ishte ndryshe, ai do ta thoshte.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, shoku Enver, nuk e diskutoj unë atë.

SHOKU ENVER HOXHA: Domethënë se ju, në Ministrinë e Punëve të Brendshme, deri më 1975, kur ishin prerë kokat me sovjetikët, nuk kishit vënë në dijeni Komitetin Qendror, kurse duhesh ta kishit vënë medoemos në dijeni, bile që kur u fillua kjo praktikë, për të cilën dokumentet këtu nuk ekzistojnë.

Por ju nuk e vutë në dijeni Komitetin Qendror, as kur ne zbuluam punën armiqësore të grupit të Beqir Ballukut e të gjithë satelitëve që këtij i vinin rrotull. Këtë çështje ju nuk e kuptuat dhe të na thoshit: Dale, shokë, se këtu ka punuar sovjetiku deri në këtë shkallë, ne kemi pasur vënë në dispozicionin të tyre, këta dhe këta njerëz.

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë e di që ne e kemi bërë këtë gjë.

SHOKU ENVER HOXHA: Po nuk e keni bërë, se po ta kishit bërë, duhet të figuronin diku këto veprime.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po ja, me datë është kjo letër e shokut Hysni, shkruar në janar-shkurt 1975.

SHOKU ENVER HOXHA: Posi, me data janë këto.

SHOKU KADRI HAZBIU: Mirë mirë, dakord jam dhe unë, që me data janë, po unë e di se atje mund të ketë, janë gjallë shokët. Ne sa u prishëm me sovjetikët, më kujtohet që kemi nxjerrë listën e atyre që ishin bashkëpunëtorë me ta.

SHOKU ENVER HOXHA: Lista ekziston, po kjo është dhënë në 1975. Edhe Hysni Kapoja këtë thotë, që nuk kemi asnjë dokument për to. Është habitur pra Hysniu, me këtë praktikë që kishit vënë ju në zbatim, duke bashkëpunuar kaq ngushtë me sovjetikët.

SHOKU KADRI HAZBIU: Një minutë të shpjegoj unë, se po e kujtoj tani, shoku Enver. Ne, sa u prishëm me sovjetikët, kemi dhënë porosi që t’i rishikonim komplet marrëdhëniet, që kishim me ta. Puna e parë që kemi bërë, me sa di unë, kemi një listë me emra, nuk e di saktësisht sa kanë qenë këta, 80 a 70 veta, se nuk më kujtohet mirë dhe i kam dërguar këtu.

Po kujt ja kam dërguar në Komitetin Qendror, nuk më kujtohet dhe për këtë gjë do më falni, po me atë listë kam treguar se cilët ishin bashkëpunëtorët që kanë pasur rusët në lidhje, ose këta të tjerët.

SHOKU ENVER HOXHA: Komiteti Qendror nuk ka nga këto që thua ti dhe e vërteton letra e shokut Hysni Kapos.

SHOKU RAMIZ ALIA: Kadri, unë kisha një pyetje për ty. Të marrim tani këtë realitet që kemi dosje, të gjykojmë mbi këtë material. Sovjetikëve, ju jo vetëm u keni dhënë bashkëpunëtorët, po u keni dhënë edhe të gjitha të dhënat karakteristike të studentëve tanë dhe të oficerëve tanë, me dobësitë dhe të metat e tyre, që ata “t’i kishin kujdes” dhe kjo sot është e qartë për ne. Tani ta merr mëndja ty që sovjetikët të mos kenë punuar me këtë njerëz?

SHOKU KADRI HAZBIU: Me siguri kanë punuar.

SHOKU RAMIZ ALIA: Besoj se ti duhet të kesh pasur këtë mendim edhe në 1960-ën, se ishe ministër i Punëve të Brendshme. Bukur. Atëhere, çfarë alarmi bëre ti në Komitetin Qendror, ku të vije të ngrije zërin dhe të thoshe: “Ore shokë, 3 mijë student, civilë dhe ushtarakë, kemi pasur në Bashkimin Sovjetik. Për secilin nga këta ne kemi dërguar tërë ato të dhëna që sovjetikët tani i dinë.

Se me kë prej këtyre kanë punuar sovjetikët, nuk e dimë, megjithatë, në këto kushte, ne duhet të mendojmë ç’mund të bëjmë që të parandalojmë eventualisht ndonjë rrezik, ose të gjejmë ndonjë nga këta njerëz që ka punuar në këtë drejtim, për shembull, që të na fliste për këtë punë”. Nxore ndonjë konkluzion ti për këtë çështje? E vure në dijeni Komitetin Qendror për këtë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Mua më ka preokupuar vetë kjo çështje, për këtë më kanë porositur edhe shokët bile.

SHOKU ENVER HOXHA: Kush të ka porositur?

SHOKU KADRI HAZBIU: Mua më ka porositur bile shoku Enver, edhe shoku Hysni, më kanë thënë shikojeni këtë çështje.

SHOKU ENVER HOXHA: Shikojeni këtë çështje është shumë e arsyeshme të thuhej, po neve na është thënë se këta njerëz janë treguar heronj, bile edhe raporti që na është bërë atëhere, thosh që ushtarakët tanë që ishin dërguar për studime në Bashkimin Sovjetik, janë me vulë, asnjë nuk qëndroi atje, se të tërë janë me Partinë, njerëz të vendosur. Kjo ishte karakteristika që jepnit ju në atë kohë për këta njerëz. Ne nuk diskutojmë aspak që në mes tyre të ketë edhe njerëz të mirë, po por në praktikë të tërë janë të dyshimtë, prandaj ndaj tyre ne duhet të kemi mendjen patjetër.

Në ditarin tim të brendshëm, shkruaj vazhdimisht me cilin takohem, çfarë më flet dhe ç’i them bashkëbiseduesit. Atëherë Hysniu i ka përshkruar të gjitha çështjet ushtarake, që nga A-ja deri te Zh–ja, sepse isha i sëmurë në atë kohë dhe nuk më linin doktorët të ngrihesha. Midis të tjerave u kam thënë të bënte kujdes se agjentura sovjetike na ka hyrë deri në organet e Sigurimit të Ushtrisë, ajo ka bërë të vetin edhe shefin e asaj kohe të Sigurimit në Ushtri, që nuk e mbaj mënd si e quanin.

SHOKU KADRI HAZBIU: Malo Hashorva.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo jo, Shefi i Sigurimit.

SHOKU KADRI HAZBIU: Halim Xheloja.

SHOKU ENVER HOXHA: Halim Xheloja, jo më duket, se është një nga Fieri që e arrestuam, a çfarë i bëmë. Për të qenë më i saktë, më duket se ishte Drejtor i Drejtorisë së Zbulimit të Ushtrisë.

SHOKU RAMIZ ALIA: Mos ishte Andon Sheti?

SHOKU KADRI HAZBIU: A, Andon Sheti, ai ishte Drejtor i Drejtorisë së Zbulimit.

SHOKU ENVER HOXHA: Po, ky duhet të jetë, Andon Sheti. Ky, i them Hysniut, është një njeri që nuk na ka dhënë asnjë informatë gjatë gjithë kohës që punon aty dhe kam dyshime se mund të jetë qind për qind, agjent i sovjetikëve, prandaj t’i vësh rëndësi të madhe kësaj drejtorie, sepse pa këtë, nuk mund të kemi gjë në Ushtri. Për ne tani është e qartë se Hysniu nuk ka ditur gjë për këtë çështje, ne bazohemi te faktet.

SHOKU KADRI HAZBIU: Mua, me sa më kujtohet, shoku Hysni ka dhënë një listë të plotë, shoku Enver.

SHOKU ENVER HOXHA: Është edhe lista, bile ata e kanë bërë të plotë me kë janë këta njerëz. Ajo është e kinezëve.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, ne e kishim nxjerrë, me sa më kujtohet, duke i pyetur të gjithë këta, se kinezët dinin një pjesë.

SHOKU HEKURAN ISAI: Dinin vetëm për ushtarakët?

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, edhe për civilët. Unë nuk e di, edhe për civilët kemi nxjerrë listën, cilët kanë qenë bashkëpunëtorët tanë që i kanë ditur këto vende dhe ku janë. Unë nuk e di, por e kemi nxjerrë këtë, j’ua kam dërguar, shoku Enver, se tani si të them unë…!

SHOKU ENVER HOXHA: Po, ju e keni nxjerrë, po kujt ja keni dhënë? Mua ma ke dhënë?!

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, shoku Enver, shokëve këtu ua kemi dhënë, ashtu siç jepen këto, se as që i përcjellim këto materiale në numër protokolli. Këto materiale janë këtu. Më është dhënë porosi t’i shikonim dhe kështu t’i trajtonim këta njerëz, që të mos e ndjenin veten të shqetësuar. Këtë e them me ndërgjegje.

SHOKU RAMIZ ALIA: Nuk është kjo një mungesë vigjilence dhe nënvleftësim i madh i këtij problemi shumë i rrezikshëm, shoku Kadri, që ti vetëm në vitin 1975 kujtohesh për këtë çështje?!

SHOKU KADRI HAZBIU: Po tani si të them për këtë çështje, shoku Ramiz?

SHOKU RAMIZ ALIA: Po dimë gjë ne për këtë si Komitet Qendror? Ne nuk dimë gjë, prandaj të pyesim ty, dhe të pyesim pikërisht pse nuk dimë gjë.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo, nuk dimë gjë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po mirë mo, po unë këto di, jam plotësisht dakord dhe është e ligjshme pyetja që bëni, për këto s’ka diskutim, po ç’të bëj unë unë tani se s’kam mbajtur shënime. Që në fillim, kur u prishëm me rusët, problemin e studentëve që kishim në Bashkimin Sovjetik edhe në vendet e tjera ish-socialiste, e kemi nxjerrë për agjenturën që çonim jashtë.

SHOKU RAMIZ ALIA: Mirë, mirë, Kadri. Sh. M. që e mbajte shënim tani, e ke me punë në Ministrinë e Mbrojtjes edhe sot. Ky na del tani si i tillë siç është, atëhere si e mban ti atë drejtor në Ministri? Si e shpjegon këtë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë nuk e di që është drejtor, po nuk ka ndonjë rëndësi kjo.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo Kadri, kjo ka rëndësi, bile ka shumë rëndësi. Del një pikëpyetje e madhe këtu.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, jo, po them ketë, shoku Enver, që nuk ka rëndësi në është apo nuk është drejtor në Ministrinë e Mbrojtjes, Sh. M., këtu nuk e kam çështjen te vetja, dhe vetë duhet t’i merrja një për një këta njerëz, të shikoja se çfarë të bëja me njërin dhe çfarë të bëja me tjetrin, kurse me këtë punë, unë nuk jam marrë.

Pasi i nxuarëm këta, me sa di unë, ne i kemi dhënë listat në Komitetin Qendror, këto janë studiuar këtu dhe na është dhënë porosi se si duheshin trajtuar këta njerëz. Ka mundësi që të jenë thirrur nga Partia dhe disa prej tyre janë thirrur nga kuadro drejtues të Ministrisë së Punëve të Brendshme, ku u është thënë të mos kishin merak për këto probleme, se ata kishin zbatuar porositë që u ishin dhënë, nuk mbanin ndonjë përgjegjësi.

SHOKU ENVER HOXHA: PO Mehmet Shehu i dinte këto çështje?

SHOKU KADRI HAZBIU: Që t’i kem dhënë vetë ndonjë listë Mehmet Shehut, këtë nuk e them dot. Ai tradhtar është, po këtë s’ma ka kërkuar. Listat unë i kam dhënë këtu, në Komitetin Qendror, shokët i kanë parë dhe më kanë dhënë porositë që thashë. Unë e di që ka qenë një listë më e plotë, me nja 180 a 200 emra, ekzakt sa ka qenë, nuk e di.

SHOKU ENVER HOXHA: Shiko Kadri, këto janë dy fakte që po ngremë ne sot këtu. Ti vetë duhet ta dish, edhe ju shokë të tjerë duhet ta dini, që në Ministrinë e Punëve të Brendshme ka një jetë të tërë, atje duhet të ketë dokumente të tjera që neve na bie detyrë të kemi durim dhe gjakftohtësi deri sa t’i gjejmë e t’i shohim. Po tani për tani, këto dy fakte kemi. Në letër ti shkruan shokut Hysni dhe e njofton se i ke asgjësuar dokumentet e këtyre njerëzve.

SHOKU KADRI HAZBIU: Si bashkëpunëtorë?

SHOKU ENVER HOXHA: Nuk di çfarë ishin këta, po dua të pyes: pse i dogje dokumentet e tyre?

SHOKU KADRI HAZBIU: Është një rregull te ne, shoku Enver, nuk e di nëse duhet ta shikojmë, po nga sa pamë ne, këta nuk vlenin më si bashkëpunëtorë, ata duhet të kenë kartelën në Kartotekë, kurse dosjet e tyre duhet të jenë djegur si bashkëpunëtorë pa vlerë. Këtë rregull kemi pasur ne, prandaj kemi vepruar siç janë rregullat. Po të jetë bërë ndonjë gjë në kundërshtim me to, atëherë është ndryshe.

SHOKU ENVER HOXHA: Po, po, neve kështu i kënduam këto materiale, që ti na thua se i kemi asgjësuar. D.m.th., të gjitha dokumentet e këtyre bashkëpunëtorëve, ju i asgjësuat?

SHOKU KADRI HAZBIU: Po i asgjësuam.

SHOKU ENVER HOXHA: I asgjësuat dhe këta nuk mbaheshin më në lidhje nga ju? Është kështu?

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, nuk mbaheshin.

SHOKU ENVER HOXHA: Po këto dokumente, çfarë përmbanin?

SHOKU KADRI HAZBIU: Ato ishin dokumentet e tyre personale, si të them unë, shoku Enver, kishin jo biografinë, jo pseudonimin si bashkëpunëtorë, jo kërkesa të tjera që na nevojiteshin për ta. Për të tërë këta njerëz, atje duhet të jenë kartelat, pse në qoftë se digjet dokumenti, kartela me të cilën vërtetohet se ky apo ai njeri ka qenë bashkëpunëtor në këtë kohë mbetet, që të dihet se kush e ka mbajtur në lidhje, etj. Kartela i ka të gjitha këto të dhëna që nevojiten.

SHOKU ENVER HOXHA: Po, po, mirë, po pse të digjeshin ato? Këta ishin funksionarë të shtetit tonë.

SHOKU KADRI HAZBIU:  Po për arsye se si bashkëpunëtorë të Sigurimit të Shtetit, nuk ishin më, shoku Enver.

SHOKU ENVER HOXHA: Do të kenë qenë të ngarkuar nga Ministria e Punëve të Brendshme si bashkëpunëtorë në Bashkimin Sovjetik, janë njerëz të ndershëm, atëherë përse të digjen dokumentet e tyre?

SHOKU KADRI HAZBIU: Duhet të jenë djegur më vonë, shoku Enver, kur të gjithë këta janë kthyer nga Bashkimi Sovjetik.

SHOKU ENVER HOXHA: Po unë bazohem në këtë që ke thënë vetë ti, që dokumentet e këtyre njerëzve që ju i keni djegur në vitin 1975. Ti mundet i ke djegur edhe më parë, këtë nuk e di unë, po i kemi djegur thua ti.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, unë nuk e di atë. Kjo çështje le të verifikohet shoku Enver.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, jo, po them këtë, shoku Enver, që nuk ka rëndësi që është apo nuk është drejtor në Ministrinë e Mbrojtjes Sh. M., këtu e kam çështjen te vetja. Unë vetë duhet t’i merrja një për një këta njerëz, të shikoja se çfarë të bëja me njërin e çfarë të bëja me tjetrin, kurse me këtë punë unë nuk jam marrë.

Pasi i nxuarëm këto, me sa di unë, ne i kemi dhënë listat në Komitetin Qendror, këto janë studiuar këtu dhe na është dhënë porosi se si duheshin trajtuar këta njerëz. Ka mundësi të jenë thirrur nga Partia dhe disa prej tyre janë thirrur nga kuadro drejtuese të Ministrisë së Punëve të Brendshme, ku u është thënë të mos kishin merak për këto probleme, se ata kishin zbatuar porositë që u ishin dhënë, nuk mbanin ndonjë përgjegjësi.

SHOKU ENVER HOXHA: Po Mehmet Shehu i dinte këto çështje?

SHOKU KADRI HAZBIU: Që t’i kem dhënë vetë ndonjë listë Mehmet Shehut, këtë nuk e them dot. Ai tradhtar është, po këtë s’ma ka kërkuar. Listat unë i kam dhënë këtu, në Komitetin Qendror, shokët i kanë parë dhe më kanë dhënë porositë që thashë. Unë e di që ka qenë një listë më e plotë me ndonjë 180 a 200 emra, ekzakt sa ka qenë, këtë nuk e di.

SHOKU ENVER HOXHA: Shiko, Kadri, këto janë dy fakte që po të ngremë ne sot ty këtu. Ti vetë duhet të dish edhe ju shokë të tjerë duhet të dini, që në Ministrinë e Punëve të Brendshme ka një jetë të tërë, atje duhet të ketë dokumenta të tjera që neve na bie detyrë të kemi durim e gjakftohtësi deri sa t’i gjejmë e t’i shohim. Po tani për tani këto dy fakte kemi.

Në letër ti i shkruan shokut Hysni dhe e njofton se i ke asgjësuar dokumentet e këtyre njerëzve.

SHOKU KADRI HAZBIU: Si bashkëpunëtor.

SHOKU ENVER HOXHA: Nuk e di çfarë ishin këta, po dua të të pyes: pse i dogje dokumentet e tyre?

SHOKU KADRI HAZBIU: Është një rregull te ne, shoku Enver, nuk e di në se duhet ta shikojmë, po nga sa pamë ne, këta nuk vlenin më si bashkëpunëtorë, ata duhet të kenë kartelën në kartotekë, kurse dosja e tyre duhet të jetë djegur si bashkëpunëtorë pa vlerë. Këto rregulla kemi pasur ne, prandaj kemi vepruar siç janë rregullat. Po të jetë bërë ndonjë gjë në kundërshtim me to, atëherë është ndryshe.

SHOKU ENVER HOXHA: Po, po, ja ne kështu i kënduam këto materiale, që ti na thua se i keni asgjësuar. Domethënë të gjitha dokumentet e këtyre bashkëpunëtorëve, ju i asgjësuar.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po, po, i asgjësuam.

SHOKU ENVER HOXHA: I asgjësuat dhe këta nuk mbaheshin më në lidhje nga ju? Është kështu?

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, nuk mbaheshin.

SHOKU ENVER HOXHA: Po këto dokumenta çfarë përmbanin?

SHOKU KADRI HAZBIU: Ato ishin dokumentet e tyre personale, si të them unë, shoku Enver, kishin jo biografinë, jo pseudonimin si bashkëpunëtor, jo kërkesa të tjera që na nevojiteshin për ta. Për të tërë këta njerëz atje duhet të jenë kartelat, pse, në qoftë se digjet dokumenti, kartela me të cilën vërtetohet që ky ose ai person ka qenë bashkëpunëtor në këtë kohë mbetet që të dihet se kush e ka mbajtur në lidhje, etj. Kartela i ka të gjitha këto të dhëna që nevojiten.

SHOKU ENVER HOXHA: Po, po, mirë, pop se të digjeshin ato? Këta ishin funksionarë të shtetit tonë.

SHOKU KADRI HAZBIU:  Po për arsye se si bashkëpunëtorët të Sigurimit të Shtetit nuk ishin më, shoku Enver.

SHOKU ENVER HOXHA: Këta kanë qenë të ngarkuar nga Ministria e Punëve të Brendshme si bashkëpunëtor në Bashkimin Sovjetik, janë njerëz të ndershëm, atëherë përse të digjeshin dokumentet e tyre?

SHOKU KADRI HAZBIU: Duhet të jenë djegur më vonë, shoku Enver, kur të gjithë këta janë kthyer nga Bashkimi Sovjetik.

SHOKU ENVER HOXHA: Po unë bazohem në këtë që ke thënë vetë ti, që dokumentet e këtyre njerëzve ju i keni djegur në vitin 1975. Ti mundet i ke djegur edhe më parë, këtë nuk e di unë, po i kemi djegur thua ti.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, unë nuk e di atë. Kjo çështje le të verifikohet, shoku Enver.

SHOKU RAMIZ ALIA: A ka pasur gjë tjetër përveç dosjes së tyre personale? Mos ka pasur gjë brenda këtyre dosjeve edhe raporte me shkrim që kanë bërë këta për njërin dhe për tjetrin?

SHOKU ENVER HOXHA: Bënin raporte ata apo nuk bënin?

SHOKU KADRI HAZBIU: Raporte këta këtu nuk bënin, shoku Enver, po atyre në Bashkimin Sovjetik u bënin edhe raporte.

SHOKU ENVER HOXHA: Domethënë këta njerëz ne i kishim vënë plotësisht në shërbim të sovjetikëve.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po këta kështu ishin vënë, shoku Enver.

SHOKU ENVER HOXHA: Po si ishte kështu? Si ishte e mundur të veprohej kështu? Kjo nuk lejohet. Le të supozojmë se ne do të dërgonim një rezidenturë, një agjenturë, që të lidhej me sovjetikët. Përse ta bënim këtë? Vallë për të ruajtur, siç thoni ju, pastërtinë e njerëzve tanë e për të parë veprimet e kuadrove tanë?

Kjo do të thotë se këta duhet të na bënin neve raporte, se për ne duhet të punonin këta, pavarësisht se për një moment pranojmë që këta ua jepnin raporte edhe sovjetikëve, por raportet këta duhet të na i bënin ne. Janë këto raporte apo nuk janë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Sipas rregullit, ato janë raporte dhe quhen dosje pune. Këto ruhen për një kohë, shoku Enver, pastaj si rregull, asgjësohen. Kështu veprohet edhe për gjithë të tjerët. Sa kanë mbajtur dhe si i kanë mbajtur ata këto, nuk jam në gjendje të them gjë tani.

SHOKU ENVER HOXHA: Mirëpo këtu është çështja e përgjegjësisë tënde, Kadri, se duke qenë i rrethuar me gjithë këta element armiq, do të thotë se ti ke fjetur atje midis tyre.

SHOKU KADRI HAZBIU: Për mua le të merret çfarëdo mase për këtë që është bërë, shoku Enver.

SHOKU ENVER HOXHA: Masa, Kadri, do të merret e do të gjykohet me gjakftohtësi nga Byroja Politike, ne nuk diskutojmë këtu për masën që mund të merret për këtë çështje.

SHOKU RAMIZ ALIA: Ne nuk të kemi vënë ty përpara përgjegjësisë këtu.

SHOKU KADRI HAZBIU: Një minutë, një minutë, unë e kisha fjalën këtu, shoku Ramiz, kur them le të merret çfarëdo mase, këtë e them për ato çështje që më kanë shpëtuar mua, vetëm për këtë e kam fjalën.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po të kanë shpëtuar ty gjëra?

SHOKU KADRI HAZBIU: Shiko, gjatë kohës që ne kemi qenë në marrëdhënie me rusët, të them të drejtën, nuk më kujtohet ekzakt, se kur kemi pasur në dorë kombinacionin e Teme Sejkos, shoku Enver më ka thirrur këtu dhe më ka porositur tua mbyllim rubinetin rusëve trak. Këtë porosi unë e mbaj mend mirë dhe që nga ajo kohë atyre nuk i kemi dhënë gjë.

SHOKU ENVER HOXHA: Unë nuk e mbaj mënd atë që thua ti.

SHOKU KADRI HAZBIU: E mbaj mend unë, shoku Enver dhe këtë e mbaja mend mirë.

SHOKU ENVER HOXHA: Po, ti mund ta mbash.

SHOKU KADRI HAZBIU: Sepse, kur ne kishim në dorë tërë kombinacionin e Teme Sejkos, rusët vinin interesoheshin për këtë çështje.

SHOUK HEKURAN ISAI: Teme Sejkoja në çfarë viti doli?

SHOKU KADRI HAZBIU: Nga viti 1959 e 1960. Kështu më ka thënë shoku Enver, që rusëve absolutisht asgjë mos u thoni për këtë gjë.

SHOKU ENVER HOXHA: Po mundet për Teme Sejkon, sepse ata dyshuan për të, se Teme Sejkoja duhet të ishte një lojë e komplikuar, dhe ju nuk e keni lidhur këtë të Teme Sejkos. Edhe unë nuk e kuptoj çështjen se ai bëri organizimin në port, po për kë, për cilat fuqi të huaja e bëri?

SHOKU KADRI HAZBIU: Siç na doli neve atëhere, ai e bënte atë lojë për llogari të amerikanëve.

SHOKU ENVER HOXHA: Po, po, po tjetër?

SHOKU KADRI HAZBIU: Tjetër edhe të rusëve, po për këta, çështja mbeti me pikëpyetje?

SHOKU ENVER HOXHA: Po si mbeti me pikëpyetje?

SHOKU KADRI HAZBIU: Na mbeti me pikëpyetje drejtimi i rusëve dhe kjo çështje u lidh me Panajot Plakun, me sa më kujtohet mua. Panajot Plaku, siç më kujtohet, ilegalisht ka ardhur atëhere në Vlorë dhe u hap fjala që ishte takuar atje me një admiral rus. Këtë informatë e jepte Teme Sejko në proçes.

Deri në atë kohë, Temen ne e kishim për agjent të amerikanëve. Kur doli që ky kishte marrë në lidhje me Panajot Plakun, që me sa më kujtohet, dilte agjent edhe i anglezëve, po më tepër dilte i rusëve, atëhere u vu pikëpyetja që Teme Sejko duhet të jetë agjent edhe i amerikanëve, edhe i rusëve, po gjithë proçesi i tij, është zhvilluar kryesisht në drejtim të amerikanëve.

SHOKU ENVER HOXHA: Në kongres ne nuk mund të thoshim gjëra të paverifikuara, thamë vetëm që u zbulua komploti i Teme Sejkos, i organizuar nga Flota e 6-të amerikane, nga grekët dhe nga Bashkimi Sovjetik. Këtë tani kush e drejtonte?

SHOKU KADRI HAZBIU: Kë?

SHOKU ENVER HOXHA: Këtë komplot atje poshtë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Neve na doli që e drejtonte Teme Sejkoja.

SHOKU ENVER HOXHA: Po kush e drejtonte Teme Sejkon këtu?

SHOKU KADRI HAZBIU: Amerikanët e drejtonin.

SHOKU ENVER HOXHA: Amerikanët, nëpërmjet kujt?

SHOKU KADRI HAZBIU: Ekzakt tani nuk më kujtohet, shoku Enver, se me kë kishte lidhje, po duke i’u referuar dosjes së tij, qendra e amerikanëve ka qenë në Athinë.

SHOKU ENVER HOXHA: Mos ka qenë në Kajro qendra e amerikanëve, apo ka qenë në Athinë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Nëpërmjet Haki Rushitit.

SHOKU ENVER HOXHA: A, i dimë ne ato gjëra, po pse të mos drejtoheshin nëpërmjet Mehmet Shehut, që e kishim këtu?

SHOKU KADRI HAZBIU: Kjo nuk na doli në atë kohë, shoku Enver.

SHOKU ENVER HOXHA: Po se nuk na doli, pa sikur të na kishte dalë, ne do t’i kishim prerë kokën që në atë kohë atij, po flasim për tani.

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë di një gjë që për Teme Sejkon kam kërkuar autorizim atëhere që, edhe përpara ekzekutimit, ta torturonim. Për këtë qëllim e kanë marrë Mihallaq Ziçishti dhe Xhep Kolli dhe i kanë bërë presion. Megjithatë, Temja nuk i tha gjë. Në këto rrethana, shoku Enver, çfarë të them unë tani, nga do që të vërtitesha unë…

SHOKU HEKURAN ISAI: Teme Sejkon këta nuk e vranë në bazë të vendimit, po e mbytën.

SHOKU KADRI HAZBIU: Njësoj është kjo, nuk ka rëndësi. Atë nuk e mbytën, po e ekzekutuan në vendin e caktuar.

SHOKU HEKURAN ISAI: Nuk e kanë ekzekutuar, po e kanë mbytur, e kanë mbytur, shoku Enver.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po, mundet, ndofta ata edhe e kanë mbytur, po ne kishim urdhër që t’i bënim presion edhe në kohën përpara ekzekutimit.

SHOKU ENVER HOXHA: Po pse ta mbysnit? Ta nxirrnit në gjyq!

SHOKU HEKURAN ISAI: Jo, në bazë të vendimit të gjyqit ai u dënua me pushkatim.

SHOKU KADRI HAZBIU: Pas gjyqit dhe përpara se të ekzekutohej unë kam kërkuar atëhere autorizim që t’i bënim akoma presion Teme Sejkos, për të parë se ç’mund të na nxirrte gjë tjetër dhe këtë ua kam besuar këtyre të dyve, Xhep Kollit dhe Mihallaq Ziçishtit.

Të dy këta e shpunë Teme Sejkon në vendin e ekzekutimit, i kanë bërë presion a s’i kanë bërë, këtë nuk e di, po më në fund e kanë mbytur. Ai në këtë drejtim nuk tregoi asgjë më tepër nga ato që kishte thënë në proçesin gjyqësor.

SHOKU ENVER HOXHA: Edhe Beqir Balluku, edhe Petrit Dumja po ashtu kanë vepruar, të gjithë këta pranuan vetëm ato që u thamë ne në Komitetin Qendror dhe asgjë tjetër më tepër.

SHOKU KADRI HAZBIU: PO, mund të kenë treguar ndonjë gjë fare të vogël.

SHOKU ENVER HOXHA: Po, gjëra të vogla dhe asgjë tjetër. Atëhere çfarë konkluzione nxjerr ti nga gjithë kjo punë e organeve të Sigurimit që drejtoje, Kadri?

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë kam nxjerrë këtë konkluzion që puna e bërë nga ana e Sigurimit të Shtetit nuk arriti ta thellonte dot më shumë çështje, kurse mendimi im ka qenë, në qoftë se është kështu, që Feçor Shehu, flas për puçistët, ishte tradhtar, ndryshe llafoset me mua këtu, ndryshe vepronte në krahun tjetër. Unë jua kam thënë juve këtë. Me porosinë tuaj, unë e kam thirrur vetë Beqir Ballukun dhe e kam pyetur drejtpërdrejt: je apo nuk je agjent i jugosllavëve?

Ai ka ndenjur disa minuta si i heshtur, shoku Enver, rrinte dhe vetëm më shikonte në sy, por asgjë nuk më tha. Edhe më prapa kam menduar këtë që, Mehmet Shehu, si nuk më thirri një herë të më pyeste: more ti, shoku Kadri, si ministër i Punëve të Brendshme, nuk na thua një çikë, çfarë po bëhet me këtë proçes? Hiç fare nuk është interesuar ai. Ju më thërrisnit, shoku Hysni gjithashtu dhe ju kam raportuar, po nga ai asnjë fjalë nuk m’u tha, prandaj në këto kushte, mendoja që ndoshta ai i merr të dhënat nga ju, kujtoja se i thoshit gjë ju.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po sa muaj vazhdoi procesi? Për sa kohë përfundoi hetimi i Beqir Ballukut?

SHOKU KADRI HAZBIU: Po ku di unë, po nja 8 a 9 muaj, më duket.

SHOKU RAMIZ ALIA: Tani gjatë 9 muajve hetim të çështjes së Beqir Ballukut, nuk u interesove ti një çikë për këtë hetim?

SHOKU KADRI HAZBIU: Për kë?

SHOKU RAMIZ ALIA: Për hetimin e Beqir Ballukut.

SHOKU KADRI HAZBIU: Vazhdimisht, vazhdimisht?

SHOKU RAMIZ ALIA: Pikërisht këtu e kam fjalën, vazhdimisht e vazhdimisht. Ti e shikoje se deri ku po shkonte puna, që hetimi po kufizohej, për tezat e zeza a si quheshin ato, tezat e antitezat, nuk u interesove një çikë. Veprimtaria armiqësore e grupit të Beqir Ballukut ku konsiston tani?

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, jo dale se nuk është ashtu. Veprimtaria armiqësore e këtij grupi konsistonte në këtë që, sipas procesit, pjesëmarrësit e këtij grupi kanë qenë të organizuar. Aty u tha edhe si mblidheshin e qysh mblidheshin e njëra tjetrën. Ja këto gjëra u zbuluan gjatë procesit.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po mirë, ja i bënë ata antitezat dhe u vunë të komplotonin kundër udhëheqjes së Partisë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo vetëm kaq, po u pranua nga ana e tyre se ajo që bënë ishte puç dhe ata do ta përdornin këtë puç.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po këtë atyre u’a tha Komiteti Qendror, more Kadri.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po mirë, mo shoku Ramiz, që ua tha Komiteti Qendror, po është tjetër pastaj kur ata e deponojnë në proces këtë gjë me gojën e tyre.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Jo, thuaj këtu ndonjë gjë të re, çfarë doli në proçes?

SHOKU SIMON STEFANI:  Veç asaj që u tha në Komitetin Qendror, hetuesia bëri ndonjë hetim, zbuloi ndonjë gjë të re dhe si e zbuloi këtë?

SHOKU RAMIZ ALIA: Po çfarë tjetër mund të thuash ti, se kjo tani është e qartë që proçesi i puçistëve është orientuar nga Mehmet Shehu nëpërmjet Feçor Shehut. Tani puna është se çfarë përgjegjësie ke ti në këtë proçes, se Mehmet Shehu i orientoi shtrembër punimet e proçesit, kurse ti duhet të luftoje që ai të orientohej drejtë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po, po çfarë shtrembër, unë nuk di se çfarë është kjo shtrembër.

SHOKU RAMIZ ALIA: Shtrembër me kuptimin që thashë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë këto orientime dhashë, që të bëjmë këtë, të pyesim për atë, të pyesim për këtë dhe hetuesit vinin më thoshin që për këtë Beqiri nuk dha përgjigje, për këtë tjetrën gjithashtu nuk dha përgjigje. Në disa raste kam vajtur e kam pyetur edhe vetë si Beqirin edhe tradhtarët e tjerë në prezencë të hetuesve dhe kam thënë që për këtë çështje të thellohen më tej hetimet. Ja, këtë kam bërë unë, nuk kam shkuar dot më tutje.

SHOKU HEKURAN ISAI: Me leje, shoku Kadri! Ne pranojmë dhe ti vetë je dakord, se bashkë kemi biseduar që gjyqi i puçistëve është manipuluar nëpërmjet Feçor Shehut. Këtë e pohon edhe Fiqiret Shehu. Domethënë prapa teje është krijuar një linjë tjetër që vepronte. Po si vepronte kjo, tani del qartë. Armiqtë e arrestuar të kastës janë orientuar të mos thoshin më shumë nga ç’dinte Plenumi i Komitetit Qendror. Unë po lexoj procesin dhe shikoj që kjo linjë ka funksionuar. Pra, në qoftë se ti pretendon që e ke ndjekur mirë hetuesinë, kjo do të ta kishte vrarë një çikë veshin, ndonjë gjë duhet të kishe kuptuar. Në këtë kuptim them unë.

SHOKU ENVER HOXHA: Po si mos të ndiqje ti hetuesinë? Ja këtë punë po e ndjek edhe unë që këtej, bisedoj me Hekuranin se çfarë duhet të bëj dhe çfarë taktikash duhet të ndjekë me armiqtë që kemi futur kohët e fundit në burg.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po, shoku Enver, kështu keni bërë edhe mua ju, e vërteta kështu është. Tani unë sa kam mundur…!

SHOKU ENVER HOXHA: Po unë, me aq sa kam ditur, kam folur, të tëra mendimet e mia janë të shkruara dhe gjithçka kemi thënë, i kemi para shtruar këtu, në Komitetin Qendror.

SHOKU KADRI HAZBIU: More po çfarë kishte unë kam raportuar disa herë sipas shkallës së rëndësisë deri ku ishte arritur, kam marrë ndihmë edhe nga shoku Enver, në shumë raste më ka ndihmuar edhe shoku Hysni, që të pyetet filan i burgosur për këtë, të pyetet për atë. Pastaj kam ardhur kam marrë materiale këtu, i kam sistemuar ato, u kam dhënë porosi hetuesve se si ta ndërtonin mënyrën e pyetjeve. Ja, unë kaq kam bërë. Po mund të isha i kënaqur unë nga puna që kam bërë? Ju them sinqerisht se nga hetuesia atëherë, ashtu si të tërë ju, as vetë nuk kisha mbetur i kënaqur, po ata na thoshin se kjo çështje kaq është, nuk ka gjë më tepër.

SHOKU ENVER HOXHA: Kush ta tha këtë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë mendova që mund të mos kishte më tepër, se nuk më vente mendja kurrë të kishte mbetur ndonjë bisturinë, a ndonjë gjë tjetër kryesore. Nuk mendova kurrë se mund të kishte më shumë se sa arritëm. Tani, mund t’i kapja unë, shoku Enver, këto që mendoni ju? Nuk e them për tu shfajësuar, po që duhesh thelluar për ta zbuluar më tej çështjen, duhesh punuar, po unë kaq mund të arrija.

SHOKU ENVER HOXHA: Ke punuar ti në Sigurimin e Shtetit në kohën që zhvillonte punimet Konferenca e Partisë e rrethit të Tiranës?

SHOKU KADRI HAZBIU: Po kam qenë.

SHOKU ENVER HOXHA: E ke pasë marr në pyetje ti Dhora Lekën?

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë, Dhora Lekën?

SHOKU ENVER HOXHA: Po, po Dhora Lekën dhe Mita Lekën? Mita Lekën, të shoqen e Tukut, Bedri Spahinë e të gjithë armiqtë që zbuluam në atë kohë, që ishin organizatorët e jashtëm të Konferencës së Tiranës, kurse Beqir Balluku ishte i brendshëm. Atje, në mos drejt për drejtë, po tërthorazi, duhet të ketë sinjalizime për Beqir Ballukun. Me këtë dua të them që sinjalizime duhet të kishit ju punonjësit me përgjegjësi të Ministrisë të Punëve të Brendshme, se puna e kësaj Ministrie është zinxhir, se edhe nga një majë gjilpëre, mundë të të dalë më vonë trari i madh.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po unë them një gjë, shoku Enver, mendimi im për atë kohë është se nuk kam pasë menduar për Beqir Ballukun të ishte një tradhtar, megjithëse në Konferencën e Tiranës nuk më pëlqeu qëndrimi i tijë. Megjithatë, që të ketë rënë në dorën time një material që të fliste se Beqir Balluku ishte komplotist me organizatorët e Konferencës së Tiranës, për këtë nuk kam asnjë dijeni.

SHOKU ENVER HOXHA: Po më the gjë mua ti që Beqir Balluku nuk ka qëndruar mirë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, po kështu e pata përshtypjen, m’u duk që ai mbajti atje një qëndrim pasiv, shoku Enver, kur shihet që ngriheshin flisnin në Konferencë elementët antiparti.

SHOKU ENVER HOXHA: Pikërisht se ishte pasiv ai, prandaj porsa erdha këtu nga Vlora, u kam bërë një kritikë që të tre anëtarëve të Byrosë Politike, Hysniut, Mehmetit dhe Beqirit dhe u thashë: Për ç’arsye ju të tre më ngrini nga Vlora mua? Nuk ish e mjaft që ishit ju, tre anëtarë të Byrosë Politike, në gjendje t’i demaskonit këta element armiq që dolën në Konferencën e Tiranës? Unë u thashë se tani që erdha, do t’i shkatërrojë ata dhe, në fakt, u a tregova edhe taktikën që do të ndiqja për këtë qëllim.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, unë e thashë këtë, shoku Enver, që mendimi im ishte se Beqir Balluku si i deleguari i Komitetit Qendror, nuk e luajti mirë rolin e tijë në Konferencën e Tiranës, që të ndërhynte si duhet, po ndonjë material që të më sinjalizonte më vonë se me qëndrimi që mbajti, ai i ndihmoi organizatorët e Konferencës së Tiranës, nuk më ka dalë.

SHOKU ENVER HOXHA: Po nuk ka se si. Edhe në qoftë se ti nuk ishe vigjilent, shoku Kadri, pse të më binte deri mua në sy miqësia e ngushte e Llambi Peçinit me Beqir Ballukun? Këtë u a kam thënë edhe shokëve. Pse qëndrimet e Nesti Saraçit të më binin në sy mua, kurse ty mos të të binin këto? Beqir Balluku nuk kishte gjë atëherë, unë nuk i dija as maskarallëqet që bënte ai me këta njerëz, se për ato nuk pipëtinte njeri, megjithatë te këta njerëz unë kisha disa dyshime nga ana morale dhe nga ana ekonomike, duke ditur Beqir Ballukun të festave të ngushta, me ata që u puqej muhabeti. Këto mua më binin në sy, po ti pse nuk i shikoje këto gjëra?

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë nuk i kam shikuar ata me atë sy që i kini parë edhe ju shoku Enver.

SHOKU ENVER HOXHA: Po ti duhesh t’i shikoje këto gjëra më shumë, se unë nuk dalë jashtë, pastaj nuk jam as drejtues i organeve të Sigurimit të Shtetit.

SHOKU KADRI HAZBIU: Një gjë mund të them unë për këto që thatë ju, që Llambi Peçinin, disa herë edhe shokët e tijë, unë i kam paralajmëruar, u kam hequr vërejtjen për vajtjet nëpër dreka e darka, me shoqërira të tilla si me Baki Kongolin, me njëri e më tjetrin, po deri te Beqir Balluku nuk kisha arritur. Kjo ishte një nga arsyet që mendova ta largonim nga organet e Sigurimit të udhëheqjes Llambi Peçinin.

SHOKU ENVER HOXHA: Po pse ju do ta bënit përgjegjës të Sigurimit të udhëheqjes atë?

SHOKU RAMIZ ALIA: Po sigurimin e udhëheqjes ishte ai në atë kohë, ishte drejtor i sektorit për udhëheqjen.

SHOKU ENVER HOXHA: Kur në çfarë viti ishte ky në këtë sektor?

SHOKU RAMIZ ALIA: Ishte deri në vitin 1975.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Ai ishte drejtor i Drejtorisë së II-të të Sigurimit të udhëheqjes dhe pas largimit të tijë, u emërua Xhule Çiraku.

SHOKU ENVER HOXHA: Kur ishte Xhulia në këtë drejtori?

SHOKU RAMIZ ALIA: Pas plenumit ku u demaskua puna armiqësore në Ushtri, ose më mirë të themi në vitin 1975.

SHOKU ENVER HOXHA: Po Llambi Peçini ku vajti pastaj?

SHOKU RAMIZ ALIA: Prej këtej vajti në Vlorë kryetar i Degës së Punëve të Brendshme të këtij rrethi.

SHOKU ENVER HOXHA: Je i sigurt që vajti në Vlorë?

SHOKU HEKURAN ISAI: Po, po, ashtu është shoku Enver.

SHOKU ENVER HOXHA: Domethënë ai prej këtej vajti në Vlorë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Tani të flasim me sinqeritet. Me sa më kujtohet, se unë atëherë kam pasur mendimin që Llambin mos ta çonim në Vlorë, mbasi kish krijuar përshtypjen që ky është një njeri i darkave dhe i drekave, e shoqja e tijë më ishte ankuar për qëndrimet jo korrekte që mbante.

SHOKU ENVER HOXHA:  Kush ia futi për……P.J.,këtij njeriu?

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë nuk e di këtë shoku Enver.

SHOKU ENVER HOXHA: Kurse mua më kanë thënë se ju jeni marrë me këtë çështje.

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë, shoku Enver? Në jetën time me martesa dhe fejesa nuk jam marrë, kurrë.

SHOKU ENVER HOXHA: Mundet, se thonë shumë gjëra bota.

SHOKU KADRI HAZBIU: Bota le të thonë.

SHOKU ENVER HOXHA:  Le të thonë dhe ne nuk u besojmë, po P.J., më ka ardhur mua dhe më është qarë. E di ti tërë historinë e sajë? Vasko Gjinon ajo e ndajti, se bashkohej me një tjetër, ndërsa J. e kishte lënë. Në këtë kohë, Beqir Balluku i’a futi në krevat Arif Haskos, i cili s’ishte ndarë akoma nga gruaja që kishte. Prandaj e thërritëm dhe e kritikuam Arifin, i thamë: ç’bëhet kështu me ty? Dy….. mban ti, si në kohën e Turqisë? Dhe Arifi u shkëput prej……! Megjithatë, prapë ja futën Llambi Peqinit.

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë me këtë çështje, as jam marrë.

SHOKU ENVER HOXHA: Mirë s’ka shumë rëndësi kjo, Kadri, përpara të tjerave.

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë për veten time nuk jam marrë se kush e futi J. tek Llambi Peçini, nuk e di dhe këtë e them se nuk më kujtohet kur kjo u……me Arif Haskon. Për vete ama e kam marrë vesh i fundit kur u nda J. nga Arifi dhe thashë more por çfarë bëhet kështu?! Se kush e bëri këtë….., se kush u morr me të, unë nuk e di.

SHOKU ENVER HOXHA: Pra Llambi Peçini, deri në ç’kohë ishte tek unë?!

SHOKU RAMIZ ALIA: Si Drejtor i Drejtorisë së Sigurimit të Udhëheqjes ai, ka qenë deri në vitin 1975. Kurse më përpara ai ka punuar në aparatin e Ministrisë së Punëve të Brendshme.

SHOKU ENVER HOXHA: Deri në vitin 1975 ç’ka qenë në ministri?!

SHOKU KADRI HAZBIU: Ka qenë shef i Drejtorisë së Zbulimit.

SHOKU RAMIZ ALIA: Sikur e ke pasur dhe njëherë ti, shumë afër Llambin?!

SHOKU HEKURAN ISAI: Po, Llambi Peçini ka qenë shef i Sekretariatit të Ministrisë së Punëve të Brendshme.

SHOKU KADRI HAZBIU: Kur pas çlirimit unë, kam qenë shef i Drejtorisë së Sigurimit, Llambi Pecini, ka qenë zëvendësi im. Pastaj e dërguam jashtë shtetit me shërbim.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po, ka qenë në Francë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Ishte në Zbulim, por ne e hoqëm që andej.

SHOKU RAMIZ ALIA: Dhe ti, e more në Sekretariatin e Ministrisë së Punëve të Brendshme.

SHOKU HEKURAN ISAI: Ashtu është, e bënë shef të Sekretariatit të kësaj ministrie.

SHOKU ENVER HOXHA: Ti, duhet të marrësh dijeni njëherë dhe për letrën e Mehmet Shehut. Sido që ky me këtë, kërkon të fshehë këmbët për vete. Ne nuk e besojmë atë se ai është armik, por ai i ka dhënë menjëherë përgjigje letrës së shokut Hysni. Lexoje pak letrën e Mehmet Shehut.

SHOKU HAXHI KROI: (Lexon letrën) shoku Hysni. (1 për Kiço Jankun).

SHOKU RAMIZ ALIA: Ky, nuk ka lidhje me këtë.

SHOKU ENVER HOXHA: Nejse, le ta lexojë.

SHOKU HAXHI KROI: (Vazhdon leximin e letrës) “Për derisa organizata bazë e Partisë, ka vendosur që Kiço Jankon në kthehet nga anëtar në kandidat, për fajet e gabimet që parashtrohen, ne nuk mund ta mbajmë më si Komandant të Mbrojtjes Kundërajrore, opinioni atë nuk e pranon, megjithëse ai nuk është i rënduar, si Abaz Fejzoja ose ndonjë tjetër si ky. Stazhin mendoj se ky mund ta bëjë si Komandant i Grupit të Raketave, që është dhe specialitet i tij.

Mbasi të mbarojë stazhin po e kreu mirë, mund ta emërojmë komandant të Regjimentit të Raketave ose të Artilerisë Kundërajrore në ndonjë korpus dhe duhet ta mendojmë për ta zëvendësuar. Mesa njoh unë, kandidatura më e mirë është ajo e Bejto Isufit, i cili është specializuar për Artileri Kundërajrore dhe Raketa.

Por mund të gjejmë dhe ndonjë tjetër që ka mbaruar shkollën e lartë në Bashkimin Sovjetik. Po emëruam Bejto Isufin aty, duhet menduar dhe për zëvendësimin e tij si komandant grupimi. Të dy funksionet janë në rang korpusi. Mbrojtja Kundërajrore ka rëndësi të madhe, pasi atje duhet caktuar një specialist i zoti, që të ketë shkollë, stazh, dhe biografi të mirë.

Përsa i përket listës së bashkëpunëtorëve të Sigurimit, është hera e parë që organet e Sigurimit na e thonë një gjë të tillë që, bashkëpunëtorët tanë i kanë mbajtur në lidhje sovjetikët në vitet 1955-1959. Po ta dinim ne këtë çështje, nuk do t’i lejonim. Veç kësaj, Kadriu dhe ata që merren me Ushtrinë, këtë duhet të na e kishin thënë shumë kohë më parë, që kur ne u shkëputëm nga sovjetikët në 1960-ën.

Këta pra kanë gabuar. Po ta dinim, jo më që nga viti 1961, por sikur edhe nga dhjetori i 1974-ës, nuk do ta emëronim në Komitetin Qendror në vendin e Drejtorit të Drejtorisë Operative në Ministrinë e Mbrojtjes, ose M.T., si Komandant në Akademinë Ushtarake. Asnjë garanci nuk kemi tani për këto kuadro dhe këtu Kadriu përsëri ka gabuar. Ai, duhet të na e thoshte këtë, kur e vendosëm në Byronë Politike. Tash ç’të bëjmë?!

Duhet, ti raportohet medoemos kjo çështje shokut Enver, pastaj të vendosim. Unë mendoj se të gjithë këto kuadro duhet të vihen nën një kontroll rigoroz për të vërtetuar përfundimisht qëndrimin e tyre. Mendoj se Komiteti Qendror, megjithëse duket njeri shumë i mire, të paktën pas një kohe duhet të largohet nga Ministria e Mbrojtjes. Ai mund të shkonte për shembull shef shtabi i Korpusit të Burrelit, atij të Pukës, apo grupimit të Elbasanit.

SHOKU ENVER HOXHA: Kjo do të thotë që merre nga një dorë dhe fute në një dorë tjetër, këtë njeri.

SHOKU HAXHI KROI: Vazhdon leximin e letrës së tradhtarit Mehmet Shehu. Po ashtu dhe M.T. Për M.H. është rasti ta çmobilizojmë, ta nxjerrim në lirim. Ky veprim i organeve të Sigurimit, na ka futur në telashe dhe dyshime në lidhje me këta kuadro. Ata thonë se i kanë prerë lidhjet me këto kuadro, por Kadriu, vetë më ka thënë muaj më parë se M.T. si bashkëpunëtor i tyre, u kishte sinjalizuar organeve të Sigurimit mbi materialin e zi të Beqir Ballukut.

Kjo, do të thotë që lidhjet ata vazhdojnë t’i mbajnë. Cilën tezë të besojmë ?! Shumë keq është vepruar. Tani qëndrimin e këtyre kuadrove duhet ta shikojmë me vëmendje dhe të tregojmë kujdes që të mos i vrasim shpirtërisht sepse ata nuk kanë faj. Ndoshta të gjithë s’kanë asnjë lidhje me agjenturën sovjetike, por kjo duhet kontrolluar e vërtetuar, sepse në raste të tilla fjetja e mendjes të shkakton gjëmën. Sidoqoftë, kjo i duhet raportuar shokut Enver, dhe të merret mendimi i tij”.

SHOKU ENVER HOXHA: Shokut Enver, nuk i është raportuar asgjë, kurse Mehmet Shehu i lan duart dhe ne e kuptojmë qëllimin e larjes së duarve nga ana e tij.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po ata, pse nuk më thirrën mua kur unë paskam gabuar dhe të më thoshin “këtu ke gabuar shoku Kadri”.

SHOKU ENVER HOXHA: Po ku ta dimë ne këtë?! Prandaj nuk kemi sesi të themi.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, unë them atë që di, por ju keni të drejtë, se mua nuk më ka thirrur njeri që të më thoshte se i paskam bërë këto me kokën time dhe nuk u kam thënë këtyre.

SHOKU ENVER HOXHA: Përsa i përket letrës së Mehmetit, duket qartë për ne se ky ishte krye agjenti dhe armiku kryesor. Ato që shkruan aty nuk kanë asnjë vlerë, veçse me këtë letër ai kërkon të ta hedhë ty Kadri. Fajin e ke ti, do të thotë ky me të. Por ne për këto që të vëmë në dukje, nuk bazohemi tek ato që tregon ky, aty por tek letra e shokut Hysni, i cili thotë se më ka vënë Kadriu në dijeni për këto gjëra që në vitin 1975, dhe se nuk ekzistojnë dokumenta në Komitetin Qendror për këtë çështje.

Pra ne këtë besojmë, por të besojmë edhe ty. Është e qartë për ne shoku Kadri, se dhënia e agjenturës sonë sovjetikëve, në bazën e dashamirësisë dhe të miqësisë që kemi pasur me ta, më është dukur shumë e gabuar. Asnjëherë nuk ka thënë Partia jonë që t’ju japim atyre çdo gjë, dhe nuk ka asnjë të dhënë ose dokument për këtë çështje. E dyta që doja të thoja, është se fërkimet tona me revizionistët sovjetikë, kanë filluar shumë kohë përpara vitit 1959.

Në vitin 1957, u bë konferenca e Moskës, madje dhe ne ishim futur në grindje me ta që në 1956-ën pastaj dhe më 1957-ën, me Hrushovin, kur kemi qenë në Moskë. Ne, jemi therur atëherë me udhëheqësit sovjetikë dhe kur jemi kthyer, raportuam këtu në Komitetin Qendror, për grindjet që kemi pasur me ta. Janë të shkruara të tëra këto në dokumentet e Partisë sonë. Hrushovi na ka sulmuar ne kur ka bërë përpjekjen të rehabilitonte Koci Xoxen me armiqtë e tjerë.

Domethënë, situatat me sovjetikët ishin të atilla që për aq kohë sa kalonte, marrëdhëniet me ta acaroheshin. Acarimi me revizionistët sovjetikë, do të thotë më parë acarim me ata sovjetikë që ishin këtu, lëre pastaj me ata që ndodheshin në Moskë. Edhe kur ishim në marrëdhënie të mira me sovjetikët, kur si kishim këto divergjenca të mprehta, me ambasadorin sovjetik ne bisedonim së toku.

Vinte ai këtu, në Komitetin Qendror dhe bisedonim për situatat që zhvilloheshin, ndonjë vendim që dilte në publik ja jepnim sa për formë, kurse më vonë as këtë nuk e bënim sepse marrëdhëniet tona me ta sa vinin dhe ftoheshin. Aq sa ambasadori sovjetik Ivanov, hidhte sytë me mosbesim tek soba që kam në një qoshe të zyrës dhe, kujtonte se mos kjo ishte ndonjë aparat regjistrues. Çe ke atë atje?! – më tha mua një ditë kur e pa. Është sobë që e ndez kur bën ftohtë – iu përgjigja.

E mirë mirë, – tha pastaj dhe u qetësua. Kështu së pari nuk ekzistojnë dokumenta në Parti në bazë të së cilave ju detyroheshit t’ju jepnit çdo gjë sovjetikëve. Të konsultoheshit me këshilltarët sovjetikë po, dhe ndonjë gjë pa rëndësi mund t’ju jepej atyre, por jo agjentura. Ju, iu keni dhënë shumë gjëra të tjera të rrezikshme sovjetikëve, më duket mua. Të bëjmë pak pushim tani se u lodhëm, për të rifilluar pastaj se kemi dhe një problem tjetër për të parë. Këtu mund të ketë dhe shumë probleme të tjera, por me këto jemi takuar ne tani.

Për pikën e parë sqarimet dhe përcaktimet nga Kadriu, nuk na u bënë të plota. Mendoj se po të jetë ndonjë gjë që shokët kanë për të shtuar, ta shtrojnë gjatë kësaj seance, por këshilloj shokun Kadri që të thellohet për përgjegjësitë që i bien për këto çështje. Dihet që ne kemi pasur dhe kemi një platformë të organeve të Sigurimit të Shtetit. Ky është dokument shumë sekret, dhe për të ka udhëzime të shkruara me hollësi se kush mund ta marrë e kush mund ta përdorë. Ta marrim vesh që nëse dhe ky dokument shumë sekret ka dalë jashtë apo jo shoku Kadri?!

SHOKU KADRI HAZBIU: Ku jashtë?!

SHOKU ENVER HOXHA: Jashtë Shqipërisë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, unë nuk di gjë.

SHOKU ENVER HOXHA: Nuk di gjë ti?! Po ne kemi këtu një dokument që dëshmon se u është dhënë sovjetikëve, jo vetëm platforma e Sigurimit të Shtetit, por u janë dhënë dhe një sërë dokumentesh të tjera sekrete nga Llambi Peçini në emër të Ministrit të Brendshëm, gjeneral-major Kadri Hazbiut. Merre shoku Kadri dhe na i këndo këto edhe këto, që ta kemi çdo gjë të qartë. Këto kemi vënë, që edhe ç’përmbajnë këto dokumenta. Për këtë qëllim të pyeta se kur ka qenë Llambi Peçini tek unë dhe kur është larguar që këtej.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo tek ju shoku Enver, por tek Drejtoria e II-të e Ministrisë së Punëve të Brendshme, që merret me Sigurimin e Udhëheqjes.

SHOKU ENVER HOXHA: Po atë dua të them dhe unë, në Drejtorinë e Sigurimit të Udhëheqjes.

SHOKU KADRI HAZBIU: Ekzakt kohën nuk e di, duhet t’i gjejmë në dokumentet përkatëse shoku Enver.

SHOKU ENVER HOXHA: Në 1959-ën ka qenë?!

SHOKU RAMIZ ALIA: Ku në Drejtorinë e II-të?! Jo në vitin 1959 ka qenë në ministri Llambi Peçini.

SHOKU ENVER HOXHA: Po çfarë ka qenë atje?!

SHOKU KADRI HAZBIU: Në atë kohë ka qenë në Zbulim, por sidoqoftë këto gjenden në dokumenta.

SHOKU RAMIZ ALIA: Ai, ka qenë në Sekretariatin e Ministrisë së Brendshme në atë kohë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Mundet të ketë qenë dhe në sekretariat.

SHOKU HEKURAN ISAI: Kjo, është shkresë, për atë që përmban ajo është dokument tjetër shoku Enver.

SHOKU ENVER HOXHA: Hajde pak këtu dhe ma trego mua këtë.

SHOKU HEKURAN ISAI: Ja, ky tregon se çfarë përbën kjo shoku Enver.

SHOKU ENVER HOXHA: Por duhet edhe shkresa dhe jo vetëm përmbajtja, se shkresa që ka bërë Llambi Peçini i është dërguar Moskës bashkë me dokumentet.

SHOKU HAXHI KROI: (Lexon relacionin)

SHOKU HEKURAN ISAI: Dale dale se po e lexoj unë këtë dokument. Ja ç’thotë ky: “Drejtorit të Shkollës së Lartë të Komitetit të Sigurimit, pranë Këshillit të Ministrave, Moskë”.

SHOKU ENVER HOXHA: Data sa është?

SHOKU HEKURAN ISAI: Data është 24.12.1959.

Po e lexoj përsëri nga fillimi.

“Drejtorit të Shkollës së Lartë të Komitetit të Sigurimit pranë Këshillit të Ministrave në Bashkimin Sovjetik, Moskë.

Po u dërgoj për t’i njohur dëgjuesit e grupit shqiptar, për t’u përdorur në procesin mësimor.

Tekstin e platformës mbi punën operative të organeve të Ministrisë së Punëve të Brendshme, të miratuar nga Byroja Politike e Komitetit Qendror të PPSH-së në gjuhën ruse, të përkthyer e të shkruar nga….

Direktivën e Ministrit të Punëve të Brendshme Nr.8. Datë 6.3.1959, mbi detyrat e këtyre organeve të Sigurimit të Shtetit të Ministrisë së Punëve të Brendshme të RPSH-së, ekzemplar 2. Tekstin e urdhrit në fjalë në gjuhën ruse të përkthyer nga major Sali Hoxha.

Instruksionin mbi evidencën operative të organeve të Drejtorisë së Sigurimit të Shtetit të Ministrisë së Punëve të Brendshme të RPSH-së, miratuar nga ministri i Punëve të Brendshme Nr. S’ka, datë 20.6.1957. Tekstin e kapitullit të parë dhe të shtatë të instruksionit në fjalë në gjuhën ruse e ka shkruar me dorë, kapiten Zylyftar Shehu.

Urdhrin e Ministrit të Punëve të Brendshme Nr.08/1236, datë 8.11.1958, pesë kopje të ekzemplarit Nr.31. Teksti i urdhrit në fjalë në gjuhën ruse, është shkruar nga kapiten Zylyftar Shehu.

Urdhër dhe udhëzime mbi punën e hetuesisë të organeve të Sigurimit të Shtetit:

Urdhrin e Ministrit të Punëve të Brendshme, Nr. AY/384, datë 17.9.1957, mbi njoftimin e akuzës, 5 kopje të ekzemplarit pa numër.

Udhëzimin e zëvendësministrit të Punëve të Brendshme Nr. AI/572, datë 24.12.1957, interpretimin e nenit 100 të Kodit të Procedurës Penale të RPSH-së, pesë kopje të ekzemplarit Nr.23.

Urdhrin e zëvendësministrit të Punëve të Brendshme Nr.01. datë 18.9.1958, me të cilin dërgohen udhëzimet e Ministrisë së Drejtësisë, Prokurorisë dhe Gjykatës së Lartë mbi marrëdhëniet midis këtyre organeve, Pesë kopje të ekzemplarit pa numër.

Udhëzimin e zëvendësministrit të Punëve të Brendshme 01/712, datë 17.11.1958, mbi hetimin e çështjes së agjentëve tradhtarë të organeve të Sigurimit të Shtetit. Pesë kopje të ekzemplarit Nr.35.

SHOKU ENVER HOXHA: Si e the këtë?

SHOKU HEKURAN ISAI: Udhëzimin e zëvendësministrit të Punëve të Brendshme 01/712, datë 17.11.1958, mbi hetimin e çështjes së agjentëve tradhtarë të organeve të Sigurimit të Shtetit. Pesë kopje të ekzemplarit Nr.35.

SHOKU ENVER HOXHA: D.m.th., sovjetikëve u janë dërguar me një fjalë emrat e të gjithë të dënuarve të vendit tonë në atë kohë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Është fjala për agjentët tradhtarë.

SHOKU ENVER HOXHA: Agjentët, tradhtarë janë të tërë.

SHOKU HEKURAN ISAI: Agjentët tradhtarë janë.

SHOKU ENVER HOXHA: Po për sovjetikët këta janë të tërë “patriot”. Tradhtarët tanë, janë patriot për ta.

SHOKU ADIL ÇARCANI: Ata janë kundërshtarët tanë.

SHOKU HEKURAN ISAI: Udhëzimin e zëvendësministrit të Punëve të Brendshme Nr. APOY Nr. 459, datë 22.9.1959, mbi pyetjen e kallëzuesve, në pesë kopje të ekzemplarit Nr.33.

Udhëzimin e zëvendësministrit të Punëve të Brendshme OY/Nr. 460, datë 22.9.1958, mbi rregullat e ndalimit për tre ditë. Pesë kopje të ekzemplarit 25.

Udhëzimin e Ministrit të Punëve të Brendshme Nr. OY/37, datë 21.1.1959, mbi hetimin e çështjes së tradhtisë ndaj atdheut në pesë kopje të ekzemplarit 35.

Udhëzimin e kryetarit të Degës së Hetuesisë të organeve të Sigurimit të Shtetit, Nr. OY//776, datë 5.9.1959, mbi rregullin e zgjatjes së afatit të zhvillimit të hetuesisë. Pesë kopje të ekzemplarit Nr. 11.

Udhëzimin e zëvendësministrit të Punëve të Brendshme Nr. OX/937, datë 21.12.1958, me të cilën dërgohen instruksionet mbi hetimin e ngjarjeve të jashtëzakonshme, vjedhje, apo dëmtime në objektet ekonomike. Pesë kopje të ekzemplarit Nr.29.

Udhëzimin e zëvendësministrit të Punëve të Brendshme, Nr. 01/614, datë 7.10.1958, mbi forcimin e punës kundërzbulues në sektorin e gjeologjisë.

SHOKU ENVER HOXHA: Kush është ky zëvendësministër?

SHOKU RAMIZ ALIA: Ndonjë nga ata që kanë qenë në atë kohë, duhet të jetë ose Mihallaq Zicishti, ose ndonjë tjetër.

SHOKU KADRI HAZBIU: Kur është shkruar kjo, më 1959?
SHOKU ENVER HOXHA: Po, më 1959.

SHOKU KADRI HAZBIU: Mihallaqi duhet të jetë ai që e ka shkruar.

SHOKU ENVER HOXHA: Mihallaqi?

SHOKU HEKURAN ISAI:

8. Udhëzimin e zëvendësministrit të Punëve të Brendshme, Nr. OT/08/1237, datë 8.10.1959, “Mbi organizimin e punës agjenturore operative në drejtim të vizitorëve që, për arsye të ndryshme vijnë në vendin tonë dhe të shqiptarëve që shkojnë në vendet kapitaliste”. Pesë kopje të ekzemplarit Nr.1.
9. Udhëzimin e zëvendësdrejtorit të Drejtorisë së Sigurimit të Shtetit të Ministrisë së Punëve të Brendshme të RPSH-së, Nr. 05/749, datë 8.10.1958, “Mbi përpunimin e ish-pjesëtarëve të organizatave reaksionare”. Në pesë kopje të ekzemplarit pa numër.
10. Udhëzimin e zëvendësdrejtorit të Sigurimit të Shtetit të RPSH-së, Nr.05/213, datë 23.6.1959, “Mbi përpunimin e familjeve dhe të farefisit e të ish-eksponentëve e kuadrove kryesore të organizatave kundërrevolucionare”. Pesë kopje të ekzemplarit pa numër.
11. Udhëzimin e zëvendësministrit të Punëve të Brendshme, Nr.04/470/, datë 25.6.1956, “Mbi punën e organeve të Sigurimit të Ushtrisë, në radhët e popullsisë që rrethon repartet ushtarake”. Pesë kopje të ekzemplarit pa numër. Teksti në fjalë i udhëzimit, është shkruar me dorë në gjuhën ruse, nga kapiten Shahin Tafa.
12. Udhëzimin e kryetarit të Degës së Sigurimit të Ushtrisë të Drejtorisë së Sigurimit të Shtetit, të Ministrisë së Punëve të Brendshme të RPSH-së, Nr.04/1139, datë 19.9.1958, “Mbi hetimin e shpejtë të shkaqeve armiqësore në Ushtri”. Pesë kopje të ekzemplarit pa numër. Tekstin e udhëzimit në fjalë në gjuhën ruse e ka shkruar me dorë, kapiten Shahin Tafa.
13. Leksione mbi temën: “Organet e Zbulimit të Shtetit Grek”, të përpiluar nga kolonel Fetih Smokthina, në vitin 1958, ekzemplar Nr.100. Teksti i leksionit në fjalë, pa hyrje në gjuhën ruse, është shkruar me dorë nga toger Mihal Jorgaqi.
14. Leksione mbi temën “Veprimtaria armiqësore e Zbulimit Grek dhe e organizatës së Vorio-Epirit, kundër Republikës Popullore të Shqipërisë”, përpiluar nga gjeneral Rexhep Kolli. Ekzemplari pa numër. Tekstin e temës në fjalë në gjuhën ruse, e ka shkruar me dorë, toger Mihal Jorgaqi.
15. Leksione mbi temën “Lufta e organeve të Sigurimit të Shtetit kundër veprimtarisë armiqësore të agjenturës së Gjermanisë Perëndimore”, të përpiluar nga kapiten, Koçi Lubonja e Haki Keta, në vitin 1956, ekzemplar Nr.100.
16. Leksione mbi temën “Veprimtaria armiqësore e UDB-së jugosllave kundër Republikës Popullore të Shqipërisë”, përpiluar në vitin 1950, nga gjeneral-major, Hilmi Seiti, ekzemplar pa numër.
17. Leksione mbi temën “Veprimtaria armiqësore e zbulimeve kapitaliste kundër Republikës Popullore të Shqipërisë”, përpiluar në vitin 1958, nga kolonel Pilo Shanto dhe kapiten Vaskë Afezolli, ekzemplar Nr. 34.
18. Leksione mbi temën “Veprimtaria armiqësore e zbulimeve kapitaliste kundër Republikës Popullore të Shqipërisë”, përpiluar në vitin 1958, nga kolonel Rasim Dedja, ekzemplar pa numër.
19. Leksione mbi temën “Emigracioni reaksionar shqiptar”, përpiluar në vitin 1958, nga major Koçi Lubonja, ekzemplar Nr.17.
20. Leksione mbi temën “Aspektet kryesore kur duhet përqendruar vëmendja e punëtorëve operativë gjatë procesit të përpunimit të agjentëve të huaj”, përpiluar në vitin 1959, nga kolonel Pilo Shanto e kapiten Vaskë Afezolli, ekzemplar pa numër.
21. Përshkrimi mbi përpunimin e agjentëve grekë, Panajot Buzukut e Jorgo Lazos, të përpiluar në vitin 1959, nga kolonel Dhosi Progri, pesë kopje të ekzemplarit pa numër.
22. Përmbledhje shembujsh mbi disiplinën e parë të përgatitur me dorë në gjuhën ruse, nga major Sali Hoxha.
23. Pesë relacione “Mbi veprimtarinë armiqësore të elementëve antiparti në drejtim të Partisë, të përpiluar nga kolonel Raqi Zavalani, gjithsej 24 faqe.
24. Relacion “Mbi veprimtarinë armiqësore të elementëve antiparti gjatë vitit 1959”, përpiluar nga kolonel Raqi Zavalani.
25. Relacioni “Mbi veprimtarinë armiqësore të Liri Gegës, Dali Ndreut e Petro Bullatit”, përpiluar nga Dega e Dytë, me datën 12.3.1956.
26. Relacion “Mbi deponimet e Dhora Lekës”, përpiluar nga Raqi Zavalani.

Me autorizim të Ministrisë së Punëve të Brendshme, gjeneral-lejtnatn, Kadri Hazbiut, shefi i Sekretariatit të Ministrisë së Punëve të Brendshme, kolonel Llambi Peçini. (firma)

SHOKU ENVER HOXHA: Çfarë thua ti Kadri, për të gjitha këto?

SHOKU KADRI HAZBIU: Nuk ka mundësi të jenë dërguar dhe të jenë dorëzua Shkollës. Kjo ishte Shkolla e Sigurimit. Ne dërgonim atje kuadrot tona për t’i përgatitur.

SHOKU ENVER HOXHA: Po, po.

SHOKU KADRI HAZBIU: Kjo duhet të verifikohet, të shikohet.

SHOKU RAMIZ ALIA: Kujt i drejtohet?

SHOKU HEKURAN ISAI: Drejtorit të Shkollës së Lartë të Komitetit të Sigurimit, pranë Këshillit të Ministrave të Bashkimit të Republikave Socialiste Sovjetike.

SHOKU ENVER HOXHA: Drejtorit të Shkollës së Lartë të Komitetit të Sigurimit Sovjetik.

SHOKU KADRI HAZBIU: Këto duhet të jenë materialet që i kërkon shkolla për leksione, p.sh., platformën, cilat janë rregullat e saj, etj.

SHOKU ENVER HOXHA: Po pse të dërgonim ne atje platformën e Sigurimit të Shtetit tonë që ta mësonin studentët tanë në Rusi dhe të mos prisnim ta mësonte secili kur të ktheheshe këtu dhe vetëm ato pjesët që kishin lidhje me detyrën që do t’i caktohej? Platforma është një dokument tepër sekret, apo jo, Kadri?

SHOKU SIMON STEFANI: Kjo as Shkollës së Lartë të Sigurimit tonë, nuk lejohet t’i jepet, e jo më të huajve.

SHOKU KADRI HAZBIU: I jepet Shkollës.

SHOKU SIMON STEFANI: Si ore, i jepet Shkollës platforma?

SHOKU ENVER HOXHA: Jo, jo, ngadalë, ngadalë një çikë. Platforma është një dokument shumë sekret. Për të gjitha këto materiale, me përjashtim të ndonjë a dy prej tyre, në asnjë mënyrë nuk duheshin dërguar për t’i mësuar kuadrot që ishin dërguar atje.

Ata, kur të ktheheshin këtu nga shkolla që do të kryenin në Rusi, mund t’i mbanit nja dy, tre, ose dhe katër muaj të tjerë, fundja dhe t’i njihnit me pjesët e platformës që do t’u duheshin për punën. Si mund të dërgoheshin këto dokumente kaq sekrete në një shkollë të huaj? Nuk është arsye kjo që thua ti Kadri.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po tani si të them unë, shoku Enver.

SHOKU ENVERT HOXHA: Po ne kërkojmë të na thuash diçka.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po si t’ua them tani? Ne kështu kemi vepruar, s’kam se si të them ndryshe.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Në pikën e parë ti the që në fillim të 1959-ës, more urdhër që t’ua mbyllnim rubinetat rusëve, kurse ti, me të gjitha këto që ke dërguar, u’a ke hapur të tëra rubinetat, pa asnjë kufizim.

SHOKU ENVER HOXHA: Posi, ashtu është, të tëra rubinetat.

SHOKU KADRI HAZBIU: Një minutë, unë nuk e di se kur është dërguar kjo shkresë.

SHOKU HEKURAN ISAI: Ne kemi shkresën origjinale atje.

SHOKU ENVER HOXHA: Po atje është shkresa origjinale, dërguar në fund të vitit 1959, kur ne ishim në thikë e në pikë me revizionistët sovjetikë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Një gjë, shoku Enver, këshilltarët që ishin me shërbim këtu, na i kërkonin këto dokumente dhe ka mundësi që  t’i jetë bërë ndonjë ndryshim platformës në atë kohë, se këto gjëra duhet t’i kenë pasur sovjetikët që më përpara.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po lista e elementëve armiq që u keni dërguar sovjetikëve?

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo lista, mo shoku Ramiz, ato duhet të jenë përgjithësime.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po deponimet e Dhora Lekës, me gjithë njerëzit që përmend ajo?

SHOKU KADRI HAZBIU: Po t’i verifikojnë, duhet parë janë ashtu si thotë ajo, apo jo?

SHOKU RAMIZ ALIA: Janë verifikuar ato.

SHOKU ENVER HOXHA: Janë verifikuar.

SHOKU HEKURAN ISAI: Dhora Leka në deponimet e saj, tregon se u janë dërguar rusëve emrat e mbi 50 personave.

SHOKU KADRI HAZBIU: U janë dërguar në materiale kështu, në këtë mënyrë?

SHOKU HEKURAN ISAI: Materialet përmbledhëse u është dërguar, po deponimet e Dhora Lekës kështu janë. Këtu nuk kemi të bëjmë me përgjithësime të Dhora Lekës.

SHOKU KADRI HAZBIU: Si të them unë, nuk e di, po mendoj se sovjetikët duhet të na i kenë kërkuar si material për Shkollën e Sigurimit.

SHOKU HEKURAN ISAI: Ja si thotë dokumenti, shoku Kadri, më fal që po të pres fjalën.

“Relacion mbi veprimtarinë armiqësore të Liri Gegës, Dali Ndreut e Petro Bullatit”, kështu thotë këtu.

Këtu është kopja e relacionit që i është dërguar Komitetit Qendror dhe një kopje u është dërguar edhe sovjetikëve. Tekstualisht, kopje që na është dërguar neve këtu, njëlloj u është dërguar edhe sovjetikëve.

SHOKU ENVER HOXHA: Po ç’u duhesh sovjetikëve kjo, shoku Kadri? Sa faqe është ky relacion?

SHOKU HEKURAN ISAI: Ky relacion është i gjatë 5 faqe dhe bën fjalë për veprimtarinë armiqësore të Liri Gegës, Dali Ndreut e Petro Bullatit, të vërtetuar nga hetimi i procesit gjyqësor. Këtu flitet për lidhjet e këtyre tre armiqve me funksionarët e Ambasadës Jugosllave në Tiranë, për informatat që ata u jepnin jugosllavëve, për detyrat që merrnin prej tyre, si dhe për lidhjet dhe veprimtarinë e përbashkët armiqësore me disa element të tjerë armiq antiparti, si: Murat Letin, Pajo Islamin, Foni Qirkon etj.

SHOKU ENVER HOXHA: Ç’i duhen këto materiale Sigurimit Sovjetik?

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë them, shoku Enver, që këto do të jenë materiale që sovjetikët i kanë kërkuar për shkollën e tyre, si material për të mësuar studentët tanë.

SHOKU ENVER HOXHA: A, jo. Ato i ka shfrytëzuar me siguri Hrushovi, pse pikërisht ai më tha mua pse e vratë Liri Gegën, ajo ishte edhe me barrë. Për shkollë ish ky material?

SHOKU KADRI HAZBIU: Një minutë. Më falni, shoku Enver, po në këtë kohë këshilltarët sovjetik ishin këtu dhe i dinin këto gjëra.

SHOKU ENVER HOXHA: Po mirë, le të ishin, fundja edhe sikur t’i dinin ato, po ne nuk duhej t’ua dërgonim vetë. Kështu është. Si t’ua dërgonim vetë ne sovjetikëve këto materiale për shkollën?

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Po mirë, në atë shkollë ju i keni dërguar me firmë, këshilltarët sovjetikë mund që të kishin marrë vesh dhe ata merrnin vetë të dhëna sekrete, atëhere si t’ua dërgonim ne edhe zyrtarisht, bile në emër të Ministrisë së Punëve të Brendshme, këto materiale kaq sekrete? A, jo, shoku Kadri, nuk është e pranueshme kjo?

SHOKU ENVER HOXHA: Jo, nuk është kështu. Kjo që thua ti, nuk qëndron.

SHOKU HEKURAN ISAI: Relacionit mbi deponimet e Dhora Lekës, që thuhet këtu në shkresë, i kemi bërë një përmbledhje të shkurtër ne. Ky relacionit është hartuar nga Raqi Zavalani, në vitin 1959 mbi bazën e relacionit prej 18 faqesh që i është dërguar Komitetit Qendror të Partisë, me shkresën Nr,140, datë 18.2.1957. Në të janë dhënë deponimet e Dhora Lekës mbi veprimtarinë e saj armiqësore, sidomos për lidhjet që kishte ajo me funksionarët e Ambasadës Jugosllave në Tiranë dhe të Rexhep Xhikës, për detyrat që ajo ka kryer me porosi të këtij, informata që u ka dhënë vetë atij.

Këtu jepen edhe pjesë nga deponimet e Dhora Lekës mbi pikëpamjet dhe veprimtarinë armiqësore që kanë zhvilluar disa element antiparti, sidomos në prag e gjatë punimeve të Konferencës së Partisë të Tiranës në vitin 1956. Aty jepen gjithashtu edhe emrat e mjaft komunistëve dhe kuadrove, rreth 50 vetë gjithsej, që Dhora Leka i përzien në deponimet e saj, që gjatë kësaj kohe kanë punuar dhe janë vënë në kundërshtim me vijën dhe me qëndrimet e Komitetit Qendror të Partisë. Kjo është një përmbledhje e shkurtër.

SHOKU ENVER HOXHA: Ç’i duheshin këto shkollës së sigurimit sovjetik, Kadri?

SHOKU KADRI HAZBIU: Po tani si të të them unë, shoku Enver.

SHOKU ENVER HOXHA: Po ti duhet të na thaush si qëndron kjo çështje, se ti ishe atje që drejtoje.

SHOKU SIMON STEFANI: Ti duhet të na japësh shpjegime këtu! Si nuk i ditke ti këto? Ti ke qenë ministër atëhere. Avash një çikë këtu se kjo punë të revolton, sepse këtu është gjithë kjo veprimtari që është bërë në shpinë të Komitetit Qendror të Partisë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Ne e kemi bërë në bazë të kërkesës së rusëve këtë dërgesë. Na i dërgoni këto materiale, na thoshin ata, që t’i përdorim në shkollë.

SHOKU HEKURAN ISAI: Nuk ka asnjë kërkesë nga ana e rusëve, shoku Kadri, as në vitin 1959, as në vitin 1958, as në vitin 1957.

SHOKU KADRI HAZBIU: Çfarë, çfarë?

SHOKU HEKURAN ISAI: Ndonjë kërkesë zyrtare nga ana e sovjetikëve nuk ka pasur për këtë çështje, thashë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo mirë! Po janë me gojë këto kërkesa, se ne atëhere i kishim të tërë këshilltarët atje. Në çdo degë, në çdo sektor të ministrisë kishim ne ato kohë nga një këshilltar sovjetik.

SHOKU ENVER HOXHA: Atë gjë, Kadri, mos e merr kaq lehtë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Cilën?

SHOKU ENVER HOXHA: Çështjen që kanë qenë këshilltarët sovjetik atje dhe jua kanë kërkuar. Këshilltarët sovjetikë atje kishin ardhur vetëm për t’u këshilluar.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po, për t’u këshilluar, shoku Enver, ashtu ishin.

SHOKU ENVER HOXHA: Për t’u këshilluar me ata nuk do të thotë që atyre t’u hapnim të gjitha kyçet e Sigurimit tonë. Në parim nuk u duhet dhënë asgjë, ndryshe Shqipëria bëhej një sukursale, një degë e KGB-së sovjetike. Kjo është e qartë. Ne kemi pasur përvojën e hidhur me revizionistët jugosllavë. Kur ishte Koçi Xoxja ministër, e kishte bërë Ministrinë tonë të Punëve të Brendshme, një sukursale ose degë të UDB-së jugosllave dhe Svetozari ose një tjetër, nuk e di si e quanin, ishte grumbulluesi i të gjitha materialeve të Ministrisë sonë të Punëve të Brendshme.

E kishim këtë përvojë ne. Pas Koçi Xoxes vajti atje ministër Mehmeti. Tani ne e dimë kush ishte ky, po më pas vajte atje edhe ti, erdhi pastaj më në fund Feçor Shehu, që ti na i paraqite si kuadër të mirë për ministër. Feçor Shehu na ka treguar neve këtu, në Komitetin Qendror, na ka thënë se; çuditej si vihet Kadri Hazbiu zëvendësministër i brendshëm, kur ka pasë bërë krime të shumta në Ushtri, kurse ti Feçor Shehut, i ke fërkuar krahët, Kadri, ç’ka do të thotë se ke pasur besim të madh te ai, deri sa na i propozove këtu edhe për ministër.

Çështja e këshilltarëve pra është kështu si thashë, ashtu duheshin konsideruar e përdorur ata. Atëhere përse ti t’i konsideroje ndryshe? Kjo do të thotë se keni bërë gabim të rëndë, ju nuk u keni mbajtur asnjë rezervë atyre.

SHOKU KADRI HAZBIU: Nuk u kemi mbajtur.

SHOKU ENVER HOXHA: Ata t’i kërkuan ty ato materiale, prandaj duhet të dalësh në konkluzionin se është mirë apo nuk është mirë, është drejt apo nuk është drejt praktika që keni ndjekur. Këtu është çështja.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo nuk është e drejtë. Vetëm një gjë, shoku Enver, që s’është e drejtë dhe këtë jua them sinqerisht, nuk e konceptoj që ta kem bërë këtë veprim me iniciativën time, që t’u kem dhënë sovjetikëve vetë pa pyetur, këto materiale.

SHOKU ENVER HOXHA: Ti mundet nuk i ke dhënë me iniciativën tënde, po nën hundën tënde kanë kaluar ato dokumente.

SHOKU KADRI HAZBIU: Që mundet të jenë dërguar ato me dijeninë time, nuk diskutohet, por them këtë, shoku Enver, që nuk është e mundur të mos kem pyetur ndonjë shok që këto dokumenta na i kërkon shkolla e Sigurimit sovjetik, prandaj t’ia dërgojmë apo jo, sepse tekstin e platformës…

SHOKU ENVER HOXHA: Po si është e mundur qoftë unë, qoftë Hysniu të të përgjigjeshim që t’ua dërgoje këto sovjetikëve, kur ne në këto kushte juve që t’ua dërgonit këto materiale sovjetikëve? Ne kur u kthye Liri Belishova nga Pekini dhe nga Moska, ti e di mirë që e vumë atë me krahët në mur. Përsa i përket Mehmetit, në rast se ke pyetur atë, ai po, mund të të ketë folur, ndryshe nga ne të dy, s’të ka thënë asnjeri.

SHOKU KADRI HAZBIU: Në 1960-ën?

SHOKU ENVER HOXHA: Po, po, në 1960-ën. Po ja qoftë edhe në 1959-ën. Pastaj sulmi kundër hrushovianëve nuk u zhvillue në një ditë, ta kemi të qartë këtë. Është kështu? Atëhere kush mund të ishte nga ne që të të thoshte ty t’ua jepnin sovjetikëve këto materiale kaq sekrete? Jo, jo, kjo është jashtë çdo logjike, Kadri.

SHOKU HEKURAN ISAI: Shoku Enver, të gjithë këto kërkesa lidhen me Jugosllavët. Sovjetikët me jugosllavët në atë kohë putheshin me njëri-tjetrin. Këtë Hrushovi e ka deklaruar botërisht, haptazi.

SHOKU KADRI HAZBIU: O shoku Hekuran, këtu duhet kuptuar një gjë, që në secilin nga këta sektorë në Sigurim, kishte një ose dy këshilltarë rusë, të cilët merreshin për ditë me këto probleme. Edhe për ndjekjen edhe për përpunimin e materialeve, se kështu kanë qenë marrëdhëniet me ta në atë kohë, kështu i kishin ndërtuar në këto marrëdhënie atëhere.

SHOKU HEKURAN ISAI: E ke parë ti këtë shkresë atje që ka dërguar Llambi Peçini në emrin tënd?

SHOKU KADRI HAZBIU: Këtë nuk e mbaj mend që nga ajo kohë.

SHOKU HEKURAN ISAI: Po ja logjika ta do që ai duhet të të ketë kërkuar leje, se duheshin për Shkollën e Sigurimit këto pesë relacione që bënin fjalë për veprimtarinë armiqësore të elementëve antiparti. Këto janë kopjet e pesë relacioneve, më fal, ja po ta them unë këtë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po ja, të ta them që të mos humbasim kohë prapë, po çmendon ti, se unë ua kam dhënë këto sovjetikëve për informacion? Kështu mendon ti, shoku Hekuran?

SHOKU HEKURAN ISAI: Jo, nuk mendoj, ashtu Kadri.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo, jo, dëgjo, Kadri. Ato dokumenta nuk duheshin të dërgoheshin në Bashkimin Sovjetik, sepse edhe në kuadrin e informacionit, hyn kjo praktikë.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Posi, ato hyjnë në informacion.

SHOKU ENVER HOXHA: Domethënë ato i kanë shkuar KGB-së.

SHOKU KADRI HAZBIU: Kjo u vente tamam në bazë të marrëdhënieve që kishim me sovjetikët.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo, jo, në bazë të marrëdhënieve.

SHOKU KADRI HAZBIU: Ky është gabim, unë e kuptoj.

SHOKU HEKURAN ISAI: Këto pesë relacionet, më fal një minutë, shoku Kadri.

SHOKU RAMIZ ALIA: Shiko, Kadri, këto janë bërë kështu dhe tip o ngul këmbë se nuk i ke dhënë me qëllim. Kjo është e qartë për ne, po këtu është edhe çështja tjetër, KGB-ja mund t’i ketë përdorur dhe i ka përdorur këto dokumente kundër Partisë sonë, pavarësisht se në ç’rrugë e për ç’qëllime shkuan. Fakti është që këto u shkuan sovjetikëve, pa i kanë përdorur apo nuk i kanë përdorur ata, është tjetër çështje. Mundësitë janë të gjitha që t’i kenë përdorur.

SHOKU KADRI HAZBIU: Mundet t’i kenë përdorur.

SHOKU RAMIZ ALIA: Këtë veprim, si e konsideron ti Kadri?

SHOKU KADRI HAZBIU: Nga ana ime këtë veprim nuk e konsideroj të rregullt, të drejtë, po ama edhe për atë kohë, të lutem, shoku Ramiz, këtë praktikë kisha unë me sovjetikët. Ç’t’ju them tani?

SHOKU RAMIZ ALIA: Dakord, po kjo praktikë veç është shumë e gabuar.

SHOKU KADRI HAZBIU: Të gabuar, të gabuar e kam konsideruar edhe unë.

SHOKU ENVER HOXHA: Deri sa është e gabuar, atëhere pse nuk lajmërove Komitetin Qendror qysh në vitin 1959, që këtë praktikë e konsideroje të gabuar, ta bëje të paktën në vitin 1960, kur ne u futëm në luftë me sovjetikët, ose fundja në 1961-in, në 1963-in, në 1965-ën, po e le deri në 1975-ën? Pse nuk e bëre më parë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Ajo është me dokumente.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po ti ke dokumente në dosje.

SHOKU ENVER HOXHA: Po pse nuk e bëre?

SHOKU KADRI HAZBIU: Po ku ta di unë, shoku Enver?

SHOKU ENVER HOXHA: Ku ta di unë thua ti, po duhet ta dish, se nuk mund ta di unë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po domosdo që duhet ta dija unë. Nuk e kam menduar që s’i kam thënë Komitetit Qendror. Tani ç’të them tjetër?

SHOKU RAMIZ ALIA: Nuk është mungesë e madhe vigjilence kjo, shoku Kadri, nga ana jote? Se ti, pas vitit 1960 që ne u prishëm me sovjetikët, u ke dhënë atyre gjithë këto dokumente dhe këtë ti e di mirë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Nuk është pas vitit 1960.

SHOKU RAMIZ ALIA: Para vitit 1960-të, kurse pas 1960-ës ndodhi ajo situatë që dimë me sovjetikët. Atëhere si nuk u kujtove ti që të thoshe; ore, pa dale një çikë, se unë u kam dhënë atyre të tëra emrat e elementëve antiparti. U kam dhënë gjithashtu të tëra emrat e elementët që i kemi në përpunim.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po pse, më fal shoku Ramiz, se përveç këtyre, ata duhet të kenë shumë hollësira të tjera në bazë të praktikës që kishim.

SHOKU ENVER HOXHA: Supozojmë, se këtë nuk duam ta dimë ne, dhe për atë praktikë që kemi vendosur jeni fajtor.

SHOKU RAMIZ ALIA: Jo, jo, unë dua të them edhe për një arsye tjetër. Edhe sot e kësaj dite, shoku Kadri, raportet tona i shikon me satelit të tëra armiku, t’i shikon bile vend për vend. Megjithatë, ne nuk i botojmë dhe nuk i shkruajmë ato. Pse t’ua japim vetë me duart tona?

SHOKU HEKURAN ISAI: Këtu nuk është puna e një çështje praktike që kishim me sovjetikët, këtu është mungesë e plotë vigjilence nga ana juaj.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po mirë, ore, po unë, po të them që në atë kohë ashtu ishte. Mirë, gabim e kemi pasur.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Materialet për të cilat po diskutojmë janë tepër sekret, ato nuk i dinë bile as anëtarët e Byrosë Politike.

SHOKU ENVER HOXHA: Nuk i dinë as ata.

SHOKU KADRI HAZBIU: Ore, po pse t’ia jepja unë, shoku Adil, është tjetër punë letra e Llambit, po platformën ne e kemi bërë bashkë me ta.

SHOKU ENVER HOXHA: S’ka rëndësi ajo, Kadri.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Po kështu ti ia jep zyrtarisht, në këtë mënyrë shkelet një normë nga ana juaj.

SHOKU KADRI HAZBIU: Dakord, dakord, po ai i kërkon në bazë të shkollës që hyjnë në planin e përbashkët, shkelja pastaj është tjetër punë.

SHOKU ENVER HOXHA: Është një punë me rëndësi kjo. Tjetër punë që u bëje lëshime të tjera atyre, po këtë dokument, për të cilin Byroja Politike ka tërhequr vëmendjen se është tepër sekret, pse ua ke dhënë ti?

SHOKU KADRI HAZBIU: Për shkollën ajo nuk është sekret.

SHOKU ENVER HOXHA: Në shkollë përmbajtjen e saj ta mësonin studentët tanë kur të ktheheshin këtu.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po tani kështu e kam gjykuar unë në atë kohë.

SHOKU ENVER HOXHA: Kështu e ke gjykuar ti, po si mendon, e ke gjykuar drejt apo gabim?

SHOKU KADRI HAZBIU: Gabim e kam gjykuar.

SHOKU ENVER HOXHA: Po mirë, ç’konsekuenca ka ky gabim nga ana jote?

SHOKU KADRI HAZBIU: Konsekuencat ç’të them unë tani, këto janë bërë, janë në dëm të Partisë.

SHOKU ENVER HOXHA: Po një dëm shumë i madh, ama.

SHOKU KADRI HAZBIU: Vetëm një gjë dua të them, shoku Enver, nuk dua të shfajësohem për këto, po është e pamundur që të mos u kem marrë ndonjë miratim shokëve, të mos kisha pyetur si të veproja, se këto materiale sovjetikët po na i kërkojnë për shkollën, t’ua dërgojmë apo jo? Sidoqoftë përgjegjësia më mbetet mua, se unë kam qenë titullar atje në atë kohë.

SHOKU ENVER HOXHA: Po mirë, ku mendon ti të kërkojmë, se mos ka ndonjë dokument?

SHOKU KADRI HAZBIU: Po ç’të them unë tani, shoku Enver, që në 1960-të ku mbahen mend.

SHOKU ENVER HOXHA: Për një gjë të tillë me kaq rëndësi të kufizohesh të marrësh një miratim verbal?

SHOKU KADRI HAZBIU: Po ne kështu kemi vepruar, shoku Enver.

SHOKU ENVER HOXHA: Kini vepruar, po kini vepruar gabim. Kështu është për të gjithë ata që kanë vepruar në këtë mënyrë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Gabim është edhe për bashkëpunëtorët e tjerë që kishim jashtë. Ata kanë ditur, shoku Enver, këto porosi kishim, kështu vepronim, mos u mbani asnjë rezervë sovjetikëve, bashkëpunoni ngushtë me ta, na është thënë.

SHOKU ENVER HOXHA: Nuk është shfajësim ky, Kadri.

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë nuk dua të shfajësohem, shoku Enver, po kështu e di unë këtë çështje.

SHOKU ENVER HOXHA: Çështja është këtu, këshilltarit ne i kërkojmë një këshillë, po jo t’i japim hetimet të tëra ç’bëhet për njërin e ç’bëhet për tjetrin. Këshilltari që kemi pasur mund t’i thoshim se një njeri, fjala vjen, pa i’a zënë emrin me gojë, na ka vrarë dhe ky ka, për shembull babën e tij anëtar partie dhe 6 fëmijë. Ç’dënim i jepni ju këtij? Për një rast të tillë konkret mund t’i kërkohet një këshillë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Nuk e kemi pasur atë metodë pune me ta ne, shoku Enver.

SHOKU ENVER HOXHA: Po t’ju jepnim ne sovjetikëve të gjitha hetimet e Liri Gegës, të atij apo të këtij, kjo nuk është e lejueshme.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po ata merrnin pjesë, shoku Enver, në hetimin e tyre, në proceset e tyre, pyesnin çfarë u tha sot hetuesi, çfarë përgjigje dha i pandehuri etj.

SHOKU RAMIZ ALIA: A jo, po t’ia tregosh kështu, është tjetër punë, shoku Kadri.

SHOKU KADRI HAZBIU: Ore, po kështu e kishim ndërtuar ne punën me këshilltarët sovjetik. Ja, këto janë për shkollën, këto janë sintezë. Ata na e kishin me hollësi në dorë gjithë punën tonë. Të paktën kështu i kishim ndërtuar marrëdhëniet me ta. Tani le të bjerë përgjegjësia mbi mua, po veç kështu është punuar.

SHOKU RAMIZ ALIA: Le të bjerë përgjegjësia mbi ty nuk është një përgjigje e drejtë nga ana jote, po na thuaj këtu si duhet ta ndjesh ti këtë përgjegjësi.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po unë e ndjej, si s’e ndjej përgjegjësinë.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po ja unë po të them, për shembull, që shoku Adil dhe unë kemi qenë anëtarë të Byrosë Politike në atë kohë dhe as unë, as Adili nuk dimë gjë nga këto çështje.

SHOKU KADRI HAZBIU: Nga cilët?

SHOKU RAMIZ ALIA: Ja nga të tëra këto që po diskutojmë, absolutisht asgjë nuk dimë. Atëhere përse t’i dinin këto sovjetikët?

SHOKU KADRI HAZBIU: Po mirë që nuk di, po ata punonin me këto gjëra, shoku Ramiz.

SHOKU RAMIZ ALIA: Jo,jo, me këtë dua të them që këto materiale janë tepër sekrete dhe është bërë mirë që janë mbajtur sekret edhe nga ne, kurse ti ua çon këto sovjetikëve. Si është kjo punë? Kjo është shumë e rëndë, shoku Kadri.

SHOKU KADRI HAZBIU: Këto janë të konsumuara, po duhet të jenë kërkuar për shkollën. Unë mendoj që për shkollën janë dërguar.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Po shkolla jonë e Sigurimit, ku mund të mësohen këto gjëra, atje kanë edhe degën e Sigurimit sovjetikët.

SHOKU ENVER HOXHA: Shkollës nuk është aspak e arsyeshme t’i jepen sekret. Pse nuk i keni dërguar ju kësaj shkolle edhe dosjet e procesit të Koçi Xoxes, të vinin kamionët sovjetik të merrnin të tëra materialet e Sigurimit të shtetit me barrë? Pse?

SHOKU KADRI HAZBIU: Këto duhet të jenë çështje që i ka trajtuar shkolla jonë këtu, shoku Enver, kurse ata na kanë kërkuar kopjet. Le t’i verifikojnë shokët këto çështje. Ka mundësi që të jetë kështu.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo, jo.

SHOKU HEKURAN ISAI: Jo, jo, janë ca kopje që i janë dërguar Komitetit Qendror.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po mirë, mo mirë, po del ajo që për shkollën janë marrë dhe përpunuar. Tani si janë përpunuar ato? Janë përpunuar në shkollë.

SHOKU HEKURAN ISAI: Ky që është bërë nga ana juaj shoku Kadri, është një gabim i madh dhe nuk është e vërtetë ajo që thoni ju se këto duheshin për shkollën.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po atëhere përse duheshin?

SHOKU HEKURAN ISAI: Ja, po ta them unë përse duheshin.

SHOKU KADRI HAZBIU: E mo thuama, mbase më kujton ndonjë gjë.

SHOKU HEKURAN ISAI: Ja po jua kujtoj unë. Këtë e tregojnë vetëm këto të fundit, pesë relacionet mbi veprimtarinë armiqësore të të gjithë elementëve antiparti që kemi pasur ne në vitin 1959. Ka pasur nga këta?

SHOKU KADRI HAZBIU: Ka pasur.

SHOKU HEKURAN ISAI: Më fal një minutë, shoku Kadri.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po kopjet e këtyre pesë relacioneve ti i ke tani.

SHOKU HEKURAN ISAI: Ja, më fal, i kam posi, u kemi bërë edhe një përmbledhje, dhe përmbledhja e tyre është kjo. Në këto pesë relacione, që i kemi edhe me numër, bëhet fjalë mbi komentet armiqësore që kanë zhvilluar në këtë kohë kundër vijës së Partisë elementët antiparti që ndodheshin në kampin e Zvërnecit në gjendje të lirë, siç janë Xhavit Qesja, Peço Fidhi, Pëllumb Dishnica, Kadri Hoxha. Më falni edhe një minutë!

SHOKU ENVER HOXHA: Po ç’i duheshin shkollës këto të dhëna?

SHOKU HEKURAN ISAI: Po ja pra, ç’i duheshin shkollës këto? Megjithatë, unë e kam fjalën këtu, shoku Enver, që në kampin e Zvërnecit, ne kishim organizuar punën agjenturiale operative, tërhiqnim nëpërmjet agjenturës komentet armiqësore që bënin armiqtë dhe këto i merrte Sigurimi. Po shkollës së Partisë ç’i duheshin këto?

SHOKU KADRI HAZBIU: Kujt shkolle të Partisë?

SHOKU RAMIZ ALIA: Jo shkollës së Partisë, po shkollës së Sigurimit Sovjetik.

SHOKU HEKURAN ISAI: PO, më fal, shkollës së Sigurimit doja të thoshja edhe unë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po tani si t’ju them unë, po dale, more shoku Hekuran, më fal tani se i thonë se këto janë bërë që nga viti 1959, prandaj nuk ka si i mbaj mend unë tani se çfarë kanë kërkuar sovjetikët, përse i kanë kërkuar dhe si i kanë kërkuar.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo, jo, pse e ka kërkuar, nuk mund ta ëndërrojmë dot, ne flasim me baza këtu.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, mo shoku Enver, unë e kam fjalën këtu, përse duhet vajtur tani te marrëdhëniet që kishim ne në atë kohë me sovjetikët? Këshilltarët sovjetikë na thoshin ne, na i jepni këto gjëra. Pastaj, duke pasur brenda këshilltarët, ata mund të na i merrnin edhe fshehurazi, po na i kërkuan zyrtarisht dhe ne: urdhëroni, u thamë dhe ua dhamë.

SHOKU ENVER HOXHA: Pse u var një këshilltar sovjetik këtu?

SHOKU KADRI HAZBIU: Nuk më kujtohet shoku Enver, se ai nuk ka qenë te ne, ka qenë specialist për tekstile.

SHOKU ENVER HOXHA: Pse u var? – po të pyes. Atëhere ju, meqenëse ekzistonin marrëdhënie kaq të mira, siç ngul këmbë ti, meqenëse jeni kaq ekzigjent dhe bujar, sa u jepni gjithë këto dokumente, pse nuk u kërkonit sqarime sovjetikëve, përse u var ky njeri te ne? Jo, duhet të jemi konsekuent. Miq, ishim, disa nga ata i kishim këshilltarë, por njeri prej tyre na u var këtu. I pyetët ju, përse u var ai? E di Moska, mund të përgjigjeshin ata. Atëhere deri sa nuk më tregon, edhe unë nuk t’i jap këto që kërkon.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po kur u var këshilltari sovjetik në Tekstile, shoku Enver, ishin mbyllur këto punë.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo, jo, nuk është çështja kur u var këshilltari, por e kam te parimi, sipas të cilit, ti thua se ishim në marrëdhënie të mira me sovjetikët. Në kushtet e këtyre marrëdhënieve, ngjet një incident, që mund të mos kish asnjë rëndësi për ta, po ju pse nuk i kërkuat llogari këshilltarit sovjetik, ta pyesnit përse u vra specialisti sovjetik në Tekstile, kur ishit kaq dorëlëshuar sa t’u jepnit sovjetikëve dokumente sekrete për Liri Gegën, për Dhora Lekën, e për shumë të tjerë? Ne nuk dimë se çfarë kemi dhënë të tjera, për këto që të thamë kemi dijeni tani për tani.

SHOKU RAMIZ ALIA: Jo, jo, nuk dihet akoma çka gjë tjetër.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, s’ka mundësi shoku Enver.

SHOKU ENVER HOXHA: Nuk dihet se çfarë janë dhënë të tjera nga ana juaj.

SHOKU KADRI HAZBIU: Ka mundësi, shoku Enver, por këto janë dhënë në bazë të asaj që thashë, mbi marrëdhëniet që kishim ndërtuar. Të jesh i sigurt se ky këshilltar edhe në Kartotekë mund të ketë vajtur, se ka qenë specialist por Kartotekën. Prandaj ai mund të vinte atje dhe ta merrte vetë listën e bashkëpunëtorëve. Ne kemi pasur këshilltarë për çdo degë të Zbulimit jashtë, tërë ditën ata me këtë punë merreshin.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po, mirë mo shoku Kadri, ta lëmë atë se çfarë është bërë deri më kohën që kishim marrëdhënie me sovjetikët, po unë nuk kuptoj qëndrimin tuaj, pas vitit 1960, kur filluam një luftë të egër kundër sovjetikëve, që edhe ata luftonin kundër nesh për të na shkatërruar, ditën dhe natën. Ju si organ i Sigurimit të Shtetit, pyes për këtë se ti në atë kohë ishe ministër i Punëve të Brendshme, çfarë bërë për t’ju kundërvënë kësaj lufte të egër që na bënin këta armiq, duke parë e reflektuar ashtu siç po bëjmë sot për Mehmet Shehun.

Ai na ka luftuar, prandaj tani themi: Pa dale të shikojmë një çikë se çfarë na ka bërë ky armik! Po ti e bërë këtë punë? – the gjë, more, ç’kemi bërë ne me sovjetikët deri në vitin 1960? Ne u kemi dhënë gjithë këto lista dhe atëhere këto çështje i kishim edhe më të freskëta se tani në kujtesën tonë, prandaj më lehtë do të gjenim se çfarë u kishim dhënë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Një minutë mo shoku Ramiz.

SHOKU RAMIZ ALIA: Jo një minut, po e kam çështjen edhe një çikë tek ty, Kadri, këtu nuk është vetëm fjala që u bënë këto veprime të palejueshme, por duam të dimë edhe si e shikon ti tani këto, janë bërë në rregull, apo janë bërë gabim! Në rast se mendon se janë bërë gabim, duhet të na sqarosh, pse ta bënit gabim, sidomos pasi nuk ju bënë problem këto, pas 1960-ës, Komitetit Qendror të Partisë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, pas 1960-ës, për shembull, dokumente mbase nuk kemi bërë, por revizionuam tërë agjenturën që kishim jashtë, që rusët na e dinin. Për ata që dinin, muarrëm masa, ca nga të cilat janë të shkruara dhe ca të pashkruara, u ndërruam me këtë rast agjentëve tanë monedhën e lidhjes, u ndërruam pseudonimet për të shpëtuar ata që kishim jashtë, që rusët gjithashtu i njihnin.

SHOKU ENVER HOXHA: Dhe të gjithë këta njerëz, prapë mbetën në vend.

SHOKU KADRI HAZBIU: Drejt shoku Enver, po e kisha fjalën te, jo që thotë shoku Ramiz, që çfarë bëmë ne pas vitit 1960. Bashkëpunëtorët tanë, në bazë të marrëdhënieve që kishim, ua kanë dhënë këto materiale rusëve, e kemi nxjerrë ne listën për ta.

SHOKU SIMON STEFANI: Jo, shoku Kadri, pse nuk na përgjigjesh  se çfarë keni bërë ju pas vitit 1960? Pse nuk e keni informuar Komitetin Qendror, duke thënë: more shokë të dashur, gjatë kësaj periudhe, ne u kemi dhënë sovjetikëve këto, këto e këto materiale, po këtë s’e keni bërë as më 1975-ën, as deri tani.

Ju e dini mirë se u janë lëvizur tërë këta kuadro, shumë prej të cilëve janë ngritur në përgjegjësi dhe ju e dini këtë, se janë kuadro të Ushtrisë. Atëhere, pse nuk keni ardhur të thonit në Komitetin Qendror, që ne ua kemi dhënë këto materiale sovjetikëve, që udhëheqja e Partisë të dinte se si ta ndërtonte punën, të merrte masa për ta ndrequr sa më parë gjendjen e rëndë të krijuar aty nga ana juaj?

SHOKU KADRI HAZBIU: Një minutë tani, unë e kisha fjalën se çfarë kemi bërë ne, pastaj do të përgjigjem.

SHOKU SIMON STEFANI: Po ja, dakord, kjo është kërkesa jonë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Për ato ç’kishim me rusët, unë di që e kemi nxjerrë evidencën se cilët kanë qenë bashkëpunëtorët tanë dhe e kemi sjellë këtu, megjithëse ekzakt nuk e di kohën kur e kemi bërë këtë në vitin 1975, apo më përpara, por kam mendimin  që është më përpara atij viti.

SHOKU ENVER HOXHA: Mehmet Shehu i ka vënë këtë njerëz në vendet ku ka dashur. Atë që bëre ti, që ia ke thënë Hysniut, Mehmet Shehu ka marrë këtej dhe ka çuar andej dhe në fund ka dhënë konkluzionin se “mund të mos jenë agjent të sovjetikëve”, këta njerëz, si jua ka zbutur juve këtë çështje dhe këta element i ka vënë shefa Shtabi, drejtorë shkollash etj. Dhe ç’u bë në këtë mes? S’u bë asgjë.

SHOKU KADRI HAZBIU: S’u bë gjë, po, me sa më kujtohet, ne e kemi bërë prezent këtë çështje, që kjo është gjendja, këto kanë qenë bashkëpunëtorët tanë, për të cilët ishin në dijeni rusët.

SHOKU ENVER HOXHA: Po kjo nuk ekziston, përveçse në vitin 1975.

SHOKU KADRI HAZBIU: Mirë, le të përgjigjem unë, shoku Enver, po jam i bindur se ka shokë në Ministrinë e Punëve të Brendshme dhe mund të pyeten për këtë çështje. Ne kemi bërë disa herë verifikimet, duke thirrur herë njërin dhe herë tjetrin nga këta, për të nxjerrë evidencën, se cilët ishin pikërisht këta element që ishin vënë nga ne për të bashkëpunuar me sovjetikët dhe i kemi identifikuar cilët janë, pa se si ka rrjedhur informacioni i vitit 1975, nuk jam në gjendje të flas.

SHOKU HEKURAN ISAI: Po edhe studimi i vitit 1975, është bërë nga Mehmet Kondoja.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po mirë, kështu ka qenë çështja me sa më kujtohet mua për këtë.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po ashtu, në vitin 1975 materiali është bërë nga Mehmet Kondoja, Mehmet Çaka dhe një farë Koli Shuke.

SHOKU ENVER HOXHA: Po, në 1975-ën, ja ku e kam unë këtu këtë material, që është përgatitur nga Koli Shukja dhe Mehmet Kondoja.

SHOKU KADRI HAZBIU: Mirë, mirë, po ua kemi kërkuar ne atyre këtë material ta bënim. Mua më kujtohet që ne i kemi mbledhur të gjithë këta shokë në Ministri dhe u kemi kërkuar të kujtojnë ç’mbajnë mënd dhe t’i shkruajnë të gjitha. Jemi përpjekur kështu që të bëjmë listën. Para kësaj kohe shoku Ramiz, janë bërë disa veprime për të arritur në konkluzionet që u bënë në vitin 1975, nuk është se ne u kujtuam vetëm atë vit për këtë çështje, me sa di unë.

Këtë kështu e kemi gjykuar. Por këto sot, të them të drejtën, sikur të më thuash që këtu është interesuar Komiteti Qendror për këtë, do të thosha se ne ua kemi hapur defterët sovjetikëve. E drejta kështu është vepruar me ta deri në vitin 1959. Për këtë le të bjerë çfarëdo përgjegjësie mbi mua, por ama rusëve nuk u kemi mbajtur asgjë të fshehtë, sa kohë që ishin këtu, me përjashtim të vitit 1959, pse në këtë kohë filluam të përmbahemi.

SHOKU ENVER HOXHA: Megjithatë, edhe atë here prapë u janë dhënë.

SHOKU HEKURAN ISAI: Më 24 dhjetor bile të vitit 1959.

SHOKU ENVER HOXHA: Po, ashtu është, këto u janë dhënë deri më 24 dhjetor 1959.

SHOKU KADRI HAZBIU: Në qoftë se kjo rëndon në shpinën time, shoku Enver, mirë, unë këtë nuk e di, po deri atëhere ne ua kemi dhënë të gjitha ç’kemi pasur dhe këtu bie përgjegjësia ime.

SHOKU ENVER HOXHA: S’besoj, deri sa ti thua që ua kemi dhënë, sepse kështu e kemi gjetur, kështu ka qenë, kështu duhesh t’u jepnim çdo gjë, do të thotë se është bërë me pëlqimin tënd.

SHOKU KADRI HAZBIU: Ka mundësi të jetë bërë kështu, shoku Enver, për këtë nuk jam në gjendje të flas ekzakt, por ama e di që atyre se u jepeshin materiale për shkollën. Ata na kërkonin përgjithësime, kërkonin njërën dhe tjetrën çështje, për të mësuar kuadrot tona që dërgonim të mësonin në shkollat e tyre dhe, në bazë të këtyre kërkimeve, ua kemi dhënë, kurse Platformën e Sigurimit të Shtetit, ata e kishin për ditë në dorë, ne ndoshta u’a dhamë dhe zyrtarisht, po kështu kemi pas menduar për atë.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo, jo, ata vetë mundet edhe ta kenë fotografuar atë, po neve ju akuzojmë juve pse ua keni dhënë zyrtarisht?!

SHOKU KADRI HAZBIU: Dakord, dakord, se ashtu i kemi gjykuar atë, si materiale që u dhamë për shkollën.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo, nuk kishte arsye pse t’u duheshin dokumente për shkollën.

SHOKU KADRI HAZBIU: Kështu kemi gjykuar, shoku Enver.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Po vetë ata, mund të kenë fotografuar shumë materiale.

SHOKU KADRI HAZBIU: Çfarë kanë dashur, kanë barë ata tek ne.

SHOKU RAMIZ ALIA: Ata kanë hyrë edhe në arkivin e Ministrisë së Punëve të Brendshme.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po, edhe në arkiv kanë hyrë.

SHOKU HEKURAN ISAI: Edhe në kartotekë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po edhe në arkiva edhe në kartotekë, çdo gjë kanë ditur ata. Edhe për agjenturën që kemi patur ne kundër Jugosllavisë kanë ditur, se Kundërspiunazhi ka patur tre këshilltarë.

SHOKU ADRIL ÇARÇANI: Mirë, ore, po pse t’ua jepnim këto gjëra dhe zyrtarisht? Ç’i duheshin Shkollës së Sigurimit Sovjetik, proceset tona hetimore?

SHOKU SIMON STEFANI: Dhe jo shkollës sonë, po shkollës tyre atje në Bashkimin Sovjetik.

SHOKU KADRI HAZBIU: Të lutem shumë, po në atë kohë kursantët tanë vazhdonin në atë shkollë.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Pesë veta ishin ata.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo ore, nuk ishin pesë veta, ata ishin një katedër e tërë.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Po sa ishin, ja dhe një katedër e tërë të ishin, 10-15 veta gjithsej.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po ata donin t’ua mësonim ndryshimet që bënim ne këtu, si është kjo procedurë, si është ajo, si e kishim bërë ne, etj.

SHOKU ENVER HOXHA: Kishin vajtur për të mësuar Axhem Abazi me Halim Zanon e me disa të tjerë në atë kohë atje.

SHOKU KADRI HAZBIU: Ç’të them unë, përgjegjësia është e imja në këtë çështje.

SHOKU ENVER HOXHA: Tani, si konkluzion, ç’thua ti?

SHOKU KADRI HAZBIU: Shoku Enver, përgjegjësia bie mbi mua për këtë çështje, siç thatë edhe ju. Përsa i përket autokritikës unë kërkova lejen tuaj që ta bëja përpara Byrosë Politike, kurse ju më thatë se nuk kish nevojë ta bëja.

SHOKU ENVER HOXHA: PO, ashtu të thashë, s’ka nevojë të bësh autokritikë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Edhe unë në mënyrë të koncentruar kam dhënë atje mendimet e mia, si e ndjej përgjegjësinë për të gjithë këtë punë armiqësore që është zhvilluar, jo vetëm si anëtar partie dhe i Plenumit të Komitetit Qendror. Ky është konkluzion që kam nxjerrë unë dhe kam mundësi t’i them të tëra ato që kisha shkruar se shënimet i kam ruajtur. Po kjo s’ka ndonjë rëndësi.

SHOKU ENVER HOXHA: Kije atë autokritikë se, natyrisht, çështjen tënde ne do ta shtrojmë në Byronë Politike, po mund të të them se ajo nuk vlente asgjë, ishte shumë e përgjithshme.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po, po dakord, po desha të them këtë, shoku Enver, që nuk desha t’jua lija juve atë, vetëm ju thashë se si e gjykoja unë këtë çështje.

SHOKU ENVER HOXHA: Autokritika po të jepej, do t’i lihej Komitetit Qendror, se vihet në arkiva, po të thashë të mos e lije, po të thelloheshe në këto çështje, se janë shumë të mëdha, shumë delikate, prandaj duhej të reflektojë më thellë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po nga ç’anë ta thelloj, shoku Enver?

SHOKU ENVER HOXHA: Çështja është që në Ministrinë e Punëve të Brendshme janë bërë gabime të rënda. Kryesori që drejtonte atje ka qenë në fillim Mehmet Shehu, po pas atij vije ti. Tani ti ke lejuar që në këtë Ministri të veprojnë element armiq dhe bile në grup të madh dhe në kyçet e këtij organi. Megjithatë, për gjithë kohën e punës që ke bërë atje, ti nuk ke nuhatur gjë, nuk ke qenë vigjilent në veprimet e tyre, në kontaktet e tyre, nuk ke qenë i rreptë në kërkesën e llogarisë për çështjet vendimtare, për çështjet kryesore e kam fjalën.

Për gabimet kryesore që janë vërtetuar atje, siç është dërgimi i rezidentëve në Bashkimin Sovjetik, dhënia e rezidenturës dhe e bashkëpunëtorëve tanë në duart e KGB-së (pavarësisht se këta në formë i janë dërguar shkollës, KGB-së ato i kanë shkuar, janë marrë prej saj dhe jeni plotësisht të sigurt që sovjetikët i kanë përdorur për qëllimet e tyre dhe jo për të mësuar djemtë tanë, se ato që thuheshin nga këshilltarët ishin llafe), për këtë ti duhet të jesh i ndërgjegjshëm, se ke faj të madh, pavarësisht se nuk i ke bërë me ndërgjegje.

Këshilltarë ne, ashtu si në Ministrinë e Punëve të Brendshme, kemi pasur edhe në ministritë e tjera. Miqësi me sovjetikët kemi pasur dhe e vërteta është që nga ana jonë kemi qenë të sinqertë me ta. Miqësi kishim vërtetë me sovjetikët, por deri në një farë shkalle duhej të flisnim me ta, se ne nuk mund të gjejmë në Komitetin Qendror asnjë dokument dhe këtë mund ta shikojmë, që t’ju kemi porositur juve t’u jepnit këshilltarëve sovjetik të gjithë dokumentet që kishit atje.

SHOKU ENVER HOXHA: Një dokument i tillë në arkivat e Komitetit Qendror, sipas të cilit të porositeshit ju që t’u jepnit sovjetikëve të tilla materiale. Ne mund të kërkojmë, po të jesh i bindur, se nuk do të gjendet. Në qoftë se ka gjë në aparatin e Këshillit të Ministrave, nuk e di, se Mehmet Shehu kish mundësi të firmoste ndonjë dokument në emër të qeverisë. Edhe kur nuk ka qenë kryeministër, po zëvendëskryeministër, pa dijeninë time, ai mund ta ketë bërë një gjë të tillë, po mendoj se as në qeveri nuk ka dokument të tilla, nga sa jam unë në dijeni.

Punë të tilla bënte me telegramet që ka shkruar, sikur Ministri i Brendshëm gjerman ose ai polak, nuk na pranonte studentët tanë, pa u dërguar ne agjenturat, që ju, ua keni dërguar dhe fakt është që në bazë të të dhënave që keni dërguar ju, polakët na rekrutuan gjithë inxhinierët, që ndoqën studimet atje dhe ne i zbuluam. Të njëjtën gjë ka bërë edhe sovjetiku, bile këta kanë vepruar me luhare, po kështu bullgari etj. Prandaj këto ishin dy drejtimet shumë të rrezikshme, Ushtria dhe Ministria e Punëve të Brendshme, që duhej pasur shumë kujdes, për ruajtjen e sekreteve.

Njerëzit që të kanë rrethuar ty në Ministrinë e Punëve të Brendshme, kanë qenë armiq, agjentë të fuqive të huaja, të cilët i manovronte si donte Mehmet Shehu, me anë të taktikave të tij të studiuara me kujdes. Këta i kish marrë si në lidhje dhe vepronte me ta. Mehmet Shehu rrallë mund të ketë rekrutuar ndonjë agjent vetë dhe nuk kish arsye pse ta rekrutonte, veç kësaj, ai nuk donte të komprometohej personalisht me një punë të tillë, se e kanë bërë të tjerët këtë punë.

Ju e keni marrë kallëp çështjen e miqësisë dhe kontaktet me sovjetikët, në mënyrë të veçantë ju të Ministrisë së Punëve të Brendshme e të Ministrisë së Mbrojtjes. Për këtë duhet të jemi të ndërgjegjshëm, se e keni kuptuar shumë gabim, për arsye se agjenti kryesor ishte në Ministrinë e Punëve të Brendshme, më vonë ai shkoi në Ministrinë e Mbrojtjes, ku edhe atje mori në dorë gjithë agjenturën.

SHOKU RAMIZ ALIA: Edhe kur ishte kryeministër, ai i kishte në vartësi të dyja këto dikastere.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Ai i kishte në lidhje, posi.

SHOKU ENVER HOXHA: Ai i kishte në lidhje. Ca kohë i ka pasur në lidhje edhe Beqir Balluku, si zëvendëskryeministër, Beqiri ka qenë gjithashtu ndërlidhësi i Ministrisë së Punëve të Brendshme, duke qenë në të njëjtën kohë edhe Ministër i Mbrojtjes.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po, atëhere edhe Ministrinë e Punëve të Brendshme, ai e kishte në varësi.

SHOKU ENVER HOXHA: Domethënë në gjithë këtë veprimtari të paktën, po ta them sinqerisht të paktën, ti nuk ke qenë i azhurnuar, nuk ke pasur vigjilencën në nivelin e detyrës dhe nuk ke konceptuar dhe interpretuar si duhet direktivat dhe vendimet e Partisë.

Ti ke një të kaluar të mirë, luftarake, ke qenë besnik për Partinë, po jam i bindur se në Ministrinë e Punëve të Brendshme, ka punuar për keq familjariteti dhe ka pasur një familjaritet të sëmurë me ata persona, që kanë qenë agjentë dhe ty ta kanë hedhur. Ata kanë përfituar nga këto dobësi të tuat dhe ta kanë futur, duke t’i kaluar si të vërteta, të gjitha ato të kanë bërë si budalla.

Ka rëndësi tani që ne t’i sqarojmë mirë e një nga një këto punë, se pa i sqaruar, krijohet rrezik për Partinë, për të gjithë ato suksese që kemi arritur, po ka rrezik edhe për ty, se ti sot dëshpërohesh, kurse ne nuk duam që të dëshpërohesh, vetëm e ke për detyrë që t’i japësh një ndihmë më të madhe Partisë, që ne të orientohemi më mirë në këto punë, që mund të na dalin edhe ndryshe, se mund të na dalin gjëra të tjera, siç mund edhe të mos dalin të tjera.

Që ti ke bërë fjalë me mua, me Hysninë, me Mehmetin, me Beqirin, kjo nuk mund të mohohet. Por unë gjatë praktikës së punës sime kam bërë një të mirë, kam mbajtur çdo ditë ditar, siç e thashë edhe më përpara, që janë njëlloj si librat e tjera të miat, që janë botuar, veçse ky është ditar i brendshëm i imi.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po, po, është i brendshëm, nuk është botuar asgjë nga ky ditar.

SHOKU ENVER HOXHA: Nuk është si ditar i jashtëm, që edhe ky mund të dalë në disa vëllime. Në këtë ditar unë kam shkruar çdo  ditë, jo vetëm që kam folur me njërin, apo me tjetrin shok, por kam shkruar edhe ç’kam folur e ç’kam bërë. Tani, kur hedh sytë nëpër këto ditarë, shoh që kam shënuar në to bile edhe çështje në detaje si, fjala vjen në një vend kam shënuar, që më erdhi Kadriu në shtëpi dhe më foli për punën armiqësore të Beqir Ballukut dhe vazhdoj, që nuk i mjaftojnë këto halle Kadriut, po tani i del edhe sëmundja e gruas, po do ta shpëtojmë edhe atë, do ta dërgojmë të shërohet.

Kur po luftonim me Beqir Ballukun, më doli një gjë e vogël në Durrës, ku përnjëherë thirra Hysninë dhe e porosita të nisej te Shefqet Peçi, e ta pyeste si qëndronte kjo punë. Ja pra edhe një gjë të vogël e kam shkruar. Kjo pra nuk ekziston as për Hysninë, siç e thotë ai vetë në letër, as për mua.

Natyrisht ne nuk do t’i bëjmë të tëra çështjet me shkrim, me letra. Unë mendoj se në këtë drejtimit, shoku Kadri, duhet të thellohesh dhe që ta plotësosh më mirë diskutimin tënd, arsyetimet, që do të japësh duhet të jenë të bazuara. Prandaj merr mundimin dhe shko te Hekurani, i kërko këtij çfarë të duhet të shohësh nga dokumentet, që kanë dalë në këtë ose në atë datë, se kjo punë mund të të ndihmojë ty, po mund të na ndihmojë edhe ne.

Ne nuk mund të themi në asnjë mënyrë që të gjithë punëtorët e Sigurimit, që kanë mbaruar shkollën në Moskë, janë agjentë të sovjetikëve, po e drejtë është që të kemi një rezervë vigjilenca në drejtim të tyre, ta lemë secilin nga këta të punojë, por jo në atë vend, ku ka mundësira të mëdha të dëmtojë.

SHOKU RAMIZ ALIA: Është kështu si thoni ju, shoku Enver. Domethënë Kadriu duhet të reflektojë, t’i kuptojë mirë të gjitha çështjet edhe për faktin që në Ministrinë e Punëve të Brendshme, janë bërë shumë veprime të gabuara. Siç u tha këtu, Kadriu ka qenë i rrethuar në punën e tij nga elementët armiq, si: Feçor Shehu, Mihallaq Ziçishti, Zoi Themeli etj., përveç ç’mund të ketë pasur të tjerë të tillë, që kanë qenë drejtorët e kryetarë degësh. Të gjithë këta kanë bërë një punë armiqësore të egër kundër Partisë, nën drejtimin e Mehmet Shehut, që Kadriut i’a kanë hedhur.

Ata kanë përfituar nga dobësitë e të metat e Kadriut dhe ky është një fakt i pa kundërshtueshëm. Në këtë drejtim ka pasur dhe ka shumë pakujdesi nga ana jote, Kadri, shumë mungesë vigjilence, prandaj të bie barra që ta gjesh burimin e saj dhe si e qysh ta kuptosh këtë çështje.

Është e qartë për ne që sovjetikët kanë punuar me këta njerëz, që kanë studiuar në Bashkimin Sovjetik, me civilë dhe me ushtarakë. Fakt është që gjatë kohës nga viti 1960 e këtej, kemi zbuluar grupe të ndryshme armiqsh, siç ishte grupi i polakëve, siç qenë disa të lidhur me sovjetikët dhe jo vetëm me gratë sovjetike, Kadri. Ka pasur pra disa që kanë qenë implikuar nga agjentët sovjetik. Neve na janë arratisur në këtë kohë djali i Koço Gjeçit, vëllai i Nako Spirut, e ca të tjerë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Në Çeki.

SHOKU RAMIZ ALIA: Në Çeki, po vëllanë e Nako Spiros, ua kishim dhënë ne atyre.

SHOKU ENVER HOXHA: Po, po.

SHOKU RAMIZ ALIA: Domethënë ua kishim dhënë si element të dyshimtë, çekët punuan me të dhe e bënë për vete. Në qoftë se flitet, për shembull, për raportin e Dhora Lekës, shoku Kadri është këtu, unë mbase i kam akoma vetë nuk ua kam dorëzuar punonjësve të arkivit gjithë ato raporte, për disa shkrimtarë që kishin diçka jo të mirë, që m’i ka dërguar mua vetë shoku Kadri, duke filluar që nga Llazar Siliqi, Kol Jakova, Dritëro Agolli etj., që me siguri të tëra këto gjëra, për ta kanë dalë nga Dhora Leka.

Dhe unë tani po e marr vesh që të gjitha këto kanë dalë nga procesi i Dhora Lekës, që tregonte se këto kuadro kishin nga një defekt. Ja për shembull, një rast konkret: kur na është thënë neve për ta, kemi vepruar, jemi munduar t’i mbajmë pranë këta shkrimtarë, jemi munduar t’i shpëtojmë dhe në fakt, i kemi shpëtuar. Megjithatë, ka pasur edhe nga ata që, me gjithë përpjekjet e Partisë, nuk kanë shpëtuar, siç ka qenë Vehbi Skënderi, a si e quajnë një poet tjetër.

SHOKU ENVER HOXHA: Unë nga pjesa ime asnjë nuk njoh nga ata, në kuptimin që të më ketë ardhur refleksi deri edhe te zëvendës shefi i Shtabit. Unë njoh disa të vjetër nga këta, si Halim Ramohito, komandantin e Artilerisë, Todi Naçon, Muhamet Prodanin me shokë, se të tjerët nuk i njoh.

SHOKU RAMIZ ALIA: Prandaj më duket që në këtë drejtim, duhet të reflektojë mirë Kadriu mbi dobësitë e tij, mbi të metat dhe mungesën e vigjilencës. Me këtë rast dëshiroj të them këtu edhe një gjë, Kadriu duhet të reflektojë vetë, se mos ka patur edhe ndonjë çikë vetëkënaqësi, për punën e bërë në Ministrinë e Punëve të Brendshme.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo vetëm Kadriu, po kemi pasur edhe ne vetëkënaqësi, se kishim besim te ai dhe thoshim: punon Kadriu dhe e kishim mendjen të fjetur nga kjo anë, kurse Kadriu, e pakta që mund të them, ka fjetur atje.

SHOKU RAMIZ ALIA: E fundit që kam për të vënë në dukje, është se këto çështje mund t’i ndajmë, si të thuash, në tri etapa. E para, puna armiqësore që është bërë në Ministrinë e Punëve të Brendshme, deri në vitin 1960, pastaj pas vitit 1960, që për mendimin tim Kadriu duhet të reagonte, në mënyrën që u tha, po kemi edhe etapën e sotshme.

Ja, po na dalin tani këto dokumente, që u lexuan këtu. Pyes: cili është qëndrimi i Kadriut ndaj tyre? Si i vlerëson ai këto, domethënë si e vlerëson ai këtë punë të keqe, që është bere në Ministrinë e Punëve të Brendshme? Ku i sheh ai gabimet e veta?

SHOKU HEKURAN ISAI: Këtu pra nuk ka raporte të tilla nga ana e Ministrisë së Punëve të Brendshme, që Partia të shikojë se, pavarësisht cili është e cilin s’është, po nxjerr veshët fjala vjen një grup. Po të marrësh atë që thatë edhe ju, shoku Enver, që të gjitha grupet, janë zbuluar nga lart, nga Partia, kurse Ministria e Punëve të Brendshme, më vonë ka bërë vetëm arrestimet, Hetimet, ka ndjekur gjykimin e armiqve etj., ky është një mësim për ne, që duhet ta kemi mirë parasysh në të ardhmen.

SHOKU ENVER HOXHA: Adil Çarçani gjen tani një dokument që, duke u bazuar në përmbajtjen e tij, i thosh Mehmet Shehut, se duhej të arrestohej Lipe Nashja, të futej në burg. Po, sikur ta lëmë edhe një herë, i tha Mehmeti. Shiko se çfarë bënte Mehmet Shehu, pengonte që të vepronin shokët.

SHOKU HEKURAN ISAI: Ky qëndrim i shokut Kadri, ka sjellë shumë rreziqe, prandaj ai duhet të jetë shumë i ndërgjegjshëm për këto qëndrime. Ne shpenzojmë tani sasira të mëdha të hollash përjashta, po në fakt nuk kemi zbulim dhe për këtë problem me shumë rëndësi, kam biseduar me shokët.

SHOKU ENVER HOXHA: Ashtu është, sot ne nuk kemi Zbulim, është zhdukur Zbulimi ynë.

SHOKU HEKURAN ISAI: S’kemi Zbulim, sepse Feçor Shehu, duke qenë agjent i Mehmet Shehut, duhet t’ua ketë dhënë padronëve të tij agjenturën tonë. Këtë gjë e di më mirë shoku Kadri. Prandaj t’a rindërtosh tani agjenturën e jashtme, është një punë që kërkon kohë dhe një punë mjaft intensive. Është një dëm kolosal ky që i është shkaktuar, Zbulimit tonë.

SHOKU ENVER HOXHA: Dhe unë jam i mendimit që ky sektor, Kundërzbulimi, të mos lidhet më me Ministrinë e Punëve të Brendshme, ky është organ i Ushtrisë. Shiko çfarë na ngjet? Na ngjasin karambole. Ia kishim varur të dy mëlçitë në qafë Feçor Shehut. Mua më duket dhe kështu është e drejta, se dhe gjithë bota kështu e kanë të organizuar këtë punë, nuk duhet të jenë të drejtuara nga një dorë, Zbulimi dhe Kundërzbulimi.

Nuk mund të jetë Sigurimi i Ushtrisë, në vartësi të Sigurimit të Shtetit, për arsye se është Hekurani në Ministrinë e Brendshme. Këtu kemi të bëjmë me një parim të rëndësishëm. Sigurimi i Ushtrisë, është një organ i veçantë. Edhe sovjetikët kështu e kanë, ata kanë KGB-në, kanë dhe GRY-në, domethënë Sigurimi e Ushtrisë.

SHOKU HEKURAN ISAI: Kështu mendoj unë, që shoku Kadri duhet të thellohet në gjithë këto porosi që i dhatë ju, shoku Enver, e thashë që Ministria jonë e Punëve të Brendshme ka qenë në fakt si një degë e KGB-së me këto shtrirje, siç e thotë vetë shoku Kadri. Të gjitha materialet e Ministrisë sonë të Punëve të Brendshme merreshin nga këshilltarët sovjetikë, ç’dokumente donin ata, i tërhiqnin kur të donin dhe i shikonin. Në fakt kjo ministri kështu del si degë e Sigurimit sovjetik. S’ka pasur asnjë sekret atje për sovjetikët, as shifër, as bashkëpunëtorët, as dokumente, absolutisht asgjë.

SHOKU ENVER HOXHA: Edhe ne sollëm një vit në aparatin e Komitetit Qendror një instruktor partie nga Bashkimi Sovjetik, Tishenko më duket se e quanin. Atij i caktuam një zyrë dhe i’a dhashë Ritës në lidhje për t’i dhënë vetëm ndonjë lajm, asgjë tjetër. Dhe tërë ditën ai tundte derën këtu, prandaj pas disa muajsh u ngrit e iku.

SHOKU RAMIZ ALIA: Ashtu është, nuk ndenji shumë te ne si dhe u ngrit e iku.

SHOKU ENVER HOXHA: Nuk qëndroi, sepse nuk i’a vari njeri. Kështu, shoku Kadri, shoqërisht po e trajtojmë këtë çështje që ka dalë, ta kesh të qartë.

SHOKU KADRI HAZBIU: E kam të qartë, prandaj ju faleminderit, shoku Enver, ju faleminderit.

SHOKU ENVER HOXHA: Çështja është ta kuptosh mirë, se ka rëndësi të veçantë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë po e them, shoku Enver, që këtë punë nuk e kam bërë me ndërgjegje dhe autokritikat, sado të shkurtra që përgatita, qoftë në Plenum, pas Plenumit të 5-të, qoftë kur erdha personalisht para jush, shprehin ndjenjat e mia si anëtar partie. Përgjegjësinë time unë e kam parë kurdoherë nga këndi i funksionit që më ka besuar Partia, prandaj jam shprehur që kam përgjegjësi dhe këtë jo vetëm e them, po edhe e mbaj këtë përgjegjësi.

Pas këtyre vërejtjeve që më bëtë, të jeni të sigurt që unë do të thellohem, shoku Enver.

SHOKU ENVER HOXHA: Patjetër që duhet të thellohesh.

SHOKU KADRI HAZBIU: Është rasti të them këtu edhe një gjë, shoku Enver. Përgjegjësia ime mund të jetë dhe do të jetë e çfarëdollojshme, vetëm ta dini, se unë jam ai që kam qenë përsa i përket besnikërisë ndaj Partisë, ndaj atdheut dhe ndaj jush. Këtë kohë do ta provojë. Ata që zbuluam, kanë qenë armiq, kurse mua detyra e Partisë më futi në mes tyre. Por për një gjë ju siguroj që, çfarëdo gabimi që të jetë bërë nga unë dhe sado që ky ta ketë dëmtuar Partinë, unë do ta paguaj dëmin që kam shkaktuar, por kurrë si tradhtar. Këtë kijeni parasysh, shoku Enver.

Unë jam i ndërgjegjshëm dhe po jua them me gjithë shpirt, se ndjenjat e mia janë të pastra. Kurrë nuk kam qenë njeri që t’i shikoj gjërat me dyshim. Kjo ka qenë një e metë nga ana ime, pse i tillë është brumi im. Kështu kam gjykuar unë, aq më tepër kur ka qenë puna për shokët. Kam ngritur ndonjë çështje, kam formuluar ndonjë mendim, po dobësia ime qëndron këtu se nuk e kam çuar atë deri në fund. Të tërë këto unë i shikoj si një mungesë të theksuar në formimin tim si komunist, si mungesë sidomos të vigjilencës.

Përsa u përket marrëdhënieve me rusët, shoku Enver, po ju them që asnjë sekret nuk kemi mbajtur ndaj tyre, u kemi dhënë çdo gjë, pse kështu e kemi kuptuar direktivën, të paktën kështu na janë interpretuar. Ato që u lexuan këtu për mua, janë pak, ndoshta u kemi dhënë çdo gjë, por rëndësi ka që këto ua kemi dhënë zyrtarisht me firmën tonë, megjithatë rusët kanë marrë në Ministrinë e Punëve të Brendshme çdo gjë që kanë dashur.

SHOKU ENVER HOXHA: Duhet e do të të ndihmojnë edhe shokët, po në radhë të parë, përpiqu të ndihmosh vetveten, që të të ndihmojnë edhe shokët. Kështu thotë një fjalë e urtë e popullit.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po, gjithmonë në këtë kuadër. Domosdo, ashtu është, si thoni ju.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Ajo që tha shoku Enver që as kujdes është treguar nga ana juaj, as vigjilencë ndaj rusëve, ka rëndësi të madhe. Rusët kanë marrë edhe vetë dokumenta në Ministrinë e Punëve të Brendshme, se ishin brenda në dikaster, po shumë materiale kanë marrë ata edhe nga vartësit e tu. Këtu ka dëmtuar shumë edhe familjariteti i sëmurë që ka ekzistuar në këtë ministri, gjë që ka rëndësi të madhe.

SHOKU ENVER HOXHA: Sot duhet ta gjykosh thellë çështjen, shoku Kadri. Le të marrim vetëm platformën e organeve të Sigurimit të Shtetit. Merre lexoje! Ti sigurisht që e ke lexuar dhe e ke parasysh të tërë. Në krye të këtij dokumenti, është shënuar “Tepër sekret”, ka edhe një udhëzim të veçantë se kujt mund e duhet t’i jepet. Në rrethe, vetëm sekretarit të parë të Komitetit të Partisë i jepet ky dokument. E ka bërë Stalini këtë apo e ka bërë Lenini, këshilltari, Mehmeti, apo Enveri. Byroja Politike ka vlerësuar se kjo është një dokument tepër sekret. Atëherë pse  t’i dërgohesh Shkollës së Sigurimit sovjetik? Ja kështu duhet gjykuar çështja.

SHOKU KADRI HAZBIU: S’duhej dërguar, e kuptoj por ama për një gjë jam i bindur, shoku Enver, që me kokën time nuk e kam bërë këtë gjë. Le të bjerë tërë përgjegjësia mbi mua, por hapa të tilla nuk kam hedhur vetë në këtë veprim. Mendoj se mund të kem pyetur. Ndofta duhesh marrë autorizim me shkrim, po këtë veprim nuk e kam bërë me kokën time.

SHOKU SIMON STEFANI: Mos e justifikoni kështu këtë, shoku Kadri, se Byroja Politike nuk kish përse të të jepte ty autorizim të veçantë, mbasi udhëzimi është dhënë me shkrim, se kujt duhet e mund t’i jepej ky dokument.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Si nuk mbajte mend ti udhëzimin e këtij dokumenti kaq shumë të rëndësishëm, kur ke mbajtur mend porosinë që të ka dhënë shoku Enver me gojë që këshilltarëve sovjetikë t’u mbyllen tërë muslluqet? Si nuk mbajte mend ti se me kë ke biseduar konkretisht që t’ua jepje atë rusëve?

SHOKU KADRI HAZBIU: Po rusët përditë me platformën merreshin, shoku Adil.

SHOKU ENVER HOXHA: Reflekto, Kadri dhe po ta themi se kemi parasysh që populli kuadrot e brezit tonë që kanë bërë luftën, i ka dashur, edhe në mënyrë marksiste, edhe në mënyrë patriarkale, fisnore. Kur një kuadër ecën me konsekuencë vazhdimisht në vijën e Partisë, kjo është një gjë e mirë, por kur ngjet diçka për faj të tij, atëhere krijohen turbullira në popull, që bëhen të rrezikshme për Partinë.

Për tradhtinë e Mehmet Shehut, nuk na u krijua ndonjë situatë e vështirë, se atë, me përjashtim të disave, nuk e donte njeri, prandaj pamë që zhdukja e veprimtarisë së tij nuk shkoi me dhimbje të mëdha për Partinë, për arsye të personit të vet. Por kur dëgjojnë njerëzit se çfarë ka bërë ky armik, edhe ata që kanë pasur njëfarë nostalgjie për të, e urrejnë.

Ka thënë një njeri që Hysni Kapon e vranë, tjetri e bën këtë më të madhe, deri sa më vjen në vesh edhe mua sikur jam unë ai që i kam thënë Vitos se Hysni Kapon e kanë vrarë. Shiko se si e përziejnë këtë punë? Prandaj dhashë urdhër, ta ndjekin këtë çështje dhe personit që do të konstatohet se është burimi i këtij lajmi të rremë, duhet t’i vihet dora në qafë dhe në burg. Pse e vërteta është që Hysni Kapo vdiq në krevat nga kanceri, sëmundje kjo që nuk inokulohet, pastaj s’ka si vritesh Hysni Kapoja e kështu me radhë.

Më ka informuar Ramizi që armiku ka hedhur ca ditë përpara broshura, ku bën thirrje “ç’po bëni, ngrihuni”! Prandaj pa të të bëhen përpjekje për t’i gjetur një çikë ata që thonë “Ngreuni!”

U duhet vajtur këtyre gjërave në fund, të gjenden kush janë, se frikë nuk kemi nga ata. Po armiqtë i bëjnë këto me qëllim që të krijojnë situata të vështira në popull. Ekziston midis nesh ndjenja mikroborgjeze e shoqërisë, e familjaritetit, e fisit, e krushqisë. Të gjitha këto ekzistojnë dhe jo vetëm ekzistojnë, bile të fort atë njerëzit e pazhvilluar, po ekzistojnë edhe te njerëz të zhvilluar edhe te anëtarët e Partisë dhe me këto ndjenja na vënë ne në disa situate të vështira që të adoptohemi pas opinionit, domethënë ose të ecim të bindur si oportunistë pas opinionit, domethënë ose të ecim të bindur si oportunistë me një opinion që nuk e kupton një situatë të caktuar, ose të ecim kundër opinionit, t’u themi njerëzve që ne nuk e pranojmë këtë që thoni ju, sepse ky njeri nuk ka faj për atë që thoni, nuk e meriton atë masë dënimi që kërkoni ju për këtë.

Të mos e marrim çështjen sikur Partia është e plotfuqishme, Partia ashtu është, e plotfuqishme, po edhe opinionin publik punon, “gazeta arabe” u flet njerëzve vesh më vesh.

E more vesh ti këtë? – thotë njeri

Po, e mora vesh. Më vjen mua në vesh të parit nga një njeri që nuk ka lidhje fare me Enver Halilin, përpara se të më flitet zyrtarisht nga mjekët që ky paska një ishemi në kokë.

Ku e more vesh ti këtë mo? – e pyes.

Po ja, ma thanë, përgjigjet ai.

Po kush ta tha?

Ma thanë në një muhabet, me një fjalë në pazar.

Nuk e di, po këto i them që ta kenë të gjithë të qartë se besnikëria ndaj Partisë, duhet të jetë deri në fund, në çdo situatë, të qëndrojë individi i pa lëkundur ndaj vijës së Partisë. Domethënë të mos lejohet të ndikojë opinion i sëmurë publik në ndërgjegjen e një personi që Partia i ka dhënë një dënim. Mundet që një masë të jetë diçka më e rëndë se sa duhej, siç mundet të gjykojnë disa dhe në realitet masa mund të jetë diçka më e rëndë, megjithatë Partia atë njeri prap nuk e hedh poshtë, se ka njerëz që mendojnë:

Je në pozitë ti?

Jam.

Atëhere të fërkoj krahët ty, kurse kur nuk je në pozitë, të ngrenë këmbët. Këto norma, më duket mua, duhet t’i kemi kurdoherë parasysh në punën tonë dhe t’i gjykojmë. Unë këto kisha për të thënë. Tani ti, Kadri, përpiqu ta përgatitësh këtë autokritikë për mbledhjen e Byrosë Politike që do të bëjmë së shpejti.

SHOKU KADRI HAZBIU: Kur mendoni ta bëjmë mbledhjen e Byrosë Politike?

SHOKU ENVER HOXHA: Mbase pas ndonjë jave, mendoj unë. Si thoni, shokë, kur mund ta bëjmë?

SHOKU RAMIZ ALIA: Unë mendoj ta bëjmë sa më parë, se kemi për të miratuar edhe kandidaturat për deputetë, shoku Enver.

SHOKU ENVER HOXHA: Mirë atëhere, kur mendoni konkretisht ta bëjmë?

SHOKU RAMIZ ALIA: Listat e kandidaturave për deputetët ne i kemi ndarë, çdo gjë e kemi tani gati.

SHOKU ENVER HOXHA: Mirë edhe unë e kam studiuar dhe jam gati.

SHOKU RAMIZ ALIA: Tani për sa kohë mund të bëhesh gati ti, Kadri?

SHOKU KADRI HAZBIU: Po tani sa kohë më duhet, do të përpiqem sa më shpejt ta përgatis autokritikën, po derisa të jem komunist e sa të jem gjallë, do të reflektoj mbi këto gjëra, po në autokritikë çështjet më themelore mendoj të trajtoj.

SHOKU ENVER HOXHA: Mirë, atëhere ç’datë kemi sot?

SHOKU RAMIZ ALIA: Sot është 20 shtator.

SHOKU KADRI HAZBIU: Nesër ne kemi mbledhjen e qeverisë,

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Po nesër e mbarojmë ne mbledhjen e qeverisë.

SHOKU ENVER HOXHA: Mirë, nesër të martën, në 21 shtator, do të jeni në mbledhjen e qeverisë, prandaj nga e shtuna mendoj unë ta bëjmë mbledhjen e Byrosë Politike, më 25 shtator. Deri në atë ditë ta kesh gati autokritikën, ke kohë të reflektosh edhe ca dhe të jesh gati.

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë do të përpiqem shumë ta bëj, shoku Enver, po e mira është që autokritika ime të jetë një sintezë, të mos futem në hollësira. Nuk e di si të them për këtë çështje.

SHOKU ENVER HOXHA: Ne t’i ngritëm këto çështje sot këtu në bazë të fakteve që kemi deri tani në dorë, kurse ty mund të të kujtohen gjatë këtyre 4-5 ditëve fakte të tjera, të cilëve, mund t’u bësh një përmbledhje.

SHOKU KADRI HAZBIU: Shoku Enver, unë e kuptoj që duhet menduar seriozisht për këtë punë, po kini parasysh që shumë kohë s’kam në dispozicion.

SHOKU ENVER HOXHA: Mirëpo s’ka si e shtyjmë më gjatë këtë çështje, se kemi shumë punëra të tjera përpara për të kryer.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, të mos e shtyjmë.

SHOKU ENVER HOXHA: Kemi mbledhjen e Frontit, Kongresin e Rinisë, fjalimet që do të përgatisim të gjithë përpara zgjedhësve, kemi më në fund përpara edhe festat e mëdha të nëntorit.

SHOKU RAMIZ ALIA: Pastaj kemi edhe çështjen që do të informojmë Partinë për veprimtarinë e armikut Mehmet Shehu, se u bënë 9 muaj pa e vënë në dijeni.

SHOKU ENVER HOXHA: Është sidomos fjala që do të mbajmë me zgjedhësit, do të jepet, siç tha Ramizi informacioni për Mehmet Shehun, se as Byroja Politike nuk ka marrë dijeni për vazhdimin e hetuesisë së këtij armiku. Nga ana ime unë e kam përfunduar materialin.

SHOKU RAMIZ ALIA: Bile, pasi të vihet në dijeni Byroja Politike, duhet të informohet edhe Komiteti Qendror, mendoj unë.

SHOKU ENVER HOXHA: Sigurisht, edhe Komiteti Qendror duhet informuar. Prandaj, më duket mua, deri të shtunën ti, Kadri, ke kohë, se janë edhe pesë ditë që ke mundësi të mendohesh dhe të përgatitësh autokritikën.

Atëherë ditën e mirë.

                                                                                Tepër sekret

“Projekt-autokritikë” (“Autokritika e parë”) që Mehmet Shehu i ka dërguar shokut Enver Hoxha dhe “Autokritika” (Variant i dytë) drejtuar shokut Enver Hoxha dhe shokëve të Byrosë Politike të Komitetit Qendror si dhe proces-verbali i mbledhjes së Byrosë Politike të Komitetit Qendror të PPSH-së, datë 17 – 18 dhjetor 1981: Për analizën e gabimit të rëndë të kryer nga ish-anëtari i Byrosë Politike, Mehmet Shehu, lidhur me fejesën e djalit me një vajzë  me përbërje shumë të keqe politike.  (Dt. 17-18. XII. 1981)

E ndjej për detyrë si anëtar Partie, dhe si anëtar i Byrosë Politike, që t’ju vë në dijeni mbi një gabim të rëndë që kam bërë kohët e fundit dhe të bëj autokritikë për këtë gabim. Gjatë gjithë jetës sime si komunist, jam përpjekur që ta bëj gjithmonë drejt luftën e klasave, sipas mësimeve të Partisë, të marksizëm-leninizmit, dhe për të qenë kurdoherë konsekuent në këtë luftë.

Por këto kohët e fundit, unë bëra një gabim të rëndë në kuadër të luftës së klasave. Është fjala për fejesën e djalit tim të mesëm Skënderit, me vajzën e profesor Qazim Turdiut, që ka një rreth familjar me përbërje politiko-shoqërore armiqësore, krejtësisht të papërshtatshme për të lidhur krushqi me familjen time.

Fillimisht dua t’ju shpjegoj këtu rrjedhën e ngjarjes, për të treguar sesi u arrit në këtë fejesë krejtësisht të gabuar nga ana politiko-shoqërore. Djali im i dytë, Skënderi, është 32 vjeç. Dy djemtë e tjerë, përkatësisht i madhi Vladimiri, është i martuar dhe ka një fëmijë. Po kështu dhe djali i vogël, Bashkimi, është i martuar dhe ka dy fëmijë. Për mua, ka qenë preokupim i madh dhe i vazhdueshëm, martesa e Skënderit.

Që kur ai arriti moshën e martesës, gjithmonë e kam nxitur që të rregullohej për t’u martuar, të gjente një vajzë me përbërje të mirë moralo-politike dhe shoqërore në radhë të parë e mbi të gjitha. Në verën e këtij viti, Skënderi, erdhi me propozim e më kërkoi pëlqimin tim për të filluar kontaktin e afërt të njohjes me vajzën e Qazim Turdiut, me qëllim të mëtejshëm fejesën, po të qe se do të binte dakord me vajzën, e do t’i jepej dhe aprovimi familjar nga ana ime.

Unë, nuk e njihja më parë Qazim Turdiun. E pyeta djalin, se ç’ dinte ai mbi vetë vajzën, mbi të atin e saj Qazim Turdiun, dhe për familjen e tij. Djali, më dha informacionin e parë në këtë drejtim. Ai, më tha që: Qazim Turdiu është profesor matematike në Universitet, ka pas qenë dërguar nga ne me specializim në Bashkimin Sovjetik, është me qëndrim korrekt dhe, ka qenë dekoruar vitet e fundit me urdhrin “Naim Frashëri” për punën e mirë.

Vajza, mban qëndrim moralo-politik të mirë, studion në Universitet, është pjesëtar e skuadrës së volejbollit të vajzave të “Dinamos”, dhe me këtë ekip ka dalë shpeshherë jashtë shtetit. Një vëlla i saj, studion në Universitet, ndërsa e ëma, punon si llogaritare në Kombinatin e Autotraktorëve. Kjo, është familja e Qazim Turdiut, më tha djali. Por Qazim Turdiu, më thoshte Skënderi, ka një rreth familjar të gjerë, vëllezërit e tij punojnë si arsimtarë ose kanë dalë në pension. Veç këtyre ai, ka dy vëllezër jashtë shtetit.

Njëri, ka qenë me rininë e ‘Ballit Kombëtar’ gjatë viteve të Luftës Nacionalçlirimtare, dhe pas mbarimit të saj u arratis për në SHBA, ku ndodhet dhe sot. Ndërsa vëllai tjetër i tij, ka pas qenë dërguar nga ne për studime në Jugosllavi në vitin 1946. Ai, ka mbetur nga Zagreb dhe nuk ka ardhur qëkur ne u prishëm me Jugosllavinë. Djali më tha gjithashtu se, nga rrethi familjar i nënës së vajzës, nga Pipajt e Shkodrës, duhet të ketë njerëz të implikuar në veprimtari armiqësore jashtë shtetit, por që djali nuk kishte informata të mëtejshme për ta.

Kur dëgjova këto informatat e fundit për familjen e Qazim Turdiut, u stepa për një çast. Por kjo stepje, nuk u kthye në një vendim të prerë për t’i thënë djalit (siç duhet t’i thoshja, po ta gjykoja drejt çështjen) që menjëherë të hiqte dorë nga mendimi për të marrë kontaktin e njohjes për fejesë, me këtë vajzë. Stepja, u kthye në lëkundje, dhe lëkundja përfundoi në gabim për arsyet që do të shpjegoj më poshtë. Kur e pyeta djalin se ç’ mendonte ai për çështjen që shtroi, si e shikonte ai lidhjen e krushqisë me këtë familje, në qoftë se vajza do të ishte me të vërtetë me qëndrim të mirë moralo-politik siç thoshte ai, dhe nëse do të autorizohej që të merrte kontaktin e njohjes së afërt me të, djali më tha se ai ndjente simpati për vajzën, por akoma nuk kishte marrë kontakt, me qëllim fejese me të.

Dhe nëse do t’i jepej pëlqimi dhe do të arrihej në fejesë, për atë do të ishte një gëzim i madh në jetë. Ndërsa po të aprovohej nga ana ime, ai edhe mund të hiqte dorë, sepse fundi i fundit më tha, për atë “martesën mund edhe të mos bëhet fare problem”. Kjo shprehje e fundit që kam vënë në thonjëza, të cilën djali ja pat thënë më parë dhe Fiqretit, preku thellë sentimentalizmin tim ndaj djalit. I thashë djalit që të priste, se do të informohesha më mirë, dhe do ta gjykonim çështjen.

Pastaj fola me shokun Feçor Shehu, dhe i kërkova të dhëna nga Sigurimi për vajzën dhe familjen e saj. Të dhënat që më kishte dhënë djali, puqeshin me ato që më dha dhe Feçori. Përsa i përket vajzës, m’u tha nga Feçori se ajo, karakterizohet si një person me sjellje shumë të mira moralo-politike, e urtë, korrekte, studiuese, dhe me rezultate shumë të mira në studime. Përsa i përket Qazim Turdiut, dhe anës së vëllezërve të tij që ka këtu, dhe dy vëllezërve të arratisur, Feçori më tha po ato që më kishte thënë dhe djali. Kurse për anën e nënës së saj, s’mu tha gjë nga Feçori në atë kohë.

Por veç atyre që më tha djali, Feçori më tha që, dikur Qazim Turdiu paska qenë nën kontroll operativ 2/B, nga ana e organeve të Sigurimit, për shkak të vëllezërve të tij që janë të arratisur jashtë shtetit. Por dosja e tij, ka qenë e mbyllur për shkak se ndaj tij nuk ishte vërtetuar asnjë veprimtari armiqësore gjatë gjithë kësaj kohe. Organet e Sigurimit, më tha Feçori, kishin kërkuar nga Qazim Turdiu në vitin 1971 që, ti shkruante vëllait të tij në Amerikë, që të hiqte dorë nga puna armiqësore, dhe ai i pat shkruar atij, një letër por i vëllai pat vazhduar punën armiqësore, e “Qazimi dhe vëllezërit e tij, nuk kanë pasur marrëdhënie me dy vëllezërit e arratisur”, etj.

Kurse vëllai tjetër i Qazimit në Zagreb, sipas të dhënave të Sigurimit “nuk ka zhvilluar aktivitet armiqësor kundër vendit tonë, përkundrazi mban lidhje dhe ndihmon kosovarët”. Kaq më tha Feçori. Kur e pyeta për anën e nënës së vajzës dhe për Pipajt e Shkodrës (dhe as më shkoj fare ndërmend që me këta Pipajt lidhej edhe emri i armikut të arratisur, Arshi Pipa), meqenëse se vetë Feçori ka pas punuar si Kryetar i Degës së Punëve të Brendshme të rrethit të Shkodrës, më tha se s’dinte gjë. Këto qenë informatat që më dha Feçori në atë kohë.

E pyeta Feçorin se si do të vepronte ai në këtë rast, sikur Skënderi të ishte djali i tij. Ai më tha se: për sa i përket vajzës së Qazim Turdiut, e cila është shumë e mirë nga ana moralo-politike, ai do të pranonte që ta merrte për djalin. “Po përsa i përket familjes së vajzës”? e pyeta unë. “Për familjen do të vija të të pyesja ty”, më tha. Por aty për aty më tha edhe se “Skënderi, duhet ndihmuar” dhe këtë ma përsëriti dy tri herë.

Këtë unë e interpretova sikur edhe Feçori, anonte drejt aprovimit, megjithëse nuk e tha këtë shprehimisht dhe pas prishjes së fejesës, kur e pyeta përsëri Feçorin, më tha se nuk e kishte thënë atë me qëllim aprovimi. Këtë mendim që më shfaqi Feçori, se them aspak për të shfajësuar veten, as për të zvogëluar gabimin e bërë nga unë, por, për të treguar rrjedhën e ngjarjes, për të treguar si rashë unë në këtë gabim.

Kështu ishte gjendja para se unë të vendosja. E shqyrtova çështjen me Fiqretin. Fiqrteti lëkundej, hezitonte. Por më në fund, unë thashë që të pranonim propozimin e djalit. Pra, megjithëse edhe djali ka faj, për propozimin që bëri, edhe Fiqreti ka pjesën e vet të fajit, por përgjegjësinë kryesore në këtë çështje e kam unë, për këtë vendim krejtësisht të gabuar në pikëpamje parimore dhe klasore. Po ta kisha refuzuar unë propozimin, fejesa nuk do të ishte bërë.

Pavarësisht se, siç m’u tha edhe nga Feçori, se vajza mban qëndrim moralo-politik dhe se ajo e i vëllai i saj, studiojnë në universitet, i ati është profesor dhe i dekoruar, etj., dhe se familja e ngushtë e Qazim Turdiut nuk mban lidhje me farefisin e arratisur, pavarësisht edhe nga fakti që, në fillim, unë s’dija gjë për lidhjet fisnore e familjare të nënës së vajzës, me Arshi Pipën dhe armiq të tjerë, të vrarë ose të burgosur nga ne, për veprimtari armiqësore, – pavarësisht nga të gjitha këto, edhe me aq sa u informova në atë kohë, në fillim nga Skënderi, e pastaj edhe nga organet e Sigurimit, ato të dhëna ishin plotësisht të mjafta për t’u refuzuar fejesa nga ana ime, menjëherë dhe në mënyrë kategorike.

Dhe e them me ndërgjegje të pastër se mendoj se do ta kisha refuzuar patjetër, po të qe se për këtë fejesë me një vajzë nga një familje me një rreth familjar të këtillë, do të më qe kërkuar nga dikush tjetër, për të shfaqur mendim. Edhe sikur të ishte rasti për secilin nga dy fëmijët e tjerë të mi, që po të ishin të pamartuar dhe të kërkonin të fejoheshin me këtë vajzë, kam bindjen, se nuk do t’ua aprovoja. Edhe sikur ndonjëri nga vëllezërit e mi, ose dikush tjetër, do të kërkonte të fejonte ndonjë nga djemtë e tij me këtë vajzë, e do të më pyeste, gjithashtu kam bindjen se do të këshilloja që të hiqte dorë nga një krushqi e tillë, me këtë familje.

Por në rastin e djalit tim të dytë, Skënderit, e pranova, ja dhashë pëlqimin për fejesë. Natyrisht me hezitim në fillim, por i’a aprovova. Njëherë, mendova të shkoja të pyesja shokun Enver, por pastaj thashë: “Ç’ta shqetësoj për një çështje të këtillë shokun Enver”, sepse problemin, duke pandehur se e mendova drejt në atë kohë, në fakt e pata menduar shtrembër, siç do ta shpjegoj më poshtë se përse e mendova shtrembër, duke bërë kështu, gabimin e rëndë për aprovimin e kësaj fejese.

Sapo e mori vesh shoku Enver, se fejesa e Skënderit ishte bërë me vajzën e një familje të këtillë, me një rreth armiqësor të gjerë, më thirri dhe më vuri në dukje gabimin, duke e argumentuar nga ana politike dhe ideologjike, shtruar dhe shoqërisht, e më tha se gabimi duhej ndrequr, se ndryshe dëmtohej vija e Partisë. Në atë rast, unë e mblodha vetën menjëherë, e kuptova se kisha gabuar rëndë dhe i thashë shokut Enver, se gabimi do të ndreqej dhe fejesa do të prishej, me çdo kusht. Po këtë qëndrim mbajti edhe Fiqreti, menjëherë sa e njoftova.

E ktheva djalin menjëherë nga rruga që ishte nisur për në Suedi, ku vazhdon studimet pasuniversitare, ja shtrova çështjen gjerësisht nga ana politike dhe ideologjike, i vura në dukje edhe gabimin e tij, por edhe fajin tim e të Fiqretit. Natyrisht, kjo i ra djalit si bombë, sepse kishte veç disa ditë që ishte konkretizuar fejesa (celebrimi zyrtar në zyrën e gjendjes civile, s’ishte bërë akoma, por ishte dhënë pëlqimi nga të dy familjet dhe fejesa qe bërë në fakt).

Djali reagoi drejt: pranoi menjëherë që të prishte fejesën, të nesërmen mori takim me vajzën, i shpjegoi arsyen e ndarjen dhe i komunikoi atë, prishjen e fejesës. Kurse Fiqreti, foli menjëherë me të atin e vajzës dhe i komunikoi prishjen e fejesës midis djalit tonë dhe vajzës së tij, si dhe arsyet e këtij vendimi tonë.

Më përpara se të mbërrinte djali, çështjen e shtrova edhe me të dy djemtë e tjerë dhe bashkëshortet e tyre. Që të katërt reaguan drejt, thanë se fejesa duhej të prishej dhe më ndihmuan edhe në shtruarjen e çështjes me Skënderin, prishjen e menjëhershme të fejesës që kishte bërë disa ditë më parë.

Përse e bërë unë këtë gabim të rëndë, ç’më bëri mua që të jepja pëlqimin për një fejesë të tillë të djalit tim dhe të bija në një gabim të tillë, që është në kundërshtim me normat e luftës së klasave, të partisë dhe në kundërshtim edhe me vetë traditën revolucionare të familjes ime? Këtu janë disa faktorë që më çuan mua në këtë gabim.

Së pari, është sentimentalizmi im i theksuar për djalin e dytë, Skënderin. Kushdo ka sentimentalizmin e vet për fëmijët e tij. Por këtu është fjala për një sentimentalizëm tej çdo norme, për një sentimentalizëm të veçantë, të jashtëzakonshëm. Përse ky sentimentalizëm i veçantë tek unë për Skënderin, sentimentalizëm që nuk është tek unë edhe për dy djemtë e tjerë, Për Vladimirin dhe Bashkimin?

Kjo ndodh sepse me këtë djalë unë kam pasur për një kohë të gjatë shqetësime shpirtërore të theksuara, ngaqë ai ka vuajtur nga faktorë psikologjikë. Ai ka qenë tepër i ndrydhur në veten e tij dhe i vrarë brendapërbrenda shpirtërisht për një kohë të gjatë. Dhe nga sa kam dëgjuar e studiuar, në raste të këtilla, personat me traumë të tillë psikologjike, arrijnë relativisht lehtë edhe në vetëvrasje. Kjo ka qenë çështja që më mbërtheu fort ne sentimentalizmin tim, më ka bërë që të vuaj shpirtërisht për çështjen e tij, saqë, më në fund edhe të gaboj, siç gabova.

Preokupimi im dhe shqetësimi për vonesën e martesës së djalit u kthye në padurim tek unë. Kjo tregon edhe temperamentin tim të rrëmbyer, rënien në subjektivizëm që, në moment të caktuara, të çon gjer në atë që të mos e vesh në balancë sa duhet parimin, siç më ndodhi mua në rastin e fejesës së Skënderit. Dhe kur djali më bëri propozimin që të fejohej me këtë vajzë edhe pse ai më informoi drejtë, për aq sa dinte, mbi rrethin familjar të saj, unë i nisur edhe nga dëshira për ta vënë atë sa më parë në rrugën bashkëshortore, por edhe nga frika se mos i shkaktoj ndonjë trauma, po të mos i jepja pëlqimin, vendosa t’ia aprovoja fejesën.

Këtu unë rashë në mbivlerësimin e anës subjektive, u nisa nga ajo që të ndihmoja djalin dhe s’u thellova e s’vura në balancë sa duhet anën tjetër, faktorin ideologjik, gjë që është e palejueshme dhe e dëmshme dhe që më çoi mua në gabimin që bëra, gabim që është edhe në dëm të Partisë edhe në dëm të familjes time dhe të vetë djalit tim.

Unë nuk duhej ta bëja këtë gabim, qoftë edhe sikur të bëhej realitet dyshimi dhe frika ime për jetën e djalit. Por unë këtë e realizova vetëm atëhere kur më kapi për dore shoku Enver, e më tha: “Ç’po bën kështu Mehmet”! Atëhere, po e mblodha veten menjëherë dhe i thashë shoku Enver, që gabimi do të ndreqej me çdo kusht dhe me këtë fjalë: “me çdo kusht”, kisha parasysh edhe mundësinë që djali të më thoshte:

“Unë ta parashtrova çështjen dhe aprovimin vetë ma dhe, unë të thashë që po të mos aprovohej propozimi im, mund edhe të mos i futesha kësaj pune, se akoma s’kisha marrë kontakt për bisedime për fejesën me vajzën dhe fundi i fundit, martesa për mua mund edhe të mos bëhet fare problem”, e pastaj djali të kalonte në gabim akoma më të rëndë, në dëshpërim ekstrem, ndoshta gjer në vetëvrasje, siç edhe ka ndodhur në ndonjë rast të tillë.

Kështu mendoja unë, i nisur gjithmonë nga ato konsideracione që thashë. Por Skënderi, megjithëse bëri faj që nuk zgjodhi ndonjë vajzë sipas kritereve që i kisha rekomanduar unë, por vajti e ra në vajzën që thashë, ai ruajti gjakftohtësinë dhe reagoi drejt, siç e parashikoi shoku Enver dhe jo siç mendohej edhe një mundësi ekstreme e këtillë, me sponsorizimin tim jo realist, sentimentalist dhe subjektivist.

Së dyti, në gjykimin e çështjes unë rashë në një anshmëri, me vështrim metafizik të çështjes. Pikësëpari morra në konsideracion se vajza kishte karakteristika të mira moralo-politike dhe në shqyrtimin e familjes së saj, u kufizova vetëm në rrethin e ngushtë të familjes (të babait, nëna, vëllai), duke mos e lidhur familjen e ngushtë të vajzës edhe me rrethin armiqësor të kësaj familje.

Në këtë rast, gjykova në mënyrë sempliste: “Vajza, siç më thonë, ka qëndrim të mirë moralo-politik, i ati është profesor, i dërguar për specializim dy herë nga ne, në Bashkimin Sovjetik, dhe i dekoruar, e ëma, është nëpunëse llogarie, familja e ngushtë e vajzës, nuk mban lidhje me njerëzit e farefisin e arratisur dhe armiq”.

Ky shikim i njëanshëm i çështjes nga ana ime e ka pikënisjen, pikërisht në atë që thashë më parë, në sentimentalizmin e veçantë për djalin, i nisur nga ato arsyetime që përmenda më lart.

Së treti, mendoj se sfondi ideologjik i sentimentalizmit të veçantë për djalin dhe shikimi i njëanshëm të fejesës, ndoshta e kanë burimin edhe në ndjenjën se “unë kam imunitet”, ndaj influencës së ideologjisë armike dhe të armikut të klasës. Dhe kjo mendoj se e kam burimin tek ajo që gjatë jetës sime si komunist, në përgjithësi unë kam qenë kritikuar për gabime të karakterit oportunist në luftën e klasave të kësaj shkalle dhe të kësaj natyre, siç është ky gabim i mi, e tashmë në lidhje me fejesën e djalit të dytë.

Dhe kjo, në një mënyrë ose në një tjetër, ndoshta thellë në brendësinë time, ka pas krijuar edhe një farë mendimi e ndjenje, se “unë kam imunitet”, ndaj influencës së armikut të klasës, ndjenjë që nuk mund të them se ka qenë e kristalizuar dhe në mënyrë të ndërgjegjshme tek unë, por diçka, siç duket, ka ekzistuar, qoftë dhe në mënyrë inkoshiente.

Prandaj edhe në rastin e fejesës së Skënderit, unë e humba gjykimin e drejtë dhe rashë në gabimin e rëndë për të cilin po flas, gabim të cilin, kam bindje, se në asnjë rast tjetër nuk do ta kisha bërë, përveçse në rastin e djalit tim të dytë, Skënderit, i nisur nga këto konsideracione dhe arsyetime të shtrembëta, subjektiviste.

Duhet të jetë kjo ndjenjë imuniteti, si dhe sentimentalizmi ndaj fëmijëve, që kanë shkaktuar tek unë atë qëndrim që, ndërsa jashtë familjes të jem zakonisht i rreptë në luftën e kasave, në familje të jem edhe i butë, tolerant. Nuk them se nuk e kam zhvilluar luftën e klasave edhe brenda në familje, por, siç duket, këtu brenda familjes ajo nuk ka qenë në shkallën dhe në masën e duhur, që të jepte edhe efektin e duhur.

Vetë ndjenjë e imunitetit, në këtë rast, është edhe një shfaqje mendjemadhësie. Unë nuk besoj se mendjemadhësia është tipar karakteristik tek unë, d.m.th., që të karakterizojë gjithë veprimtarinë edhe jetën time, por edhe unë nuk jam i imunizuar nga shfaqja e mendjemadhësisë, e cila në këtë rast u manifestua në gjykimin e gabuar timin, për fejesën e djalit me një vajzë nga një rreth familjar i këtillë duke menduar se gjykimi im është i drejtë, kur në fakt është i gabuar.

Ky gabim mund të ishte evituar me siguri, po të isha këshilluar me shokun Enver, ose po të isha këshilluar qoftë dhe me ndonjë shok tjetër, para se të vendosja. Thashë me vete “të mos e shqetësoj shokun Enver”, duke u nisur edhe nga ndjenja se gjithë vlerësimi im i mësipërm, m’u duk i drejtë, duke u nisur unë nga ai këndvështrim i gabuar që thashë, – metafizik, subjektivist, sentimentalist. Vërtet hezitova në fillim, por pastaj ky hezitim u zbut, sa arrita që morra vendimin e gabuar.

Dhe duke u nisur po nga ky gabim, u arrit në thellimin e mëtejshëm të tij nga ana ime, sa që shoku Enver dhe shoku Ramiz, pa ditur gjë fare mbi rrethin e keq familjar të Qazim Turdit e të së shoqes, duke mos u shkuar kurrë ndërmend që unë do të kisha lidhur fejesën e djalit me një familje me një përbërje politiko-shoqërore të keqe, erdhën si shokë e vëllezër e më uruan për fejesën, ndaj të cilëve unë jam fajtor dhe u kërkoj ndjesë me sinqeritet komunist e ndërgjegje të vrarë.

Së katërti, në qoftë se në këtë rast nuk do të isha nxituar që të shpejtoja fejesën, sigurisht që shokët do ta kishin marrë vesh dhe jo vetëm shoku Enver, por kushdo nga shokët e tjerë që do të më kishte kapur “për cepin e palltos”, dhe të më thoshte: “Se ke mirë shoku Mehmet”!, unë ju siguroj shokë, se do ta mblidhja veten dhe do ta ndreqja gabimin menjëherë, e fejesa nuk do të ishte bërë. Por unë u nxitova. U nxitova nga temperamenti im i rrëmbyer, që hera herës më çon edhe në teprime.

Nga ndonjëherë, ky impulsivitet është shfaqur gjatë punës tek unë edhe gjerë në atë shkallë, sa që të kenë ndodhur që shokë të veçantë, të preken nga teprimi në mënyrën e kërkuarjes së llogarisë nga ana ime, për zbatimin e detyrave, teprime në kuptimin e taktit, të mënyrës së kërkuarjes së llogarisë.

Natyrisht, këtyre shokëve, kur ka qenë rasti, unë u kam kërkuar ndjesë, me sinqeritet të lartë. Dhe është në natyrën time që shumë shpejt pendohem kur arrij në një teprim të tillë, pendohem saqë, ndodh që edhe gjumi s’më zë, gjer sa t’i kërkojë ndjesë shokut të prekur.

Shoku Enver dhe shokët e tjerë, nga koha në kohë, më kanë kritikuar për temperamentin impulsiv në punë dhe në jetë. Unë jam përpjekur, që të ndreqem në këtë drejtim dhe ndonjë përmirësim, edhe kam pasur, por kjo e metë nuk është zhdukur akoma tek unë edhe tashti në këtë moshë që kam. Megjithatë, kjo nuk më çon në heqjen dorë nga përpjekjet që duhet të bëj vazhdimisht, për ndreqjen.

Vetëm them, me sinqeritetin më të plotë, se teprimet në shkaqet e impulsivitetit tek unë, nuk kanë qenë kurrë për çështje të interesit personal, por për çështjet e interesit të përgjithshëm. Me këtë nuk dua aspak që të shfajësohem. Me këtë rast, unë ju siguroj edhe njëherë se do të luftoj që të ndreqem.

Kështu, i shtyrë nga temperamenti im i rrëmbyer, unë shpejtova, precipitova: meqenëse djali do të nisej ato ditë për në Suedi, për të vazhduar studimet, thashë së do të ishte mirë që fejesa të bëhej para se ai të largohej. Dhe kështu nga shpejtimi, precipitimi nga e keqja, u konkretizua.

Po të mos isha shpejtuar në kët rast, por ta kisha lënë fejesën për më tutje, të paktën gjer nga fundi i vitit, me siguri, që ose vetë do të isha thelluar, do kisha reflektuar e do të tërhiqesha nga vendimi për fejesën. Ose do të më detyronte vetë logjika që të këshillohesha me shokët, ose vetë shokët do ta kishin marrë vesh e do të më sinjalizonin, atëhere, gabimi do të qe evituar.

Në qoftë se fejesa nuk do të prishej, atëhere do të ishte dëmtuar vija e Partisë, veçanërisht në lidhje me luftën e klasave dhe me unitetin e mendimit e të veprimit, sepse normat dhe kriteret e luftës së klasave, janë dhe duhet të jenë njësoj për të gjithë, si për anëtarët e thjeshtë të partisë, ashtu dhe për udhëheqësit e saj. Por Partia nuk lejon kërkënd ti prek këto norma e kritere të luftës së klasave, siç veproi dhe me mua, kur gabova në këtë drejtim.

Unë e kuptoj rëndësinë e gabimit tim. Hapi i gabuar u ndreq. Për këtë, një ndihmë të madhe, jashtëzakonisht të madhe, më ka dhënë shoku Enver. Por faji mua më rëndon në ndërgjegje dhe kjo vrasje ndërgjegje do të më ndjekë si hije sa të jem gjallë. Jo për të më demoralizuar e për të kapitulluar në dinamikën e punës, por do të më rëndojë në kuptimin se pse e lashë unë veten të gaboj, sepse kisha të gjitha mundësitë që të mos gaboja, po të gjykoja shtruar e jo në mënyrë të njëanshme në kuptimin që të punoj më shumë e më mirë, që të jem më tepër vigjilent, në çdo rast e në drejtim, që të mos bëj më kurrë gabime të kësaj natyre. Do të më duhet të punoj me tërë forcat dhe energjitë, gjer sa të mbyll sytë, për t’ja larë Partisë këtë faj.

Unë i jam mirënjohës përjetë shokut Enver, i cili sa e mori vesh çështjen, menjëherë veproi siç duhej vepruar, në interesin e Partisë, por edhe në interesin e vetë familjes sime, e cila ka lidhur jetën e saj me Partinë. Shoku Enver ka bërë aq shumë edhe për familjen time, jo vetëm sot, por gjithmonë, duke u nisur kurdoherë vetëm nga interesat e Partisë, se tek ne s’ka e s’duhet të ketë, as lidhje e dashuri familjare, ose personale jashtë vijës dhe interesave të Partisë. Shoku Enver më ndihmoi si shok e vëlla dhe për këtë, unë e gjithë familja ime i jemi atij mirënjohës. Të gjithë e kemi për detyrë të ndihmojmë njëri-tjetrin.

Unë e ndjej thellë gabimin edhe në drejtim të djalit. Ai ka gabimin e vet, që u kap pas kësaj vajze dhe më bëri mua propozimin që thashë. Por ai do të hiqte dorë po t’i thoja unë “jo”!

Aprovimi im e futi më thellë djalin në gabim. Kjo vrasje ndërgjegje, në lidhje me fajin tim ndaj djalit, do të më hiqet vetëm kur ai të martohet. Dhe unë do ta ndihmoj që ai të martohet sa më parë që të jetë e mundur, me një vajzë të përshtatshme dhe nga një familje e përshtatshme, me qëndrim të mirë politiko-shoqëror dhe klasor.

Mua më vret rëndë ndërgjegjja për fajin që bëra. Por kjo nuk do të bëhet shkak që të pengohem në punë, që të ul tensionin e punës. Në të kundërtën, kjo më bën që të ndjej më thellë detyrimin që kam ndaj Partisë dhe ndaj popullit, për të bërë luftën e klasës me konsekuencë, në çdo drejtim dhe në çdo rast, siç na mëson shoku Enver, në përputhje të plotë në vijën e Partisë dhe gjer në fund, për të shkrirë gjithë energjitë edhe jetën, po qe nevoja, për mbrojtjen e vijës së Partisë në çdo aferë të veprimtarisë.

Nga ky gabim i rëndë unë jam përpjekur që të nxjerr mësimet e duhura, për të mos rënë më në gabime të këtilla:

Më duhet të jem më vigjilent ndaj armikut të klasës, të mbaj kurdoherë parasysh mësimin e Stalinit, eksperiencën e Partisë sonë edhe vetë eksperiencën time personale që del nga gabimi im në këtë rast, se rreziku vjen gjithmonë andej nga e ke fjetur mendjen, nga e ke ulur vigjilencën.

Vigjilenca ime, në këtë rast, qe dobësuar në drejtim të rrezikut të oportunizmit. Prandaj rashë në këtë gabim. Por më kurrë nuk do të shkas në gabime të kësaj natyre, do përpiqem të jem vigjilent, si nga rreziku i majtë, ashtu dhe nga rreziku i djathtë, siç na mëson Partia dhe shoku Enver.

Dhe jo vetëm në kuadrin e përgjithshëm të zbatimit të vijës së Partisë në luftën e klasave, por edhe në shkallën familjare.

– Do luftoj që kurrë të mos bie në njëanshmëri, por t’i shikoj çështjet gjithmonë në kompleks, t’i shikoj të gjitha anët dhe aspektet e çështjes, të çdo çështje, të lidhur me njëra- tjetrën, sipas dialektikës materialiste.

– Do përpiqem të jem më i kujdesshëm në edukimin e fëmijëve, për t’a zhvilluar luftën e klasave me konsekuencë edhe në familje, e të jem më i matur në marrjen e vendimeve edhe në çështjet familjare. Do luftoj që të jem më komunikues me shokët edhe për të tilla çështje të karakterit familjar.

– Do të kem kujdes që të ruhem nga mendimi i imunizimit nga gabime të tilla, që të jem gjithmonë konsekuent në luftën e klasave, si jashtë, në shoqëri, ashtu dhe brenda, në familje, si dhe nga shfaqet e mendjemadhësisë.

– Do të përpiqem të jem më i përmbajtur, më i ekuilibruar, në temperamentin tim që ngado njëherë është edhe eksploziv. Do ta mbaj gjithmonë “vëth në vesh” porosinë e shokut Enver se “mendja e parë është mendja e kalit”, domethënë për të mos shpejtuar, kur duhet ecur me kujdes, për ta matur mirë mendimin, para se të arrihet në vendim, në çdo rast.

Unë u premtoj shokëve të Byrosë Politike dhe i betohem Partisë e shokut Enver, se më në jetën time gabime të tilla të kësaj natyre, me karakter politike e ideologjik, parimor, nuk do të bëhen nga unë. Unë mund të gaboj rastësisht në punë, por jo të bëj më gabime të kësaj natyre.

Partia jonë, me pjekurinë e saj të madhe ideologjike marksiste – leniniste që ka arritur, nuk lejon kërkënd që të bëjë lëshime (ose teprime), që të bëjë gabime parimore, sikundër nuk më lejoi as mua në këtë rast.

Ndreqja e këtij gabimi që bëra unë tregon edhe forcën e Partisë, sepse edhe kur gabon një shok, atë e ndihmojnë shokët e tjerë që ta ndreqë gabimin, e ky është edhe një mësim i madh.

Këtu qëndron edhe forca e normës së kolegjialitetit në jetën e brendshme të Partisë sonë. Prandaj Partia jonë është e pathyeshme.

Armiku imperialist e revizionist e sulmon Partinë dhe shtetin tonë në frontin ideologjik dhe ky sulm është i gjithanshëm e kompleks. Armiku na sulmon në frontin ekonomik, për të na asfiksuar. Armiku na sulmon në frontin ekonomik, për të na asfiksuar.

Armiku përgatitet që të na sulmojë edhe ushtarakisht. Edhe unë, si gjithë shokët, kam luftuar dhe luftoj në të tre këta fronte kryesore kundër armikut.

Por, përpara sulmit ideologjik të armikut, në rastin për të cilin po bëj autokritikë, më rrëshqiti këmba, “më rrëshqiti këmba e djathtë”, por nuk u rrëzova për tokë se shokët, personalisht shoku Enver, më sinjalizoi, më dha dorën dhe më ngriti. Dihet se e mira është që mos të të shkasë këmba fare.

Kjo do të ishte gjëja më e mirë, por siç e vërteton vetë eksperienca edhe në rastin e gabimit tim, njerëzit edhe gabojnë. Veçse rëndësi vendimtare ka që kur të shket këmba të mos rrëzohesh, por të mbahesh, të ngrihesh e të ecësh vetëm përpara.

Kjo bëhet ose vetë nga personi që ka gabuar, kur e sheh se “i shkau këmba”, ose  dhe me ndihmën e shokëve. Unë këtë e bëra me ndihmën e shokëve, me ndihmën e menjëhershme shoqërore, revolucionare, efektive që më dhe shoku Enver.

Por e siguroj Byronë Politike dhe shokun Enver, se edhe po ta ndjeja vetë se më kishte “rrëshqitur këmba” (e besoj se do ta ndjeja, qoftë edhe me vonesë), – sapo ta ndjeja vetë këtë, edhe pa sinjalizim të shokëve (megjithëse shokët kam bindjen se nuk do rrinin pa më sinjalizuar), do ta mblidhja veten dhe në atë rast, kam bindjen e plotë se do ta ndreqja gabimin e bërë dhe do të ecja përpara, vetëm në rrugën e Partisë.

Edhe një herë ju siguroj, shokë, se do të punoj dhe do të luftoj për Partinë e për popullin me besnikëri të pafund dhe gjer në vdekje, siç jam munduar ta bëj këtë gjatë gjithë jetës sime në Parti.

                               Tiranë, më tetor 1981                            Mehmet Shehu

Dokumenti arkivor me shënimin e Enver Hoxhës, pas marrjes prej tij, të autokritikës së Mehmet Shehut

Shënim:

Kopjen e origjinalit ja ktheva Mehmetit

Këtë projekt autokritike, Mehmeti ma dha sipas insistimit të tij që ta lexoja dhe ta ndihmoja. Unë kur e kritikova për gabimin që bëri, ja thashë haptazi mendimet e mija. Ai vetë duhet të reflektonte dhe përsëri të reflektonte thellë për shkaqet e gabimit të tij, se pas leximit të këtij projekti autokritike, konstatoj cektësi dhe shumë shfajësime.

                                                    19 tetor 1981                      Enver

Dokumenti arkivor me shënimin e shefit të kabinetit të Enver Hoxhës, Haxhi Kroi, lidhur me porosinë e marrë për t’i dërguar Mehmet Shehut, letrën e Enverit

Shënim: Origjinalin e këtij shënimi, shoku Enver e tërhoqi.

Me porosi të shokut Enver, sot më 28 tetor shkova ja dorëzova shokut Mehmet në shtëpinë e vet të mbyllur në një zarf, projekt-autokritikën që kish bërë për gabimin e madh që ka kryer duke zbutur luftën e klasave me fejesën e djalit me një vajzë me përbërje të keqe politike.

                                              28 tetor 1981                          Haxhi Kroi

Dokumenti arkivor me letrën e Enver Hoxhës dërguar Mehmet Shehut, lidhur me autokritikën e parë të tij, të shkruar më 28 tetor 1981

Shoku Mehmet

E lexova me kujdes projekt-autokritikën tënde.

Unë kam biseduar gjatë dhe disa herë me ty, për gabimin që ke bërë në vijën e Partisë dhe nuk shoh një mundësi më të plotë për të të ndihmuar.

Megjithatë, në qoftë se më lejon që të ndihmoj në një drejtim, që nuk formon ndonjë gjë të re nga ato mendime të hapta dhe shoqërore që të kam thënë, mendoj:

1. Në projekt-autokritikën, ti i vë shumë rëndësi historikut se si u bë gabimi, duke vënë, bile dy herë dhe në radhë të parë “anët pozitive”, të profesor Turdiut, anët pozitive të paqena, përveç asaj që është profesor.

Ngjarja si u bë e mundur, të vihet vetëm me pesë radhë, prandaj nuk është e rrugës që të konsiderohen sikur janë “anët pozitive, ato që të bënë të gabosh, deri sa edhe djali vetë, siç e thua në autokritikë, të vuri në dijeni për anët armiqësore të Turdinjve dhe të Pipajave.

2. Si arsye të dytë kryesore, ti thekson, “sentimentalizmin”, tënd për djalin në veçanti. Kjo është një ndjenjë reale, jo vetëm për fëmijët, por një ndjenjë humanitare edhe karshi të tjerëve.

Vetëm se, sentimentalizmi për ne, marksistët, ka një kufi, që nuk duhet të kapërcehet, kur cënon interesin e Partisë dhe atë të përgjithshmin. Për ne, “sentimentalizëm”, do të thotë edhe ndjenja (zëmër), por edhe logjikë (tru).

Prandaj këtë problem, vlerësoje si duhet dhe sa duhet.

3. Natyrisht, me autokritikën tënde, ti ke vënë në dukje, po kalimthi, disa element negativë në karakterin tënd që shfaqen shpesh herë në punën shumë të frytshme që bën për interesin e Partisë, që ti e do dhe lë jetën për të.

Unë mendoj se në analizën më të thellë të këtyre elementëve negativë, do të gjesh arsyen e vërtetë të gabimeve.

Këto, si thonë në gjuhën franceze, “te jouent de mauvais tours”, d.m.th., të bëjnë të biesh në gabime.

Prandaj, mendoj se këtu qëndron burimi i fajit dhe i gabimeve dhe këto gabime, të bie t’i shikosh në sy, të kuptosh rrezikshmërinë e tyre dhe t’i korrigjosh seriozisht dhe në këtë drejtim, të jesh i sigurt, se do të kesh ndihmën e të gjithë neve, shokëve të t’u dhe të gjithë Partisë.

Dokumenti arkivor me letrën e ish-kryeministrit Mehmet Shehu, dërguar sekretarit të Komitetit Qendror të PPSH-së, Simon Stefani, ku e vë në dijeni se po i dërgon autokritikën që ka bërë në lidhje me gabimin për fejesën e djalit të tij, Skënderit, me vajzën e prof. Qazim Turdiut

Shoku Simon,

Siç bisedova dje edhe me shokun Enver, po të dërgoj autokritikën time (në dy kopje) për gabimin e rëndë që kam bërë këto muajt e fundit, në kuadrin e mësimeve të Partisë mbi luftën e klasave.

Më fal që nuk erdha dot vetë për të ta dorëzuar autokritikën, sepse sot po qëndroj në regjim shtrati (marrje mendsh e dhembje koke). Por do të kalojë.

                                Përshëndetje shoqërore               

Tiranë, më 12 Nëntor 1981         Mehmet Shehu

Dokumenti arkivor me letrën e ish-kryeministrit Mehmet Shehu, dërguar Enver Hoxhës dhe Byrosë Politike të Komitetit Qendror të PPSh-së, ku ndodhet autokritika e tij në lidhje me gabimin që kishte bërë për fejesën e djalit të dytë, Skënderit, me vajzën e prof. Qazim Turdiut

I dashur shoku Enver,

Të dashur shokë të Byrosë Politike

Si anëtar partie dhe si anëtar i Byrosë Politike, e ndjej për detyre që, megjithëse tashmë shumë nga ju jeni në dijeni për një gabim të rëndë që unë kam bërë këto muajt e fundit, të them diçka qysh në fillim rreth thelbit të tij e mbi rrethanat se si rashë unë në atë gabim dhe pastaj të analizojë shkaqet e të bëj autokritikë para jush për gabimin që bëra.

Gjatë gjithë jetës sime si komunist, unë jam përpjekur që t’a zbatoj gjithmonë drejt vijën e Partisë, në të gjitha fushat e saj, që ta zhvilloj edhe luftën e klasave sipas mësimeve të Partisë sonë, të marksizëm-leninizmit dhe jam munduar për të qenë kurdoherë konsekuent në zhvillimi drejt të luftës së klasave, kundër të gjithë armiqve, të brendshëm e të jashtëm.

Por këto kohët e fundit unë bëra një gabim të rëndë pikërisht në kuadrin e luftës së klasave. Është fjala për dhënien e aprovimit, nga unë, djalit tim të mesëm, Skënderit, për fejesën me vajzën e profesor Qazim Turdiut, i cili ka një rreth familjar të gjerë me përbërje politiko-shoqërore armiqësore, krejtësisht të papërshtatshme për t’u bërë fejesa e djalit tim me vajzën e tij.

Në verën e këtij viti, kur djali më parashtroi për herë të parë propozimin për njohjen e tij të afërt me vajzën e Qazim Turdiut, me qëllim të mëtejshëm për fejesë, ai më informoi drejt edhe mbi rrethin familjar armiqësor të Qazim Turdiut, për aq sa ai dinte në atë kohë. Pastaj unë mora edhe informata nga organet e Sigurimit (nga shoku Feçor Shehu), informata të cilat puqeshin me ato që më kishte dhënë edhe djali.

Sipas atyre informative rezultonte se vetë Qazim Turdiu është profesor matematike në Universitet, ka qenë dërguar për specializim nga ne në Bashkimin Sovjetik, ka qenë dekoruar me urdhrin “Naim Frashëri”, e shoqja e tij punon se nëpunëse llogarie në Kombinatin e Autotraktorëve, një djalë që ka, vazhdon studimet në Universitet, po ashtu vazhdon studimet në Universitet edhe vajza, e cila është edhe pjesëtare e skuadrës së volejbollit për femra të klubit “Dinamo” dhe si e tillë, ka dalë shpesh edhe jashtë shtetit.

Qazim Turdiu, më tha djali, ka disa vëllezër këtu, si arsimtar, pensionist etj., por ka edhe dy vëllezër të arratisur, njërin që është arratisur qysh gjatë Luftës në SHBA-ës, ku vazhdon të zhvillojë veprimtari armiqësore kundër vendit tonë socialist dhe një tjetër e ka në Jugosllavi, kur qe dërguar për studime nga ne, menjëherë pas çlirimit dhe ndeji atje në vitin 1948, kur u prishën marrëdhëniet midis vendit tonë dhe Jugosllavisë.

Djali më tha, gjithashtu, se e ëma e vajzës është nga Pipajt e Shkodrës dhe pastaj më vonë, doli që nga këta Pipajt, ishte kushëriri i parës i së ëmës së vajzës, Arshi Pipa, që është arratisur në SHBA-ës bashkë me të motrën, ku zhvillon veprimtari armiqësore kundër nesh dhe ajo (e ëma e vajzës), paska pasur edhe një kushëri tjetër të arratisur prej nesh, për veprimtari armiqësore që është vrarë duke tentuar që të arratisej, etj.

Mbi bazën e informatave që disponoja në atë kohë, e shqyrtova çështjen me Fiqretin. Fiqrteti lëkundej, hezitonte, por më në fund, unë thashë që ta pranonim propozimin e djalit duke u nisur nga disa konsideracione të cilat do të mundohem që t’i shpjegoj më poshtë, konsideracione që atëhere në ato momente m’u dukën të drejta, por që në fakt, siç m’u bë e qartë më vonë, ishin krejtësisht të gabuara dhe të atilla që më çuan në gabimin e rëndë, për të cilin po bëj këtë autokritikë.

Pra, megjithëse edhe djali ka faj për propozimin që bëri, edhe Fiqreti ka pjesën e vet të fajit, përgjegjësinë kryesore për këtë vendim të gabuar që u morr në këtë rast, e kam unë. Sepse kuptohet, po të mos e kisha dhënë unë aprovimin për kontakte njohjeje të afërt të djalit me vajzën e Qazim Turdiut, fejesa nuk do të qe bërë.

Dhe tashti, kur e shoh çështjen thellë, më bëhet e qartë të them, pavarësisht nga informata që morra për familjen e Qazim Turdiut dhe pavarësisht nga ajo që m’u tha se familja e ngushtë e tij nuk mban lidhje me farefisin e arratisur, pavarësisht të gjitha këtyreve, dhe aq informacion që kisha në fillim, nga vetë djali, ato të dhëna ishin të mjaftueshme për t’u refuzuar fejesa nga ana ime menjëherë dhe në mënyrë kategorike.

Kështu do të kisha vepruar sikur propozimi të më qe bërë qoftë nga njëri nga dy djemtë e tjerë (po të ishin të pamartuar), qoftë nga vëllezërit për djemtë e tyre, ose dhe nga kushdo tjetër qoftë. Por, në rastin e djalit tim të dytë, Skënderit, e dhashë pëlqimin për fejesë, duke u nisur nga mendime e konsideracione të gabuara, siç do mundohem ta shpjegoj më poshtë, kur të flas për arsyet dhe shkaqet që më çuan në atë gabim të rëndë, duke parë tash çështjen në dritën e kritikës së drejtë dhe të ndihmës shoqërore që më ka dhënë disa herë me radhë, në këtë rast, shoku Enver.

Sapo e morri vesh shoku Enver, se fejesa e Skënderit ishte bërë me vajzën e një familje të tillë, me një rreth armiqësor të gjerë, më thirri dhe më vuri në dukje gabimin, duke argumentuar çështjen nga ana politike dhe ideologjike, shtruar dhe shoqërisht, e më tha se gabimi duhej ndrequr, se ndryshe dëmtohet vija e Partisë. Në atë rast, unë e mblodha veten menjëherë, e kuptova se kisha gabuar rëndë, dhe i thashë shokut Enver se gabimi do të ndreqej dhe fejesa do të prishej patjetër.

Po këtë qëndrim mbajti dhe Fiqreti, menjëherë porsa e njoftova, po ashtu dhe të dy djemtë e tjerë dhe bashkëshortet e tyre. Çështjen ja shtrova gjerë e gjatë edhe Skënderit, i cili reagoi drejt, pranoi menjëherë që të prishte fejesën dhe ajo u prish që të nesërmen që biseduam çështjen me të.

Përse e bërë unë këtë gabim, ç’më bëri mua që të jepja pëlqimin për fejesën e djalit tim me një vajzë nga një rreth i atillë, të bija në një gabim të tillë, që është në kundërshtim me parimet e luftës së klasave të Partisë dhe në kundërshtim edhe me vetë traditat revolucionare të familjes sime?

Mendoj se shkaqet që më çuan në atë gabim të rëndë, përbëhen nga disa faktorë të ndryshëm, që lidhen edhe me disa element negativë të vetë karakterit tim, që në raste të veçanta, shfaqen edhe gjatë punës e jetës sime.

Këta element negativë në karakterin tim, të marrë në përgjithësi, nuk kanë lindur sot, nuk janë shfaqur në vitet dhe në kohët e fundit, ata si të thuash, kanë qenë prezent vazhdimisht, gjatë gjithë jetës sime, si njeri dhe si komunist, gjatë së cilës unë edhe i kam luftuar ato element negativë, por, siç duket, kjo luftë nuk ka qenë as intensive dhe as efektive, e në shkallën e duhur, sa t’i shkul e t’i zhduk ato krejtësisht.

Si rezultat i luftës që kam bërë, natyrisht përmirësime kam pasur në këtë drejtim, por jo gjer në shkallën sa që këta elementë të karakterit tim, të jenë zhdukur plotësisht. Por unë ju siguroj, se ky fakt, nuk më hedh në pesimizëm, nuk më bën që të kapitulloj para tyre dhe të heq dorë nga lufta për zhdukjen e plotë të tyre.

Përmirësimet e pjesshme që kam pasur në luftën kundër tyre gjatë jetës sime, më japin bindje dhe shpresë se kam mundësi dhe forcë për ta intensifikuar këtë luftë dhe për të fituar përfundimisht kundrejt këtyre elementëve negativë dhe kjo bëhet dhe është bërë me ndihmën e shokëve.

Unë kam bindjen e plotë se gabimi që bëra kohët e fundit në kuadrin e luftës së klasave në lidhje me fejesën e djalit, më vlejti si një “shok i fortë”, (si një shkundje e fortë mendore, psikologjike dhe praktike), për të bërë kthesën rrënjësore në jetën time, si revolucionar për zhdukjen e atyre elementëve negativë që vërehen akoma në karakterin tim.

Faktorët kryesorë dhe elementët negative në karakterin tim që ndikuan për të më çuar në gabimin për të cilin po flas, por që në raste e në rrethana të veçanta, po nuk u luftuan e po nuk u çrrënjosën, mund të më çojnë edhe në gabime të tjera, të cilat mendoj se janë:

Sentimentalizmi i theksuar, i tepruar, jashtë logjikës komuniste, për djalin tim të dytë, Skënderin. Dihet se kushdo ka sentimentalizmin e vet për fëmijët e tij, si dhe për shokët e miqtë e tij. Kjo është një ndjenjë e drejtë njerëzore, përderisa mbetet brenda caqeve të interesit të përgjithshëm të shoqërisë dhe nuk i kapërcen këto caqe, e të kalojë në dëm të interesit të përgjithshëm.Por kjo ndjenjë, siç ma ka vënë në dukje shoku Enver, duhet zbatuar dhe duhet të veprojë brenda logjikës së drejtë marksiste, brenda kufirit të interesave të Partisë, duhet zbatuar “me tru në kokë”, d.m.th., me tru revolucionari dhe jo me trurin e logjikën e mikroborgjezit, sepse siç na mëson shoku Enver, për ne marksistët, sentimentalizmi ka dy anë: atë të ndjenjave njerëzore, d.m.th., të zemrës, por, edhe atë të logjikës marksiste, të të menduarit si revolucionar që niset në radhë të parë e mbi të gjitha, nga interesi i përgjithshëm i shoqërisë. Ndërsa në rastin tim, në rastin e dhënies së aprovimit të djalit tim, për të hyrë në kontakt të afërt, me qëllim të mëtejshëm fejese, me një vajzë nga një familje me rreth armiqësor, pre-valoi, e mbisundoi, aspekti i parë i sentimentalizmit, ai i ndjenjave (i zëmrës), mbi atë të logjikës (të trurit).

Dokumenti arkivor me letrën e ish-kryeministrit Mehmet Shehu, dërguar Enver Hoxhës dhe Byrosë Politike të Komitetit Qendror të PPSh-së, ku ndodhet autokritika e dytë e tij, në lidhje me “gabimin që kishte bërë për fejesën e djalit të dytë, Skënderit, me vajzën e prof. Qazim Turdiut”!

I dashur shoku Enver,

Të dashur shokë të Byrosë Politike

Te ne në socializëm, në bazë të mësimeve marksiste-leniniste të Partisë, nuk mund të merren të ndarë e të veçuar familja e personi nga shoqëria dhe kur familja e personi i takojnë revolucionit e socializmit, interesi i familjes e i shoqërisë duhet të jenë e janë kurdoherë në harmoni. Po përse ka ekzistuar tek unë ky sentimentalizëm i veçantë, me karakter mikroborgjez për Skënderin, sentimentalizëm që nuk vërehet tek unë dhe për të dy djemtë e tjerë? Kjo ndodh shokë, (e them në kofidencë shoqërore dhe vëllazërore), se me këtë djalë, me Skënderin, unë kam pasur për një kohë të gjatë shqetësime shpirtërore të theksuara.

Kjo ka qenë ana subjektive e çështjes, që më mbërthen fort me sentimentalizmin tim, që bëri të errësoj tek unë në këtë rast, logjika marksiste, që më hodhi në vuajte shpirtërore vërtet të padeklaruara, por të rënda dhe të vazhdueshme, saqë, duke e mbivlerësuar këtë faktor subjektiv e psikologjik, e duke mos e vënë në balancë si dhe sa duhet edhe anën tjetër, anën politiko-ideologjike të çështjes, më çoi më në fund gjer atje që të gaboj siç gabova.

Në këtë mendim e veprim të gabuar timin në këtë rast, bazë nisjeje, është dhe rrëmbimi, veprimi jo i shtruar, jo i thelluar sa duhet, se po të isha thelluar, do të shihja e do ta kisha kuptuar me siguri se gjykimi e veprimi im, ishte jo vetëm në kundërshtim me interesin e Partisë, por edhe kundër interesit të familjes dhe djalit tim, por vetëm u trullosa për një çast, saqë nuk arrita që t’i vlerësoja drejt të dy aspektet e çështjes dhe në këtë rast të veçantë, në mendimin tim, siç e thashë edhe më parë, prevaloj e mbisundoi, aspekti i ndjenjave mbi atë të logjikës së shëndoshë dhe nuk ndodhi e kundërta, ashtu siç duhej të kishte ndodhur, po të qe se tek unë, në ato momente do të mbisundonte logjika marksiste mbi ndjenjën sentimentaliste mikroborgjeze.

E them se kjo, është njëra nga arsyet që më çoi në gabimin që bëra, sepse po ta gjykoja e ta shqyrtoja thellë çështjen dhe jo rrëmbyer, siç e gjykova në fakt, do ta kuptoja se një mendim e veprim i gabuar, ishte si në dëm të interesit të Partisë, po ashtu e në dëm të interes të familjes sime, e cila gjatë gjithë jetës së saj, nuk ka barë një gabim të këtillë, si edhe kundër interesit të vetë djalit. Prandaj kam bindjen e plotë, se po ta gjykoja çështjen thellë, shtruar e me gjakftohtësi, sentimentalizmi mikroborgjez, nuk do të mund të ma errësonte mendimin revolucionar dhe atëherë unë nuk do ta kisha bërë atë gabim.

E kam këtë bindje, se fakti është se unë as sot, nuk pranoj në familjen time, dy kushërirat e para të mijat (nga nëna), të cilat kanë qenë të martuara, qysh para Luftës, njëra me një fshatar të pasur, që pastaj u bë dhe ballist, kurse tjetra e martuar me djalin e njërit që ka qenë ndër udhëheqësit e Luftës së Vlorës (1920), kundër italianëve, por që, djali i tij, (i shoqi i kushërirës sime), u bë ballist dhe luftoi me ne, me armë në dorë gjatë Luftës Nacional-Çlirimtare. Kurse në rastin e fejesës së djalit tim, gabova rëndë, për arsyet që përmenda më lart dhe që do të vazhdoj t’i shtjelloj më poshtë.

Do të desha të theksoja se unë nuk duhet të kisha bërë këtë gabim, qoftë edhe sikur të bëhej realitet, ai dyshim dhe ajo frikë që unë kisha për jetën e djalit, e që më çuan në gabimin e rëndë që bëra. Por unë e realizova që në këtë rast, kisha bërë një gabim të rëndë, vetëm atëhere kur më kapi prej dore shoku Enver dhe më tha: “Ç’po bën kështu Mehmet”!?

Atëhere po, e mblodha vetën menjëherë dhe i thashë shokut Enver, se gabimi do të ndreqej me çdo kusht dhe me këtë fjalë: “me çdo kusht”, kisha parasysh edhe mundësinë që djali të më thoshte: “Unë ta parashtrova çështjen dhe aprovimin vetë më dhe. Unë të thashë që, po të mos aprovohej propozimi im, mund edhe të mos i futesha kësaj pune, se akoma s’kisha marrë kontakt për bisedimet për fejesë me vajzën dhe fundi i fundit, martesa për mua, mund edhe të mos behet fare problem”, e pastaj djali të kalonte në gabim akoma dhe më të rëndë, gjer në dëshpërim ekstrem.

Kështu mendoja unë, i nisur gjithmonë nga ato konsideracione që thashë, por Skënderi, megjithëse bëri faj që nuk zgjodhi ndonjë vajzë, sipas kritereve politike shoqërore, që i kishim rekomanduar unë dhe Fiqreti, por vajti dhe ra në vajzën që thashë, ai ruajti gjakftohtësinë dhe reagoi drejt, pikërisht siç e parashikoi shoku Enver dhe jo siç admetohej edhe një mundësi ekstreme e këtillë, me supozimin tim subjektivist, jo realist, sentimentalist dhe mikroborgjez.

Unë e kuptoj tash rrezikshmërinë e mënyrës së gjykimit që i bëra kësaj çështjeje, duke mbivlerësuar faktorin psikologjik (ndjenjën subjektiviste, sentimentalizmin mikroborgjez ndaj djalit), dhe duke mos vënë në balancë në shkallën e duhur, që të mbisundonte plotësisht, faktori tjetër, faktori ideologjik klasor, logjika marksiste-leniniste. Por ky gabim i imi, u shfaq në rrethanat e veçanta që përmenda më sipër dhe nuk mendoj se është karakteristikë e përgjithshme tek unë.

Unë kurrë nuk do të lejoj më në veten time, që të mendoj e të veproj siç veprova në këtë rast të veçantë, kur, me gabimin që bëra, preka parimin e Partisë, mbi luftën e klasave dhe kurdoherë do të zbatoj me përpikëri të gjitha parimet e Partisë në të gjitha fushat e jetës.

Një element tjetër negativ që më çoi mua në këtë gabim të rëndë, është edhe karakteri im i rrëmbyeshëm, shumë herë impulsive në jetë, në punë dhe në marrjen e vendimit. Ky element negative në karakterin tim, ka qenë pothuajse i përhershëm, gjatë gjithë jetës sime, si para Luftës, ashtu dhe gjatë Luftës, dhe pas Luftës. Impulsiviteti shfaqet tek unë edhe në jetën familjare.

Unë këtë element negativ në karakterin tim, e kam njohur, edhe publikisht dhe e njoh, në raste të ndryshme, kam bërë edhe autokritikë dhe jam përpjekur që ta luftoj atë, sepse e di, që nuk është një veti normale, veçanërisht për një komunist dhe sidomos për një udhëheqës. E si rezultat i luftës sime kundrejt këtij elementi negative në karakterin tim, kam pasur edhe ndonjë përmirësim, por jam i ndërgjegjshëm se kjo e metë, nuk është zhdukur akoma dhe siç thashë nga koha në kohë shfaqet edhe gjatë punës, sikurse shfaqet edhe në jetën familjare.

Qe pikërisht ky element negativ, njëri nga faktorët dhe elementët negative që më çuan mua të gaboj edhe në lidhje me fejesën e djalit. Kështu, i shtyrë nga temperamenti im i rrëmbyer, unë shpejtova, precipitova: meqenëse djali do të nisej ato ditë për në Suedi, për të vazhduar studimet pasuniversitare, thashë se do të ishte mirë që fejesa të bëhej para se ai të largohej. Dhe kështu, nga shpejtimi e precipitimi, e keqja u konkretizua.

Po të mos isha shpejtuar në këtë rast, po të kisha menduar që fejesa të bëhej më vonë, të paktën nga fundi i vitit, atëhere kur djali mund të vinte prap nga Suedia, me rastin e pushimeve të Vitit të Ri, me siguri që ose vetë do të isha thelluar në përmbajtjen e kësaj çështjeje, do të kisha reflektuar e do të tërhiqesha nga ky vendim i gabuar për fejesën, ose do të bisedoja dhe do të këshillohesha me shokët, të cilët që patjetër që do të më ndihmonin e do të më thoshin se, një fejesë e tillë s’duhet bërë.

Në të vërtetë në rastin e fejesës së djalit tim të dytë, Skënderit, unë e shpejtova aq shumë, saqë edhe me Fiqretin, nuk gjykova dhe nuk e shqyrtova gjerë e gjatë dhe nga të gjitha anët çështjen, kurse me dy djemtë e tjerë dhe me bashkëshortet e tyre, as që bisedova fare, por e thashë mendimin tim duke u shpejtuar, duke vepruar kështu, në mënyrë krejt të gabuar, sikur për një çështje të tillë familjare, djalit (Skënderit), “i mjaftonte vetëm mendim im”! Duke reflektuar tashti për këtë çështje, gjykoj se kjo është si të thuash, një mendjemadhësi që e ka burimin te ai koncept i së kaluarës, sipas së cilit, “për çështje të tilla familjare, fjalën e fundit e ka kryetari i familjes.

Në të vërtetë, atëhere kur shfaqa mendimin tim duke aprovuar që të bëhej fejesa, as që më shkoi nëpër mënd një gjë e tillë, por as që të përpiqem të gjej shkaqet e arsyet që më çuan në atë gabim, them se ndoshta, edhe ky ka qenë një faktor. Ose një element negativ, që ka ndikuar për keq në marrjen e atij vendimi të gabuar. Unë e njoh dhe e di si një veti të karakterit tim, që shfaqet edhe në punën time, është shpejtësia në marrjen e vendimit. Natyrisht ka edhe raste të tjera që duhet marrë vendimi shpejt, sepse në ato raste, po s’u morr vendimi shpejt, vonesa të dëmton. Veçse, edhe kur vendimi duhet marrë shpejt, ai prapë se prap, duhet të jetë i peshuar mirë, për të qenë i drejtë.

Por këtu, në rastin e gabimit tim, në lidhje me fejesën e djalit, nuk e kam fjalën për faktorin kohë, këtu nuk është fjala për marrjen e vendimit brenda pesë minutash, brenda pesë orësh, apo brenda pesë ditësh. Në këtë rast, nuk është kjo kryesorja, megjithëse edhe kjo ka rëndësinë e vet. Kryesorja këtu mendoj se është matja, peshimi i anëve negative dhe pozitive të çështjes, para se të marrësh vendim, është vënia në balancë e të gjitha anëve të çështjes, për të cilën gjykon, e pluseve dhe minuseve, e pastaj, pasi të kesh vepruar kështu, të vendosësh drejt, në bazë të interesit të Partisë dhe të shoqërisë.

Ky është një parim i përgjithshëm në marrjen e çdo vendimi. Por kur vendimi ka karakter politik dhe ideologjik, shoqëror, atëhere ky parim, merr karakter më të mprehtë, absolut. Dhe në rastin e fejesës së djalit tim, unë gabova pikërisht edhe për faktin se u shpejtova, si në pikëpamjen e faktorit kohë, ashtu edhe në pikëpamjen e faktorit përmbajtje.

Në qoftë se ky element negativ, në mënyrën time të të vepruarit, në karakterin dhe në stilin tim të punës, do të shfaqej vazhdimisht e në çdo rast në jetën e në punën time, në rast se ky element negative, d.m.th., rrëmbimi në marrjen e vendimit do të qe një karakteristikë e përhershme dhe e përgjithshme në jetën dhe në veprimtarinë time, kjo do të ishte e dëmshme. Unë e di se ky element negativ në karakterin tim, ka ekzistuar dhe ekziston, por nuk mendoj se ai është i përhershëm dhe i përgjithshëm, por është i tillë që shfaqet në raste të veçanta, siç qe dhe rasti i fundit i fejesës së djalit tim.

Megjithatë ky element negative në karakterin tim, po nuk u mbajt kurdoherë parasysh nga unë dhe po nuk u luftua vazhdimisht nga ana ime, me qëllim që ta zhduk dhe që ai të mos përsëritet në rastet kur nuk duhet marrë vendimi i shpejtë, atëhere kjo, do të ishte edhe në dëm të Partisë, që është kryesorja e kryesores, por edhe në dëmin tim si komunist, si revolucionar. Por unë besoj se kam forca për ta luftuar e për ta zhdukur këtë element negativ dhe ky gabim i rëndë që bëra, do të më vlejë si një mësim i madh për të bërë kthesë rrënjësore, drejt përmirësimit, gjer në zhdukjen e këtij elementit negativ në karakterit tim.

Ka pasur edhe raste kur më është dashur që me ndërgjegje të jem treguar impulsiv. Bile edhe eksploziv, dhe sepse në këto raste të veçanta, kjo është bërë kurdoherë kundër armikut gjatë Luftës Nacionalçlirimtare, ose në ndonjë rast, edhe në luftën kundër revizionistëve modern. Por, ndërsa në ato raste që përmenda duhej marrë vendimi shpejt, por i drejtë, këtu, në rastin e fejesës së djalit tim, që s’ka asnjë ngjashmëri me situatën e luftës së armatosur dhe me raste të tjera kur duhej marrë vendimi i shpejtë, në këtë rast duhej gjykuar medoemos shtruar, pa u nxituar, me gjakftohtësi, duke u matur mirë.

Këtu shpejtimi im, ishte jo vetëm i panevojshëm, por edhe i dëmshëm, në radhë të parë për interesat e Partisë, sepse, cenohej parimi i luftës së klasave, të Partisë, dhe po të mos ndreqej, siç u ndreq, mund të ndikonte negativisht edhe te të tjerët, në zbatimin e kritereve e të parimeve klasore të Partisë, në raste lidhjesh martesore. Dhe unë e kuptoj thellë, se sa i dëmshëm do të ishte një veprim i tillë, po të mos ndreqej, siç u ndreq, me ndihmën e Partisë, personalisht të shokut Enver. Prandaj jam edhe plotësisht i vendosur që të mos bëjë kurrë më një gabim të ngjashëm me të, të asaj natyre dhe kategorie.

Në këtë rast, unë e siguroj shokun Enver dhe gjithë shokët e tjerë të Byrosë Politike, se në të ardhmen, këtë element negative të karakterit tim, do ta luftoj me forcë, ju siguroj se do të jem, gjithmonë i matur dhe i shtruar, kur nuk duhet shpejtuar, në marrjen e vendimit, natyrisht, pa u treguar edhe i lëkundur e i ngadalshëm në rastet kur situata e kërkon që të merret vendimi i shpejtë dhe i prerë.

Mendoj se një element tjetër negative që më çoi mua në gabimin e rëndë që bëra, për fejesën e djalit tim, ka qenë, ndoshta, ndjenja se “unë kam imunitet”, ndaj influencës së armikut të klasës, ndaj oportunizmit, ndaj rrezikut të djathtë.

Në vendimin që mora, për fejesën e djalit me vajzën e Qazim Turdiut, mendova se, me që “vajza është e mirë dhe mban qëndrim moralo-politik të mirë”, siç më informuan, kurse “familja e saj e ngushtë, s’mban lidhje me farefisin e saj armiqësor”, – në këto kushte, mendova unë atëhere, “s’ka se si, të influencojë ajo vajzë në familjen tonë për të keq, por, në të kundërtën, do të influencojmë ne për të mirë tek ajo”, pa u thelluar në këtë rast, veç të tjerëve, siç thashë më lart, edhe në atë se ç’efekt negativ do të kishte te të tjerët ky veprim i gabuar i imi, në zbatimin e veprimeve të Partisë, në luftën e klasave, në raste martesash, ose dhe në raste të tjera.

Mendoj se ky gjykim i gabuari imi, qëndron mbi sfondin ideologjik të gabuar të “imunizimit tim, nga influence e armikut të klasës”, dhe unë mendoj se kjo ndjenjë imunizimi, e ka burimin tek ajo që, gjatë gjithë jetës sime si komunist, unë nuk kam qenë kritikuar për gabime të karakterit oportunist në luftën e klasave të kësaj shkalle dhe të kësaj natyre, siç është gabimi im i tashëm në lidhje me fejesën e djalit.

Nuk mund të them se ndjenja e imunizimit ndaj influencës së ideologjisë armike, ka qenë dhe është e kristalizuar në mënyrë të ndërgjegjshme tek unë, por në një shkallë ose në një tjetër, qoftë edhe në embrion, duket se ajo ka ekzistuar, siç vërtetohet edhe me faktin e fejesës së djalit me vajzën e Qazim Turdiut.

Po të ndodhte që kjo ndjenjë imunizimi, ndaj influencës së ideologjisë armike, të lejohej që nga gjendja embrionale, të mbinte, dhe nga mbirja të rritej e të përgjithësohej “të lulëzonte” atëhere, ajo do të çonte patjetër në pozita të zakonshme, oportuniste dhe liberaliste, gjë që do të përbënte rrezik për Partinë. Por unë kurrë nuk do ta lejoja këtë në veten time dhe do ta shuaj atë patjetër, siç po e shuaj këtë ndjenjë që në embrion. Natyrisht do të luftoj dhe do ta shuaj këtë ndjenjë të dëmshme, në radhë të parë nëpërmjet kujdesit dhe luftës që duhet të bëje vetë në veten time, që në çdo rast, në çdo veprim e qëndrim timin, të ruhem nga çdo ndjenjë e tillë e huaj.

Duhet të jetë kjo ndjenjë imuniteti si edhe sentimentalizmi mikroborgjez ndaj fëmijëve, që kanë shkaktuar tek unë atë qëndrim, që jashtë familjes të jem i ashpër, në familje të ndodhë që të jem i butë dhe tolerant. Nuk them se nuk e kam zhvilluar luftën e klasave në këto drejtime edhe brenda në familje, bile ndonjëherë kam kaluar edhe në teprime, gjer në ashpërsi, ndaj familjeve në këtë luftë, por ajo, lufta e klasave brenda në familje, nuk është zhvilluar nga ana ime, me metoda pedagogjike e familjare e të nevojshme e siç duket, këtu brenda në familje, ajo nuk ka qenë në shkallën e duhur, që të jepte dhe efektin e duhur. Edhe në këtë drejtim, unë do të luftoj vendosmërisht, për të përmirësuar patjetër gjendjen dhe jam i bindur se ajo do të përmirësohet dhe do të vijë në frontin ideologjik, me familje plotësisht me normat e Partisë.

Një faktor tjetër, ose element negativ i karakterit tim që mendoj se ka influencuar dhe që më ka çuar në gabimin që bëra, ka qenë edhe subjektivizmi edhe njëanshmëria. Unë gjithmonë jam përpjekur që të mos të bie në subjektivizëm dhe në njëanshmëri. Por jeta ka treguar, siç tregon dhe rasti i gabimit tim të kohëve të fundit, se përpjekjet dhe lufta ime në këtë drejtim, nuk kanë qenë në shkallën e duhur, që të çonin në atë që unë të mos bie asnjëherë në subjektivizëm dhe në njëanshmëri, d.m.th., në metodën metafizike, të shikimit të kësaj çështje.

Shikimi i çështjes së vajzës së Qazim Turdiut dhe të familjes së saj e ka burimin në mënyrën dhe në metodën metafizike, që u përdor nga unë në këtë rast, në subjektivizmin në shqyrtimin e kësaj çështje dhe kjo tregon se unë jam i çliruar plotësisht nga subjektivizmi në gjykimin për njerëzit dhe se ai, subjektivizmi, në një mënyrë ose në një tjetër, ndodh që është prezent në gjykimin tim, në raste të veçanta për çështjet dhe fenomenet. Nuk mund të them se metoda metafizike, njëanshmëria dhe subjektivizmit, karakterizojnë gjithë jetën dhe gjykimin tim revolucionar, por them se, subjektivizëm dhe njëanshmëri, ka akoma tek unë.

Po të kisha vënë unë në balancën e gjykimit të çështjes së familjes së Qazim Turdiut të gjitha anët komplekse të kësaj çështje, ashtu siç duhej t’i vija, por që s’i vura, për arsyet që thashë, atëhere patjetër që do të konstatoja se, ndërsa ana “pozitive” e kësaj familje peshonte të themi, një gram, anët negative të saj, peshonin 10 tonelata dhe atëhere, do të hapja sytë dhe do të hiqja dorë nga konkluzioni i gabuar që të aprovoja fejesën e djalit tim me vajzën e Qazim Turdiut. Unë ju siguroj se edhe në këtë aspekt të çështjes, për të luftuar e zhdukur këtë element negative të mendimit e të veprimit, do të bëj kthese rrënjësore dhe se nuk do të bie kurrë në gabime në të cilat të çon subjektivizmi dhe njëanshmëria në gjykimin e çështjeve.

Në faktor ose element negative që mund të ketë çuar në atë që ndonjë shok ose njerëz të veçantë që mund ta kishin marrë vesh veprimin që po bëhej për lidhjen e fejesës të djalit tim me vajzën e Qazim Turdiut përpara se të konkretizohej kjo fejesë dhe nuk erdhën tek unë, me iniciativën e tyre, për të më sinjalizuar ose për të më kritikuar për hapin e gabuar që po hidhja në këtë rast, mendoj se është edhe një element i tillë i karakterit tim, siç është edhe mungesa, në mjaft raste e taktit të nevojshëm që praktikohet nga unë sidomos në kërkuarjen e llogarisë për zbatimin e detyrave, gjë që lidhet edhe me temperamentin tim të rrëmbyer.

Natyrisht, llogari për zbatimin e vendimeve ne duhet të kërkojmë medoemos. Kështu na mësojnë Partia dhe shoku Enver, këtë e dikton edhe vetë jeta. Por Partia e shoku Enver na mësojnë se na porosisin edhe që kërkuarja e llogarisë duhet bërë me taktin e duhur, me metoda partie, që edhe llogarinë ta kërkojmë si duhet edhe i kritikuari të ndreqet, por edhe të inkurajohet ai për të zhdukur të metat dhe jo që ai të vritet shpirtërisht.

Nuk mund të them se krejt metoda ime për kërkuarjen llogari është e gabuar, por them se ka teprime, ka edhe raste ashpërsie të tepruara, që në disa raste, i kalon caqet e metodës së drejtë që duhet përdorur në kërkuarje llogari. Metoda e kërkuarjes llogari për zbatimin e detyrave jo gjithmonë me taktin e duhur nga ana ime ndaj vartësve ka pasur raste që edhe i ka vrarë shpirtërisht të kritikuarit, pavarësisht se kritika mund të ketë qenë e drejtë. Natyrisht, këtyre shokëve që edhe janë vrarë shpirtërisht nga kritika ime, që është bërë pa taktin e duhur, kur ka qenë rasti, unë e kam kërkuar ndjesë me sinqeritet të plotë. Dhe është në natyrën time që shumë shpejt pendohem kur arrij në një teprim të tillë. Aq sa nxehem shpejt në raste të këtilla, aq shpejt edhe pendohem. Pendohem shpejt në këto raste, saqë ndodh që edhe gjumi s’më zë gjersa t’i kërkoj ndjesë, personalisht ose edhe publikisht, shokut të prekur, kur ka qenë rasti.

Do të desha të them se mendoj që mungesa e taktit të duhur nga ana e ime në kërkuarjen e llogarisë për zbatimin e detyrave, që disa herë është edhe e ashpër, është një ndër shkaqet e atij fakti që shokët ngurojnë të më vënë në dukje të metat, të më kritikojnë në kohën e duhur për gabimet e mija, siç është p.sh. edhe rasti i mosvënies në dukje të të metave që kanë vërejtur në zhvillimin e luftës së klasave në familje nga ana ime, për të cilën fola më sipër. Unë do të përpiqem dhe do të luftoj me të gjitha forcat që ta ndreq këtë gjendje, ta përvetësoj taktin e duhur në bërjen e kritikës dhe kërkuarjen e llogarisë për zbatimin e detyrave dhe kam besim se do ta ndreq, në radhë të parë me ndërgjegjen dhe me përpjekjet e mija, por edhe me ndihmën e shokëve. Dhe që të mund të inkurajojë kritikën e shokëve ndaj meje, do përpiqem që nga njëra anë, unë vetë të bëj më shumë autokritikë ndaj gabimeve, të metave dhe mungesave të mija dhe nga ana tjetër, t’i dërgojë më me tepër vëmendje e kujdes vërejtjet, mendimet dhe kritikat e të tjerëve.

Mbyllja në vetvete kur është rasti për çështje familjare mendoj se është një element tjetër negative që ndikoi tek unë në bërjen e gabimit tim për të cilin po flas. E them këtë, sepse kam bindjen e plotë se gabimi që bëmë, me siguri do të ishte evituar po të isha këshilluar me shokun Enver, ose qoftë edhe me ndonjë shok tjetër, ose po të ishte këshilluar, të themi Fiqreti me shoqen Nexhmije ose dhe me ndonjë shoqe tjetër, para se të vendosnim për fejesën e djalit. Por atëhere unë mendova: “Të mos e shqetësoj shokun Enver për një çështje të këtillë”. Dhe mendova kështu duke u nisur nga gjykimi e ndjenja se i gjithë vlerësimi im për çështjen e fejesës që u bë mu duk i drejtë, duke u nisur unë nga ai kënd vështrimi i gabuar që thashë – metafizik, subjektivist, sentimentalist mikroborgjez. Edhe në këtë çështje unë influencova te Fiqreti për keq.

Por, kur më shkundi shoku Enver, atëhere mu bë fare e qartë nëse në bazën e këtij gabimi që bëra, qëndronte edhe mendimi i gabuar që “çështjet familjare janë çështje familjare”, kurse “çështjet shoqërore, janë çështje shoqërore”. Unë në teori e di që çështjet familjare janë edhe çështje shoqërore e për ne komunistët janë edhe çështje partie dhe ato nuk ndahen e nuk mund të ndahen nga njëra-tjetra. Dhe duke u nisur po nga ky gabim, u arrit në thellimin e mëtejshëm të tij nga ana ime, saqë shoku Enver e shoku Ramiz, pa ditur gjë mbi rrethin e keq familjar të Qazim Turdiut, duke mos u shkuar atyre kurrë ndërmend se unë do të kisha lidhur fejesën e djalit me vajzën e një familjeje me përbërje politiko-shoqërore të keqe, me rreth armiqësor, erdhën si shokë e vëllezër, e më uruan për fejesën (dhe për shtëpinë që më rindërtoi Partia), ndaj të cilëve unë jam fajtor dhe u kërkoj ndjesë me sinqeritet komunist e me ndërgjegje të vrarë.

7. Elementi tjetër negative që më çoi mua në gabimin që bëra mendoj se është edhe shfaqja e mendjemadhësisë në këtë rast. Më sipër unë fola për një faktor që ndikoi në bërjen e gabimit tim të rëndë me karakter klasor – për “ndjenjën e imunitetit” tek unë nga influence e ideologjisë së armikut të klasës. Por pikërisht kjo ndjenjë imuniteti nga influence e armikut të klasës, që ndikoi në marrjen e vendimit të gabuar në këtë rast, mendoj se është, njëkohësisht edhe një shfaqje mendjemadhësie.

Raste të shfaqjes së kësaj lloj mendjemadhësie mund të konsiderohen edhe ndërhyrjet e shpeshta që unë bëj në mbledhjen e Qeverisë, të Kryesisë së Këshillit të Ministrave, ose edhe në ndonjë mbledhje tjetër, duke i ndërprerë fjalën atij që flet, për t’i bërë ndonjë pyetje ose për t’i kërkuar ndonjë sqarim, të cilin folësi, ndoshta, mund ta jepte edhe pa pyetjen e ndërhyrjen time. Edhe kjo mënyrë veprimi, tash që mendoj e thellohem në elementet negative të karakterit tim, konsideroj se nuk është e drejtë, bile është e gabuar, sepse e bën folësin që të mos e shprehë mendimin ashtu siç e ka gjer në fund, i pret atij iniciativën etj.

Kështu, raste të shkëputura të shfaqjes së mendjemadhësisë mendoj se ka tek unë. Këtë e vërteton edhe fakti i gabimit tim në lidhje me fejesën e djalit tim, kur vendosa shpejt e shpejt, pa u thelluar dhe në mënyrë të precipituar. Unë i premtoj Partisë dhe shokut Enver, se do të luftoj me gjithë ndërgjegjen dhe forcën time në këtë drejtim, për të qenë gjithmonë i thjeshtë, për të mos e ndjerë veten kurrë të pagabueshëm dhe të imunizuar ndaj shfaqeve të huaja, e për të qenë gjithmonë i vëmendshëm ndaj mendimit të shokëve, për t’a dëgjuar mendimin e shokëve me kujdesin e duhur, me kujdesin maksimal.

Unë ju siguroj, shokë, se të gjitha këto të meta subjektive, të karakterit mikroborgjez, të gjithë këta element negative që më çuan në atë gabim që bëra, do të luftoj me të gjitha forcat që t’i zhduk. Ju siguroj, gjithashtu se kurrë më nuk do t’i ndaj çështjet familjare nga çështjet shoqërore dhe të Partisë e do të konsultohem me shokët edhe për çështjet familjare (kur është çështja për t’u konsultuar), duke pasur parasysh se për ne komunistët, çështjet familjare s’ndahen, por janë të lidhura ngushtë me çështjet e Partisë.

Më lartë unë thashë se po të mos isha shpejtuar, gabimi (fejesa) mund të ishte evituar. Për këtë jam i sigurt. Por jam i bindur edhe se në qoftë se fejesa nuk do të prishej, siç u prish pas kritikës që më bëri dhe ndihmës shoqërore revolucionare që më dha shoku Enver, në këtë rast do të cënohej vija e Partisë në lidhje me luftën e klasave. Por Partia nuk lejon kërrkënd t’i prekë normat e kriteret e zbatimit të luftës së klasave, siç veproi shumë drejt edhe me mua në rastin e fundit, kur unë gabova në këtë drejtim. Ky gabim dhe kjo shkundje e ndërgjegjes do të më shërbejnë si një eksperiencë negative e veprimtarisë sime për ta kthyer atë nga pësim në mësim, për të më bërë që në të ardhmen të jem më tepër, shumë më tepër, vigjilent, në çdo rast e në çdo drejtim, për të mos bërë më kurrë gabime të kësaj natyre dhe që të punoj me tërë forcat e energjitë e mija, gjersa të mbyll sytë, për t’ia larë Partisë këtë faj.

Me këtë rast, si komunist unë do dëshiroja të shpreh këtu një ndjenjë që më buron nga zemra dhe të them se unë i jam e do t’i jem mirënjohës për jetë shokut Enver, i cili sa e mori vesh çështjen, menjëherë veproi siç duhej vepruar, si udhëheqës revolucionar, si mësues marksist-leninist, por edhe si shok e vëlla, sigurisht duke u nisur, në radhë të parë, nga interesi i Partisë, për të ruajtur parimet e Partisë lidhur në luftën e klasave dhe duke më ndihmuar që ta shoh e ta kuptoj edhe unë gabimin që bëra, duke vepruar, në këtë mënyrë edhe në interesin e familjes sime, e cila e ka lidhur jetën e asaj me Partinë me gjakun e saj e gjer në vdekje dhe që është gati që edhe të shuhet e tëra për interesat e Partisë e të socializmit.

Shoku Enver, ka bërë aq shumë edhe për familjen time jo vetëm sot, por kurdoherë, duke u nisur gjithmonë nga interesat e Partisë, se te ne në Partinë tonë, s’ka lidhje dhe dashuri familjare ose personale jashtë interesave të Partisë, të revolucionit, të socializmit. Shoku Enver më ndihmoi, siç e thashë, si shok e vëlla dhe për këtë unë dhe e gjithë familja ime i jemi e do t’i jemi atij gjithmonë mirënjohës.

Në radhë të parë, mendoj se mua më duhet të jem kurdoherë vigjilent ndaj armikut të klasës dhe ideologjisë e presionit të tij të gjithanshëm, të mbaj kurdoherë parasysh mësimin e Stalinit, eksperiencën shumë të pasur të Partisë sonë, si edhe vetë eksperiencën time personale që del nga gabimi im i kohëve të fundit, se rreziku më i madh lidhur me luftën e klasave, është ai që harrohet, është rreziku që vjen andej nga e ke fjetur mendjen, nga e ke ulur vigjilencën.

Vigjilenca ime, në këtë rast, qe dobësuar në drejtim të rrezikut të oportunizmit. Prandaj rashë në atë gabim, që ka karakter oportunist. Për këtë arsye unë do të kem parasysh që kurrë më të mos shkas në gabime parimore të këtij karakteri, do përpiqem që, ashtu siç na mësojnë Partia dhe shoku Enver, të jem vigjilent, si ndaj rrezikut të majtë, ashtu dhe ndaj rreziku të djathtë.

E dyta më duhet të tregohem shumë i kujdesshëm dhe të ruhem gjithmonë nga mendimi ose ndjenja se gjoja jemi imunizuar nga ndikimi i ideologjisë së huaj, sepse në fakt, gabimi që bëra unë tregoi të kundërtën, duke vërtetuar, kështu mësimin e Partisë e të shokut Enver, se s’duhet menduar se je i imunizuar nga gabimet. Më duhet të jem gjithmonë e kudo konsekuent në zhvillimin e luftës së klasave, si kundër armiqve të jashtëm e të brendshëm, ashtu edhe kundër çdo shfaqjeje të huaj, si jashtë, në shoqëri, ashtu edhe brenda në familje e në veten time.

Duke konsideruar se këto janë disa nga mësimet kryesore që nxjerr unë nga gabimi i rëndë i kohëve të fundit që bëra edhe një herë u premtoj shokëve të Byrosë Politike dhe i betohem shokut Enver, se më në jetën time, gabime të këtilla, të kësaj natyre, me karakter politik dhe ideologjik, parimor, nuk do të bëhen nga unë. Unë mund edhe të gaboj rastësisht në punë, por gabime të kësaj natyre, ju siguroj shokë, se nuk do të bëj.

Partia jonë, me pjekurinë e saj të madhe ideologjike marksiste – leniniste që ka arritur, nuk lejon kërrkënd që të bëjë gabime parimore, sikundër nuk më lejoi as mua në këtë rast, por më kritikoi dhe më ndihmoi për ta ndrequr gabimin sa më parë, menjëherë. Ndreqja e këtij gabimi që bëra unë tregon edhe forcën e madhe të Partisë, që shprehet në faktin që edhe kur gabon një shok, atë e ndihmojnë shokët e tjerë që ta korrigjojë gabimin.

E kjo është një gjë e madhe, shumë e rëndësishme, jetike për Partinë. Në këtë, mendoj unë, gjen shprehjen e vet pikërisht edhe forca e normës së kolegjialitetit në jetën e brendshme të Partisë sonë, që është një normë leniniste me rëndësi jetike për ruajtjen e pastërtisë së vijës së Partisë. Prandaj Partia jonë është e pathyeshme.

Duke arritur në fund të autokritikës sime, mendoj se shfaq edhe një ide e mësim tjetër të Partisë e të shokut Enver, që shpesh ata na e kujtojnë: armiku imperialist e revizionist e sulmon Partinë dhe shtetin tonë socialist në të gjitha frontet – e sulmon në frontin ideologjik dhe ky sulm është i gjithanshëm, i përhershëm e kompleks; armiku na sulmon në frontin ekonomik, për të na asfiksuar materialisht; armiku përgatitet që të na sulmojë në momentin e përshtatshëm për të edhe ushtarakisht, për të na skllavëruar e asgjësuar si popull e si komb. Dhe sipas mësimeve të Partisë e të shokut Enver, sikurse të gjithë shokët edhe unë kam luftuar e luftoj kundër armikut në të tre këta fronte kryesore. Por, përpara sulmit ideologjik të armikut, në rastin për të cilin po bëj autokritikë, më rrëshqiti këmba, “më rrëshqiti këmba e djathtë”, por nuk u rrëzova për tokë, sepse Partia, shokët, personalisht shoku Enver, më sinjalizoi, më dha dorën dhe më ngriti.

Dihet se e mira është që mos të të shkasë këmba fare. Kjo do të ishte gjëja më e mirë, por siç e vërteton vetë eksperienca edhe në rastin e gabimit tim, njerëzit, qofshin ata edhe komunistë e kuadro edhe gabojnë. Veçse, siç na mëson Partia, rëndësi vendimtare ka që, kur te shket këmba, të mos rrëzohesh për tokë, por të mbahesh, të ngrihesh e të ecësh vetëm përpara. Kjo bëhet ose vetë nga personi që ka gabuar, kur e sheh se “i shkau këmba”, ose me ndihmën e shokëve. Unë këtë e bëra me ndihmën e shokëve, me ndihmën e menjëhershme shoqërore, revolucionare, efektive që më dha Partia, personalisht shoku Enver.

Por e siguroj Byronë Politike dhe shokun Enver, se edhe po ta ndjeja vetë se më kishte “rrëshqitur këmba” (e besoj se një ditë do ta ndjeja, qoftë edhe me vonesë), – sapo ta ndjeja vetë këtë, ndoshta edhe pa sinjalizim të shokëve (megjithëse shokët kam bindje se nuk do rrinin pa më sinjalizuar), do ta mblidhja veten dhe në atë rast, kam bindjen e plotë se do ta ndreqja gabimin e bërë dhe do të ecja përpara, vetëm në rrugën e Partisë.

Unë nuk e ndjeva e nuk e diktova dot vetë se “më kishte rrëshqitur këmba”, në rastin e këtij gabimi të rëndë që bëra, për arsyet dhe shkaqet që shpjegova më lart, se ma penguan shikimin  dhe gjykimin e drejtë elementët negative që vihen re akoma në karakterin tim e të cilët unë do t’i luftoj që të zhduken.

Dhe tash, duke përfunduar, edhe një herë ju siguroj shoku Enver dhe shokë të Byrosë Politike, se do të punoj dhe do të luftoj për Partinë e për popullin me besnikëri të pafund dhe gjer në vdekje, siç jam munduar ta bëj këtë gjatë gjithë jetës sime në Parti; do të punoj me të gjitha forcat për të vënë në jetë me konsekuencë mësimet marksiste – leniniste të Partisë e të shokut Enver dhe kam bindjen e plotë se në këtë drejtim, do të kem edhe ndihmën e vazhdueshme e të vlefshme të të gjithë juve, shokë, ndihmën shoqërore e revolucionare të shokut Enver, ndihmën e pandërprerë të të gjithë Partisë, e cila, si mëmë e dashur dhe e pagabueshme, i ndihmon me kujdes bijtë e saj, që të ndreqen kur gabojnë e të ecin vetëm në rrugën e saj, në rrugën e marksizëm – leninizmit, të cilën Partia jonë heroike e ka ndjekur vendosmërisht e me konsekuencë të pashembullt për 40 vjet me radhë, qysh nga 8 Nëntori 1941, atëhere kur e themeloi atë shoku Enver dhe gjer në ditën e sotme dhe të cilën ajo do ta vazhdojë gjithmonë.

Këtë premtim komunist e bëj, shokë, në 40-vjetorin e themelimit të Partisë sonë të lavdishme, për interesat e së cilës jam gati të jap në çdo moment edhe jetën.

Me respekt të thellë revolucionar,

           Mehmet Shehu

                                                                                         Tiranë, më 12 Nëntor 1981

                                                                                                     Tepër sekret

                      PAS LEXIMIT TË AUTOKRITIKËS SË MEHMETIT

                                                      (Varianti i dytë)

Kjo është një autokritikë jo në frymë marksiste. Çdo gjë në të flet mbi përpjekjet që bën Mehmeti për të zvogëluar gabimin e tij të rëndë, politiko-ideologjik.

Ai, gjatë 39 faqeve të daktilografuara, bën përpjekje demagogjike të na bindë ne, po edhe të ekzistojë në dosjen e vet në Komitetin Qendror, një dokument i atillë, nëpërmjet përmbajtjes së të cilit, të arrihet në konkluzionin se: “kot bëhet çështje nga udhëheqja, për një gabim kaq të vogël dhe sidomos të rastit nga një udhëheqës me një të kaluar kaq të shkëlqyer dhe në një moment dëshpërimi, impulsivi teti dhe sidomos sentimentalizmi mikroborgjez”.

Për të minimizuar arsyet e veta të gabimit, Mehmeti, përpiqet të na i teorizojë dhe arsyetojë me një “njohuri aq të thellë teorike”, rrezikshmërinë e të metave të karakterit të tij dhe pikërisht të botëkuptimeve të tij për këto çështje, të cilat, janë aq të rrezikshme për Partinë, në qoftë se lihen të trashen dhe që tek ai janë sporadike, sa që vihet pyetja e natyrshme: “Kur rrezikshmërinë e tyre e ke njohur aq mirë, deri dhe në karakterin ‘metafizik’ të tyre, pse e bëre këtë gabim, dhe jo vetëm këtë, por edhe të tjerë, të cilët i minimizon ose i zhduk fare nga kujtesa”?!

Duke dashur të stërhollojë “me ngjyrë filozofike’, ato që i ka dhe që e kanë shtyrë të bëjë gabime në vijë, ai arrin t’i vërtetojë të kundërtën dhe pikërisht në këtë qëndron demagogjia në “autokritikën”, që na ka dërguar.

Ç’arsye mbeten për gabimin e bërë? Asgjë përveç “sentimentalizmit”, dhe vetëm për njërin nga djemtë, pse për këdo tjetër, ai s’është sentimental?!

Mehmeti nuk ka qenë sentimental në asnjë rast të jetës së tij. E kundërta, është karakteristikë për të. Ai kurdoherë ka qenë dhe është i ashpër me vend dhe pa vend, bile më shumë pa vend. Kjo karakteristikë nuk mund të puqet me butësinë, po të gjykohet nga ana formale, por po të flasim me gjuhën filozofike, siç na flet Mehmeti në autokritikë, këto puqen, gjë që të nxjerre në atë që: ai nuk është i ekuilibruar në vijën e Partisë.

Këtu nuk kemi të bëjmë me mungesë takti nga ana e tij. Ky takt nuk blihet në pazar, por kemi të bëjmë me kuptimin e drejtë të vijës së Partisë në çdo kohë dhe për çdo gjë, janë interesat jetike të saj, që t’i gjykosh problemet, veprimet dhe njerëzit me urtësi, me gjakftohtësi dhe të kuptosh kurdoherë sa më mirë natyrën e evenimenteve, momentet në të cilat ngjasin, të gjykosh me pjekuri veprimet e njerëzve në momentet e caktuara dhe në vazhdimësi.

Po si është e mundur, që Mehmeti, që “mbante flamurin” kundër “qafëleshët”, “kundër mustaqeve”, në rini etj., të jetë kaq sentimental për jetën e ç’thurur e amoral të djalit të tij në fjalë, që bënte skandale në popull, thërritej nga partia, i tërhiqej veshi dhe kur venin shokët ja vinin në dijeni, për fat të keq ai nuk i priste këto me qejf, bile me difidencë?

Si mund të jetë Mehmeti kaq sentimental, për para akteve morale të djalit të vet dhe të mos tregoj një fije sentimentalizmi për Partinë, që po diskreditohet nëpërmjet akteve të këtij djali dhe qëndrimeve të Mehmetit karshi kësaj gjendjeje? Ky “sentimentalizëm”, duhet të ketë burime më të thella nga ata që shpjegon Mehmeti.

Asgjë nuk e shpjegon këtë sentimentalizëm që pretendon ai.

Atëhere, përse shkoi ai nga shiu në breshër, nga jeta e shthurur, në përgatitjen dhe realizimin e një krushqie me një familje shumë reaksionare dhe me qëndrime të njohura armiqësore?!

Mehmeti, këto situata nuk i analizon drejt, siç tregohet i pajisur me teori. Në botë ka që e mësojnë shumë teorinë tonë, dhe bile e dinë mirë, po jo vetëm që janë kundër saj, por edhe e luftojnë.

Mehmeti, përqendrohet në të vetmin gabim që ka bërë në lidhje me fejesën e djalit, por harron se gjatë jetës së tij, ka bërë edhe gabime të tjera. Qëndrimet e tij me shokët në punë, i quan sporadike, bile “i kupton dhe i ndreq, saqë i del edhe gjumi”. Por, për çudi, këto gabime i harron shpejt dhe i përsërit. Këto nga ana e tij janë bërë një vijë kundër vijës dhe normave morale dhe politiko ideologjike të Partisë.

Nuk është e vërtetë se shokët dhe jo vetëm unë, nuk ja kemi vënë në dukje gabimet kur i ka bërë, bile shumë herë këto ja kemi kritikuar me ashpërsi. Por këto gabime, këto qëndrime, këto veprime të tij, kanë rrjedhime të rënda dhe bëhen shumë të rrezikshme, kur je në një detyrë me kaq rëndësi, me të cilën është ngarkuar Mehmeti.

Këto çështje Mehmeti i filozofon, por i nxjerr si gjëra të parëndësishme, gati të zakonshme, deri sa nuk arrin të thotë që shokët s’duhet të më vënë re, pse jam impulsive, etj., etj., se puna dhe lufta ime, janë “aq kolosale”, saqë këto, janë meskinëri nga ana e shokëve, që sulmohen publikisht, që cilësohen antiparti dhe trockistë, kur s’janë të tillë?!

Këto çështje flasin për botëkuptime të huaja nga ana e tij për Partinë. Ky është një arsenal borgjez, mikroborgjez, ku e kanë burimin shumë vese jo komuniste të Mehmetit, siç janë te ai: mendjemadhësia, arrogance, prepotenca dhe keqpërdorimi i pozitave të tij, në Parti dhe në pushtet.

Mehmeti, nuk mungon të vërë vetë në dukje vlerën e luftës së tij, të cilën askush s’ja mohon dhe askush s’duhet t’ja mohojë. Por lufta e Mehmetit ka pasur dhe anë të dobëta dhe gabime.

Cilat janë këto? Shkurtimisht na bie detyrë me këtë rast t’ja ri përmendim.

Mehmeti, nuk e kishte pasur kuptuar si duhet vijën e masave dhe atë të Luftës Nacionalçlirimtare. Për problemin e “zabitëve” që udhëhiqnin repartet, ekzistojnë letra dhe dokumente në Komitetin Qendror të shkruara nga Mehmeti. Në këtë çështje, nuk qëndron ajo se ka ose s’ka të drejtë komunisti të bëje një vërejtje, rëndësi ka orientimi politik i Partisë dhe interesi i Luftës Nacionalçlirimtare në shfrytëzimin e kapaciteteve dhe të influencës së këtyre njerëzve, që nuk ishin në atë kohë dhe për atë kohë, as nulitete, as kundër vijës së Partisë.

Gjatë kohës së Luftës së Mehmetit, janë shfaqur mendime dhe janë kryer veprime të dënueshme, anarkiste dhe terroriste, që e dëmtonin Luftën dhe nuk e ndihmonin. Te Mehmeti, majtizmi, në mendime dhe në veprime, në çdo kohë, është konsideruar si vija e vërtetë marksiste-leniniste e Partisë. Çdo gjë jashtë këtyre pikëpamjeve të tij, konsiderohej haptazi ose në heshtje, si liberale, oportuniste. Kjo është një e metë e madhe, një mungesë objektiviteti në vijën e Mehmetit, si në kohën e Luftës, ashtu dhe në periudhën e pas Luftës. Kjo të çon në egocentrizëm në besim të madh te vetja dhe në mosbesim tek të tjerët. Këto janë shkaqet që mund të sjellin tronditje në unitetin e Partisë, në vijë dhe në drejtim.

Kjo e ka çuar Mehmetin në një gabim të rëndë në vijën e Partisë, të cilën udhëheqja e di dhe e ka analizuar në mënyrë revolucionare në kohën e vet. Për këtë gabim të rëndë, ekziston autokritika e tij në dosjen personale që ruhet në Komitetin Qendror.

Ky gabim i kryer nga ana e tij s’kishte asnjë bazë, asnjë arsye, se gjoja unë, kur u likuidua Beria, kisha humbur besimin te Mehmeti, i cili pa kërkuar prej meje as më të voglin shpjegim, pse nuk ekzistonte asnjë bazë, shkoi drejt e fishek të ambasadori sovjetik, Leviçkin, ju qa atij, për mua dhe njëkohësisht për t’i shprehur se ishte dakord me vijën e re të Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik.

Pra, Mehmeti, që hiqesh dhe hiqet se i di mirë teorinë, në vend që të vinte t’a sqaronte këtë çështje në Parti, shkoi te Leviçkini.

Gabimi i tij i fundit, ngjet me të parin. Edhe në të parin, ai nuk erdhi në Parti, edhe në të dytin, e harroi Partinë t’a pyeste! Për gabimin e tij të parë, erdhi më vuri në korrent Leviçkini, se e dinte rrezikshmërinë, po të mos ma denonconte Mehmetin. Gabimin e fundit të Mehmetit, e mësova nga rruga.

Sidoqoftë, edhe atëhere, edhe tani, Mehmeti, duhet të dijë se Hrushovianët, i dinë këto ndodhi dhe vetëm udhëheqja e drejtë e Partisë, i pengon revizionistët sovjetikë t’i përdorin për të na përçarë.

Prandaj, përsëritja e gabimeve të rënda politike nga ana e Mehmetit, me dashje ose pa dashje, i japin armë armikut, të shfrytëzojë rrethanat, në dëmin e socializmit dhe të udhëheqjes, Partisë së Punës së Shqipërisë.

Partia ka kaluar nga shumë rreziqe. Rreziqe të tjera do t’i turren asaj në rrugë. Prandaj duhet të shtrëngojmë radhët, të tregohemi të vendosur në vijë dhe ta kuptojmë drejt këtë vijë, se me betime dhe me premtime, ‘grand elokuente’, Partia, socializmi dhe atdheu, nuk mbrohen.

                   13 nëntor 1951            

                         Enver

PARTIA E PUNËS E SHQIPËRISË

KOMITETI QENDROR                                                                  Sekret

-Sektori i Përgjithshëm-

                                                               PROCES – VERBAL

           I MBLEDHJES SË BYROSË POLITIKE TË KQ TË PPSH TË DATAVE

                                                        17 E 18 DHJETOR 1981

Rendi i ditës: Analiza e gabimit të rëndë të kryer nga anëtari i Byrosë Politike, Mehmet Shehu, lidhur me fejesën e djalit me një vajzë me përbërje shumë të keqe politike.

Në këtë mbledhje marrin pjesë gjithë anëtarët e Byrosë Politike, me përjashtim të shokut Hekuran Isai, që nuk erdhi për arsye se mbrëmë natën i vdiq e ëma.

SHOKU ENVER HOXHA: Sot në rend të ditës të Byrosë Politike kemi shqyrtimin e një gabimi politik që ka bërë shoku Mehmet. Siç e dini, për këtë ai ka paraqitur një autokritikë me shkrim dhe ju keni marrë dijeni mbi përmbajtjen e saj. Në qoftë se shoku Mehmet, ka ndonjë shtesë për të bërë, mund ta bëjë, apo të fillojmë menjëherë nga diskutimet?

SHOKU MEHMET SHEHU: Shtesë tjetër, shoku Enver, nuk kam për të bërë. Jam përpjekur dhe kam reflektuar sa kam mundur për të realizuar shkaqet, arsyet përse e bëra këtë gabim të rëndë politik dhe me aq sa kam mundur, do të tërheq mësimet nga ky pësim. Shokët le të thonë mendimin e tyre, si ta shikojnë e si ta gjykojnë të arsyeshme. Unë jam gati të dëgjoj.

SHOKU SIMON STEFANI: Kam disa pyetje për t’i bërë shokut Mehmet.

Si mendoni ju, shoku Mehmet e keni marrë parasysh apo nuk e keni marrë parasysh ç’qëndrim do të mbante Partia ndaj këtij veprimi tuaj të gabuar?

Këto veprime që keni bërë ju, janë rezultat e drejtpërdrejtë ose i tërthortë i presionit të armikut të klasës mbi ju?

Disa veti apo vese negative, siç i quani ju e që duken te ju, sa kanë influencuar negativisht në punën tuaj si drejtues?

A e keni informuar organizatën bazë të partisë, për gabimin që keni bërë dhe a është diskutuar në bazë të normave të partisë?

Me gjithë kritikat e bëra, pse e dërguat djalin përsëri jashtë? Pse nuk i’u nënshtrua ai më parë si komunist analizës së veprimit të tij, në organizatën bazë të partisë?

SHOKU LLAMBI GEGPRIFTI:

Sentimentalizmi i theksuar dhe i tepruar jashtë normave komuniste, thotë shoku Enver, ka qenë një faktor ndikues negativ te shoku Mehmet. Ai thotë se ky sentimentalizëm i theksuar mikroborgjez, jashtë logjikës komuniste e ka shtyrë që të bëjë një veprim të tillë për djalin e tij, Skënderin. Unë pyes: A je çliruar plotësisht tani nga ky sentimentalizëm?

Në autokritikën e tij, shoku Mehmet thotë se; po të ishte ndihmuar nga shokët e nga njerëzit për konstatimet që kanë pasur dhe t’ia kishin vënë në dukje, hapin e gabuar që po ndërmerrte, do ta bënte këtë veprim? Për të cilët shokë e ke fjalën, shoku Mehmet, që e kanë ditur këtë problem dhe nuk ta kanë vënë në dukje?

SHOKU ENVER HOXHA: Ka pyetje të tjera?

SHOKU RAMIZ ALIA: A ke bindje të plotë, shoku Mehmet, se ky veprim ky gabim i madh politik, që bëtë e ka dëmtuar Partinë dhe se po të mos ishte ndërhyrë do ta dëmtonit atë shumë rëndë?

SHOKU PALI MISKA: Në autokritikën që bën shoku Mehmet, i nxjerr fare të pafajshëm dhe i përjashton nga përgjegjësia si Fiqretin, ashtu edhe djalin, ndërsa përgjegjësia e tyre është e qartë. Përse e bën këtë shoku Mehmet dhe merr mbi vete çdo gjë?

Jeni të bindur se gabimi i madh politik që bëtë është rrjedhim logjik i tërë atyre të metave, dobësive e gabimeve që keni pasur në punë dhe në jetë? I njihni apo nuk i njihni këto të meta, dobësi e gabime? Gabimi politik që bëtë nuk është diçka aksidentale, as mendim i veprimit të një dite.

SHOKU RITA MARKO: Çmendoni ju për atë që thuhet në masat e në opinion rreth qëndrimit dhe sjelljeve të djalit tuaj të vogël dhe nuses së tij?

Çmendoni ju për arrogancën në sjelljet e veprimet tuaja? A është fjala këtu për shfaqje të rastit, momentale, siç thoni në autokritikë, apo rrjedhim i mendjemadhësisë dhe i mbivlerësimit të mendimeve e të punës suaj?

Ju në autokritikë thoni se, po të më kishin bërë shokët vërejtje, unë do ta kisha korrigjuar gabimin. Pyes: A keni pasur në atë kohë ndonjë, që të merrnit kontakt me shokët që kanë munguar dhe sidomos me ndonjë, që kishit afër deri te shoku Enver? Keni pasur ndonjë vështirësi për të mos i pyetur ata?

SHOKU PROKOP MURRA: Shoku Enver në mbledhjen e fundit të Byrosë Politike shtroi një sërë çështjesh shumë rëndësishme, autokritika juaj është dorëzuar një ditë më vonë. Tani pyes: Përse shoku Mehmet, nuk shprehet në autokritikën e tij për asgjë lidhur me këto çështje?

SHOKU ENVER HOXHA: Unë në Byronë Politike shtrova disa çështje organizative.

SHOQJA LENKA ÇUKO: Po ta kishte bërë këtë veprim ndonjë komunist i thjeshtë ç’qëndrim do të mbanit ju, shoku Mehmet?

A është informuar shoku Mehmet se cila ka qenë jehona ndaj veprimit të tij në masat poshtë?

Shoku Mehmet duke mbivlerësuar punën e tij mos mbivlerësonte edhe zonën apo krahinën e vet dhe nënvlerësonte të tjerat?

SHOKU MUHO ASLLANI:  Kush e ka njohur më përpara familjen e Qazim Turdiut, si familje ose si individ, shoku Mehmet apo shoqja Fiqrete? Fejesa e djalit të tyre me vajzën e Qazimit, u bë vetëm si rastësi?

SHOKU BESNIK BEKTESHI: Për sa i takon autokritikës, atë e bëri me iniciativën e vet shoku Mehmet, apo i’a kërkuan shokët?

– Për të shtuar një çikë rreth pyetjes që bëri shoku Ramiz; do të dëmtohej Partia në qoftë se kjo fejesë, do të përfundonte dhe çfarë dëmtimesh mendon shoku Mehmet, konkretisht do t’i sillte Partisë veprimi i tij?

SHOKU MANUSH MYFTIU: Shoku Mehmet thotë se po ta bënte një tjetër gabimin, që ka kryer ai, nuk do ta lejonte. Si e gjykon ai këtë. Kur nuk ia lejon një tjetri një gabim të tillë, pse ia lejoi vetes?

Në ç’pozitë e vë veten e tij në raport me të tjerët?

Thuhet se njëra nga arsyet që e çoi në gabim është sentimentalizmi. Por në rastin konkret, kur është fjala për një gabim të rëndë politik, a duhet sentimentalizmi të kalojë deri në këtë cak, sa të cenohet vija e Partisë?

SHOKU ENVER HOXHA: Mund t’u përgjigjeni, shoku Mehmet, se më duket që s’ka më pyetje.

SHOKU MEHMET SHEHU: Shoku Simon pyeti se si mendoja unë, çfarë qëndrim do të mbante Partia, në rast se fejesa do të ishte realizuar? Domethënë do të kthehej kjo në martesë? Unë mendoj se Partia do të mbante qëndrim të drejtë, nuk do ta miratonte atë dhe unë do ta prishja martesën, pra do ta kuptoja gabimin. Po a e mbajtët parasysh ju, thotë shoku Simon, këtë çështje në atë moment, që e morët këtë vendim?

Siç e shpjegoj në autokritikën time, në atë moment gjykova siç e gjykova dhe sigurisht nuk gjykova drejt. U tërhoqa më tepër nga sentimentalizmi mikroborgjez kundrejt djalit, për arsyet që thuhen në autokritikën time dhe mendova se, mund të ishte e mundur një fejesë e këtillë. Përveç arsyeve të tjera, që thuhen në autokritikën time, dy kanë qenë shkaqet themelore, që më bënë mua të kaloj në atë gabim.

E para, çështja e traumës psikologjike, që ka pasur prej kohësh djali; e dyta, gabimi im dhe ky ishte më i rëndë, që këtë familje e ndava, e konsiderova në kufirin e ngushtë të Qazim Turdiut, duke u nisur nga ajo se çdo të më bëjë mua kjo familje që i ka këputur marrëdhëniet me pjesën tjetër të saj të jashtme. Pastaj janë edhe shkaqet e tjera që numërohen, siç është rrëmbimi që më bën që të gaboj etj.

SHOKU PALI MISKA: Përse vë ti djalin për para interesit të Partisë?

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë, shoku Pali, në këtë çështje nuk u nisa nga vënia e interesave të Partisë, nën interesat e djalit e të familjes, sepse fakt është që në këtë gabim që bëra u prek edhe interesi i Partisë, u prek edhe interesi i familjes edhe i vetë djalit. Nuk u nisa pra nga ajo. Po të nisesha nga kjo, që të vija interesin e djalit dhe të familjes mbi interesin e Partisë, do të isha një armik, por nuk e gjykova çështjen kështu, në këtë mënyrë. Në këtë lëmsh kontradiktor, jam plotësisht dakord me të gjitha kritikat.

SHOKU SIMON STEFANI: Jo, shoku Mehmet, nuk jam aspak i kënaqur me përgjigjen që jepni. Nuk jam i kënaqur në kuptimin se ju kështu nuk nxirrni, si të thuash, rrënjët e gabimit, pse e bëtë atë. Mos mendoni ju se Partia do t’ju falte për këtë gabim, se jeni, si të thuash veç të tjerëve, pse vijën e Partisë ju e njihni, e dini? Për sa i përket ndarjes, që i bëni familjes së Turdiut, në familje të ngushtë e në familje të gjerë, ku i gjeni ju këto emërtime kur Partia me orientim e me udhëzime të veçanta të Byrosë Politike, i ka saktësuar mirë, kush hyn në trungun e familjes, të afërmit dhe njerëzit e tjerë, pa lënë shteg për të livadhisur? Shqetësimi ynë qëndron në atë qa tha shoku Pali, pse ju vutë interesat e familjes, interesat e djalit mbi interesat e Partisë?

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, shoku Simon, nuk u nisa nga ajo që të vë interesat e djalit mbi interesat e Partisë. Mendova gabim duke e marrë ngushtë familjen e Qazim Turdiut si një profesor dhe kuadër i dekoruar, që një djalë e ka në universitet, një vajzë gjithashtu e ka në universitet, të shoqen e ka llogaritare në Kombinatin e Autotraktorëve, se ka edhe të arratisur, por që i ka shkëputur marrëdhëniet. Bile u informova se Qazimit, i ka qenë kërkuar nga organet e Sigurimit të Shtetit, që t’i shkruante të vëllait në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, për të shkëputur lidhjet me armiqtë, domethënë për të hequr dorë nga puna armiqësore, po ai nuk ka pranuar, dhe atëherë Qazimi i kishte shkëputur marrëdhëniet me të.

SHOKU KADRI HAZBIU: Ç’rëndësi ka kjo? Kjo për mendimin tim s’ka asnjë rëndësi. Pse të futemi në këto hollësira ne?

SHOKU ENVER HOXHA: I shkroi letër, s’i shkroi letër, kjo është punë agjenturiale dhe ti i di këto gjëra, Mehmet.

SHOKU KADRI HAZBIU: Ç’rëndësi ka për ne kjo, që nuk e lehtëson atë aspak.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë kështu e gjykova këtë punë. Kjo sigurisht e ka dëmtuar punën e Partisë, po unë nuk u nisa nga ajo që të vë interesin e djalit mbi interesin e Partisë. E gjykova gabim. Një pyetje tjetër është që vetitë negative…

SHOKU SIMON STEFANI: Më fal, shoku Enver, dua të bëj një pyetje tjetër: Lidhur me problemin e luftës së klasave, ju shoku Mehmet mos kini lëkundje në vijën e Partisë?

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, lëkundje në vijën e Partisë, mendoj unë, nuk kam. Këtu, në këtë çështje kam gabuar dhe e pranoj gabimin. Ky, siç e them edhe në autokritikë, është një gabim i rëndë.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po mirë, si e pranoni ju atëhere mendimin që do të influenconit tek vajza? Ç’do të thotë kjo? A mundet t’i këshillojmë ne Partinë: O burra, merrni vajzat e kulakëve, merrni vajzat e ballistëve, futni në familje se ne do të influencojmë mbi to. Kjo nuk është vallë një tezë oportuniste?

SHOKU RAMIZ ALIA: Po, pra nuk do te thotë kjo se ju nuk jeni konsekuentë me luftën e klasave?

SHOKU MEHMET SHEHU: Po, kjo është një tezë oportuniste. Në këtë rast qëndrimi im nuk është konsekuent, prandaj them që kam gabuar rëndë. Në raste të tjera unë nuk kam gabuar dhe e them që për rastin konkret…!

SHOKU RAMIZ ALIA: Po kjo ka të bëjë me bindjen tuaj.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po edhe ta bësh këtë shoku Mehmet, në prag të Kongresit?! Çfarë do të thotë kjo? Ju mendoni se nuk është një qëndrim oportunist, por ama bëhet në një moment që i kushton rënde Partisë, kur e gjithë Partia është mobilizuar të zbatojë me vendosmëri vijën e saj në të gjitha fushat! Pastaj mendoni një çikë më drejt mbi këtë!

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë e them në autokritikë shoku Kadri se, sikur djemtë e tjerë të ma kërkonin një fejesë të tillë, po të mos ishin të martuar, bile për asnjeri tjetër, nuk do të pranoja. Për këtë djalë e pranova për arsyet që kam vënë, për traumën psikologjike që ka pasur djali, si dhe për gabimin që bëra në ndarjen e familjes së Qazim Turdiut.

SHOKU RAMIZ ALIA: Më falni, shoku Mehmet. Domethënë ju e pranoni që këtë veprim e keni bërë me ndërgjegje të plotë, e dinit që po bënit një veprim që është në kundërshtim me vijën e Partisë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po përse?! Ju, kur thoni se këtë nuk do ta bënit për ndonjë nga fëmijët e tjerë, në fakt për Skënderin e keni bërë me ndërgjegje të plotë. Këto jua them edhe për t’ju ndihmuar, se edhe në autokritikë, për të cilën do të them mendimin tim, ju nuk i bini drejt në ballë gjërave. Çdo të thotë ajo që shprehni ju, se për fëmijët e tjerë nuk do ta bënit një gabim të tillë? Kjo do të thotë që ju ishit të bindur që fejesa që bëtë ishte në kundërshtim me vijën e Partisë.

Bile thoni që një veprim të tillë s’ia rekomandoni asnjë shoku, dhe drejt e thoni, kështu duhej të mos i’a rekomandonit kurrkujt, sepse është në kundërshtim me politikën e Partisë. Megjithëkëtë ju thatë: “unë do ta bëj” dhe e bëtë, sepse donit ta bënit, duke menduar që këtë do t’jua toleronte Partia, menduat që juve kjo ju lejohet. Po pse menduat që Partia për këtë që bëtë nuk do të reagonte? Po të mendonit ju që Partia do të reagonte dhe ju prapë do ta prishnit fejesën, pse ta bënit atëherë? Ju menduat që Partia do ta pranonte. Atëherë pse e menduat kështu? Mos ka kjo lidhje me pyetjet që ju bënë shokët këtu? E vini veten mbi Partinë ju? Normat e Partisë për ju nuk kanë vlerë! Atëherë si shpjegohet ajo që thoni, ky është mendimi im? Këtu duhet të reflektoni ju, mendoj unë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë, shoku Ramiz, nuk e vë veten mbi Partinë. Sigurisht që kam gabuar në këtë çështje, ashtu siç e shpjegoj në autokritikë, po mbi Partinë unë nuk e ve veten.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po nuk e shpjegon kjo çështjen, shoku Mehmet, se ju vetë thoni se ajo që bëtë është në kundërshtim me vijën e Partisë, ju vetë e thoni që një gjë të tillë. Nuk do ta bëje për fëmijët e tjerë, s’do t’ua lejoje as shokëve, dhe vërtetë kështu është, as fëmijëve të tjerë, as shokëve nuk do t’ua rekomandonit, pse ishit të bindur që kjo është në kundërshtim me vijën e Partisë. Atëherë pse e pranuat atë? Ja këtu është problemi, këtu është kyçi.

SHOKU MEHMET SHEHU: Ja, në kompleksin e gjithë këtyre çështjeve…!

SHOKU RAMIZ ALIA: Atëherë kanë të drejtë shokët që thonë pse vure interesin e familjes e të djalit mbi interesin e Partisë. Kanë shumë të drejtë që ata të thonë këtë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë e thashë, nuk e kam vënë me ndërgjegje interesin e Partisë…!

SHOKU SIMON STEFANI: Po ju vetë thoni shoku Mehmet se, e bëra me ndërgjegje për këtë djalë.

SHOKU RAMIZ ALIA: Ju vetë thoni se, nuk do ta pranonit këtë për fëmijët e tjerë.

SHOKU MEHMET SHEHU: E bëra për arsyet që thashë.

SHOKU PALI MISKA: Shoku Mehmet, nuk është çështja që të lozim me fjalë për të shkuar kohën këtu. Çështja është që ju nuk jeni në atë nivel sa të mos gjykoni mbi këtë veprim që ka të bëjë tamam me vijën e Partisë. Edhe në rastin konkret, deri sa ju keni ndjenja sentimentalizmi ndaj djalit, del e qartë që të tera veprimet tuaja që sollën në këtë çështje, qëndrojnë te vënia e interesit të djalit mbi atë të Partisë. Këtu është gabimi.

SHOKU MEHMET SHEHU: Po unë nuk jam nisur nga ajo që ta bëjë me ndërgjegje.

SHOKU PALI MISKA: Nga se nisesh ti, është punë tjetër, po veprimi këtu të nxjerr. Ne gjithnjë, në çdo veprim, në çdo moment, në çdo gjë themi se nuk duhet ta harrojmë Partinë. Ky veprim nga ana juaj është një rast shumë flagrant e i madh. Si e harroni ju në këtë rast Partinë?

SHOKU MEHMET SHEHU: E di që është i madh e flagrant.

SHOKU KADRI HAZBIU: Në qoftë se ju vuani nga sentimentalizmi, shoku Mehmet, pse nuk u treguat sentimental për normat e Partisë, për vijën e Partisë, për interesin e Partisë? Ta gjykojmë këtë çështje një çikë edhe nga kjo anë. Pastaj ky sentimentalizëm në kundërshtim me të gjitha normat e rregullat e Partisë, qëndron vetëm në rastin e këtij djali apo ka influencuar edhe në raste e probleme të tjera? Më gjerë duhet ta shikoni këtë çështje.

SHOKU MEHMET SHEHU: Për këtë çështje gabimi është bërë vetëm për këtë djalë, për traumën psikologjike që ka pësuar…!

SHOKU SIMON STEFANI: Sentimentalizmi ku mbështeteni ju nuk është argument. Ai ka të bëjë me botëkuptimin tuaj, se kështu e mendoni, prandaj edhe veproni. Edhe sentimentalizmin si nga teorike, edhe nga ajo praktike ju nuk e shpjegoni drejt.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë them si e mendoja atëherë, si e mendova në ato momente kur e bëra fejesën, nuk e them si e mendoj tani. Tani e mendoj ndryshe.

SHOKU ENVER HOXHA: Shokët duan të dinë si e mendove dhe si e mendon edhe sot, prandaj të bënë disa pyetje, domethënia e të cilave vërteton të kundërtën e arsyetimeve, jo që të shtynë ty të veproje gabim. Tani këtyre pyetjeve duhet t’u përgjigjesh qartë, që të mund të shërohesh më vonë. Unë do t’u përgjigjesha kështu këtyre pyetjeve: jo vetëm që kam menduar gabim, por e kam vënë interesin e Partisë nën interesin e djalit. Kjo do të ishte një autokritikë e drejtë. Flasim për atë moment.

Këtu ne gjykojmë faktet. Prandaj ne themi se në atë moment ti e humbe drejtimin e Partisë, humbe ekuilibrin në vijë, domethënë e shkele këtë. Kështu është më drejtë të thuhet. Pastaj një sërë pyetjesh të tjera që të janë drejtuar, janë krejt të qarta. Mos u përpiq t’i mbulosh me formulën “në atë kohë”, se në atë kohë, e pranojmë të tërë, u bë si u bë, tani që vijmë këtu, si e mendon? E mendon kështu si pyesin shokët? Se ata nuk janë dakord me përgjigjet që u jep.

SHOKU MEHMET SHEHU: Për atë kohë unë nuk e mendova ashtu, shoku Enver. Tani e kuptoj që kështu është.

SHOKU RAMIZ ALIA: Këto pyetje që po të bëjmë ne tani, i konsideroni të drejta?

SHOKU MEHMET SHEHU: Të drejta i konsideroj.

SHOKU RAMIZ ALIA: Prandaj të paktën na e thuaj që keni të drejtë, po jeni i bindur për këtë të drejtë që na jepni?

SHOKU ENVER HOXHA: Dhe bindja që këto që të pyesim janë të drejta, të largon ty nga ai gabim. Këtë duam edhe ne, që të të ndihmojmë, që të largohesh nga gabimi.

SHOKU MEHMET SHEHU: Pyetjet e shokëve janë të drejta. Duke i gjykuar sot, ashtu është. Në atë moment praktik e konkret, duke e gjykuar ashtu siç e gjykova unë, në fakt unë e dëmtova interesin e Partisë edhe njëkohësisht u dëmtua edhe interesi i familjes sime dhe i djalit.

SHOKU ENVER HOXHA: Ja pra, këtu ka një hap përpara nga ana jote. Merri tani përsëri përgjigjet që dhe nga e para dhe përgjigju me këtë frymë dhe do të shikosh se do të dalësh në rrugën që gjithë Partia dëshiron të dalësh.

SHOKU MEHMET SHEHU: Pyetja e dytë, që nuk kam shënuar këtu se kush nga shokët e ka bërë, po e kam shënuar, është nëse vetitë negative të miat, kanë ndikuar në punën time të përditshme, të zakonshme.

Unë besoj se po, ato kanë ndikuar, pa diskutim që kanë ndikuar. Unë kam luftuar kundër këtyre vetive, aq sa kam luftuar dhe kam arritur njëfarë rezultati, por, siç e them, plotësisht nuk jam çliruar prej tyre. Është e pamundur që këto të mos kenë ndikuar në punën time për të keq, aq sa kanë ndikuar. Në gjithë punën dhe jetën time që jam në Parti, gjatë gjithë kohës ka pasur raste konkrete që ato veti më kanë ndikuar për keq. Veti të këtilla negative, nuk mund të mos ndikojnë për keq.

Pyetja tjetër: Organizata-bazë e Partisë, në të cilën bëj pjesë, a është informuar?

Kam informuar sekretarin e organizatës-bazë time, e kam njoftuar që kam bërë një gabim të rëndë politik të kësaj natyre dhe për këtë do të bëj autokritikë në Byronë Politike dhe mbasi të bëj autokritikë atje, atëherë do të vij të flas edhe në organizatën bazë të Partisë.

SHOKU ENVER HOXHA: Për këtë çështje, që të fliste kështu, e kam këshilluar edhe unë shokun Mehmet, kur më shprehu mendimin se do të vente në organizatën-bazë të Partisë të bënte autokritikë. Unë i kam thënë ta marrim një herë në diskutim këtë çështje në Byronë Politike, pastaj të diskutohet në organizatën – bazë për këtë çështje.

SHOKU MEHMET SHEHU: Pyesin shokët: Djalin, me gjithë këtë gabime që bëri, pse e dërgove përsëri për studime jashtë shtetit?  

Djali, siç e them në materialin që keni lexuar, pranoi dhe e bëri ndarjen me vajzën që u fejua, dhe unë mendova në atë kohë se mund të shkonte dhe e këshillova vetë që mund të shkonte jashtë. Pastaj e tërhoqa këtë mendim dhe e lajmërova, duke i shkruar që sa të japë provimin që ka nëpër duar, të kthehet, dhe ai do të kthehet. Provimin e fundit ai e ka për ta dhënë rreth 12 janarit dhe menjëherë pas kësaj do të kthehet dhe do të shkojë të punojë kudo, ku do ta caktojë Partia.

SHOKU MUHO ASLLANI: Kisha diçka për të shtuar për këtë, shoku Mehmet, ai duhej të ishte kthyer menjëherë.

SHOKU PALI MISKA: Ti duhet ta kuptosh mirë këtë, se djali nuk duhet të shkonte. Pastaj, ky djalë me tërë ato të meta që ka dhe gabime të rënda që ka bërë, si mund t’i realizonte me një letër ose me një të thënë që: “Babi unë do të mbaroj provimet dhe do kthehem”. Ai s’meriton të japë as provimin për gabimin që bëri. Këtë edhe ju vetë e thatë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë e kam lajmëruar tani që të kthehet.

SHOKU RITA MARKO: Kjo vjen në kundërshtim me atë që thoni ju, se ai ka pasur edhe një traumë. Ai u ngatërrua me një vajzë me rreth familjar jo të mirë dhe u dërgua jashtë. Si dërgohet jashtë ai, ç’siguri ke për këtë njeri? Ja, edhe këtu ti ke nënvleftësim, edhe për këtë çështje duhet të mendoje mirë.

SHOKU PALI MISKA: Dhe populli, shoku Mehmet, dëgjon, ai thotë se ai që bëri këtë gabim, duhet të mos shkojë jashtë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Prandaj edhe unë vendosa që të kthehet së shpejti, bile pa mbaruar provimet.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Vendimi më i drejtë do të ishte që ai të mos shkonte fare jashtë, por të dërgohej të punonte në një uzinë, të vente njëkohësisht në organizatën-bazë të Partisë, dhe të jepte llogari përpara saj për atë që beri, se është komunist. Kjo do të ishte më e drejta të bëhej dhe do të ishte dëshmi për një kuptim, si të thuash, i atij gabimi të rëndë që u bë i pjesshëm.

SHOKU MEHMET SHEHU: Ashtu duhet të ishte vepruar.

SHOKU SIMON STEFANI: Në njëfarë shkalle, djali u mor nën mbrojtje nga ju. Këtu, sentimentalizmi që thoni ju, u thellua më tej. Ju nuk arritët të mendonit që ai është komunist, që ka bërë një gabim të rëndë, shumë të rëndë e duhet të japë llogari në Parti, e cila ta gjykojë pastaj nëse duhet apo nuk duhet të shkojë jashtë shtetit më vonë. Ai është një njeri që ka bërë gabim të rëndë, bile edhe e ka përsëritur, dhe do ta them në diskutimin tim këtë.

SHOKU FOTO ÇAMI: Edhe këtu është prapë defekti ku keni rënë ju në rastin e parë, shoku Mehmet, domethënë që, nuk keni vënë mbi të gjitha interesin e Partisë. Po të mendoje thellë, do të shikoje se populli, duke parë se si u veprua e u vlerësua, gabimi e gjesti i djalit tuaj, i cili bëri një gabim, më pas edhe një tjetër dhe u lejua të dilte jashtë shtetit, ka të drejtë që thotë: “more, po ç’bëhet këtu, ka një vijë partie apo ka dy vija, një për disa e një për masën tjetër”?!

SHOKU MEHMET SHEHU: Ja, pikërisht për atë unë po e tërheq djalin nga Suedia.

SHOKU PALI MISKA: Po të ishte djali i një tjetri e kishim tërhequr ne, domethënë Partia, po pikërisht se është djali yt, ti duhesh ta tërhiqje vetë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Po, duhej ta kisha tërhequr.

SHOKU PALI MISKA: Ashpërsinë, nxitimin në këtë rast, ti duhet ta tregoje në krahun tjetër, djalit t’i thoshe të shkonte në Martanesh, të shkonte të punonte me minatorët e me gjeologët, që të lante gabimin që bëri, e jo ta çoje të jepte provime jashtë shtetit, ta lejoje të bënte këtë e të bënte atë, pastaj të kthehej.

SHOKU RITA MARKO: A nuk tregon kjo një pranim formal të gabimit? Ky nuk është një thellim i menjëhershëm, po ju duhej të mbanit një vendqëndrim, ta analizonit deri në fund çështjen e tij.

SHOQJA LENKA ÇUKO: Shoku Mehmet thotë se e ka kritikuar djalin se s’punonte. Kush e ka kritikuar? I’u nënshtrua djali juaj kritikës në ndonjë organ apo organizatë, apo e kritikuat vetëm ju si baba? Ku është kritikuar tjetër ai, dhe kush e ka kritikuar?

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, se nuk punonte. Deri tani di që e kam kritikuar vetëm unë. Ai bën pjesë në organizatën-bazë ku studion, në Suedi dhe kur të kthehet në Shqipëri do të vejë të bëjë pjesë në organizatën bazë të tijën.

SHOQJA LENKA ÇUKO: Po mirë, më fal, shoku Mehmet, a jeni ju në dijeni nëse në organizatën-bazë të Partisë në ambasadë, kush bën pjesë, e ka shtruar ai për diskutim këtë problem, këtë veprim shumë të gabuar që bëri?

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë i kam thënë që të vejë ta informojë organizatën bazë të Partisë dhe të veprojë si t’i thotë organizata-bazë atje. Kur ka ardhur këtu, kam pyetur shokun Dhimitër Lamani, nëse ka informuar. Ai më ka informuar se atë vetë e ka vënë në dijeni për këtë çështje, por në organizatën -bazë atje, nuk e di që të jetë shtruar një gjë e tillë.

SHOKU SIMON STEFANI: Po ja, shoku Mehmet, si do të thotë opinioni pozitiv në një rast të këtillë? Ai bëri këtë gabim kaq të rëndë, shkoi prapë jashtë dhe për të s’u diskutua asgjë. A nuk tregon kjo që kemi të bëjmë me ato mendime e koncepte se ne qëndrojmë mbi të tjerët, jemi jashtë normave e rregullave të Partisë, se për ne ka rregulla të tjera, ndërsa për tërë komunistët poshtë, ka rregulla të tjera?

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, unë gjykova kështu që ky e bëri këtë gabim dhe e ndreqi atë, se pranoi ndarjen. Këtu fajin nuk e ka djali, po e kam unë, sepse djali, do ta kishte lënë atë vajzë në qoftë se unë do t’i thosha ta linte.

SHOKU SIMON STEFANI: Jo, jo, ai bile ka faj shumë të rëndë.

SHOKU QIRJAKO MIHALI: Sigurisht që ne të gjykojmë ty këtu, po edhe ai ka faj shumë të rëndë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Sigurisht që ka faj që vajti u lidh me atë vajzë.

SHOKU SIMON STEFANI: Po ai është komunist ama.

SHOKU RAMIZ ALIA: Edhe një herë po them për t’a ndihmuar shokun Mehmet. Mos qëndroni në mendimin si gjykonit atëherë. Sot, tani ç’mendon për pyetjet që të bëjnë shokët: bëtë mirë apo nuk bëtë mirë që e latë të shkonte dhe pse e latë djalin të qëndronte jashtë? Ky është problemi.

SHOKU MEHMET SHEHU:  Jo, nuk bëra mirë.

SHOKU RAMIZ ALIA: Se si menduat në atë kohë ju, është tjetër problem. Tani, tani si gjykoni?

SHOKU KADRI HAZBIU: Edhe këtë sentimentalizëm që thoni ju duhet ta shikoni dhe e drejta është që të thelloheni në të për të parë se ai ju ka shpurë edhe në qëndrime të tjera toleruese, jo vetëm në trajtimin e familjes, në këtë ne nuk po futemi në hollësira, por në vënien në kushte jo të barabarta me të tjerët, jo vetëm si anëtar partie, por edhe si udhëheqës me ato të drejta që më ka dhënë Partia.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë mund të kem bërë gabime, po nuk jam nisur me ndërgjegje që të vë veten time mbi shokët.

SHOKU KADRI HAZBIU: Një minutë, një minutë, në analizë neve nuk nisemi vetëm nga ndërgjegjja, vëmë në dukje faktet si janë, pastaj shikojmë shkakun, është ndërgjegjshëm apo i pandërgjegjshëm. Ty sa të ka ndihmuar organizata bazë e Partisë është tjetër gjë, në qoftë se ke pretendime që s’të kemi ndihmuar ne, dakord, por një herë t’i themi faktet ashtu siç janë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë mendoj se nuk jam përpjekur që t’i kërkoj Partisë privilegje mbi të tjerët. Gabime mund të kem bërë, po jo që të nisem me ndërgjegje nga ajo se jam kryeministër ose ku ta di unë e të krijoj privilegje për vete.

SHOKU PALI MISKA: Të tjerët për një gabim shumë më të vogël nga ky i djalit tënd i kemi sjellë me aeroplan nga jashtë dhe u kemi thënë: shko tani në punë, laje gabimin që bëre. Ti vetë i ke dëgjuar, i ke parë, i ke kaluar nëpër duar këto masa që kemi marrë, kurse në rastin e djalit tuaj, nuk ke menduar ç’po bëj unë, ku po më shpie mushka, pse nuk po veproj si për gjithë të tjerët edhe për djalin tim etj. Për këtë, ti pra ke një bindje tjetër dhe nuk qëndron çështja tek veprimi. Nuk e di, po ndoshta ke edhe rezerva në këtë çështje.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo rezerva nuk kam, prandaj i kam dhënë urdhër djalit që të kthehet.

SHOKU PALI MISKA: Po në rast se nuk ke rezerva, atëherë pse nuk e bëre këtë me kohë? Kjo është një gjë shumë e thjeshtë. Po të jepje urdhër ti si kryeministër, djali kthehej brenda ditës në Shqipëri. Ç’urdhër pret ti shoku Mehmet? Këtu nuk është puna të të themi ne, ti duhet ta kishe bërë vetë këtë punë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Po unë them se po të duhet, unë i jap urdhër të kthehet që sot, po e kam lajmëruar që sa të mbarojë provimet që ka nëpër duar, të kthehet.

SHOKU PALI MISKA: Po ai nuk e meriton, more shoku Mehmet të mbarojë provimet. Kjo duhet kuptuar mirë.

SHOKU MEHMET SHEHU:  Për këtë çështje vajta u konsultova edhe me shokun Ramiz dhe mbetëm dakord me të që të veproja kështu.

SHOKU RAMIZ ALIA: Jo, jo, nuk është ekzakt ashtu. Me shokun Ramiz ti erdhe u konsultove, po unë të thashë të njëjtën gjë që të tha edhe Pali, ai djalë menjëherë duhet kthyer. Pastaj se kur duhej kthyer, këtë ti e di vetë, vendosni juve për kohën.

SHOKU MEHMET SHEHU: Edhe unë e lajmërova që sa të mbarojë provimin që ka në dorë dhe të kthehet.

SHOKU RAMIZ ALIA: Jo, e drejtë është ajo që thotë shoku Pali. Ju pse nuk e menduat këtë gjë vetë, pse prisnit t’jua thoshim ne?

SHOKU MANUSH MYFTIU: Shqip, ai nuk e mendoi këtë për të ruajtur “prestigjin” dhe përpiqet të gjejë forma të ndryshme që të mos i preket autoriteti. Duhen thënë hapur gjërat. Se djali i tij jo vetëm që nuk e meritonte të shkonte përsëri jashtë, por ç’rëndësi ka për të nëse do t’i mbarojë apo s’do t’i mbarojë provimin, pasi ai kthehet për dënim, jo për vizitë, që nuk duhej të humbiste provimet.

SHOKU KADRI HAZBIU: Të flasim ashtu siç është, mbase juve të tjerëve nuk ju ka rënë rasti, por unë ia kam thënë hapët shokut Mehmet: ktheje djalin!

SHOKU RAMIZ ALIA: Edhe shoku Enver ia ka thënë, edhe unë i thashë në një mbledhje që kemi bërë: shoku Mehmet duhet kthyer djali.

SHOKU ENVER HOXHA: Le të kalojmë tani në pyetjet e tjera se kjo çështje është e qartë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Pyetëm: a je çliruar plotësisht nga sentimentalizmi për këtë djalë? Mua më duket se në reflektimin që kam bërë jam çliruar nga sentimentalizmi dhe djali duhet të kthehet të japë llogari në Parti dhe të dërgohet të punojë atje ku do të caktohet. Tjetër pyetje. Nga cilët shokë duhej të ndihmohesha? Në radhë të parë duhet të ndihmohesha nga shoku Enver, po nuk kisha vetëm shokun Enver, kisha dhe shokë të tjerë.

SHOKU LLAMBI GEGPRIFTI: Ju shoku Mehmet thoni se, në qoftë se shokët do ta dinin këtë e do të më ndihmonin, nuk do ta kisha bërë këtë veprim. Unë bëj pyetjen: Cilët janë këta shokë që e dinin problemin e fejesës së djalit tënd?

SHOKU MEHMET SHEHU: Në qoftë se ndonjë shok do më kishte ardhur, do ta kishte marrë vesh e do ta kishte kuptuar, do të më kapte për palltoje e do të më thoshte: Shoku Mehmet e ke gabim! Unë ju siguroj, shokë të Byrosë Politike, se menjëherë do ta korrigjoja.

SHOKU LLAMBI GEGPRIFTI: Po nga ta dinim ne këtë, shoku Mehmet?

SHOKU ENVER HOXHA: Shiko si të tha ai, nga ta dinim ne? Po cilët ishin ata që e dinin? Kush e dinte që ti kishe fejuar djalin me një vajzë me të tillë përbërje?

SHOKU KADRI HAZBIU: Po, cilët e dinin? Ndryshe pse e shtron në autokritikë këtë që, po të më kishin ndihmuar shokët….cilët, kush janë ata shokë, thuaje emrin e tyre këtu, në Byronë Politike!

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë nuk them që shokët e dinin, po në qoftë se ndonjë nga shokët do ta kishte marrë vesh dhe do të ma thoshte…

SHOKU PALI MISKA: Atëherë si do të të ndihmonim ne kur s’e dinim?

SHOKU KADRI HAZBIU:  Më fal, shoku Pali, meqenëse tani u kap kjo çështje këtu, unë e kam për ta thënë këtë edhe në diskutim, ai e shtron çështjen që “edhe shokët duhet të më kishin ndihmuar”. Kjo do të thotë se ai aludon sikur dikush e ka ditur dhe nuk e ka ndihmuar. Në autokritikë kështu është shkruar. Atëherë pa na thuaj kush e dinte?

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë nuk them që edhe shokët duhej të më kishin ndihmuar, po të gjithë duhet të ndihmojmë njëri-tjetrin.

SHOKU KADRI HAZBIU:  Në autokritikë kështu është shkruar.

SHOKU ENVER HOXHA: Ashtu është shkruar, prandaj lind pyetja e natyrshme, pse nuk ua the shokëve? Ata nuk e dinin këtë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Dhe pikërisht nuk ua thashë shokëve. Duhej të kisha vajtur, në radhë të parë, tek shoku Enver, por edhe tek shokët e tjerë me të cilët isha në kontakt çdo ditë. Kjo ka ndodhur sepse, në atë kohë unë kam gjykuar se kisha vendosur drejt, ndërsa vendimi nuk ishte i drejtë, duhej të kisha vajtur tek shoku Enver.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po, më fal, po shokun Feçor Shehu, pse e pyete që çfarë mendonte ai?

SHOKU MEHMET SHEHU: Sepse prej tij mora të dhënat.

SHOKU KADRI HAZBIU: Avash, avash, pse, nga ai e merr vijën ti? Nga ai i merr këshillat për të mbrojtur vijën e Partisë? E diskutove vetë çështjen kur e vure pyetjen? Përse bëre kështu? Kush mungonte këtu? Mungonte Ramiz Alia? Ai gjatë kohës që ju keni bërë krushqinë ishte në Durrës, atje bashkë takoheshim çdo ditë. Unë kam qenë edhe ministër i Brendshëm, pra ishte ndoshta e ligjshme të më thoshe: More Kadri, di ti gjë për këtë familje apo jo? Gjatë kësaj kohe ju keni shkuar edhe në Pogradec, po shokut Enver pse nuk i thatë: More shoku Enver, unë jam përpara kësaj dileme. Prandaj duhet reflektuar drejt, shoku Mehmet, të mos kalojmë ashtu lehtë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Shoku Kadri, unë shokun Feçor Shehu e pyeta pikërisht, sepse djali më informoi që ky kishte dy njerëz të arratisur jashtë shtetit.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo vetëm, po kur ju ka dhënë Feçor Shehu informacionin, ju i keni thënë mos i thuaj njeriu, të mbetet kështu kjo punë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Edhe vajza punonte në Ministrinë e Punëve Brendshme! Jo, nuk i kam thënë mos i thuaj njeriut. I kam thënë se ai ka dy njerëz të arratisur jashtë, siç më tha djali, prandaj të lutem shumë, më jep informacion për këtë çështje.

SHOKU ENVER HOXHA: Nuk qëndrojnë këto, Mehmet. Lidhur me çështjen, si nuk më zuri njeri për palltoje, ti Feçor Shehut përveç të tjerave i bëre pyetjen: Do ta lejoje ti këtë fejesë në familjen tënde po të të ngjiste? Dhe ai të dha përgjigje se do të pyeste Partinë. Atëherë ti, përse nuk erdhe të pyesje Partinë? Dhe deri sa nuk erdhe të pyesje Partinë, domethënë një nga shokët e Byrosë, nuk ke të drejtë, e ke gabim të thuash që, po të më kish zënë njeri nga palltoja, do të kisha ndryshuar qëndrim, se kur u muar vesh që ti e bëre këtë fejesë, atëherë përnjëherësh të shkulëm veshin…! Po, po, ti në fund të autokritikës, ke thënë se po të më zinte njeri nga palltoja…!

SHOKU MEHMET SHEHU: Feçori më tha, që vajzën unë do ta merrja për djalin, për familjen do të pyesja. Në këtë kuptim, në qoftë se shokët do të kishin pasur mundësi ta merrnin vesh…! Gabimi im është, dhe unë e pranoj, që duhej të kisha vajtur tek shokët.

SHOKU ENVER HOXHA: Prapë ky kuptim nuk ka baza, për arsye se edhe sikur ta supozojmë çështjen se njëri nuk e mori guximin të vinte të të thoshte ty, ta pranojmë një situatë të tillë, po ti a ia vure pyetjen vetes se ç’do të bëje kur Feçori të tha për këtë që do të pyeste më lart, do të të pyesja ty? Ti përnjëherësh duhej të thoshe, që edhe unë duhet të vete t’i them për këtë gjë shokut Enver, ose shokëve të mi.

SHOKU MEHMET SHEHU: Duhej ta bëja këtë, po nuk e bëra duke u nisur nga rrethanat që thashë.

SHOKU ENVER HOXHA: Po pse?

SHOKU KADRI HAZBIU: S’e di vetë këtë?

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Se ju e thoni edhe vetë në autokritikë për mendjemadhësinë tënde. Kjo është tamam mendjemadhësi.

SHOKU ENVER HOXHA: Këtu është çështja.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë e them edhe vetë në autokritikë atë.

SHOKU ENVER HOXHA: Këto përgjigje janë shumë normale, Mehmet, po nuk po e thua drejt. Autokritikën merre shikoje, lexoje edhe një herë. Ajo është kështu siç thonë shokët, si themi ne, dhe të gjitha këto pyetje që t’u bënë të ndihmojnë që ta kuptosh thellë gabimin, të largohesh përgjithmonë nga pozitat e vjetra, se, kur thua sentimentalizëm, sentimentalizmi është butësi e në këtë rast është oportunizëm. Mirëpo, oportunizmi ka edhe të kundërtën e vet. Këto gjëra duhet t’i shikosh kur flasin shokët për punën tënde, duhet t’i analizosh një çikë edhe në mënyrë filozofike këto, ndërsa ti i merr si gjëra të rastit. Veç ama mos të harrojmë se rastet e përsëritura bëhen vijë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Po t’i lësh, po të mos i luftosh bëhen vijë.

SHOKU ENVER HOXHA: Po t’i lësh…! Po kështu është çështja që ne me këtë rast po të ndihmojmë ty që të kuptosh se te ti në disa gjëra rastet janë bërë vijë. Vetëm kur ta kuptosh drejt këtë, nuk do t’i përsëritësh më. Ne do të t’i themi këto gjëra se ka pasur shokë që të kanë ardhur, të kanë vënë në dijeni edhe për qëndrime të tjera jo të rregullta të njerëzve të familjes tënde dhe ti i ke pritur me difidencë, me mosbesim, u ke thënë: “Mos i ekzagjeroni punët”. Këto m’i kanë raportuar mua shokët dhe ata do t’i thonë mendimet e tyre. Kjo çfarë tregon? Kjo tregon përsëri oportunizëm ndaj veprimeve të disa prej fëmijëve të tu, jo të tërëve.

SHOKU RAMIZ ALIA: Edhe besimi në vetvete që unë i di të tëra ç’tregon? Një gjë, shoku Mehmet, ju përmendni sentimentalizmin, por keni edhe mendimin se i dini të tëra dhe shiko sa bukur u përgjigjesh pyetjeve që të bëhen.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, unë nuk mendoj që i di të tëra gjërat, shoku Ramiz, po them që ka mendjemadhësi tek unë.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po mirë, ja, le të marrim vetëm këtë pse nuk pyete shokët? Kjo s’i përgjigjet sentimentalizmit.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Po pse nuk pyete, mor shoku Mehmet, ju keni pyetur edhe për gjëra me të vogla, edhe për gjëra më të thjeshta ju jeni konsultuar me shokët. Po për këtë rast pse?

SHOKU MEHMET SHEHU: Pikërisht këtu është edhe mendjemadhësia, mendimi që për këto çështje unë jam i imunizuar.

SHOKU RAMIZ ALIA: E po e kupton atëherë? Je i imunizuar, por jo vetëm kaq, por jam edhe interpretuesi më i saktë se si duhet bërë lufta e klasave.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë e them edhe vetë në autokritikë këtë.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po unë them ato që thoni ju, nuk po i kundërshtoj. Vetëm po të nisemi këtej, mendoj se do t’i kuptoni më mirë gjërat, se me sentimentalizëm ato nuk shkojnë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Dhe nuk është vetëm sentimentalizmi, unë aty numëroj edhe një seri elementesh të tjerë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Shoku Mehmet, më fal se ngecëm në një çështje, në atë të sentimentalizmit që ju ka futur juve në veprime. Në qoftë se do ta marrim këtë tani, ti e shikon se këto veprime nuk janë brenda normave të Partisë? Të flasim për këtë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Nuk e kuptoj pyetjen.

SHOKU KADRI HAZBIU: Ja po ta them unë edhe në marrëdhëniet e tua me Partinë, edhe në marrëdhëniet e familjes, domethënë ndërtimi i këtyre marrëdhënieve a është bërë nga ju në bazë të të gjitha normave tona?

SHOKU MEHMET SHEHU: Marrëdhëniet e mia me Partinë në ç’kuptim? Se marrëdhëniet me familjen unë, ato që i ka dëgjuar e marrë vesh…!

SHOKU KADRI HAZBIU: I ke parë këto nga pozita sentimentale, domethënë ke menduar që në vend që të cenohen interesat e familjes, më mirë të cenohen ato të Partisë, e kam fjalën për pyetjen që të bëri shoku Simon. Shikoje një çikë më gjerë këtë punë, jo vetëm të ngecim te djali dhe te rasti i këtij djali.

SHOKU MEHMET SHEHU: Dhe unë kam luftuar jo vetëm kundër këtij djali në luftën e klasave që duhet të bëj brenda në familje, po aq sa kam mundur, edhe kundër djalit të vogël e nuses së tij. Pra jo se nuk kam bërë luftë klase me ta, por nuk kam arritur atë shkallën e duhur që puna e bërë të jepte rezultatet e plota.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po kështu, mbase ju ua keni shpjeguar se si duhet kuptuar lufta e klasave, po çështja është në qëndrimin e tyre konkret.

SHOKU PALI MISKA: Tani, shoku Mehmet, lidhur me pyetjen që bën shoku Llambi, për ndihmën nga shokët. Çështja është që ti në këtë çështje bie në kundërshtim me veten tënde. Ju vetë nuk keni kërkuar ndihmë përpara se të bëhesh kjo fejesë, atëherë kush do t’jua jepte këtë ndihmë? Kjo lidhet edhe me atë, mos vetë ju keni pasur mendimin ta bëni fakt të kryer dhe pastaj keni menduar. që s’ka zot nëne që ta kthejë nga rruga këtë punë?

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, jo, në asnjë mënyrë.

SHOKU PALI MISKA: Po si qëndron kjo? Pse mos të kërkoje ndihmë, lëre timen, po ke më afër shokun Adil, me të cilin ti lidhesh më shumë.

SHOKU ENVER HOXHA: Ne nuk i marrim parasysh se ç’thonë jashtë, Mehmet, por ama edhe jashtë thonë që, Qazim Turdiu, dy muaj të tëra ka luftuar që të mos bëhesh kjo fejesë. Qazim Turdiu i ka thënë djalit tënd: “Mor djalë, e di ti biografinë time?” “Kalama nuk jam”, iu përgjigj ai, “burrë jam, domethënë se e di”. Këto janë fjalët e atyre. Bile, sipas fjalëve të tyre, se edhe ata flasin, sepse edhe ata u goditën, kur ti e ke thirrur Qazim Turdiun, më parë se të njihje vajzën dhe ke biseduar me të, ai të ka këshilluar edhe ty dhe të ka thënë: More shoku Mehmet, po sikur nuk shkon kjo martesë!

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, nuk më ka thënë ashtu.

SHOKU ENVER HOXHA: Mirë ke thënë ti, them ashtu si thotë populli, mua nga populli më ka ardhur kjo. Ti i ke thënë që kur dashurohen fëmijët, të tjerat nuk kanë rëndësi.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo. Këtë nuk e kam thënë, shoku Enver. Ky muhabet nuk është bërë.

SHOKU ENVER HOXHA: Tash këto, jo se këtë e thotë në popull, por vetë fakti që ti e bëre këtë krushqi me këta elementë dhe nuk vure njeri në dijeni, të paktën një nga shokët më të afërt, mund edhe të besohen këto. Ti edhe në autokritikën tënde shkruan që djali të ka thënë edhe po të mos bëhet kjo fejesë, baba, nuk prish ndonjë punë. Këtu bie e gjithë trauma e djalit. S’ka traumë këtu.

SHOKU MEHMET SHEHU: Ishte frika ime për traumë.

SHOKU ENVER HOXHA: Djali këtu tregohet më i arsyeshëm, pse atij sigurisht i ka thënë ose ajo vetë ose dikush tjetër që ky, Qazim Turdiu dhe e ëma e vajzës, kanë të gjitha këto gjëra. Është pra e rrugës që të pranohen këto mendime, pavarësisht se neve nuk duam t’i pranojmë, ne do të të besojmë ty, po këto ama thuhen dhe e shpjegojnë këtë situatë të vështirë.

SHOKU SIMON STEFANI: Do të flas pak lidhur me atë që tha shoku Ramiz, se ju mundoheni t’i rrumbullakosni gjërat. Kohët e fundit unë ju kam dërguar një informacion nga një komunist. Për mendimin tim, në vend që të gjykonit drejt mbi atë informacion, ju nuk patët besim te komunisti që na dërgoi informacionin, po vutë në lëvizje Nazar Berberin. Bile, edhe kur më thanë mua, filluat t’i zbusnit gjërat, i rrumbullakosët ato dhe dëgjuat nusen, sipas së cilës s’është e vërtetë kjo, s’ishte e vërtetë ajo, kur ato ishin ashtu siç thoshte komunisti që informoi Partinë!

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë, shoku Simon, e pyeta Nazarin sepse ai përmendej në informacion.

SHOKU SIMON STEFANI: Po pse ti nuk më besoje mua që ta solla informacionin, por besoje Nazarin?

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo se nuk të besoja ty dhe informacionin që më dhatë, po nëse kishte dhe disa gjëra të tjera jashtë informacionit.

SHOKU SIMON STEFANI: Po pse, po të kishte gjëra të tjera nuk do të t’i thosha unë? Po të më vinin të tjera, unë do të t’i thosha patjetër edhe ato.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, po kishte gjëra të tjera jashtë informacionit që më dërgove, meqenëse përmendej që Nazari kishte qenë prezent në atë kohë. Pra, desha të di ç’kishte vënë re edhe Nazari, që është edhe anëtar i Komitetit Qendror.

SHOKU KADRI HAZBIU: Shoku Mehmet, ky ishte një informacion që juve ju erdhi nga Partia, që jua solli sekretari i K.Q. dhe…

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo…!

SHOKU KADRI HAZBIU: Një minutë, të lutem, mos më ndërprit shoku Mehmet, se puna duhet gjykuar një çikë më thellë, atëherë, për të qenë edhe unë i qetë, t’i themi shokut Simon se Nazari që thotë kështu, është anëtar i K.Q., ju lutem shumë…!

SHOKU MEHMET SHEHU: Atë edhe mund ta bëja…

SHOKU KADRI HAZBIU: Po pse s’e bëre kështu, po more Nazarin?!

SHOKU MEHMET SHEHU: Shoku Nazar më vërtetoi po ato që kishte biseduar me atë person.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, nuk ka rëndësi, se kjo vërtetohet, Partia nuk na i dërgon gjërat ne pa i vërtetuar. Atëherë përse bëtë ju një demarsh të tillë? Pse nuk keni besim në informacionin që të jep Partia?

SHOKU MEHMET SHEHU: Nuk shtrohet çështja që unë nuk kam besim te Partia.

SHOKU KADRI HAZBIU: Atëherë vemi tek ajo që thamë që në fillim, se ju veproni pa pyetur njeri, pa pyetur se ka Parti, ka rregulla e norma të saj etj.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, jo, nuk është kështu, nuk është se unë nuk kam besim te Partia.

SHOKU QIRJAKO MIHALI: Jo vetëm kaq xhanëm, por mendoj se Nazarin ju e keni thirrur që t’ju vërtetonte ndonjë gjë të kundërt, që të thoshit pastaj, ja nuk është kështu si u njoftove, po ndryshe.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë Nazarit i fola si anëtar i Komitetit Qendror dhe emri i të cilit përmendej në atë informacion, e pyeta nëse kishte vërejtur gjë e çfarë kishte vërejtur që mund të ishte e tepërt. Po mund të ishte edhe ashtu si thoni ju, që unë të kisha vajtur te shoku Simon.

SHOKU PALI MISKA: Mirë, shoku Mehmet, po pse nuk e gjykon në anën tjetër këtë çështje, se unë nuk e di punën e informacionit si është e ku është, këtë e dini ju, ne nuk dimë as çështjen, e të thoni bravo i qoftë këtij komunisti të thjeshtë që preokupohet për çështjen e Partisë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë nuk e kam kritikuar atë komunistin. I thashë edhe shokut Simon, se kështu duhet vepruar.

SHOKU PALI MISKA: S’ishte nevoja ta thërrisje ti Nazarin që të vërtetoje ato që thuheshin në informacion, ose Nazari të të thoshte disa gjëra të tjera.

SHOKU MEHMET SHEHU: Po unë nuk e kam kritikuar komunistin që dërgoi informacionin në Komitetin Qendror, dhe shokut Simon i thashë se kështu duhet vepruar, i kërkova informacionin dhe nuk mund të mos e thërrisja unë vajzën (nusen) dhe djalin t’i kritikoja dhe i kritikova rëndë, po ajo më tha që kish shkuar vetëm sa të blinte çokollatën.

SHOKU ENVER HOXHA: Ua shpjego mirë shokëve çështjen se kjo nuk është diçka e thjeshtë. Më parë se të të thonin Simoni dhe Nazari për nusen, të kam lajmëruar unë që të merrje masa, sepse e ndjek francezi.

SHOKU MEHMET SHEHU: Edhe kam vepruar.

SHOKU ENVER HOXHA: Nuk them se nuk ke reaguar, por këtë unë nuk mund të ta thosha pa qenë i sigurt. Dhe ti, porsa të njoftova, e thirre nusen dhe i fole. Këtë ma ke bërë edhe mua të ditur dhe ke bërë mirë. Tani ty të vjen një informatë tjetër, që tregon se ajo ecën prapë në atë rrugë, prandaj ti nuk kishe asnjë arsye pse të pyesje kurrkund, por me këtë të të forcohej besimi se kjo vajzë diçka ka. Mbase ajo nuk ka gjë me francezin dhe ishalla nuk ka, por çështja është që ai po e sulmon.

SHOKU MEHMET SHEHU: Edhe unë e kritikova shumë rëndë vajzën.

SHOKU ENVER HOXHA: Tashti unë po të tregoj një gjë tjetër më të re. Pasi ti e kritikove rëndë nusen, unë prapë kam informata nga Sigurimi, se kur ajo ka vajtur në shkollë, francezi e ka ndjekur nga pas me automobil. Biseduan a nuk biseduan me njëri-tjetrin, kjo s’dihet, po ja i kanë parë të ecnin paralel. Tani çështja nuk shtrohet, e pyete apo nuk e pyete ti Nazarin. Ajo që të dërgoi Simoni, është një informatë për vajzën, për të cilën ti e dije më parë diçka nga unë, të erdhi edhe një herë tjetër, u bënë dy, të erdhi edhe një herë tjetër, tre. Ja tani po të them edhe këtë që është më e re. Prandaj nuk bëhet fjalë pse pyete ti Nazarin, por ti e bëre atë se nuk ishe i bindur nga ato që të tha Simoni, harrove edhe atë që të kisha thënë unë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo atë nuk e harrova.

SHOKU ENVER HOXHA: Po e harrove, se të erdhi edhe një informatë tjetër përsëri nga Partia, nga një person tjetër. Tani shtrohet çështja për atë që të thashë unë e që e kisha nga Sigurimi: Ti ke të drejtë t’i thuash Feçorit, kush e ka parë këtë gjë? Filan person, do të të thotë ai, një funksionar i ministrisë. Atëherë ti, po të vazhdosh kështu, do ta thërrasësh funksionarin e ta pyesësh: e pe apo nuk e pe këtë gjë?

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo unë nuk e kam pyetur Feçorin për një gjë të tillë.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo, jo, nuk e ke pyetur, po ta zëmë sikur të veproje kështu. Meqenëse pyete Nazarin, përse të mos pyesësh edhe “Selmanin”? Ti je anëtar i Byrosë Politike dhe e ke këtë të drejtë, por ama ne kemi besim në organizmat tona, në kuadrot tona. Ato që na thonë ata, nuk na çojnë në rrugë të gabuar, në të kundërtën, ndihmojnë që të ndreqemi.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë konsiderova se nuk bëra ndonjë gabim që pyeta Nazarin, që është edhe anëtar i Komitetit Qendror. Nëse kishte edhe ndonjë gjë tjetër, veç atyre gjërave që thuheshin në informacion, nuk e di, po vajzën unë e kritikova duke u mbështetur plotësisht në informacionin që më dha shoku Simon.

SHOKU SIMON STEFANI: Shoku Mehmet unë kam të drejtë të nxjerr konkluzionin se ju nuk kishit besim tek ai informacion që të dërgova dhe jo vetëm kaq, por edhe në përgjigjen që më dhatë, ju filluat i rrëzuat një pjesë të të dhënave, duke thënë se nuk kishte njeri atje kur…domethënë dëgjuat nusen e nuk dëgjuat komunistin.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë ju thashë si më foli vajza.

SHOKU SIMON STEFANI: Mua nuk më duhej si tha vajza, mua më duheshin ato që tha komunisti për vajzën. Po në fund të fundit, si do t’ju thoshte juve ajo? Juve ju ka vënë vetë në dijeni shoku Enver dhe megjithatë ajo përsëri ka vazhduar rrugën e saj. Të nesërmen në mëngjes, kur shkonte në shkollë, makina e francezit i qëndronte një metër larg, ecte paralel me të, ndërsa ajo ecte më këmbë, me avash ecte edhe makina me francezin brenda, me atë me mustaqe.

SHOKU MEHMET SHEHU: Mundet që francezi t’i jetë qepur me gjithë mend.

SHOKU ENVER HOXHA: Ai mund të jetë edhe një provokator.

SHOKU MEHMET SHEHU: Po, ndonjë fakt që ajo të ketë pasur kontakt me francezin, unë nuk kam pasur deri tash. Në qoftë se do të vërtetohet një gjë e këtillë, atëherë do të marr masat që janë për të marrë.

SHOKU PALI MISKA: Jo, shoku Mehmet, çështja ka të bëjë me atë që nga ana juaj duhen vlerësuar ato ç’ka informojnë të tjerët. Ju vetë e thoni se: “nuk i kam vlerësuar, duhet të jem i thjeshtë, duhet të mos jem kështu e ashtu”. Po tashti kur informacioni të vjen nga Komiteti Qendror dhe atë e bën një komunist, i cili ka marrë guximin dhe i lumtë për këtë, kjo duhet vlerësuar nga ana jote.

SHOKU ENVER HOXHA: Realizoje mirë çështjen. Ne nuk gjykojmë vajzën. Ne gjykojmë gabimet e tua dhe çështjen si i kupton ti këto gabime. Nuk e gjykojmë ka pasur apo s’ka pasur ajo kontakte me francezin. Po të ketë fakte për këtë, do të t’i japim, po me sa di unë deri tani, përveç të fërkuarit të faqeve të kalamanit, nuk ka gjë tjetër, por edhe që të rrinë ata karshi me njëri-tjetrin, të shikohen e të buzëqeshin, edhe këto janë fakte. Këto fakte nuk mund të mos thonë asgjëkafshë.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Edhe fare për t’i hedhur poshtë këto, nuk janë. Neve duhet të na tërheqin vëmendjen këto sinjale, se pastaj po të trashen, bëhen më të ndërlikuara.

SHOKU ENVER HOXHA: Deri sa vihen në dukje, këto kanë diçka dhe nuk janë për t’i hedhur poshtë. Pse për shembull ai provokatori nuk i vjen rrotull edhe vajzës sime, ose vajzës së Adilit, etj? Sepse, tek nusja e djalit tuaj, diçka shpreson ai, se diçka ka parë ne karakterin e saj që e lejon tjetrin ta provokojë. Dhe ka arsye ai të provokojë, se ka gjetur terren. Duhet ta marrim nga ana politike këtë çështje. Në personin e dhënë, ai ka gjetur terren dhe synon të bëjë të paktën një skandal.

SHOKU MEHMET SHEHU: Atëherë, nuk më mbetet gjë tjetër, veçse ta ndaj nusen nga djali.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo. Ne nuk themi as ta ndash, as të mos e ndash. Ne shtrojmë logjikën e gjërave, rrjedhimet e tyre e synimet e armikut, pse sa për të gjetur vajza, ka Parisi për të sa të duash, po ai ka të tjera objektiva, synon të tjera gjëra. Prandaj këto synime, këto qëllime duhen kuptuar drejt. Askush nga shokët dhe nga organet tona nuk mund të flasë për gjëra që nuk janë. Bile ka shumë rrezik që ata të mos flasin, të mos thonë, dhe me siguri nuk thonë shumë gjëra për ne, dhe ky është një rrezik akoma më i madh. Prandaj, kur thonë një të vërtetë, ose një gjysmë të vërtetë, kjo është më e rëndë. Këto informata pra njerëzit tanë nuk i ekzagjerojnë, i thonë ashtu siç janë, i thonë ashtu siç i shikojnë, se nuk dinë ç’flet ai me të, po atë që shohin se makina po e ndjek pas nusen, e thonë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Mua s’më mbetet tjetër ose ta ndaj vajzën ose ta mbaj mbyllur, në qoftë se vërtetohet që francezi i qepet pas.

SHOKU ENVER HOXHA: Nuk bëhet fjalë këtu për të. Atë vendim merre vetë ti. Këtu, në Byronë Politike, nuk diskutojmë atë, nuk futemi në atë çështje, ne futemi në çështjet politike. Nga ana familjare, do ta ndash, apo nuk do ta ndash, do ta ndajë djali apo nuk do ta ndajë nusen, ne nuk futemi në ato gjëra, po na preokupon ajo që çështja ka karakter politik dhe si politikanë që jemi kështu duhet ta kuptojmë këtë problem.

SHOKU MEHMET SHEHU: Edhe unë në atë kuptim e marr, që francezi këtu diçka synon.

SHOKU ENVER HOXHA: Patjetër që diçka synon, dhe duhet të kesh bindjen që të gjitha këto që të thonë shokët dhe organet kompetente, janë me baza, mendoj se ata asgjë të tepër nuk thonë. Po ta gjykosh kështu çështjen, arrin në konkluzione për t’i bërë vetes pyetjen dale se çdo të bëjmë, çdo të bëj unë, se kjo çështje politikisht shtrohet.

SHOKU RAMIZ ALIA: Edhe konkluzioni tjetër ka rëndësi. Këto gjëra nuk duhen gjykuar nga ana sentimentale, po janë probleme që duhen parë me kuptim politik dhe ideologjik, po nuk i kuptuam kështu, bëjmë gabime.

SHOKU PALI MISKA: Dhe as të shkëputura nga njëra-tjetra nuk janë.

SHOKU ENVER HOXHA: Këto çështje ti, Mehmet, kanë rrjedhime. Njerëzit e kanë marrë vesh fejesën e djalit dhe natyrisht të kanë kritikuar, por kanë marrë vesh më pas që kjo u prish. Armiku edhe këtë e shfrytëzon. Tani ti thua se nuk të mbetet tjetër veç se ta mbyllësh nusen brenda. Ti nuk mund ta mbyllësh atë, bile nuk të lejohet ta mbyllësh brenda. Si do ta mbyllësh? Shtëpinë në burg do ta kthesh? Jo, në asnjë mënyrë nuk duhet të lejohet kjo tek ne.

E dyta, vure këtu çështjen se nuk të mbetet gjë tjetër, veçse ta ndash nusen. Këto janë veprime ekstreme, mendoj unë. Deri sa të vish tek kjo masë, më parë duhet të bësh përpjekje që ajo të jetë serioze, të përgatitësh një situatë një çikë më tutje, në qoftë se arrihet që ta ndash këtë vajzë, për arsye se ka të gjitha këto anticedente dhe përsëri për ty dhe për Partinë do të krijohet një situatë e vështirë, do të fillojnë llafet pse e ndau Mehmeti nusen. Mileti do të fillojë të vejë pikëpyetje të shumta. Disa qëndrime të burrit të saj, bota i dinë fare mirë.

Ja pra e shikon se si ngatërrohet kjo punë, në qoftë se ecën në mënyrë të rrëmbyer. Ti bën edhe autokritikë bile, njeh që je i rrëmbyer, por nuk duhet të jesh i tillë, duhet të kesh një logjikë të fortë prej komunisti dhe këto që ngjanë, t’i parashikoje me kohë. Ja rrezikshmëria e mosparashikimit të tyre. Me qenë se hyjmë në punën e kësaj vajze, megjithëse nuk është e drejtë që të futemi në këtë, por me qenë se kjo u bë, edhe në fejesën e saj prapë ti ke përgjegjësi. Në këtë rast ka pasur prapë liberalizmi tek ti ose qëndrime oportuniste nga punonjësit e Sigurimit të rrethit të Durrësit. Në qoftë se këta të kanë informuar për sjelljet e nënës së kësaj vajze, ti nuk duhej ta kishe lejuar fejesën e djalit, pavarësisht se babanë e kishte shofer dhe faktikisht ai ishte ndarë me gruan. Përse? Pa arsye morale?!

SHOKU MEHMET SHEHU: Këtë nuk ma kanë thënë.

SHOKU ENVER HOXHA: Atëherë, në qoftë se nuk ta kanë thënë këtë, do të thotë që ti ke bërë një martesë qorrçe, ke marrë në shtëpi një njeri që nuk e njeh fare.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë kam marrë informata të gjera.

SHOKU ENVER HOXHA: Nga i ke marrë këto informata? Në qoftë se ke marrë informata, duhet të ketë dalë që nëna e nuses nuk ka sjellje morale të mira. Këtë e di gjithë Durrësi.

SHOKU MEHMET SHEHU: Mua këtë nuk ma kanë thënë.

SHOKU ENVER HOXHA: Nuk ta kanë thënë, po këto informata nga Durrësi kanë dalë, populli i të cilit i di të gjitha. Unë nuk rroj as në Durrës dhe as jam marrë me këto gjëra, po këto kështu dalin. Prandaj në këtë çështje ose ka pasur oportunizëm, ose ti nuk ke pyetur organet e Sigurimit të këtij rrethi, siç bëre me Feçorin për vajzën e Turdiut. Dhe me këtë neglizhencë, ke bërë gabim.

SHOKU MEHMET SHEHU: Sigurimi i Durrësit, mua më ka dhënë informata më të gjëra.

SHOKU KADRI HAZBIU: Kush t’i ka dhënë, se mund të kini thirrur ndonjë oficer të Sigurimit pa dijeninë time. Unë kam qenë ministër i Brendshëm në atë kohë dhe nuk kam ditur gjë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Për fejesën e Bashkimit, unë jam informuar edhe pranë Drejtorisë së udhëheqjes, atje duhet të jetë edhe dokumenti përkatës.

SHOKU ENVER HOXHA: Ne nuk gjykojmë atë, shoku Mehmet. Ne gjykojmë gjërat që kanë lidhje me karakterin dhe me pikëpamjet e tua. Këto janë çështje që dalin në këtë situatë dhe për të kuptuar më mirë gabimet e tua.

SHOKU MEHMET SHEHU: Mund të vazhdoj, shoku Enver?

SHOKU ENVER HOXHA: Po, vazhdo.

SHOKU MEHMET SHEHU: Pyetja tjetër. A e keni kuptuar ju se ky gabim e ka dëmtuar dhe e dëmton Partinë dhe do ta dëmtonte atë më shumë, në qoftë se do të vazhdonte? Sigurisht që e kam kuptuar dhe e kam kuptuar thellë bile. Kjo më nuk do të ndodhë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po rrjedhimi i këtij kuptimi është qëndrimi që mbani ju këtu, shoku Mehmet. Ne kemi me ju një orë të tërë me tre pyetje. Në qoftë se e paske kuptuar, kështu siç thoni, dhe e drejtë është që kështu ta kuptoni, se nga ky qëndrim është dëmtuar Partia, atëherë është i përshtatshëm qëndrimi që po mbani ju këtu? Këtu jemi në Byronë dhe duhet të flasim hapur, nuk mjaftojnë deklarimet, këtu duhet folur nga pozicione të partishme. Po ta marrim çështjen nga këndi që e kam dëmtuar Partinë, atëherë duhet të futesh edhe më thellë në analizën e fakteve.

SHOKU MEHMET SHEHU: Me atë gabim që u bë sigurisht, Partia është dëmtuar.

SHOKU FOTO ÇAMI: Po ku qëndron, shoku Mehmet, e keqja e këtij gabimi, se nuk e thua as në autokritikë. Çfarë pasoja do të kishte kjo që bëre për Partinë?

SHOKU MEHMET SHEHU: E keqja e këtij gabimi, në qoftë se do të lejohej, por jam i bindur se Partia nuk do ta lejonte atë, unë jam një person dhe si i tillë si kushdo tjetër edhe mund të gaboj, atëherë prekej rëndë parimi i luftës së klasave, vija e Partisë në këtë çështje.

SHOKU HAJREDIN ÇELIKU: Po pse me kaq sa ndodhi nuk është prekur dhe nuk është dëmtuar vija e Partisë?

SHOKU MEHMET SHEHU: Është dëmtuar.

SHOKU RAMIZ ALIA: Prekja është prapë diçka e përgjithshme. Çfarë do të ndodhte, pa imagjinojeni pak, shoku Mehmet?

SHOKU MEHMET SHEHU: Është dëmtuar, por nuk është dëmtuar në atë shkallë siç do të dëmtohej, po të vazhdonte. Vazhdimi do të ishte gabim i rëndë dhe atëherë do të kishim…

SHOKU ENVER HOXHA: Atë duam të dimë ne, çfarë do të kishim?

SHOKU RAMIZ ALIA: Çfarë atëherë do të kishim?

SHOKU MEHMET SHEHU: Do të kishim dy vija në luftën e klasave.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po kjo që konstaton, je i bindur se ka rëndësi shumë të madhe?

SHOKU MEHMET SHEHU: Po, po, për këtë jam i bindur, në qoftë se do të rezultonte…

SHOKU ENVER HOXHA: Çdo të rezultonte për Partinë? Çarje?

SHOKU MEHMET SHEHU: Po, çarje e Partisë

SHOKU RAMIZ ALIA: Atëherë ku hyn këtu sentimentalizmi? Vëreni këtë në balancë, se kjo nuk hyn këtu, shoku Mehmet, nuk e shpjegon dot sentimentalizmi këtë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, unë flas për gabimin si arrita. Unë shpjegoj arsyetimet e asaj kohe që më prunë mua në këtë gabim të rëndë, se e kuptoj që gabimi është i rëndë.

SHOKU RAMIZ ALIA: Në qoftë se sot ju e kuptoni kështu, që kjo që bëre, do ta çante Partinë, do të thotë se kjo do te krijonte një luftë në Parti, do të nxirrte dy vija, pra do të kishte një çarje komplete të Partisë, që nga poshtë deri lart, deri te ne.

SHOKU MEHMET SHEHU: Kështu do të ndodhte në qoftë se do të vazhdonte.

SHOKU RAMIZ ALIA: Atëherë, në qoftë se është kështu, ju duhet ta shikoni këtë me seriozitetin më të madh, pse kjo është kapitale për Partinë, shoku Mehmet, për tërë jetën tonë, për tërë jetën e vendit tonë. Pa bëni një retrospektivë dhe kthehuni një çikë mbrapsht dhe shikoni: një gjë kaq kapitale, kaq e madhe për jetën e Partisë e të vendit, mund të shpjegohet me sentimentalizmin. Kjo nuk ju ndihmon juve, shoku Mehmet, në rast se ngulni këmbë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Po nuk është vetëm sentimentalizmi shoku Ramiz, janë të gjitha ato të tjerat që thashë.

SHOKU ENVER HOXHA: Ti në një vend në autokritikë thua: “Më parë se ta bëja këtë fejesë, u shtanga”. Pse u shtange? Për ç’arsye?

SHOKU MEHMET SHEHU: Pikërisht nga kjo çështje u shtanga, se kisha të bëja me një familje që ka njerëz të arratisur jashtë.

SHOKU ENVER HOXHA: Ç’do të thotë politikisht kjo? Ç’do të thotë më politikisht kjo?

SHOKU MEHMET SHEHU: Do të thotë që nuk puqet me vijën e Partisë.

SHOKU ENVER HOXHA: Ti u shtange se mendove që akti që po bëje, ishte në dëm të Partisë, u shtange pra pse po veproje kështu.

SHOKU MEHMET SHEHU: Në fillim u shtanga, pastaj u tërhoqa nga kjo shtangie.

SHOKU RAMIZ ALIA: Pra po bashkoheshe me armikun e klasës.

SHOKU MEHMET SHEHU: U shtanga dhe pastaj u tërhoqa nga shtangia, rashë në oportunizëm.

SHOKU ENVER HOXHA: Të tëra pyetjet vijnë pastaj me radhë: Po pse u shtange? Po mendjemadhësia etj. Po ti u shtange pse ishe i bindur që kjo krushqi ishte e gabuar dhe ti nuk je njeri dokudo. Politikisht e kuptove fajin, prandaj u shtange, domethënë kuptove se ajo që po bëje ishte një gabim i rrezikshëm politik. Këtë duhet ta pohosh. Këtë e thua në autokritikë, po nuk e pohon haptazi. Këtu, te shmangia është çështja, se kjo tregon që ti ishe i bindur se ajo që po bëje ishte veprim i gabuar.

SHOKU MEHMET SHEHU: Dyshoja se mund të ishte i gabuar.

SHOKU RAMIZ ALIA: Shoku Mehmet, po ju e thoni shprehimisht që këtë gjë nuk do t’ia lejonit asnjërit nga djemtë, as një shoku nuk do t’ia këshillonit, domethënë ishit të bindur që politikisht veprimi që bëtë ishte i gabuar, ideologjikisht i shtrembër, por, për vete, këtë ti e shkele!

SHOKU ENVER HOXHA: Me këtë logjikë ti vazhdoje, megjithëse politikisht ishte e gabuar, ti e shkele. Kur e kuptove që ishe duke gabuar, se po shkelje vijën, ti duhej të gjeje rrugën që ta ndreqje këtë që bëre, jo ta prishje. Në qoftë se s’ta priste mendja si ta ndreqje, atëherë duhet të vije të pyesje shokët.

SHOKU MEHMET SHEHU: Të paktën duhej të pyesja shokët, kështu është.

SHOKU ENVER HOXHA: Atëherë vjen pyetja: pse nuk pyete të paktën një shok? Çështja se nuk doje të shqetësoje Enverin nuk hahet, pse ti pyete një shok dhe ky ishte Feçor Shehu.

SHOKU MEHMET SHEHU: M’u duk se ishte e drejtë një gjë e tillë, po edhe mendjemadhësia, imuniteti, janë të tëra këto elementë negativë që ndikuan tek unë, prandaj i them edhe ato.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo vetëm t’i thuash, por edhe t’i kuptosh thellë dhe t’i zhvillosh ato më tej.

SHOKU PALI MISKA: Shtangia jote do të thotë se në atë çështje ti pe dy rrugë dhe efektivisht ashtu është, politikisht pe dy rrugë dhe u shtange, sepse duhej të vendosje kë do të zgjidhje, nga të shkoje, në rrugën që ka caktuar Partia, apo në rrugën që ishte në kundërshtim me normat dhe me vijën e Partisë? Ti këtu, siç thotë shoku Enver, nuk zgjodhe rrugën e Partisë. Një kjo. E dyta, mirë e more rrugën e gabuar, po duhet të kishe gjykuar një çikë më vonë e të thoshe: “More po ku po vete unë kështu? Ku po më shpie mushka?” Ti nuk e bëre as këtë e kjo do të thotë se ke qenë i bindur për rrugën që more, pse, siç thamë më përpara, je nisur nga mendimi: “unë e kam drejt dhe po vendosa, nuk ma diskuton njeri mendimin”.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, unë mendova se e kisha drejt, po jo se vendosa unë dhe ky ishte një vendim i prerë.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Po ajo u bë, shoku Mehmet, kurse efekti politik i saj u ndie në tërë Tiranën, dhe me siguri edhe në tërë Shqipërinë. Akti u bë, iku mbaroi. Puna ishte të pyesje përpara se të bëje aktin, shoku Mehmet.

SHOKU MEHMET SHEHU: Ajo u bë, po ama sa më foli shoku Enver, unë menjëherë veprova.

SHOKU PALI MISKA: Shoku Mehmet, për çështjet politike ne nuk duhet të arrijmë të mendojmë e jo më të veprojmë dhe të presim të na tërheqë vëmendjen shoku Enver, se nuk jemi në rregull. Njeriu në punë e sipër mund të bëjë një gabim dhe për këtë Partia na kritikon, po ky që bëre ti është gabim politik, ti vetë e thua atë.

SHOKU MANUSH MYFTIU: Shoku Mehmet, sikur të ishte fjala për një shok tjetër që ta bënte këtë gabim që bëtë ju, jam qind për qind i bindur, se ti do të gjykoje ndryshe. Ju, pavarësisht se jeni shumë i vjetër si komunist, nuk ju lë sedra e sëmurë të gjykoni drejt si komunist. Nuk është e drejtë që të mbash këtë qëndrim në Byronë Politike. Ti nuk je nga ata që nuk jeni në gjendje nga ana intelektuale të gjykoni mbi këto veprime. Mundet të mos i thuash të tëra, por kryesoret duhet t’i thuash këtu. Më duket se sedra të mundon akoma shumë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Për sentimentalizmin ndaj djalit unë them një gjë reale, siç e ndjeja atëherë, në atë kohë.

SHOKU SIMON STEFANI: Më fal, shoku Enver. Shoku Kadri, një minutë. Qëndrimi juaj, shoku Mehmet, është njësoj si edhe qëndrimi i Fiqretit. Unë kam qenë në mbledhjen e organizatës-bazë të Partisë ku bënte pjesë ajo, edhe në të parën, kur bëri autokritikën, edhe në të dytën. Qëndrimi është tamam i njëllojtë, domethënë jeni një. Ju nuk doni t’i nxirrni rrënjët këtij gabimi të rëndë ideologjik, po mundoheni ta kaloni me fjalë të përgjithshme, anësore, jo thelbësore. Duke qenë në dijeni të qëndrimit të të dyve ju, se ju qëndroni në një linjë: “sentimentalizmi, familje e ngushtë, u shpejtuam, etj.”. Por shkaqet ideologjike nuk doni t’i zbërtheni edhe pse i kini mundësitë. Nuk doni ta thoni gjithashtu edhe atë që këtë gabime keni bërë me dije, me ndërgjegje, por i vini rrotull. Edhe shoqja jote, edhe ju, shoku Mehmet, nuk i bini kësaj pune drejt. Unë jam dakord me atë që tha shoku Manush, që juve nuk ju lë sedra.

SHOKU MEHMET SHEHU: Shoku Simon, unë nuk e gënjej Partinë, po në atë kohë kështu kam menduar, prandaj e them sinqerisht ashtu si e kam menduar. Tani e kuptoj që është gabim i rëndë. Them që është gabim i rëndë dhe që nuk duhet përsëritur.

SHOKU RITA MARKO: Pas kritikës që ju bëri shoku Enver ju korrigjuat gabimin. Unë pyes tani: Ishit të bindur për korrigjimin që bëtë, se kam mendimin që ju nuk keni qenë të bindur.

SHOKU MEHMET SHEHU: Cilën kritikë?

SHOKU RITA MARKO: Atë që të është bërë dhe që e korrigjuat fejesën dhe u bë ndarja e djalit me atë vajzë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Isha i bindur për këtë.

SHOKU RITA MARKO: Analizojeni mirë këtë, se mendimi im është që ju nuk keni qenë të bindur, keni pranuar ta bënit këtë ndarje nga autoriteti i udhëheqjes së Partisë, po në vetvete nuk keni qenë shumë i bindur. Po të ishit, do ta analizonit më mirë, do të gjenit forca që do të mbytnit edhe sedrën që keni dhe të tëra të tjerat.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, unë nuk jam dakord me këtë që thua ti. Unë kam qenë i bindur që ishte gabim dhe veprova menjëherë.

Pyetje tjetër që më bëhet: Pse e përjashtoni përgjegjësinë e Fiqretit e të djalit?

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë nuk e përjashtoj përgjegjësinë e Fiqretit dhe të djalit, po them që fajin kryesor e kam vetë. Djali ka fajin e tij që nuk vajti të zgjidhte një vajzë, siç i kishim rekomanduar. Edhe unë, edhe Fiqreti i kishim rekomanduar të bënte zgjedhje të përshtatshme, kurse ai vuri syrin te kjo vajzë. Fiqreti ka përgjegjësinë e saj që duhej të kishte ngulur këmbë te unë, po u lëkund e më në fund ra në pozitat që i thashë unë. Prandaj në autokritikën time them që përgjegjësia, në radhë të parë, është imja, pastaj e Fiqretit, sigurisht është edhe e djalit, se edhe ky ka faj. Kështu mendoj unë, kjo mund të jetë gabim.

SHOKU PALI MISKA: Këtë pyetje e bëra unë, shoku Mehmet, por nuk jam i bindur se është kështu siç thatë ju. Përkundrazi. Po pse ta bësh ti këtë? Dua të them, pse ta marrësh në mbrojtje Fiqretin? Ju në autokritikë e thoni vetë se Fiqreti e djali nuk kanë faj.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, unë nuk e marr në mbrojtje Fiqretin, po në autokritikë them se Fiqreti lëkundesh.

SHOKU PALI MISKA: Jo lëkundeshe, po ajo është nxitëse në këtë çështje.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, nuk është nxitëse Fiqreti.

SHOKU PALI MISKA: Mirë, ju keni mendimin tuaj dhe mbajeni, por unë them se në këtë rast dhe në raste të tjera, ajo ka qenë nxitëse. Gjykojeni, shoku Mehmet, këtë, merrini të lidhura këto punë, se kështu si po veproni, nuk e ndihmoni Partinë duke marrë në mbrojtje një komunist dhe një anëtar të Komitetit Qendror që gabon. Në autokritikë ju duhet t’i qëndronit edhe asaj.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë nuk e marr në mbrojtje atë, por marr përgjegjësinë time, që është kryesorja. Nuk them që Fiqreti ose djali nuk kanë përgjegjësi, por përgjegjësinë kryesore e kam unë.

SHOKU PALI MISKA: Nuk mjaftonte vetëm përgjegjësia jote. Këtu, në rastin konkret, ajo është anëtare e Komitetit Qendror, prandaj një fjalë duhet ta thoshte edhe për atë, të thoshte ç’faj ka Fiqreti.

SHOKU ENVER HOXHA: Një çështje që kalon caqet e familjes, ju, si ti edhe Fiqreti, duhet ta sillnit në Parti. Kjo ka mbajtur kushedi sa referate e leksione për luftën e klasave dhe kundër revizionizmit, bile i ka botuar ato pa leje, pa të cilën nuk botohen as referatet e shokëve, dhe në këtë çështje, për veten e saj u lëkund. Fiqreti, në qoftë se ishte komuniste e vendosur, duhej të kalonte dhe do të kalonte medoemos përmbi kokën tënde, të shkonte në Parti dhe të thoshte që: shoku Mehmet është vënë në një pozitë që do të bëjë një gabim të rëndë. E them këtë kështu, pse këtu duhet të merret parasysh që ajo është ngarkuar të mësojë kuadrot për luftën e klasave, prandaj duhet të të kishte thënë që: unë s’jam dakord me këtë që po bën dhe do të vete në Parti e të flas kundër teje, të shpëtoj Partinë në radhë të pare, që kjo fejesë të mos bëhet, po do të të shpëtoj edhe ty. Ky qëndrim do të ishte një frenim për ty, prandaj edhe ajo ka një faj të madh.

SHOKU MEHMET SHEHU: Ashtu duhej të vepronte.

SHOKU ENVER HOXHA: Dhe çështja qëndron gjithashtu edhe në atë që mendjemadhësia jote, mbivlerësimi i mendimeve të tua kalon jo vetëm përmbi gjithë shokët, që është shumë më e rëndë, por kalon edhe në planin familjar në mes dy anëtarëve të Komitetit Qendror. E kam fjalën se, pavarësisht që asnjë nga ne nuk ta tha këtë, se natyrisht nuk e dinte, po brenda në familje ta tha një anëtare e Komitetit Qendror që u lëkund. Ajo të tha ty, dale Mehmet, ç’po bëjmë kështu?

SHOKU MEHMET SHEHU: Po kështu është dhe më pas u bashkua me mendimin tim.

SHOKU ENVER HOXHA: Ky qëndrim ty prapë nuk të lëkundi. Po të ishte lëkundur, do të thoshte të mos e bëjmë këtë gjë. Ti pra ia imponove asaj. Ajo bëri gabimin dhe e tha që nuk veproi si duhet të vepronte. Imponimi që thashë, rrjedh nga mentaliteti dhe nga konceptet e tua filozofike, sepse këtë e ke vënë në jetë në shumë raste edhe në punët e përditshme shtetërore. Prandaj, kur analizon një situatë të tillë, nuk mund ta analizosh atë të shkëputur. Nuk vijnë rastësisht këto gjëra. Sigurisht ka edhe që vijnë rastësisht, po kjo gjë në këtë situatë nuk ka ardhur rastësisht.

Prandaj edhe Fiqreti ka faj. Nuk është formal ky faj që ajo u lëkund, por ashtu siç gabove ti në vijë, gaboi edhe ajo. Fiqreti nuk duhej të të kishte dëgjuar ty, por, siç thashë, duhej përnjëherë të kishte vajtur në Parti e të të shpëtonte edhe ty. Pra ajo ka bërë një gabim të rëndë dhe, po ta reflektosh, ti duhej ta kishe vënë këtë në autokritikë dhe të shkruaje atje që Fiqreti bëri një gabim të rëndë, që nuk erdhi në Parti, ku të deklaronte se Mehmeti është në rrugë të gabuar.

Këtu nuk është fjala për një fejesë të thjeshtë me njerëz të ndershëm, se i di të gjitha këto Fiqreti, prandaj ajo ka gabuar po aq rëndë sa edhe ti, se u bë pjesëtare e fajit. Ajo ka edhe fajin tjetër, atë që nuk reagoi të vente në Parti. Pra edhe ti nuk reagove të vejë në Parti, edhe ajo nuk erdhi në Parti. Gabimet këtu janë të njëllojta, ti thua që u shtange, ajo pranon që u lëkund. Ju e dini këtë në mes tuaj dhe ne ju besojmë për këtë, por gjykojmë se kështu duhej bërë. Deri sa nuk u bë kështu, mundet që ju të keni qenë dakord dhe neve mund të na lejohet që ta mendojmë një gjë të tillë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, juve mund t’ju lejohet, po unë them si ka qenë, si ka rrjedhur situata, që ajo lëkundej, pastaj më vonë edhe ajo u pajtua me mua.

SHOKU ENVER HOXHA: Po nuk duhesh të pajtohej me ty. Pastaj se ç’duhet të bënte ajo, këtë që themi sot për ty. Ç’duhet të bëje ti, këtë do t’ia themi edhe Fiqretit siç do t’i themi se ç’duhej të bënte edhe ajo me ty. Pavarësisht se jeni burrë e grua, më parë jeni anëtarë partie, pastaj edhe anëtarë të udhëheqjes.

SHOKU MEHMET SHEHU: Një nga shokët bëri pyetjen: Jeni i bindur se ky gabim është aksidental, ajo rrjedhim i gabimeve të tjera të bëra në jetën tënde? Ky gabim është rrjedhim i të gjithë elementëve negativë në karakterin tim edhe kanë ndodhur. Unë kështu mendoj.

SHOKU PALI MISKA: Edhe në autokritikë ju thoni se ju shkau këmba e djathtë. Me këtë ka të bëjë pyetja që kam bërë. Kur thua “më shkau këmba e djathtë”, është fjala për një rast aksidental, më shkau këmba, por këtu nuk kemi të bëjmë me “shkarje këmbe”.

SHOKU MEHMET SHEHU: Rashë në oportunizëm, me atë kuptim e thashë.

SHOKU PALI MISKA: Prandaj ju pyeta a jeni të bindur se akti i fundit është një rrjedhim logjik i tërë atyre të metave dhe gabimeve që ke pasur? Ndryshe nuk kish se si të ndodhte një gjë e tillë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jam plotësisht i bindur.

SHOKU RITA MARKO: Mos e nënvleftëso përgjegjësinë tënde me atë që thua “më shkau këmba”, ose e paraqet këtë çështje si një rastësi?

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo si rastësi, por, në qoftë se unë nuk i luftoj këto të meta, mund të bie prapë në gabime të tilla. Prandaj Byrosë Politike dhe Partisë u premtoj se, dhe me ndihmën e shokëve do t’i luftoj ato të meta që të mos bie më në gabime të kësaj natyre e shkalle dhe nuk do të bie më në gabime të tilla, se njeriu gabime mund të bëjë, po jo të kësaj natyre.

SHOKU MUHO ASLLANI: Kisha diçka për këtë, shoku Mehmet. Ju edhe në autokritikë flisni për këtë të metë tuajën e për këto gabime që gjatë luftës e deri tani. A keni bërë ndonjëherë tjetër autokritikë në Parti për këto?

SHOKU MEHMET SHEHU: Për cilin gabim?

SHOKU MUHO ASLLANI: Për këto gabime e të meta që thoni në autokritikën tuaj, si rrëmbimin, gjaknxehtësinë, shkarje e të tëra me radhë, se thua që do të përmirësohem, do të përmirësohem…!

SHOKU MEHMET SHEHU: Po ka pasur raste që kam bërë edhe autokritikë.

SHOKU SIMON STEFANI: Partia prapë të ka kritikuar për këto, po pse nuk i ke mbajtur parasysh kritikat e Partisë? Se ja tani përsëri ç’ndodhi.

SHOKU MEHMET SHEHU: Më ka kritikuar, po nuk është se nuk i kam mbajtur parasysh. Unë kam luftuar kundër këtyre, kam pasur edhe përmirësime, nuk mund të them se nuk kam pasur, por të metat nuk janë zhdukur tek unë. Po të ishin zhdukur, atëherë do të ishte ndryshe situata. Këto të meta në karakterin tim ekzistojnë.

SHOKU PALI MISKA: Të meta në karakterin tënd shoku Mehmet! Po të kuptohemi, është një jetë e gjatë kjo, anëtar i vjetër i udhëheqjes, nga më të vjetrit bile. Të kanë kritikuar shokët, të ka kritikuar edhe shoku Enver, të ka bërë disa herë vërejtje që mos të rrëmbehesh për këtë apo për atë çështje. Atëherë kur do rregullohen këto gjëra, kur do të vihen në rrugë të mbarë nga ana jote? Se, të kuptohemi, rrëmbimi, gjaknxehtësia dhe huqet e tua kanë rrjedhimet e veta edhe në shokët e tjerë, edhe poshtë në bazë, se je nga shokët kryesorë, atëherë kur do të ndreqen këto?

SHOKU MEHMET SHEHU: Po mua më duket se nuk jam aq i rrëmbyer sa kam qenë 10 vjet më përpara, njëfarë përmirësimi kam pasur në këto drejtime, nuk është se s’kam lëvizur fare nga të metat e mia, se, po të mos kisha lëvizur, Partia nuk do të rrinte pa reaguar, siç e them në autokritikë.

Një pyetje tjetër. A të kanë rënë në sy sjelljet e djalit të vogël dhe të nuses së tij?

Me djalin e vogël dhe me nusen e tij kam bërë luftë klase brenda familjes, por kjo nuk ka qenë në shkallën e duhur. Ka pasur edhe shokë, një nga të cilët ka qenë shoku Kadri, që më ka folur për ta. Unë i kam kritikuar rëndë që të dy dhe kohët e fundit kam vënë re përmirësime tek ata. Megjithatë detyra ime është t’i vete deri në fund punës, për t’i korrigjuar e për t’i vënë në vijë siç duhet.

Një pyetje tjetër është që…

SHOKU RITA MARKO: Si pretendoni që e keni bërë këtë luftë klase me djalin e me nusen e tij kur shihet që ata nuk janë aspak normalë? Ai vetë niset prej këtej me një ekip të tërë shoqëruesish e shkon jashtë shtetit, rri i veshur në mënyrë që habiten të tërë, shkon në Festivalin e Gjirokastrës, atje veçohet e sillet aq keq, sa të tjerët thane: “more po ç’është ky kosovar që na është futur këtu”? Njerëzit pra flasin pse ai dhe e shoqja vishen ndryshe nga të tjerët. Ju i shikoni ata, ua krijoni bile vetë tërë kushtet për një gjë të tillë dhe tani na thoni se keni luftuar! Si keni luftuar? Si mund të lihet ky njeri të bredhë jashtë, t’i bjerë Evropës nga të tërë anët?

SHOKU MEHMET SHEHU: Pyesni e bisedoni me të, unë kam luftuar e po luftoj, po nuk kam arritur atë shkallë që duhet.

SHOKU RITA MARKO: Si të bisedoj me të dhe pse të bisedoj unë? Nuk merrem unë me atë, po shikoj e them edhe mendimin e të tjerëve, shoku Mehmet, mund të bëj edhe autokritikë që këtë s’ta kam thënë me kohë. Por ama e kam ndjerë, kam shtruar edhe unë pyetjen. Si e kam shtruar? Ja, atë që e shikojmë te të tjerët, duhet ta shikojmë në radhë të parë te vetja. Juve nuk e keni parë këtë gjë dhe nuk keni luftuar, se po të kishit luftuar, nuk arrinte puna deri këtu. Si keni luftuar kur ju i’a krijonit kushtet atij në të kundërtën?

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë kam luftuar, po jo në shkallën e duhur.

SHOKU KADRI HAZBIU: Tash, shoku Mehmet, me qenë se jemi këtu, duhet të themi troç që nuk ka luftuar hiç.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë nuk mund të them se nuk kam luftuar, po nuk kam luftuar në shkallën e duhur. Jo unë atë që thua ti, nuk mund ta pranoj.

SHOKU KADRI HAZBIU: Mendimi im është se nuk ke luftuar. Përveç kësaj, ju e keni favorizuar djalin, pse këtu nuk bëhet fjalë për çështje që nuk i keni parë. Ju i shihnit shoku Mehmet ekstravagancat e fëmijëve tuaj, i quajmë fëmijë, po ata nuk janë më fëmijë. Secili ka nga një makinë, nga një motoskaf për kokë në dispozicion! Unë e kam thirrur shoqëruesin tuaj, ke qenë edhe ti aty, e i kam thënë: çfarë po ndodh kështu? Me lejen e shokut Mehmet, më tha ai. Tani reflekto drejt mbi këto që të thonë shokët.

SHOKU MEHMET SHEHU: Edhe unë më pas, mbasi kemi biseduar bashkë, kam marrë masa.

SHOKU KADRI HAZBIU: Fakti është se nuk është drejt të flasim në Parti kështu, “unë kam luftuar”, “unë kam luftuar”. Kjo që ke bërë atëhere është luftë e përciptë. Bile po të isha në vendin tuaj, do të thosha: Ore shokë, unë mbaj përgjegjësi edhe për këtë, më dënoni edhe për këtë, që i kam favorizuar fëmijët. Ne mund të flasim, shoku Mehmet, se tani po dalin këto gjëra, pa jua thënë se djali juaj ka shkuar me aeroplan nga Suedia në Gjermani, për të parë një ndeshje. Po ky djalë është nisur për të ardhur në Tiranë duke kaluar nga Danimarka, Hollanda, Gjermania Perëndimore dhe në Danimarkë bëri edhe një aksident.

Përse ky djalë, siç del tani, ka shkuar në Paris, kur ka qenë aty dhe djali tjetër? Kush janë ata? Kush i paguan të tëra këto shpenzime? Janë para të shtetit këto. Për këto veprime ju po se po, por mbajmë përgjegjësi edhe ne, dhe për ato që kemi ditur e nuk kemi vepruar, duhet të përgjigjemi në Parti. Para dy vjetësh, kur isha ministër i Brendshëm, bashkë kemi folur, shoku Mehmet, e ju kam thënë që të mos futeni në itineraret e fëmijëve, leruani atë organeve përkatëse. Ju vetë i ndërtonit itineraret e tyre, jo të shkojë këtej, jo të shkojë andej.

Pse i hiqnin ju rojet tuaja dhe ua jepni fëmijëve, në kundërshtim me dëshirat dhe me rregullat e Xhule Çirakur dhe të sektorit të tij? Kemi folur për këto, shoku Mehmet, prandaj, me qenë se ra rasti dhe bëri pyetjen shoku Rita, po t’i theksoj edhe një herë me qëllim që të reflektoni drejtë. Nuk duhen rrumbullakosur gjërat. Kemi luftuar edhe ne që te fëmijët tanë të mos të ketë gjëra të tilla si te fëmijët tuaj, se edhe ata ndeshen me influence të përditshme, prandaj domosdo do të vazhdojmë të luftojmë për t’i edukuar. Te ju kjo luftë nuk është bërë, prandaj ju kanë shpëtuar nga duart fëmijët. Këtu ti dhe Fiqereti, duhet të shikoni edhe përgjegjësinë që keni. E drejta është kështu të flasim.

SHOKU RITA MARKO: Shoku Mehmet, ka një rregull që edhe një shofer që punon me ne, nuk duhet të shkojë jashtë shtetit me punëra të tjera, pse di shumë gjëra. Ju personalisht, rojen kryesore ua keni vënë fëmijëve në dispozicion. Si shpjegohet kjo?

SHOKU KADRI HAZBIU: Nejse, roja mund të vejë, shoku Rita, nga ajo anë mund të vejë.

SHOKU RITA MARKO: Po siç punojmë ne edhe armiqtë punojnë kundër nesh.

SHOKU MEHMET SHEHU: Roja ka vajtur me autorizim.

SHOKU FOTO ÇAMI: Këtu çështja është se duhet reflektuar, shoku Mehmet. Nuk mund të thuhet se ju keni luftuar, mund të keni bërë në të vërtetë ndonjë muhabet, fakti që sjellja e fëmijëve tuaj është bërë problem në Tiranë e gjetkë, jashtë Tiranës, flet se nuk keni punuar. Pastaj atyre ju u keni krijuar edhe disa kushte të favorshme. Ashtu si vishet nusja juaj, lind pyetje: ku i gjen ajo ato rroba? Në treg nuk ka të tilla. Ju e shikoni si ju vishte për dita në shtëpi. Atëhere pse e lejoni? Kështu që edhe te vetë ju, jo vetëm që lufta ka qenë e cekët, do të thosha, po përkundrazi, u keni krijuar edhe mundësira e kushte, më duket, lehtësira që t’i manifestojnë  më shumë këto shfaqje edhe jashtë shtëpisë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo se s’kam luftuar, po lufta që kam bërë, ka qenë e cekët.

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë, shoku Mehmet, kisha për t’u shtuar atyre që u thane, se ju i keni nxitur e favorizuar shumë fëmijët dhe këtë jua them me ndërgjegje si komunist. Edhe kur kemi biseduar bashkë, ju kam vënë në dukje se kam pas hezituar t’jua thosha ato që shikoja, pse ç’tju flisja për gjëra që ju i shikonit vetë, nuk ishte fjala se kisha mësuar diçka që ju nuk arrinit dot ta shihnit, e ta kuptonit.

SHOKU ENVER HOXHA: Tek ty, ka sentimentalizëm Mehmet dhe këtë ti e pranon edhe vetë. Këto gjëra, ekzistojnë tek ty. Edhe shokët, që i ngrejë, nuk i shpikin nga mëndja dhe as i ngrenë për të keq. Ja, ka disa gjëra që unë nuk i kam dëgjuar deri tani. Edhe mua këto, nuk mi kanë thënë, po këtu, për të mirën e çështjes thuhen, prandaj duhen kuptuar drejt.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Ja për shembull rasti i fundit: Përse shkoi për një javë në Athinë djali juaj, që porsa ishte fejuar, për të parë ndeshjet e volejbollit?!

SHOKU SIMON STEFANI: Për shkak të tij madje, u shty dhe lëvizja e skuadrës, se do ti duhej të shkonte një ditë më vonë. Po si i lejon këto ti shoku Mehmet?! Ç’është ky djali juaj kështu?!

SHOKU ENVER HOXHA: Po afati i nisjes së avionit, pse u shty?!

SHOKU PALI MISKA: Me makinë, shkoi djali në Greqi?!

SHOQJA LENKA ÇUKO: Vajti, me makinën e shoqes Fiqret?!

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë nuk e di që mund të jetë shtyrë afati i avionit, e për këtë nuk mund të gënjej, e të them kot që e di.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po që djali do të rrinte në Greqi, me alokacionet e shtetit, për të parë ndeshjet, e di ti shoku Mehmet?!

SHOKU MEHMET SHEHU: Po, e di.

SHOQJA LENKA CUKO: Po atë që shoqja Fiqret i dha makinën dhe e çoi djalin atje, e di?!

SHOKU RITA MARKO: Po atë që shoqja Fiqret, anëtarja e Komitetit Qendror, i vuri makinën në dispozicion, e dinit ju?!

SHOKU MEHMET SHEHU: U bë këtu një pyetje: Arroganca juaj është momentale, apo rrjedhim i mendjemadhësisë?! Mua, më duket se temperamenti im, është i atillë, që dhe në autokritikë e them që arrin deri në arrogancë. Edhe me fëmijët, e kam këtë të metë.

SHOQJA LENKA ÇUKO: Po ta kishit këtë dhe me fëmijët, atëherë nuk do të ishte kjo gjendje. Ju siç del, mbani qëndrim krejt të ndryshëm me fëmijët.

SHOKU RITA MARKO: Më thellë, e shikoni këtë çështje shoku Mehmet se kjo është e lidhur me….!

SHOKU KADRI HAZBIU: Popullit thotë: Kur nxehesh, kap veshin. Kjo është një fjalë e urtë, që thotë se këtu ka një disiplinë shoqërore, por ka edhe një disiplinë partie. Të tërë jemi impulsivë, të tërë kemi nerva, të tërë nxehemi, por në fund të fundit, kujtojmë normat dhe kërkesat e Partisë. Vërtet mbrojmë interesat e Partisë, nga posti ku jemi, por këtë e bëjmë me gjakftohtësi.

SHOKU QIRJAKO MIHALI: Nxehja, nuk ka të bëjë me arrogancën.

SHOKU RAMIZ ALIA: Ka një gjë shoku Mehmet, që kur flasim për impulsivitet, burimin arroganca nuk e ka tek impulsiviteti.

SHOKU MEHMET SHEHU: Mua, më duket se atje e ka burimin.

SHOKU RAMIZ ALIA: Shikojeni pak nga ana ideologjike, mos e shikoni kështu thjesht pa u thelluar!

SHOKU ENVER HOXHA: Arroganca, është pjellë e mendjemadhësisë.

SHOKU RAMIZ ALIA: Ja kjo është, prandaj shikojeni pak nga ana ideologjike se ku e ka burimin arroganca.

Unë shoku Mehmet, gjykoj kështu mund të bëhem arrogant kur mundohem t’i imponoj tjetrit mendimin tim, dhe për këtë nuk kam argumenta, prandaj dhe e përdor arrogancën. Është i njëjti fenomen që ndodh dhe me fëmijët e vegjël. Pse ata, përdorin sharjet, gurët, e mjetet e tjera të ndaluara ndaj fëmijëve?! Se nuk kanë fuqi, janë të vegjël dhe duan t’ju imponojnë vullnetin e tyre. Edhe kjo, është shprehje e mendjemadhësisë. Kur një njeri, nuk ka argumente për të imponuar mendimin e tij, ai përdor grushtet, dhe arrogancën, d.m.th., thërret: Pushoni, mbylleni gojën, bëni si them unë, etj. Sigurisht në këto raste me fjalë shumë të varfra. Prandaj duhet parë nga ana ideologjike kjo çështje.

SHOKU ENVER HOXHA: Arroganca është shumë e rrezikshme, kur je në pozita të larta. Ajo, është përgjithësisht e rrezikshme, por kur je në pozitat e larta, ajo bëhet dhe më e dëmshme.

SHOKU MEHMET SHEHU: Më bëhet pyetja: Përse në autokritikën time, nuk prek asgjë nga ajo që shtroi shoku Enver në mbledhjen e Byrosë Politike për çështjet organizative. Unë, e kisha mbaruar autokritikën në këtë kohë.

SHOKU PROKOP MURRA: Me leje shoku Enver. Mirë, po juve, ju kërkua kjo dhe nga shoku Simon, dhe nga shoku Hekuran, dhe se sa do ta bësh autokritikën për këtë punë, është tjetër gjë. Një paragraf, mund ta kishe futur atje, nëse janë të drejta ato që thotë shoku Enver, apo jo. Se edhe, mund të ndihmoheshim. Ne, do t’i bëjmë analizën kësaj çështjeje, po ju, duket sikur nuk jeni fate dakord?!

SHOKU MEHMET SHEHU: Ne, po i studiojmë ato probleme.

SHOKU PROKOP MURRA: Po mirë, të paktën një paragraf ju mund ta vinit atje. Studimi i plotë i çështjes, është tjetër gjë, por ju duhet të prononcoheshit për këtë problem. Të thoshit nëse ishit dakord apo jo, me ato që thotë shoku Enver. Kjo, duhet parë pak me kujdes, se duket që shkon më tej.

SHOKU MEHMET SHEHU: Sigurisht që unë, isha dakord me ato që shtroi shoku Enver, dhe nuk e pranoj atë që mund të kem qenë kundër tyre.

SHOKU PROKOP MURRA: Po mirë atëhere, si nuk thatë një fjalë të paktën, po hiçgjë nuk thoni në autokritikë. Unë do të them se ti, je nxituar, madje u kritikove se u vonove për të nxjerrë autokritikën, një ditë pas mbledhjes së Byrosë Politike. Të paktën të kishe vënë një paragraf.

SHOKU RITA MARKO: Atje, u ngritën shumë gjëra të rëndësishme mbi stilin e metodën e punës së Kryesisë së Këshillit të Ministrave. S’është rasti për t’i përmendur këto këtu, se janë probleme të mëdha. Por midis të tjerash shoku Enver, ngriti dhe çështjen se njerëzit në aparatin e Këshillit të Ministrave, janë ndrydhur. Me metodën që është përdorur, ministrat nuk kanë shfaqur dot mendimet e duhura, etj. Si nuk ju bënë këto juve shoku Mehmet, të ndaleshit, të mendonit, e të thoshit, sesi do ta nis unë këtë autokritikë kështu?!

Jo vetëm kaq por kjo gjë, ju rikujtua këtu nga shokët e Byrosë Politike. Mirë, do të analizohen ato, janë analizuar deri tani dhe shumë gjëra që janë vënë në vend. Por çështja është se ti tani, duhet të reflektosh, se po nuk reflektove, qëndrimet e gabuara nuk korrigjohen. Sigurisht ato do korrigjohen, sepse do t’i korrigjojë Partia. Por ju, duhet të ishit ndalur në këtë çështje dhe të kishit dhënë mendimin tuaj.

SHOKU MEHMET SHEHU: Po sigurisht këto, do të analizohen. Pyetem: Po ta bënte këtë gabim dikush tjetër, si do të reagonit. Unë e thashë, se nuk do ta miratoja, por për djalin tim e miratova, për të gjitha ato arsye që them atje.

SHOKU PROKOP MURRA: Kjo, është një logjike shumë kontradiktore. Atij tjetrit, do t’i thoje mos e bëj, edhe pse mund të ishte një komunist i thjeshtë. Kurse ti, si Kryeministër, nuk e vlerësove megjithëse në rastin tënd, dëmi ishte shumë më i madh. Si e shpjegon ti këtë, se je dhe udhëheqës në vijën e Partisë dhe Kryeministër në vijën shtetërore.

SHOKU MEHMET SHEHU: Po ta bënte këtë gabim dikush tjetër, unë do t’i thosha të mos e bënte.

SHOKU PROPKOP MURRA: Shiko, shiko, po vetes si nuk i the mos e bëj?

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë e shpjegoj në autokritikën time, përse arrita në një gabim të atillë.

SHOKU BESNIK BEKTESHI: Më duket se fakti që ndërhyn shoku Prokop, për të pyetur përsëri, do të thotë që me gjithë përgjigjet që ka dhënë deri tani për këtë pyetje Mehmeti, ne nuk kemi krijuar bindje të plotë. Pse si mund t’i thuash atij tjetrit ti, që të mos e bëjë këtë gabim dhe ti ta bësh? Kjo duhet shpjeguar një çikë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Shoku Besnik, është për këto arsye që thashë që arrita në atë gabim të rëndë, me të cilin kam dëmtuar interesat e Partisë.

SHOKU MANUSH MYFTIU: Sot si e vlerësoni ju këtë që tjetrit, i thoshit mos e bëj, kurse vetes i’a lejoni? Pse ta bësh ti atë?

SHOKU MEHMET SHEHU: Nuk duhej ta thosha ashtu, nuk duhej të veproja ashtu.

SHOKU ENVER HOXHA: Mehmet, të të shpjegoj unë një gjë. Dëgjomë mua. Ti, kur të thashë unë e realizove gabimin dhe natyrisht këtë e bëre për gjithë ato shkaqe që u përmenden, por pastaj kërkove që këto shkaqe, t’i spostosh, pse do t’i paraqitej në Byronë Politike e në Parti. Tani, nga një anë thua një gjë, nga ana tjetër thua të kundërtën e asaj, prandaj pyetjet e shokëve, janë të domosdoshme të bëhen, ato janë edhe të arsyeshme, të besuar. Nëse shpjegimit që i bëre pyetjes për çështjen e sentimentalizmit, nuk do t’i vije bishtin, se po të ishte për një tjetër, nuk do ta lejoje etj., etj., atëhere nuk do të të drejtoheshin gjithë këto pyetje e tjera. D.m.th., ti thua se e bëre gabimin me konsekuencë, me dashje dhe fap, për të zbutur situatën, ti i shton asaj një gjë tjetër. Këtë e bën për të thënë se ja: unë jam njeri që reflektoj. Prandaj është e natyrshme pyetja, që të bëjnë shokët. Atëhere shpjegoje pse e bëre?

SHOKU MEHMET SHEHU: Po për të tjerët, shoku Enver, ka pasur ndonjë rast që t’iu kem rekomanduar, kur ka qenë ndonjë rast i këtillë, t’i thosha që ta bënte.

SHOKU ENVER HOXHA: Pse u shtange? U shtange se e kuptove që ishte i gabuar. Pse u imunizove?

SHOKU MEHMET SHEHU: Gabova, pikërisht për këto arsye.

SHOKU ENVER HOXHA: Pse? Se ti ke menduar që je i imunizuar. Ti ke bërë propagandë ditë e natë, që Partia duhet të ruhet nga presioni revizionist e kapitalist, ndërsa ti vetë i kapërceve porositë e Partisë.

SHOKU MEHMET SHEHU: I kapërceva se mendova gabim.

SHOKU ENVER HOXHA: E po mirë, prandaj të themi edhe ne se janë gabime. Po këto gabime kanë arsyet dhe këtu është çështja. Këto arsye duhen thënë, zbërthyer, e jo vetëm të thuash thjeshtë “e bëra gabim”! Gabimi është i kuptueshëm. E ke kuptuar ti se është gabim? Po kërkojmë të dimë edhe ne pse u bë ai, cilat janë shkaqet e këtyre gabimeve. Në këtë analizë që po bëjmë, ti nuk i thellon shkaqet, qëndron në çështjen e sentimentalizmit. Nuk i shpjegon kjo arsyet e veta.

SHOKU SIMON STEFANI: Po, më fal, pse dy vija?

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, në Parti ka një disiplinë.

SHOKU SIMON STEFANI: Atëhere pse arrite ti të thyesh disiplinën?

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo një disiplinë ka, por këto qenë arsyet që gabova.

SHOKU RAMIZ ALIA: Ta themi hapur, ti ishe i ndërgjegjshëm, shoku Mehmet, që Partia do të të dënonte për këtë gabim që bëre dhe ti do ta pranoje dënimin e Partisë? Apo mendoje që Partia nuk do të të dënojë

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, unë mendoja se Partia nuk do të më dënojë.

SHOKU RAMIZ ALIA: Ja, shoku Mehmet, tërë këto pyetje që po të bëhen, kanë për qëllim që të ndihmojnë, që ti të realizosh si duhet gabimin që bëre.

SHOKU MEHMET SHEHU: Kur them që mendova se ishte i drejtë në atë kohë, mendova se Partia nuk do ta dënonte, po do ta pranonte.

SHOKU ENVER HOXHA: Dhe do ta pranonte Partia këtë?

SHOKU RAMIZ ALIA: Po pse do t’jua pranonte Partia këtë juve dhe një komunisti tjetër të thjeshtë, nuk do t’ia pranonte. Ja këtu është çështja. Drejt thotë Simoni, pse e vure veten në pozitën, që për ty, duhet të ketë një disiplinë tjetër?

SHOKU QIRJAKO MIHALI: Do ta pranonte Partia këtë, apo mendove se unë jam Mehmet Shehu, kuadër me merita e të tjerat.

SHOKU MEHMET SHEHU: Ky kompleks, ky lëmsh kontradiktash dhe mentalitetesh, më shtyri mua të bëja këtë gabim.

SHOKU RAMIZ ALIA: Ai lëmsh kontradiktash, shoku Mehmet, nuk shpjegon gjë, nuk shpjegon pse-të. Ai mund të jetë nxitësi, detonatori, po nuk është shkaku. Shkaku është gjetiu, ai është te ajo që ju menduat se Partia s’do t’ju dënonte, prandaj këtë drejt e thoni dhe ashtu është.

SHOKU MEHMET SHEHU: Po bëj një pyetje: Mendoni ju se unë jam i atillë që të krijoj dy vija në Parti?

SHOKU RAMIZ ALIA: Jo, unë nuk e them atë, por veprimi që bëtë ju, do t’i krijonte dy vijat në Parti. Unë nuk e them që ju donit të krijonit dy vija, por veprimi juaj do të krijonte dy vija, për këtë jam i bindur.

SHOKU MEHMET SHEHU: Po, do t’i krijonte dy vijat dhe Partia po të kisha gabuar unë, nuk do të më lejonte.

SHOKU ENVER HOXHA: Po ishe i ndërgjegjshëm, ishe i bindur ti për këtë?

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë isha i bindur se e kisha drejt, por njëkohësisht isha i bindur që edhe po të mos e kisha drejt, ashtu sikur jam i bindur që edhe nesër, për një veprim tjetër që nuk do ta kem drejt, Partia nuk do të më lejojë.

SHOKU ENVER HOXHA: A jo, kjo është shumë e alambikuar, ti e bën të thjeshtë, por s’është ashtu. Ti, si anëtar partie, ishe i bindur që Partia do të ta pranonte këtë gabim, se e mendoje që ishte i drejtë, ishe i bindur se bëje mirë. Po pse do të ta pranonte ty Partia këtë gjë për të cilin edhe je shtangur dhe që e dije si krijonte dy vija, kurse ti e di që për një grua që kishte një gjysh të ngatërruar, një anëtar partie, muzikant, u dëbua nga Partia? Si i shpjegon këto gjëra kështu? Ty pse të lejohej që mos ta mendoje këtë?

SHOKU MEHMET SHEHU: Kështu mendova në atë kohë.

SHOKU RAMIZ ALIA: Mirë, po çfarë mendon tani, shoku Mehmet?

SHOKU MEHMET SHEHU: Tani mendoj se ajo që bëra ka qenë krejtësisht e gabuar.

SHOKU RAMIZ ALIA: Dakord, po tani mendo pak: Si mund të ndodhte ky fenomen që Partia ty nuk do të të thoshte gjë? Mos vallë do të mendonte epo ja, ky është Mehmet Shehu, një kuadër që ka dhënë prova të mëdha, prandaj mund t’ia falim gabimin?

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, jo nuk të fal Partia.

SHOKU RAMIZ ALIA: Nuk e di, po një shpjegim e do kjo.

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë e them edhe këtë shoku Mehmet, ju të gjithë shokë na kini, në bazë të funksionit që na ka besuar Partia. Domosdo, shokun Enver e kini shok edhe më të afërt akoma, jo vetëm si udhëheqës i Partisë, i popullit e i të gjithë neve, po edhe se puna edhe funksionet, juve ju kanë lidhur aq ngushtë me të, e ma merr mendja edhe në jetën intime të rregullt, komuniste flas. Ju keni pasur dhe i keni këto mundësi që të komunikonit më lirshëm me të. Atëherë, pse nuk e pyetët shokun Enver në këtë rast?

SHOKU ENVER HOXHA: Hysni Kapoja mua më pyeti dhe e zgjidhëm menjëherë çështjen e tij. Mehmeti nuk më pyeti.

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë e vë pyetjen kështu, se shoh këtu dy çështje që duhet të kërkojmë. E para, ju mendonit se shoku Enver nuk do t’ju lejonte, dhe në fakt nuk e pyetët shokun Enver për t’ia bërë çështjen “fait açompli” dhe të dëmtohej efektivisht Partia. Duke menduar që shoku Enver do ta toleronte veprimin tuaj, ju në këtë rast vini në diskutim jo vetëm vijën e Partisë, por edhe qëndrimin revolucionar të shokut Enver, në një çështje parimore.

E dyta, a mos keni menduar ju se çdo të më thotë mua të re Enver Hoxha? Në këtë duhet të mendoni, se një gjë duket e qartë, ajo që juve ju ka pëlqyer vetja, u kini dhënë preferenca vetes, veprave, punës suaj etj., etj. Apo e krahasoni veprën tuaj me ndonjë nga ne të tjerët? Në qoftë se kini arritur deri këtu, shoku Mehmet, dhe nëse keni menduar se ç’mund të më thotë Enver Hoxha, është e ndershme t’ia thuash Partisë, këtu jemi në Byronë Politike, se në qoftë se nuk shkundeni në ndërgjegjen tuaj në këtë çështje, jo vetëm do të bëni gabime, po do të bëni gabime edhe më të mëdha e me shumë pasoja për Partinë. Atëherë kjo do të jetë e pamëshirshme dhe dije se Partia është e fortë dhe në gjendje të mbajë në shpinën e saj çfarëdo plage. Prandaj kujdes! Këtë unë jua them si shok.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë nuk vajta te shoku Enver, jo vetëm për të mos e shqetësuar, ashtu si dhe shokët e tjerë, që kisha rreth e përqark, por arrita në ato konkluzione siç them në autokritikën time, që kjo fejesë ishte e mundshme të bëhej, në këtë rast, prandaj e bëra. Në fillim u shtanga, po nga shtangia u tërhoqa pastaj, duke menduar që kjo familje i kish shkëputur marrëdhëniet…!

SHOKU RITA MARKO: Po ti u shtange, Fiqreti u lëkund, Feçori të dha një sinjal se po të qe për të, ai do të pyeste Partinë. Mirëpo ti në Pogradec vajte dhe…!

SHOKU KADRI HAZBIU: Një minutë! Unë ta bëra pyetjen, prandaj, të lutem shumë, përgjigju asaj, shoku Mehmet! Si mendoni ju, në qoftë se doni të reflektoni, reflektoni mbi këtë çështje se është kapitale, e rëndësishme, se vënia e vetes tënde mbi normat e Partisë, tani është e qartë për ne, se tek ju ka ekzistuar mendimi që në Parti për ju ka dy disiplina dhe dy rregulla. Po deri ku ka shkuar kjo praktikë në mendimin tuaj?

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë nuk jam nisur nga ajo që të krijoja dy disiplina në Parti shoku Kadri, por mendova se në këtë rast konkret…!

SHOKU KADRI HAZBIU: Juve keni menduar se për mua do të ketë dy disiplina. Në trajtimin e çështjes sime, Partia do të bëjë lëshime. Ja, kjo është e gjitha.

SHOKU ENVER HOXHA: Këtë mendim e keni thënë edhe në kritikën që i bëjmë ne punës së Mehmetit. Për sa i përket vënies sime në korrent, ai ka bërë gabim. Këtë gabim Mehmeti e vazhdon me hile. Thirri djalin tim dhe nusen e djalit, që të priste të fejuarën e djalit të vet, që i vente për herë të parë, dhe as vetë Mehmeti nuk e kish parë, as Fiqreti nuk e kish parë. Më fal, unë do të them si janë faktet. Unë e mora vesh këtë çështje pikërisht nga djali, të cilin e pa Nexhmija, të veshur dhe e pyeti ku po shkonte.
-“Po shkoj te shoku Mehmet’, u përgjigj ai, ‘ku më kanë thirrur se fejoi djalin”.
“U, po me kë?- e pyetëm ne”
“Me çupën e një profesori- tha”.
“Si e quajnë?”
“Turdiu – u përgjigj djali”.

Ne e dinim që ky ishte profesor. E po mirë, u gëzuam.
Me këtë ftesë një herë ai u përpoq të komprometojë djalin tim, pra familjen time. U vulos kjo, se fjala vajti edhe te Turdiu, që çupën e tij e priti edhe djali i Enver Hoxhës, me gjithë nusen e tij. Prandaj e quajta unë këtë si një hile. E bëre ti këtë apo e bëri Fiqreti, apo djali, kjo ishte një hile. Pastaj unë vajta spontanisht, për të uruar për shtëpinë e re, po edhe për djalin, por më tepër për shtëpinë dhe kuptohet këtu s’ka asgjë të keqe se shokë jemi, duhemi, kurdoherë kemi vajtur te njëri-tjetri.

Atje ishte edhe e fejuara e djalit të tyre. Mehmeti, si edhe më parë, prapë nuk më tha asgjë, për arsye se nuk kish si më vinte mua në dijeni, se ishin të gjithë atje, por nuk më vuri në dijeni të paktën një çikë më vonë, e të më thoshte: Shoku Enver unë e bëra këtë fejesë, po këtu ka diçka. Kështu me vajtjen time, sipas Mehmetit, u vulos edhe miratimi im, që edhe Enveri ishte dakord me të. Mehmeti mund të ketë menduar se biografitë e të gjithë armiqve, unë i kam në xhep. Jo, unë nuk i kam ato në xhep. Heshtja jote Mehmet dhe ardhja ime, u konsideruan nga ana jote, si një “fait açompli” dhe ti ike në Korçë, shkoi dhe djali në Athinë.

Mirëpo pas dy-tre ditëve, mua më erdhën lajme që më sinjalizonin për atë që ishte bërë. E kupton tani këtë gjë? Nga ju u zbatua këtu një taktikë shumë e gabuar, bile shumë e rrezikshme, jashtëzakonisht e rrezikshme, pse kishte dhe ka njerëz, që e morën vesh që unë erdha e të urova ty në shtëpi. Në radhë të parë e mori vesh familja e vajzës, që te Mehmeti vajti uroi për fejesën edhe Enver Hoxha, që doli edhe në fotografi me vajzën, domethënë atë e pranuan nga Partia. Janë pra një varg situatash, që na lënë neve të kuptojmë se ti, jo vetëm ke bërë gabim, por nuk thellohesh në to.

Po të ishte një komunist tjetër i ulët, mund edhe të pranohej çështja e sentimentalizmit, sepse ky ekziston, por për çështje politike dhe për një personalitet si ty, që e pe se ajo që bëre ishte veprim i gabuar dhe kjo provohet se u shtange, Fiqreti u lëkund, etj. Të gjitha këto kanë një kuptim të rëndë politik, prandaj duhet ta braktisësh tezën e sentimentalizmit, që ngrite këtu e të duket sikur është një argument i shëndoshë dhe lehtësues për ty.

Unë jam sentimental, për shembull, kur më sëmuret djali ose vajza. Kur sëmuret djali rëndë, për ta shëruar, jashtë rregullave të Partisë, mund të bëj edhe ndonjë shpenzim një çikë më shumë dhe këtë i’a them Partisë. Po çështje politike nuk është kjo. Gabimi që bëre ti është i një natyre tjetër, ai është me karakter ideologjik e politik dhe siç e them edhe në kritikë, natyra jote në një fejesë të tillë ta papërshtatshme, nuk të lejon të ishe sentimental, përkundrazi duhej të të zemëronte. Këto nuk puqen ose puqen, siç e thashë në mënyrë filozofike, pse ai që është oportunist, është edhe sektar.

Të të vijë djali e të të verë përpara një akti politik e të papranueshëm, edhe sikur të mos jesh impulsiv, kjo natyrisht varet nga natyra e njeriut, përnjëherë lind ndjenja e revoltës, e zemërimit dhe jo ajo e fërkimit të krahëve, Pra, në karakterin tënd, që ke qenë vazhdimisht i rreptë, sektar për shumë gjëra që ishin edhe të drejta, se nuk ishin të tëra të shtrembra, në këtë rast ka ndodhur e kundërta. Prandaj ky sentimentalizëm duhet të shpjegohet në mënyrë filozofike dhe nuk është kjo baza e gabimit tënd. Nuk e di nëse e shpjegoj drejt…!

ENVERI: Ty të është krijuar një gjendje dëshpërimi.

SHOKU MEHMET SHEHU: Po, unë kështu e kam kuptuar. U bë pyetja, a ka mbivlerësim të krahinës së tij ndaj krahinave të tjera? Kështu më duket sikur bëhet pyetja.

SHOQJA LENKA ÇUKO: A jeni të informuar se si ka reaguar populli i thjeshtë për këtë veprim e qëndrim tuajin

SHOKU MEHMET SHEHU: Nga informatat që kam, kur ka dëgjuar që djali u fejua me vajzën e Qazim Turdiut, njerëzve nuk u ka ardhur mirë dhe kur kanë dëgjuar të kundërtën, që fejesa u prish, u ka ardhur mirë. Kështu kam dëgjuar.

SHOQJA LENKA ÇUKO: Tha që nuk i erdhi mirë për këto, po bëri mirë që e prishi, se populli flet.

SHOKU MEHMET SHEHU: Mua më duket se nuk ka preferencë nga unë midis krahinës nga jam, nga Mallakastra ose nga Fieri, kundrejt Lushnjës, ose kundrejt ndonjë krahine tjetër.

SHOQJA LENKA ÇUKO: Ka mbivlerësim tek ty. Diçka e nxirrni ju mendimin tuaj mbi të tjerët, që ne kemi bërë këtë e kemi bërë atë, kurse ju të tjerët s’jeni gjë etj.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, mua më duket se nuk e kam bërë këtë, ti mund ta kesh këtë përshtypje, po këtë nuk e kam bërë.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo se është vetëm përshtypja e saj. Tek unë ka ardhur një sekretar partie dhe më ka thënë se, në një bisedë që ka pasur me ty, është folur për çështje kufijsh, ku e ka zonën Mallakastra, ku e ka Vlora, ne nuk jemi në zonën e Fierit, etj. Po çfarë, e barazoni ju Mallakastrën me Roskovecin e me Vjosën?

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, shoku Enver, nuk i kam thënë kështu.

SHOKU ENVER HOXHA: Po kështu më ka thënë mua ai. Mundet të jetë edhe si thua ti, sidoqoftë gjëra të tilla mbase ti nuk i ke thënë, po edhe të tjerët nuk ka arsye t’i shpifin. Në qoftë se i shpifin, duhet të korrigjohen, të mos thonë gjëra të paqena. Por këtë unë e kam dëgjuar edhe nga të tjerët, dhe në Fier e ke thënë, me udhëheqësit e Fierit e ke biseduar.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, kam folur me sekretaren dhe me kryetarin e Fierit, në lidhje me këtë çështje. Kryetari i Fierit ka thënë se ndryshe e gjej fjalën me mallakastriotin në krahasim me fusharakun, ku më dëgjojnë. Me këtë kuptim kam biseduar, po jo që unë të nënvleftësoj fusharakët e Lushnjës ose të Fierit, përkundrejt popullit të Mallakastrës.

SHOQJA LENKA ÇUKO: Mbase takimi që keni bërë ju me shokët e Fierit, është i incizuar, nuk e di, atje ka qenë edhe shoku Simon i pranishëm dhe mund të shikohet kjo bisedë, po ku më shumë e ku më pak, del që mendime të kësaj natyre me përçmim ka pasur nga ana jote.

SHOKU ENVER HOXHA: Është dhe mënyra që ke ti, Mehmet, për t’i thënë gjërat. Shiko se si e kanë vënë re këtë gjë te ti, unë nuk dua t’i hedh lule vetes, por në Fier, kur po shkoja para dy vjetësh për në Gjirokastër, kam thënë një gjë edhe më të rëndë: ne, i kam thënë kryetarit në sy të të gjithëve, të sollëm këtu, sepse je nga Devolli dhe devollinjtë janë punëtorë të mëdhenj, njerëz energjikë dhe ti ke treguar energji dhe këtu në fushat e Fierit, ka nevojë që të lëvizin njerëzit, sepse janë një çikë si të fjetur, nuk e kanë atë vitalitet që ka zona tjetër, por ama jo t’i përçmoj. Dhe ata nuk ma morën për të keq.

SHOKU MEHMET SHEHU: Tani këtu biseda ka qenë në lidhje me çështjen e thashethemeve e të disiplinës në punë, për këtë çështje.

SHOKU ENVER HOXHA: Këtu bëjnë pjesë edhe çështja e mënyrës dhe e stilit të të folurit. Këto gjëra shokët i kanë thënë jo tani që ngjau kjo, po përpara. E, shoku Mehmet, si thua bëjmë një çikë pushim?

SHOKU MEHMET SHEHU: Po sikur t’i mbaroja unë pyetjet, pastaj bëjmë.

SHOKU ENVER HOXHA: Mbaroi.

SHOKU MEHMET SHEHU: Ka edhe një pyetje. Qazim Turdiiun a e njihja unë më përpara? Nuk e njihja më përpara. Për herë të parë e njoha kur më foli djali për të. Vetë personalisht as që e njoh e as që e kam njohur.

SHOKU PROKOP MURRA: Po shoqja Fiqret e njihte? Ju e dini se shoqja Fiqret ka qenë sekretare e parë e Tiranës kaq kohë dhe me siguri që ajo i ka pasur nëpër duar të tërë kuadrot.
Të gjithë shokët: Po ç’rëndësi kanë këto?!

SHOKU ENVER HOXHA: Edhe unë kam qenë sekretar, po nuk e dija.

SHOKU MEHMET SHEHU: Një pyetje tjetër është, autokritikën e bëtë ju apo jua kërkuan? Unë kërkova vetë që të bëja autokritikë në Byronë Politike dhe në organizatën-bazë.

SHOKU ENVER HOXHA: Për organizatën-bazë erdhi më pyeti mua të shkonte të fliste, por i thashë, të shohim njëherë në Byronë Politike, pastaj shohim në organizatën-bazë.

SHOKU MEHMET SHEHU: U bë dhe kjo pyetje, çfarë dëmesh do t’i sillte Partisë po të realizohej kjo martesë? E thamë.

SHOKU ENVER HOXHA: Vetëm një gjë që duhesh ta bënte nuk bëri Mehmeti dhe kjo lidhet një çikë me ftohtësinë, ose si me thënë me mbylljen në vetvete përpara këtij gabimi, që shokët i vuri në dijeni shumë cekët, deri sa të bëhesh autokritika. Mundet, siç të ndihmova unë, të të ndihmonin edhe shokët gjatë kësaj kohe, edhe i eliminonim të gjitha këto pyetje e disa gjëra që mund t’ia kishim thënë edhe shoqërisht, sesa zyrtarisht. Kështu që në ndërgjegjen tënde, mund të krijohet edhe një gjendje e vështirë, një gjendje dëshpërimi. Tani gabimi është bërë dhe po përpiqemi që asgjë të mos mbetet tek ty nga këto dëshpërime, prandaj kontakti me shokët, përpara se të bëhej mbledhja, do të ishte një ndihmë për ty.

SHOKU MEHMET SHEHU: Drejtë është, kritika është e drejtë. Edhe një pyetje: Pse i’a lejove vetes kur nuk do t’ia lejoje një tjetri? Edhe kjo u diskutua këtu.
Tjetër: Sentimentalizmat a duhet të kalojnë cakun e interesave të Partisë?
Në asnjë mënyrë nuk duhet, në rastin tim konkret ato e kaluan dhe e dëmtuan interesin e Partisë.
Këto ishin pyetjet që m’u bënë.

SEANCA E DYTË

                                                                Diskutime

SHOKU SIMON STEFANI: Çështja që po analizojmë ka të bëjë me shkeljen e vijës së Partisë në një nga pikat më kardinale të saj, siç është zhvillimi kurdoherë drejt e pa lëkundje i luftës së klasave. Argumentet që sillen në autokritikën e shokut Mehmet dhe në përgjigjet që ai u dha pyetjeve që iu bënë këtu, nuk janë bindëse dhe nuk nxjerrin rrënjët ideologjike të gabimit. Ju u futët në këtë rrugë të shtrembër, për mendimin tim, jo rastësisht, jo pa dashje, sepse, për njohjen e familjes së vajzës, dispononit informacione të plota para se të vendosnit për fejesën. Përveç informacionit që ju dha Ministria e Punëve të Brendshme, i ati i vajzës i ka folur Skënderit, si nëpërmjet vajzës edhe drejtpërdrejtë për përbërjen e familjes së tij. Skënderi ka biseduar me ju dhe i ka kthyer atij përgjigje, duke i thënë se: “Unë nuk jam më i vogël, gjithçka e kam biseduar me prindërit”, etj.

Veprimet tuaja pra nuk janë bërë të nxituara, siç thoni, se pse keni patur mjaft kohë për të gjykuar, matur e peshuar hapin që bëtë në fejesën e Skënderit. Por në këtë moment ju harruat vijën e Partisë, normat e saj, harruat luftën e klasave, vutë interesat e djalit dhe të familjes suaj mbi interesat e Partisë. Kam të drejtë të them se në këtë çështje kemi të bëjmë me shkelje me dashje të vijës së Partisë, të normave të saj, prandaj shpjegimet, që bëhen nga ju për shkaqet që ju çuan në këtë përfundim të gabuar, nuk janë bindëse.

Sentimentalizmi që mundoheni të argumentoni si element negative ka të bëjë me botëkuptimin tuaj dhe nuk shpjegon rrënjët e gabimit. Ai merret si një mjet për ta justifikuar atë që bëtë. Në materialin ku paraqitet autokritika juaj, pra, thoni se humba logjikën marksiste në marrjen e këtij vendimi. Bëjmë pyetjen pse ta humbitnit logjikën, kur partia na mëson vazhdimisht që çdo hap që hedhim në jetë, të shkojë mirë, sa i shërben ky revolucionit, popullit, Partisë sonë?

Ju, duke njohur mirë familjen e vajzës, nuk punuat për ta shkëputur Skënderin nga kjo vajzë, po dhatë pëlqimin për fejesën e tij me të. Gjithashtu nuk kërkuat të bisedonit e të konsultoheshit me shokët që të ndihmoheshit, me që kishit të bënit me një familje të tillë, por këtë çështje e diskutuat dhe e zgjidhët brenda familjes e në kundërshtim flagrant me normat e Partisë.

Cili është konkluzioni juaj? Pse Skënderi zgjodhi këtë vajzë që vjen nga një familje me qëndrim të keq politik, e nuk u përpoq të lidhej me një vajzë nga familje me qëndrim të mirë politik? Mos ky ka qenë i ç’thurur në jetë dhe nuk përfillte normat e shoqërisë sonë? Si mund të mos kish ky asnjë përgjegjësi para shoqërisë, para ligjeve, para disiplinës së Partisë? Në organizatën –bazë të Partisë ku bën pjesë Fiqreti, komunistët thanë se Skënderi edhe një herë tjetër është pleksur me një vajzë me qëndrim të keq dhe imorale, bile për këtë është thërritur edhe në Komitetin e Partisë të rrethit.

Tani që ai studion jashtë shtetit, ju i kini krijuar kushte jashtë normave e rregullave që kemi për studentët e tjerë. Nuk e kuptoj pse i bëni të gjitha këto ju, shoku Mehmet? Për mendimin tim, djali juaj, për fajin e rëndë që bëri, nuk duhet të shkonte përsëri jashtë shtetit, prandaj kam mendimin që ai të kthehet menjëherë në Shqipëri dhe të japë llogari në organizatën – bazë të Partisë si komunist.

Po ashtu qëndrimi juaj i gabuar ndaj fejesës së Skënderit, nuk mund të mos lidhet edhe me lëshimet që keni bërë ju edhe ndaj sjelljeve e qëndrimeve të djalit tjetër, Bashkimit dhe nuses së tij, që janë bërë përhapës të modës me veshje të papërshtatshme. Pastaj ajo shoqërohet edhe me njerëz të pakontrolluar e të dyshimtë. Të gjitha këto veprime e qëndrime të fëmijëve tuaj, nuk janë rastësi, ato kanë të bëjnë me mungesa të theksuara në edukimin e tyre.

Ju me siguri i shkoni veprimet e qëndrimet e fëmijëve tuaj që nuk përputhen me normat e shoqërisë sonë, që opinion ynë i shëndoshë nuk i duron e nuk i pranon. Atëhere masa ndaj tyre pse nuk merrni? Pse ndaj të tjerëve tregoheni parimor e të rreptë, kurse ndaj fëmijëve tuaj kaq liberal? Me veprimet e qëndrimet tuaja, ju keni rënë kështu në oportunizëm të djathtë, keni zbutur luftën e klasave, keni shkelur vijën e Partisë.

Ju në autokritikën tuaj radhitni disa veti o vese tuajat, siç mund t’i quajmë, negative si rrëmbimin, subjektivizmin, mendjemadhësinë, shpejtimin në marrjen e vendimeve etj. Po në punën tuaj në drejtimin e shtetit, në marrjen e vendimeve të shpejtuara e të pastudiuara mirë, sa kanë influencuar këto dobësi, këtë nuk na i thatë, me gjithë që ta bëra pyetjen. Çfarë konkluzione keni nxjerrë ju, pse ndodh ky fenomen? Unë mendoj se te ju këto nuk janë shfaqe, por fenomene. Ato janë përsëritur vazhdimisht në punën tuaj, në veprimtarinë tuaj si kuadër, si komunist, e që në njëfarë mase i kanë sjellë dëm të madh punës së Partisë.

Ju edhe shokët ju bëjnë vërejtje ose jua kundërshtojnë mendimet, nuk keni durim t’i dëgjoni, t’i vlerësoni mendimet e tyre dhe shpesh herë kaloni në arrogancë deri në fyerje. Kjo vjen se ju mendoni për të mirën e punës, ndërsa të tjerët jo. Ky qëndrim i padrejtë ka bërë që njerëzit, vartësit tuaj, të mos i thonë lirshëm mendimet, të jenë të ndrydhur, të mos kenë iniciativë e vetëveprim në punën e tyre. Pra në njëfarë mase ka munguar nga ana juaj zbatimi i parimit të kolegjialitetit në diskutimin e problemeve e në marrjen e vendimeve. Kjo ka bërë që shokët të flasin se ky ose ai veprim, do bërë se ka dhënë urdhër shoku Mehmet, e jo si rezultat i një vendimi të përbashkët.

Kjo vjen se është kultivuar mendimi se vetëm ti mund të marrësh vendime të drejta, ndërsa të tjerët duhet t’i zbatojnë. Kjo është një praktikë negative që ka të bëjë me mos vlerësimin e kuadrove të tjera, me moszbatimin e parimit të kolegjialitetit, siç thashë më lart. Këto që përmenda dhe plot të tjera kanë të bëjnë me stilin dhe me metodën tuaj, që është prapa nga detyrat e mëdha që kanë shtruar Partia e shoku Enver. Prandaj kërkohet që ju të bëni ndryshime rrënjësore në stilin dhe në metodën tuaj të punës.

Ju në autokritikë, flisni për imunitet nga influenca e armikut të klasës, sidomos nga rreziku i oportunizmit të djathtë. Oportunizmi si i djathë, dhe i majtë, janë njëlloj. Po u kritikove për oportunizëm të majtë, është e lehtë të kalosh te i djathti. Shoku Enver në një nga veprat e tij: “Ne nuk mund të mos mbajmë parasysh se në kushtet aktuale të rrethimit, e të presionit të gjithanshëm imperialisto-revizionist, jemi shumë larg asaj, që të mendojmë se jemi të imunizuar nga rreziqet”.

Këto mësime të Partisë që janë për sot dhe nesër aktuale për komunistët e kuadrot, nuk janë mbajtur parasysh nga ana juaj. Konkluzioni që nxjerr unë, është se ju mendoni se këto mësime, dhe kjo vijë e Partisë, nuk ka të bëjë për ju, se ato janë për të tjerët, se ata mund të infektohen nga ky presion, ndërsa ju jeni të imunizuar. Duke mos i patur mirë parasysh këto që thashë më lart, ju i hapët rrugë liberalizmit, i cili në çfarëdo forme që të shfaqet, është në thelb një shprehje e oportunizmit ideologjik dhe politik.

Mendimet e shfaqura si dëshira, për të martuar djalin meqë është 32 vjeç, apo shikimi i rrethit të ngushtë të familjes së vajzës, diferencimi që jeni mundur që t’i bëni familjes së Turdiut, janë gjykime pragmatiste dhe oportuniste. Po ashtu mendimet që i zgjidh vetë çështje të tilla, se i gjykon drejt, se nuk gabon, se merr përgjegjësi apo mendimi se marr në familjen tonë vajzën, e jo të tjerët, sepse ajo është e re 20 vjeçare, nuk do të influencojë dot tek ne, etj, tregon vetëm mendjemadhësi se nuk gaboni, se jeni të imunizuar nga presionet e armikut të klasës, por flet edhe për një gjykim egoist që e ndan veten e familjen, nga pozita që keni në Parti.

Edhe përsa i përket diferencimit për familjen, ju veproni gabim dhe në kundërshtim me normat e Partisë. Partia me kohë e ka saktësuar, me udhëzime të veçanta në dokumentet e saj, se kush quhen pjesëtarë të familjes, dhe të afërt të familjes. Po t’ju referoheshit këtyre materialeve të Partisë, do të ndihmoheshit që të mos binit në gabimet që ratë, nuk do të krijonit emërtime të reja si “familje e ngushtë” apo “familje e gjerë”.

Kam mendimin se shoku Mehmet, do të nxjerrë mësime e konkluzione, nga gjithë kjo ndihmë e madhe që po i jep Partia dhe shoku Enver, që në punën e tij e kudo të mos bëjë gabime të tilla, që i sjellin dëm të madh Partisë. Por është e domosdoshme që ai të punojë më shumë, për të njohur mirë e thellë, normat e Partisë. Të luftojë që ato, të zbatohen me përpikëri e pa lëshime, nga ai vetë e nga të gjithë të tjerët. Të keni mirë parasysh kritikat e shokëve shoku Mehmet, se edhe herë tjetër jeni kritikuar nga Partia, por jo gjithmonë keni reflektuar e bërë korrigjime në veprimtarinë tuaj.

Pra mos i harroni kritikat e shokëve. Të jeni më të thjeshtë, me komunistët, me kuadrot, me vartësit, dhe me njerëzit e tjerë, dhe mos krijoni tek ata mendimin se fjala juaj, është fjala e fundit e shkencës për të gjitha çështjet dhe problemet që dalin përpara, i zgjidhni vetëm ju dhe askush tjetër. Jo, çështjet dhe problemet, zgjidhen në bazë të ligjeve, orientimeve, kompetencave, normave, të caktuara nga Partia dhe asgjë më tepër.

Edhe shokët që punojnë në aparatin e Kryeministrisë si shoku Adil, shoku Manush, shoku Qirjako, shoku Pali, në veprimtarinë e shokut Mehmet, kanë parë të meta e dobësi, kanë parë që ai ka bërë gabime, që ka të meta të theksuara në metodën e punës, etj. Po nuk ja kanë kritikuar, e nuk i kanë qëndruar as në mbledhjet e qeverisë, as në ato të organizatës bazë të Partisë, po kështu dhe këtu në forumin e lartë të Partisë. Se pse nuk e kanë bërë këtë këta, mirë është e duhet të na e thonë.

Unë kam mendimin se shoku Mehmet, duhet të ndëshkohet në bazë të normave të Partisë. Mund ta them edhe më vonë pas diskutimeve, edhe si do të reagojë, por po e them edhe tani që ai si komunist, duhet të ndëshkohet, me vërejtje të rëndë me shënim në kartën e regjistrimit.

Me siguri nga kjo mbledhje edhe unë, do të nxjerr mësime në jetën time.

SHOKU PALI MISKA: Autokritika e shokut Mehmet, me gjithë faqet e shumta që janë shkruar nga ana e tij, nuk i përgjigjet asaj që është kryesorja, se çe shtyu atë, se ç’koncept e mendime të gabuara ka pasur që e sollën deri këtu, për të kryer një veprim të tillë që përbën një gabim të madh politik, që bie ndesh me politikën tonë e zhvillimit të luftës së klasave, dhe shkon në pajtim të hapur me armikun e klasës.

Ato arsyetimet që radhit shoku Mehmet si, sentimentalizmi ndaj Skënderit, karakteri i rrëmbyeshëm i tij, subjektivizmi e njëanshmëria në punë, mungesa e taktit të nevojshëm në kërkesën e llogarisë, mbyllja në vetvete për çështjet familjare, shfaqjet e mendjemadhësisë e të tjera, në të vërtetë nuk janë ato që të sollën deri këtu, por janë disa mendime e pikëpamje që bien në kundërshtim me ato që na mëson Partia.

Shoku Mehmet ka mendime të gabuara dhe për luftën e klasave. Ai nuk punon që fjalët t’i përputhë me veprat, atë që duhet ta zbatojnë të tjerët nuk e sheh të arsyeshme që ta zbatojë dhe për vete. Atë që kërkon që ta zbatojë mbarë rinia, në sjellje, veshje, e veprime, nuk e shikon të domosdoshme dhe për pjesëtarët e familjes së tij. Këto janë mendime e veprime të gabuara nga ana e shokut Mehmet. Edhe shfaqjet e sentimentalizmit atje e kanë burimin. Nuk duhet të jemi të tillë, ndaj ideologjisë borgjezo-revizioniste, na ka porositur vazhdimisht Partia e shoku Enver.

Këtu mendoj se dhe konceptet e gabuara që zbatohen në familjen e shokut Mehmet, e kanë burimin gabimet e tij. Ai gjithashtu ka mendime të gabuara rreth ndikimit të ideologjisë borgjezo-revizioniste. Shoku Enver na mëson se: “Armiku më i rrezikshëm, është ai që harrohet”. Të harrosh se dhe ti je i prekshëm nga ndikimi borgjezo-revizionist, është një gabim shumë i madh. Me veprimet që ka bërë shoku Mehmet, duke e quajtur veten e tij dhe në veçanti Fiqretin, se janë të imunizuar dhe se janë aq të zotë e të qartë, sa nuk ka se çfarë u bën armiku, atëherë ai e ka shkelur vijën e Partisë.

Të mendosh se do të ndikosh ti, në edukimin e nuses së djalit, e të rrethit familjar me përbërje të keqe politike, dhe të mos mendosh që ishte ajo që ndikoi tek ju, aq sa të lidhnit miqësi me të, është gabim i madh. Në rastin konkret ajo, ka ndikuar deri në atë shkallë, sa vetëm ne e dimë, ndërsa as djali e as Fiqreti, nuk dinë gjë. Armiku, në rastin konkret synon thela të mëdha, të lidhë miqësi me Kryeministrin. Ai, që na ka luftuar e na lufton, vjen e ulet për drekë te Kryeministri, lejohet që vajza e tyre të shëtisë me djalin e Kryeministrit, madje deri në Greqi e Suedi, dhe me insistimin e vetë Fiqretit, por ndoshta edhe të vetë shokut Mehmet.

Ja pra se ç’pasoja sjell pikëpamja kur e quan veten të imunizuar e të pagabueshëm. Fakti konkret flet vetë sesi në ditën me diell, atë që e ke luftuar dje, e ke këmbëkryq tek qoshja e oxhakut të shtëpisë sot. Duhet shtuar vigjilenca ndryshme armiku i klasës, vepron.

Gjithashtu mendoj se shoku Mehmet ka mendime jo të drejta dhe të gabuara edhe mbi disiplinën në Partinë tonë. Ai, i shtron me forcë problemet e disiplinës dhe e kemi dëgjuar kur flet dhe kërkon që të tjerët të zbatojnë rigorozisht disiplinën. Por ai, harron këtu veten e tij, harron se edhe ai duhet ta zbatojë atë ashtu, si të gjithë komunistët e tjerë. Shoku Enver na mëson se: “Në Parti, ka vetëm një disiplinë” se ajo, është e detyrueshme për të gjithë anëtarët e saj, pa përjashtim, qofshin këta punëtor, kooperativistë, nëpunës, funksionarë, apo udhëheqës. Disiplinës së Partisë pra nuk i shpëton asnjë njeri.

SHOKU PALI MISKA:  Asnjë nuk është i imunizuar nga gabimet apo të metat në punë. E bëre gabimin, shoku Mehmet, të kishe shkuar të Sekretari i parë i Komitetit Qendror dhe t’ia kishe thënë gabimin që bëtë, të mos e lije deri sa të të thoshte shoku Enver, ato që duhet t’ia kishe thënë e duhesh t’ia kishe shprehur, apo duhesh t’ia kishe raportuar ti atij. Po t’i kishte ngjarë kjo një komunisti të thjeshtë, ai do të vinte me siguri te sekretari i organizatës-bazë, kurse ju nuk shkuat as te sekretari i byrosë së organizatës

(Këtu ndërhyn shoku Enver dhe sqaron se: Mehmeti nuk shkoi te sekretari i byrosë të organizatës në Kryeministri, prandaj e kish këshilluar ai, të sqarohej çështja në Byronë Politike, pastaj të shkonte në organizatë).

Më falni nuk e dija këtë hollësi, e tërheq deri sa juve keni thënë ta shikojmë më parë në Byronë Politike, pastaj te sekretari i organizatës, ose te shoku Muho, që qe sekretar i byrosë atje.

Pra kur flet e kërkon që të tjerët të zbatojnë disiplinën rigorozisht dhe këtu bën mirë, ashtu duhet ti t’i kërkosh edhe vetes, të njëjtën disiplinë dhe me rigorozitet në zbatimin e saj në rrugën e Partisë.

Shoku Mehmet, në autokritikën që bën, thotë se më shkau këmba e djathtë. Unë them dhe mendoj se kjo nuk është një shkarje aksidentale, se duke ecur, ty të zuri këmba në një gur të lëmuar e të rrumbullakët, e të shkau këmba. Jo. Unë nuk gjykoj kështu. Shoku Mehmet ka rrëshqitur me të dyja këmbët dhe jo aksidentalisht. Kjo shkarje është rrjedhim i tërë asaj që e solli këtu.

Po lëshove në parime, mendoj, je i detyruar të shkasësh, po lëshove një here, je i detyruar të lëshosh edhe shumë herë të tjera dhe pastaj kjo bëhet rrugë. Ne duhet të arrijmë që fëmijët tanë të mos i mendojnë, e jo më të propagandojnë, e nënvizoj këtë, veshjet dhe shfaqet e tjera të shëmtuara të jetës borgjezo-revizioniste, të bëhen shkas për prishjen e ambientit të shëndoshë shoqëror që është në vendin tonë.

Këto shfaqe të shëmtuara, ti nuk i ke parë në familjen tënde, shoku Mehmet, por nuk i ke ndaluar e as i ke dënuar, i ke lejuar që të trashen e të bëhen të rrezikshme, si për familjen tënde dhe për tërë shoqërinë tonë. Shembuj ka shumë, dhe këto i përmendën shokët, prandaj s’ka nevojë të themi të tjera.

Shoku Mehmet, duhet pra ta shikojë më gjerë problemin e të mos na thotë këtu se më shkau këmba e djathtë, duke e reduktuar këtë çështje vetëm me rastin e fundit të Skënderit. Rasti i fundit mendoj ishte produkt dhe rrjedhim i tërë asaj vazhde lëshimesh që karakterizon praktikën tënde. Populli thotë: ‘atë që ke mbjellë, atë do të korrësh’. E shikon tani se ç’na del këtu? Kjo që ndodhi me ju, është produkt i një qëndrimi dhe veprimi që ke menduar më përpara.

Edhe marrja nën mbrojtje e shoqes Fiqret dhe e Skënderit, është gabim, për mendimin tim edhe kjo e rëndon më shumë edhe shokun Mehmet. Fiqreti në shumë çështje, po edhe në këtë të fundit, ka qenë nxitëse, e ka ditur çështjen dhe me siguri ka influencuar te shoku Mehmet. Ajo ka përgjegjësi të rëndë për tërë ato shfaqe dhe manifestime që janë dukur tek fëmijët tuaj dhe për konceptet jo të drejta që ka vetë Fiqreti, për tërë mënyrën e jetesës në familjen tuaj. Prandaj ajo nuk duhet marrë në mbrojtje nga ana jote, shoku Mehmet, por duhet kritikuar rëndë edhe nga ana tuaj dhe për përgjegjësinë që ka, të dënohet edhe ajo.

Qëndrimi që mbani ju edhe sot e kësaj dite ndaj Skënderit, për mendimin tim, është shumë, shumë i gabuar. Ne e thamë këtë edhe në ndërhyrjet. Ai, personalisht nga ju duhet të ishte sjellë menjëherë këtu dhe të çohej në një ndërmarrje jashtë Tiranës, për të punuar në gjirin e ndonjë kolektivi e në kushte të vështira që të mblidhte mentë, siç thotë populli, e jo të bridhte poshtë e përpjetë në Suedi, sikur të mos kish ndodhur asgjë me të.

Kam dëgjuar, nuk e di sa është e vërtetë kjo, se edhe atje, ai ka bërë jetë të shthurur, ka pasur shfaqe të imoralitetit etj. Po të ishte njeri tjetër, do ta kishim sjellë ne, kurse Skënderin, si djali yt, domethënë i kryeministrit, duhej ta kishe kthyer menjëherë, ta kishe bërë vetë këtë veprim, pa pyetur asnjeri.

Ky veprim do të ishte në nderin tënd shoku Mehmet dhe në interes të punës dhe opinioni do ta priste shumë mirë, se ai e ka marrë vesh këtë që ndodhi me djalin tënd dhe familjen tuaj.

Ky gabim i shokut Mehmet është shumë i rëndë. Ai ka edhe gabime të tjera në punën e tij, siç është tendenca për monopolizimin e punëve dhe kompetencave në qendër, deri tek shfaqjet e arrogancës, bile edhe të prepotencës, që i ka manifestuar në mbledhjet e Qeverisë, të kryesisë, si edhe në takime të veçanta me ne. Të gjitha këto gjëra natyrisht e kanë dëmtuar punën dhe e ngarkojnë atë me përgjegjësi.

Kohët e fundit, shikohet se është tërhequr nga të tilla shfaqje, bile vihen re te ai edhe raste hutimi në punë. Kjo nuk duhet të ndodhte, por të mblidhte veten, të gjente shkaqet që e sollën deri këtu, për të gjetur pastaj edhe mundësinë e korrigjimit e të ndreqjes së tyre. Sigurisht që ai e ka shumë zor të bëjë kthesën si duhet, sidomos në disa drejtime, por mendoj se interesat e punës e të Partisë, e kërkojnë këtë që ta bëjë.

SHOKU RITA MARKO: Përgjigjet e pyetjeve që i’u bënë, i dëgjuam, por shoku Mehmet, për këtë gabim të rëndë politik që ka bërë, shikoj që nuk ka reflektuar akoma si duhet. Sipas mendimit tim, ato që analizohen në autokritikë dhe në përgjigjet që dha, nuk janë shkaqet kryesore që çuan në gabimin e fejesës së djalit të shokut Mehmet, me vajzën e një rrethi familjar të keq, armiq të pushtetit popullor.

Unë mendoj se ky gabim politik i shokut Mehmet, do parë lidhur me natyrën e qëndrimit të tij në punë, me njerëzit e punës e të familjes, që vinë në kundërshtim shpesh herë me normat e Partisë. Shoku Mehmet, mbivlerëson shumë mendimin e tij dhe urdhrat që jep.

Kjo duket në tërë veprimtarinë e tij. Zor se pranon ai një vërejtje, ose një këshillë, sidomos kur është në adresë të punës së tij, ose në një mënyrë ka lidhje me të. Është i rëndë në bisedime, nuk krijon ambient që njerëzit të shprehin lirshëm mendimin dhe aq më tepër të bëjnë vërejtjet dhe kritikat. Pra, nuk është e saktë ajo që thotë shoku Mehmet, se po të m’a vinin në dukje shokët, këtë gabim, do ta korrigjoja.

Unë mendoj se kjo as është pasur fare parasysh nga shoku Mehmet, ai as që u mendua në atë kohë kur e bëri këtë dhe as është menduar, se po të ishte kështu, që të merrte parasysh mendimin, ose vërejtjet e opinionit, e shpjegoj këtë dhe shoku Kadri. Shoku Enver i ka qëndruar më afër, i ka bërë gjithë ato këshilla, pra kishte të gjitha mundësitë që ta pyeste edhe për këtë rast dhe të merrte këshillën e nevojshme, ashtu siç ja dha që u prish kjo fejesë, Kjo aq më tepër që shoku Enver shkoi tek ai. Por shoku Mehmet vajti dhe në Pogradec, pati dhe atje rastin që ta shtronte këtë çështje.

Po mendoj se shoku Mehmet, nuk e merr parasysh porosinë e Partisë e të shokut Enver, që anëtari i partisë, është nën kontroll të dyfishtë, edhe të Partisë, por edhe të opinionit të masave. Këtë ai, nuk e ka patur parasysh siç thashë. Ai është edhe i ashpër në bisedime, humbet durimin që arrin deri sa edhe i ofendon rëndë njerëzit. Më kujtohet një ditë, ka ca kohë, kur e ofendoi në një mbledhje të qeverisë, shumë rëndë, kryetarin e Komitetit Ekzekutiv të Tiranës, shokun Nesip Ibrahimi, që është edhe kandidat i Komitetit Qendror të PPSH-së, me fjalë shumë të rënda, e që më duket nuk pajtohen me stilin e metodën e punës së Partisë.

Ai i tha atij: antiparti, ndaj teje duhet të merren masa, ti nuk je në rrugë, e ca shprehje të tjera. Kjo është kështu, dhe Nesipi qante. Pra, shokun Mehmet, e morri rrëmbimi, nevrastenia dhe kaloi çdo kufi, megjithëse nga ndonjëherë, në moment, bën sikur e korrigjonin atë që bën, Unë mendoj, se këto ndodhnin se ai nuk reflekton, por Partia ka forcë që ta korrigjojë, që shoku Mehmet të vihet në rrugë të drejtë në këto drejtime, se e dëmtojmë Partinë.

Ai ka vepruar kështu jo vetëm me shokun Nesip, por edhe me shokë të tjerë, për shembull me ministrin e Tregtisë së Brendshme. Nuk është rrugë e drejtë kjo. Siç më kanë thënë shokët, në mbledhjet e qeverisë, ai i foli Viktor Nushit shumë rëndë, për çështjen e perimeve, duke i thënë: ti nuk je për ministër, duhet të shkarkohesh, e të tjera. Po nuk bëhen këto gjëra kështu, se pastaj kapërcehen të tëra kufijtë dhe pastaj njerëzit flasin.

Kjo sjellje e shokut Mehmet me kuadrot dhe njerëzit, ka dëmtuar punën e Partisë dhe nuk është fjala këtu vetëm për një rast momental në mbledhje të Qeverisë, por këto veprime janë shprehje të mendjemadhësisë së tij, të mbivlerësimit më shumë të vetes dhe nënvleftësimit të të tjerëve. Kuadri duhet të ndihmohet, të inkurajohet, e të dëgjohet dhe jo të ndrydhet, se kështu dëmtohet puna e Partisë. Në një farë mase qëndrimi dhe sjellja e shokut Mehmet, ka bërë atë që…

SHOKU ENVER HOXHA: Ke qenë në ndonjë mbledhje ti, që ke parë që ka vepruar kështu shoku Mehmet?

SHOKU RITA MARKO: Për Nesipin kam qenë.

SHOKU ENVER HOXHA: Ndërhyre?

SHOKU RITA MARKO: Jo, nuk ndërhyra.

SHOKU ENVER HOXHA: Pse nuk ndërhyre?

SHOKU RITA MARKO: Nuk ndërhyra, shoku Enver, i’a kam bërë edhe unë pyetje vetes, pse nuk ndërhyra, po ja, nuk e mbaj të fshehtë, unë nuk ndërhyra atje…!

SHOKU ENVER HOXHA: Pse nuk ndërhyre, si anëtar i Byrosë Politike?

SHOKU RITA MARKO: Nuk ndërhyra se nuk pata kurajën civile.

SHOKU ENVER HOXHA: Si nuk pate kurajo? Po t’ja kishte thënë ti atje, ai nuk do ta përsëriste, ose mund ta përsëriste dhe ti do ja thoje prapë.

SHOKU RITA MARKO: E drejtë është kritika shoku Enver. Kjo për mendimin tim, ka bërë që shokët të mos ngrenë shumë probleme para tij, ose të mos bisedojnë drejtpërsëdrejti si kryeministër me të. Shoku Mehmet të krijon përshtypjen se merret me problemet më të rëndësishme dhe ashtu është, përpiqet të merret me problemet më të rëndësishme, na thotë gjithnjë që edhe ne të merremi me probleme.

Atëhere, përderisa është kështu, pse nuk influencon shoku Mehmet për shembull, që edhe shokët e tjerë të kryesisë, të kapin problemet më të rëndësishme që kanë të bëjnë me forcimin e pushtetit, të luftës kundër burokratizimit, e probleme të tjera që vazhdimisht ka ngritur Partia, e për të cilat janë marrë edhe masa? Është si kontradiktore kjo, prandaj edhe në këtë drejtim, duhet të shikojë metodën e tij të punës Mehmeti.

Unë mendoj se edhe autokritikën që bëri, më shumë duhet të ishte thelluar shoku Mehmet në metodën e punës së tij, të nxirrte më shumë mësime nga kritikat e këshillat e Partisë, për punën që drejtoni e më shumë për vete. Vetë karakteri i punës sonë, kërkon që edhe kuadrot të punojnë në organet e pushtetit dhe në organet e tjera, t’i karakterizojë fryma e kontaktit me njerëzit, me masat, durimi që t’i dëgjojë ata, ndërsa shoku Mehmet, është shumë i rëndë në kontaktet me njerëzit, me masat.

Edhe me organizimin e masave, ai duhet të bashkëpunojë më mirë dhe të vlerësojë më mirë mendimet e punën e tyre, të ndihmojë edhe me masa konkrete, e jo vetëm në parim. Kjo, veç të tjerave, do të sjellë edhe përmirësimin e punës, pse një qëndrim më i matur dhe më i kujdesshëm i shokut Mehmet, duke pasur parasysh edhe funksionin si kryeministër që ka, do të çonte në kapjen më mirë të përvojës së përparuar, të normimit të punës dhe të materialeve në degë të njëjta, ose në mbështetjen dhe inkurajimin më mirë të nismave që lindin nga masat, për avancimin e detyrave, ose ndonjë problem tjetër.

Tani edhe shokët që bashkëpunojnë me shokun Mehmet, shokët kryesorë të Qeverisë për veprime të tilla, se ata kanë qenë më shumë në kontakt, mund të kishin ndihmuar e mund të kishin kritikuar më shumë e të ndërhynin. Edhe unë mund ta bëja më mirë këtë gjë. Në përgjithësi për këto çështje, mendoj se shoku Mehmet duhet të nxjerrë mësime.

Për sa i përket lëshimeve në familje, siç janë ato në veshje, në jetesë të papërshtatshme, në një mënyrë ose në një tjetër, këto kanë rënë në sy të opinionit, njerëzit shohin dhe kanë të drejtë të pyesin. A nuk i bien në sy këto shokut Mehmet, si veprime jo të mira, që Partia i kritikon publikisht dhe, në rast se ai, lufton dhe i ka kritikuar këto, atëhere pse i aprovon, përse u krijon kushte që fëmijët të zhvillojnë më shumë këto shfaqje?!

Pse nuk është i gatshëm shoku Mehmet që t’i denoncojë këto edhe publikisht. Unë jam për atë që t’i denoncojë në Parti, kur shikon këto gjëra. Mua nuk më duket e drejtë, që djali i shokut Mehmet, pasi bëri këtë gabim, u dërgua të studiojë jashtë dhe të shëtisë, bile edhe i shoqëruar me njerëz, pa dhënë fare llogari për këto gabime? Edhe djali i vogël dhe gruaja e tij, që kanë rënë shumë në sy për veshjet ekstravagante, dërgohen gjithashtu jashtë. Mirëpo, duke u trajtuar kështu, ata mund të bëjnë gabime shumë më të rënda.

Këto kushte a nuk influencojnë në zhvillimin e këtyre gabimeve? Unë mendoj se influencojnë në fëmijët për keq, pse janë privilegje që nuk u takojnë. Prandaj edhe fejesa e Skënderit me këtë vajzë, që rrjedh nga një familje me qëndrim të keq, lidhet me këto qëndrime, jo vetëm të djalit, por edhe të vetë shokut Mehmet dhe të shoqes Fiqret, që e aprovuan këtë fejesë dhe nuk morën parasysh udhëzimet e mësimet e Partisë, i shkëputën këto në rastin konkret të tyre.

Përgjegjësi kam edhe unë për këto, kanë edhe organet e përkatëse, që lejojnë gjëra të tilla, pse edhe këto, si për shembull organet e Sigurimit të Shtetit, ato financiare, që aprovojnë të tilla, mundet të ndërhynim. Ju, shoku Mehmet, i shikonit këto gjëra, po nuk i keni bërë ndonjëherë pyetje vetes ku e si sigurohen këto mjete? Kështu gjykoj unë për gabimin e shokut Mehmet, prandaj jam i mendimit që ai ta analizojë me më vëmendje kritikën që po i bën Partia për këto gabime të rënda dhe të reflektojë në punë. Kjo është në të mirën e Partisë dhe të tijën. Ne i duam të mirën, pa ia themi.

SHOKU MANUSH MYFTIU: Lexova me shumë kujdes autokritikën e shokut Mehmet, në të cilën ai pranon që ka bërë gabim politik, të cilin e korrigjoi, sapo i’a tha shoku Enver. Aty ai paraqet edhe disa arsye që, sipas tij, e çuan në këtë gabim. Natyrisht është mirë që e pranoi dhe e korrigjoi gabimin, po çështja nuk mund të mbarojë me kaq, për arsye të vetë natyrës së gabimit, të dëmit që i solli me të Partisë, pavarësisht se u korrigjua, por edhe për arsye se, për mendimin tim, autokritika e tij nuk është e kënaqshme, mbasi nuk analizon drejt, deri në fund shkaqet që e çuan shokun Mehmet, të gabojë kaq rëndë.

Në radhë të parë, duhet të përcaktohet me qartësi natyra e gabimit, të gjenden shkaqet dhe pastaj të gjenden rrugët e ndreqjes. Shoku Mehmet ka bërë një gabim të rëndë politik, që bie në kundërshtim të plotë me vijën e Partisë, me vijën e luftës së klasës, çështje esenciale e vijës së përgjithshme të Partisë. Fejesa e djalit të tij me vajzën e një familjeje me përbërje të keqe politike, është në fakt një zbutje e luftës së klasës, gjë që lidhet ose me gjykim e qëndrim tjetër, që nuk janë të Partisë, me një mendim që ka evoluar drejt liberalizmit dhe oportunizmit, ose me një konsideratë krejtësisht të veçantë, me një pozitë të privilegjuar, që ka ai për veten e tij, gjë që çon objektivisht në shkeljen e normave të Partisë e në vënien e vetes mbi Partinë. Edhe kjo është shkelje e rëndë e vijës së Partisë.

Autokritika e shokut Mehmet është e mangët dhe e sipërfaqshme. Megjithëse shtrihet në konsiderata të ndryshme, ajo u kalon anash çështjeve kryesore politike dhe ideologjike. Aty flitet për sentimentalizëm, për imunitet ndaj ndikimit të armikut.

Ai thotë se ka patur mendimin që është i paprekshëm nga ndikimi i armikut. E thotë këtë në një kohë kur Partia gjithmonë ka theksuar të kundërtën dhe veç të tjerave, ka 10 vjet rresht që po përsërit, natë e ditë, të jemi vigjilentë në kulm. Mua më duket se nuk është kjo një nga arsyet. Një nga arsyet e vërteta që ra në këtë gabim, është se mendon që vetëm ai e di ç’është liberale dhe ç’është oportuniste, çfarë duhet lejuar e çfarë nuk duhet lejuar. Për më tepër, mendon se atij mund t’i lejohet çdo gjë, mjaft që ai ta quaj të arsyeshme.

Më poshtë ai thotë në autokritikë se nuk pyeta njeri, mbasi mendova që si një çështje familjare që ishte, duhej ta zgjidhja vetë. Unë mendoj se kjo nuk qëndron as për shokun Mehmet, as për një nga ne, kur ka të bëjë me raste të tilla. Të jesh plotësisht në dijeni se vajza ka dy xhaxhallarë dhe dajot të arratisur e armiq të Partisë dhe ta bësh atë pjesëtarë të familjes dhe ky veprim të quhet “çështje personale” është tepër e rëndë.

Unë nuk jam dakord me atë që thotë shoku Mehmet se, po të kishte qenë gjithnjë mendjemadh, Partia do t’ia kishte vënë në dukje etj. Këtu në të vërtetë ka diçka që nuk ka ecur siç duhet, për të cilën ne kemi përgjegjësi dhe për këtë do të flas më poshtë, po dua të theksoj se nuk i lejohet askujt, asnjërit nga ne që gabimet tona t’ia veshim Partisë, qoftë edhe për ndonjë rast të veçantë, kur ajo nuk paska ndërhyrë siç duhet e me forcën që duhet.

Një fejesë e tillë është në kundërshtim me vijën e Partisë, e po të realizohej deri në fund, do të shënonte një ndryshim në vijën e Partisë, do të ishte fillimi i pranimit të një vije liberale, oportuniste e pajtuese me armikun e klasës, e që domosdo do të çonte në rrjedhime të tjera liberale. Ajo në këtë rast do të çonte edhe në çarjen e Partisë.

Pra çështja s’është personale, as sentimentale, por një çështje parimore dhe politike, është një lëkundje në vijën e Partisë, një lëkundje nga e djathta, pikërisht nga ajo anë ku shoku Mehmet, ka menduar se nuk mund të gabonte kurrë. Mirëpo qëndrimet sektare jo vetëm që nuk janë garanci për qëndrime të drejta dhe nuk janë kurrë të qëndrueshme, por nga ato kalohet pa vështirësi në anën e kundërt.

Partia ka dënuar anëtarë të saj të thjeshtë, kur këta kanë bërë krushqi me kulakët. Po nëse ata kanë bërë gabim politik, duke qenë fshatarë të thjeshtë, shoku Mehmet si kuadër i lartë i Partisë, ka bërë një qind herë më shumë gabim dhe e ka bërë këtë gabim, se ka mbivlerësuar veten.

Në Këshillin e Ministrave ka patur edhe reagime ndaj qëndrimeve tuaja të padrejta, por shokët e tjerë nuk i kanë përkrahur, ju kanë përkrahur juve që keni bërë gabim, në vend që t’ju kritikonin me rreptësi dhe drejt. Ju keni fyer atje njerëz me fjalë të rënda, keni lënë mbledhjen e Kryesisë, sepse zgjati diskutimi i shokut Prokop.

Unë nuk dua në asnjë mënyrë të përfitoj nga rasti, se nuk do të ishte e partishme një gjë e tillë, por duhen vënë në dukje disa gjëra që janë të papranueshme, e që nuk duhen të lejohen më tej. Dhe në të vërtetë pas gjithë këtyre qëndrimeve, a mund të pritet që ministrat të kenë guxim të flasin, e them të flasin e jo më të shprehin mendime që nuk pajtohen me mendimin tuaj?

Ne, kush më shumë e kush më pak, jemi fajtorë për këtë situatë, por secili nga ne duhet të zbulojë të metat dhe t’i zbulojë deri në fund, edhe në qoftë se na shket ca goja, Byroja Politike le të na korrigjojë, por qëllimi është i mirë, për t’i shërbyer forcimit të punës së Partisë. Duhet t’i jepet fund një mënyre të gjykuari që ka fituar të drejtën e qytetarisë në Këshillin e Ministrave, “kështu e ka shoku Mehmet”, “kështu tha shoku Mehmet”, duhet t’i jepet fund arrogancës suaj.

Shoku Mehmet duhet të mbajë parasysh se ai nuk mund të veprojë si të dojë dhe po bëri gabim, mund ta korrigjojë këtë kur të dojë dhe si të dojë. I hodhët një lumë me fyerje kryetarit të Komitetit Ekzekutiv të Këshillit Popullor të rrethit të Tiranës, derisa e quajtët antiparti, se nuk shiste zarzavate të cilësive të ndryshme në të njëjtin dyqan, pastaj në autokritikën tuaj, pak më pas njohët se nuk bëtë mirë, se Nesipi nuk është element antiparti, po nuk zbaton vijën e Partisë.

Një specialisti i’u vërsulët me fjalë fyese, sepse tha që nuk bëhet dot koksi i naftës për t’u djegur në furrnaltë, në bazë të propozimit të një shoferi. Këtë unë i’a kisha thënë edhe shokut Enver dhe ai nuk mbajti një qëndrim të tillë, po më porositi të shihej çështja nga shumë anë dhe nuk e quajti të ulët qëndrimin e specialistit, që nuk ishte dakord me propozimin e koksifikimit të koksit të naftës, bile më tha se ti ke për detyrë të na japësh informacione të tilla.

Më keni detyruar të shkëmbej fjalë për këtë në Këshillin e Ministrave dhe ju keni bërë autokritikë. Unë kam qenë dakord me atë autokritikë, po dua të theksoj se ndërsa zhurmën e madhe dhe pa të drejtë, e bëtë në Këshillin e Ministrave, në prezencë të të gjithë shtypit të Republikës, autokritikën e bëtë mbasi dëbuat edhe sekretarët dhe mbetëm vetëm ne, katër  zëvendëskryeministrat me ju.

Unë jam dakord me mendimin që shfaqi shoku Mehmet, po natyrisht rezervohem për ta dëgjuar dhe mendimin e fundit të shokut Mehmet, për këto çështje.

SHOKU LLAMBI GEGPRIFTI: Ne u njohëm me autokritikën e shokut Mehmet. Dua të theksoj që në fillim se autokritika e tij, megjithëse është 39 faqe, nuk nxjerr në pah ato shkaqe ose më mirë të them atë element negative të karakterit të tij, që është kryesori dhe më i rëndësishmi. Për mendimin tim, shkaku kryesor dhe burimi i vetëm i të gjitha këtyre momenteve negative, që shoku Mehmet përmend në autokritikë, është se ai ka mbivlerësuar mbi masën veten e tij ndaj të tjerëve, e ka vënë veten mbi të tjerët e në kushte të privilegjuara.

Është e vërtetë që shoku Mehmet ka aftësi, njohuri dhe horizont të gjerë në të gjitha fushat, është e vërtetë që ai ka akumuluar nga jeta një bagazh të madh eksperience dhe shprehi të thella drejtimi e organizimi, të cilat Partia dhe shoku Enver nuk janë rezervuar asnjëherë t’ia vlerësojnë dhe t’ia vënë në dukje, ashtu sikurse i’a kanë vënë në dukje edhe të metat e dobësitë në rastet konkrete. Megjithatë ai nuk duhet kurrsesi të vazhdonte t’i përsëriste të metat e dobësitë, të mbivlerësonte veten dhe të harrojë parimin e ekuivalencës me shokët e tij, duke vënë veten mbi të tjerët, sepse vuan, siç u tha këtu edhe nga sëmundja e mendjemadhësisë!

Është njëkohësisht arsyeja që shoku Enver ju ndihmoi mjaft me këshillat e tij të vlefshme, të shkundi ty, siç thua edhe vetë duke të thënë: “Ku vete kështu Mehmet”!? Pikërisht se ju duam aq tepër edhe ne shokët tuaj mendohemi t’ju ndihmojmë, aq më shumë, duke ju vënë në dukje ato të meta e dobësi që shohim tek ty. Po kjo është njëra anë e rëndësishme e problemit.

Ana tjetër, që është akoma më e rëndësishme se e para, është që shoku Mehmet duhet të thellohet vetë sa më shumë në të metat e dobësitë e punës dhe të veprimtarisë së tij si komunist e kuadër, pastaj të reflektojë e të reagojë drejt si ndaj gabimeve e të metave të tij, ashtu edhe ndaj kritikave dhe porosive që na dha shoku Enver, të gjithëve në mbledhjen e fundit të Byrosë Politike.

Ju, shoku Mehmet, thoni në autokritikë se mbyllja në vetvete, kur është rasti për çështjen familjare, është një faktor tjetër negative tek ju. Unë, besoj se edhe shokët e tjerë, nuk arrijmë ta kuptojmë këtë mbyllje kaq hermetike qoftë edhe për çështje familjare tuajat. Si shpjegohet që për një problem të ndërlikuar, siç qe rasti i fejesës së djalit tuaj me një vajzë me qëndrim të keq politik, të mos konsultoheshe me shokun Enver, apo me shokët e tjerë të tu, me të cilët takohesh pothuajse çdo ditë?! Si shpjegohet që ju harroni parimin e luftës së klasave, duke lidhur krushqi me njerëz të deklasuar?!

Nuk ka si shpjegohet që ju asnjë masë dënimi nuk morët për Skënderin, në rastin konkret edhe për të mirën e djalit, që ai duhej të kthehesh nga studimet pasuniversitare, që po i vazhdon në Suedi e të dërgohesh qoftë edhe si inxhinier në një nga uzinat e vendit tonë, bile jashtë Tiranës. Në autokritikën tuaj, gjithë zjarrin e tërhiqni mbi vete dhe as në një masë të vogël nuk ngarkoni me përgjegjësi as djalin, as shoqen Fiqret. Ky moment shpreh atë të vërtetë që ju akoma nuk jeni çliruar plotësisht nga prangat e sentimentalizmit mikroborgjez dhe që për të mirën e Partisë dhe tuajën, duhet t’i këputni ato sa më parë.

Marrëdhëniet e Skënderit me vajzën e Qazim Turdiut, patjetër që njiheshin, bile para se të bëhesh fejesa nga shumë persona të tjerë, të afërt ose të largët, po ata nuk kanë patur kurajën komuniste të të japin këshilla dhe të të kritikonin ty, sepse, ashtu siç e thoni vetë, bile sa më shumë ju i keni ndrydhur ata me sjelljet dhe qëndrimet tuaja pa takt dhe jo rrallë tepër të ashpra. Duke përfunduar, shpreh bindjen e plotë se shoku Mehmet, me mendje të ftohtë, me gjykim të thellë prej revolucionari, do të kuptojë drejtë kritikat që i bëhen e do të reagojë drejt ndaj tyre.

SHOKU ENVER HOXHA: E mbyllim këtë seancë dhe vijmë pas dite në ora 5. Drekën e mirë.

SEANCA E TRETË

SHOKU ENVER HOXHA: Vazhdojmë, shokë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Edhe unë si shokët e tjerë, jam preokupuar seriozisht, sidomos që kur mësova për fejesën e djalit të shokut Mehmet në rrethana që dihen. Kam reflektuar sa kam mundur për të shpjeguar drejt përse të ndodhte kështu në jetën e qëndrimin e një shoku udhëheqës në Partinë tone, e konkretisht të shokut Mehmet, po ashtu edhe të shoqes Fiqret, të dy komunistë të vjetër, të cilët siç dihet, prej një kohe të gjatë kanë mbuluar e mbulojnë funksione me rëndësi në udhëheqjen e Partisë?

Ky gabim i rëndë, megjithëse u korrigjua pas ndërhyrjes së shokut Enver në mbrojtje të Partisë e të vetë shokut Mehmet, ka dhënë megjithatë efekte negative. Shumë komente janë bërë e bëhen akoma në Parti dhe nga njerëz të ndershëm pa parti. Në këto biseda e komente nga një anë shprehet besimi në drejtësinë e Partisë dhe në këtë rast edhe mbrojtja e vijës nga shoku Enver posaçërisht, si dhe gëzimi që ky gabim u korrigjua shpejt. Por, nga ana tjetër, del në pah shqetësimi i këtyre njerëzve, shqetësimi i komunistëve, për atë se si mund të bëhen gabime të tilla në vijë e për çështje kaq esenciale nga komunistë, që Partia i ka zgjedhur në udhëheqje.

Së pari, qëndrimet e shokut Enver në trajtimin e problemeve e në marrëdhëniet e tij me mjaft shokë, në shumë raste, nuk janë aspak korrekte. Pavarësisht nga qëndrimi ynë jo gjithnjë luftarak ndaj këtyre shfaqeve të dëmshme, ato janë të palejueshme për një udhëheqës si shoku Mehmet dhe kanë patur pasoja, sidomos në punën e Qeverisë, për ç’ka mendoj se atje mund të bëhet edhe ndonjë analizë e veçantë.

Shokët që i kanë ditur këto, i kanë miratuar dhe nuk ia kanë kundërshtuar, e pakta që mund të thuhet, janë treguar indiferent dhe konformistë. Unë e ndjej se më shumë mund e duhet të kisha bërë për ato pak gjëra që kam ditur dhe më kanë mbetur pa ia thënë. Po pavarësisht nga këto, shoku Mehmet duhet të rishikojë qëndrimet e tij.

Në mjaft raste e qëndrime të gabuara ai, Mehmeti ka vazhdimësi. Kjo është shqetësuese. Mua më kujtohen disa raste në të cilat është shprehur qartë zbutja nga ana e tij e luftës së klasave, të cilat, shokut Mehmet, i janë vënë në dukje. Kështu, për shembull, me iniciativën e tij ai ka thyer regjimin e Sigurimit në Plazhin e Durrësit…!

SHOKU ENVER HOXHA: Si e theu?

SHOKU KADRI HAZBIU: Kjo ka ndodhur kështu, shoku Enver: Dihet regjimi që është miratuar e vendosur atje për zbatim. Shoku Mehmet, nuk më kujtohet viti, duke lexuar në një azhans një reportazh të një gazetari perëndimor, që thoshte se në Shqipëri ka një ‘Pankov’ të dytë, me sa më kujtohet, jo vetëm në Tiranë, po edhe në Plazhin e Durrësit, ku më tepër se gjysma e Plazhit është e destinuar për udhëheqjen etj. etj., urdhëron rojet e Gardës, që të largohen dhe Fiqreti e fëmijët e tij i thonë…!

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo ushtarët, po civilët.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, jo, shoku Mehmet, t’i themi gjërat siç janë. Ju urdhëruat menjëherë të hiqeshin rojet e Gardës të vendosura rreth e rreth shtëpisë suaj. Mua më lajmëruan se kështu po ndodh me rojet dhe gjithë njerëzit, siç ishin në plazh, janë futur menjëherë brenda deri tek ura përpara stabilimentit. E kam thirrur Feti Smokthinën, që ka qenë komandant i Gardës, është gjallë akoma edhe sot ai, shoku Mehmet dhe e kam urdhëruar, të shkonte e të vendoste rojet në vend dhe të vinte t’ju thoshte juve, shoku Mehmet, që po të kishit një mendim të tillë, të më urdhëronit më parë mua, si Ministër i Brendshëm që isha, pastaj të veprohej.

Shoku Mehmet, ç’është e vërteta, e ka mirëpritur këtë ndërhyrje të Fetiut dhe ka lejuar pastaj që të rivendosej rregulli, si dhe më parë. Në darkë kam vajtur vetë, i’a kam vënë në dukje rëndësinë e kësaj çështjeje shokut Mehmet, se masa që kish marrë, i thashë se ishte gabim. Për këtë çështje kemi biseduar, në mos gabohem në Shtëpinë e Partisë këtu, duke qenë të pranishëm edhe shoku Ramiz, me shokun Manush. Unë u nisa të vija te ju që ishit në Pogradec shoku Enver, se shoku Hysni ka qenë në Vlorë në atë kohë, por kur vajta pasdreke, shoku Mehmet njohu që kish gabuar për këtë dhe çështja u vu në vend, se duhej pasur kujdes që të mos liberalizohej regjimi i sigurimit…!

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, unë mbaj mend për rojet ushtarake që ishin në plazh…!

SHOKU KADRI HAZBIU: Është fakt ky, shoku Mehmet, kështu ka ndodhur. Pastaj i kthyem ne ato në civilë. Po kështu ka pasur raste të tjera të kësaj natyre, që flasin për një nënvleftësim të rrezikshmërisë të veprimtarisë armiqësore. Unë, kur ka qenë reparti dhe ja kam kundërshtuar këto mendime, megjithatë, disa herë ai e kishte përsëritur pikëpamjen që: “Ç’kini, ç’i doni gjithë këto roje, në të burgosurit, edhe në ikshin, kudo të venë këta”?!

Ashtu siç janë vërtetuar të shkëputura këto raste, nuk kanë ndoshta rëndësi, por të lidhura tani në tërësi, flasin për atë që kemi të bëjmë me një prirje për zbutje të luftës së klasës nga ana e shokut Mehmet. Dhe ja, edhe tani ne ndeshemi me të njëjtin qëndrim të këtij karakteri.

Më kujtohen gjithashtu edhe qëndrimet të nxitura dhe ekstreme nga ana e tij në procesin e gjatë të luftës klasore. Dihet se këto janë fenomene të mungesës së ekuilibrit të plotë në zhvillimin e drejtë të luftës së klasave, për ç’ka mendoj se shoku Mehmet, duhet t’i marrë seriozisht kritikat dhe të mos e konsideroj veten si njeriun absolut kompetent në këtë çështje.

Të jetë i kujdesshëm dhe më i thellë në çdo mendim dhe veprim, nga ana tjetër të jetë edhe më i predispozuar të mësojë nga vetë dinamika e jetës dhe nga lufta, qëndrimet e vërejtjet e Partisë dhe të shokëve, të çdo rangu qofshin ata. Jo vetëm sepse parimisht nuk ka njerëz të imunizuar, por edhe sepse në praktikën dhe në jetën e shokut Mehmet, ka pasur dhe ka lëkundje në këtë çështje.

Kam reflektuar vetë edhe mbi atë se si e kam mbrojtur unë Partinë, duke luftuar kundër çdo shfaqjeje që bie në kundërshtim me vijën dhe me normat e saj, si në marrëdhëniet me shokun Mehmet, po ashtu dhe me shokët e tjerë që Partia na ka zgjedhur në udhëheqje dhe siç gjykoj deri tani, unë do t’ju them mendimet e mija. Nuk e ndjej në ndërgjegjen time, që kur kam diktuar gjithçka jo të drejtë, ta kem kaluar në heshtje, për hir të shumë influencave.

Kam pasur mundësinë ta them dhe ta denoncoj atë akt, por në të njëjtën kohë, krahas kësaj, nuk mund të them se i kam vlerësuar kurdoherë drejt gjërat dhe duhet thënë se në rastet të veçanta, jam mjaftuar vetëm me vënien në dukje të rastit, pa u thelluar dhe pa i lidhur këto raste, gjë që kjo që do të ishte më e drejtë dhe do të ishte dhënë mundësia të forcoja kritikën dhe qëndrimin ndaj këtyre shfaqjeve në përsëritje.

Në marrëdhëniet me shokun Mehmet, siç gjykoj unë, nuk më ka munguar as predispozicioni, as kurajoja, për t’ja thënë mendimet e mija hapur, edhe për çështjet që lidhen me të metat dhe gabimet e tij, apo dhe me jetën familjare. Nuk vlen të numërohen rastet e shembujt, por ajo që më del tani më qartë në evidencë, lidhet nga një anë me mungesën e predispozicionit të shokut Mehmet, për të përfituar nga këto vërejtje, megjithëse, aty për aty nuk është krijuar përshtypja se atij i kanë vlejtur, kurse nga ana tjetër, vetë unë, nuk i kam lidhur edhe më mirë këto, e në mënyrë të partishme të forcoja, siç thashë, qëndrimin në vazhdimësi.

Me gjithë këto, nuk e gjej të drejtë plotësisht e të ligjshme, atë që thotë shoku Mehmet, se shokët mund të më ndihmonin. Fjala është këtu për rastin e fejesës së djalit, për rastin e këtij gabimi. Këtu të mos i ngatërrojmë gjërat, mendoj unë, sepse për fejesën, unë nuk kam ditur më parë, se sa të më thosh shoku Enver, kur u ktheva nga shërbimi. Kjo në mos gabohem, ishte nja dy tre ditë, mbasi shoku Enver më pyeti, nëse dija gjë për këtë çështje.

SHOKU ENVER HOXHA: Po, po, ti m’u përgjigje se nuk dije gjë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Kështu si unë edhe të gjithë shokët e tjerë, pa përjashtuar shokun Enver, është e qartë që nuk kanë ditur dhe kur nuk na pyet, kur e mban të mbyllur hermetikisht çështjen, atëhere si mund të kërkosh ndihmë nga ana e shokëve?! Është fakt se kur u mësua ngjarja, kjo ndihmë t’u dha. Por mbyllja juaj, shoku Mehmet, nuk është e shpjegueshme lehtë.

Ajo ju ka çuar në nënvleftësimin e rregullit normal të jetës sonë komuniste, ju ka shkëputur nga shoqëria, deri në një farë mase edhe nga njerëzit, ju ka futur në një rëndim të regjimit të jetës dhe të sigurimit tuaj, ju ka çuar në atë që t’i shihni gati me dyshim gjërat. p.sh., mua, disa herë ju më keni vënë pyetjen: “Mos na përgjohen telefonat”?!

SHOKU ENVER HOXHA: Çfarë?

SHOKU KADRI HAZBIU: Më ka folur për përgjimin e telefonave tona.

SHOKU RAMIZ ALIA: Kush të na përgjonte?

SHOKU KADRI HAZBIU: Sigurimi.

SHOKU MEHMET SHEHU: Armiku, sepse, më prisheshin telefonat vazhdimisht.

SHOKU ENVER HOXHA: Cili armik mo?!

SHOKU RAMIZ ALIA: Cili armik? Armik u thua ti organeve të Punëve të Brendshme?

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, organeve të Punëve të Brendshme.

SHOKU ENVER HOXHA: Po kush atëhere?!

SHOKU MEHMET SHEHU: Kam kërkuar të më kontrollonin telefonat, se më prisheshin vazhdimisht.

SHOKU ENVER HOXHA: Po ata që na i vënë neve telefonat, edhe na i kontrollojnë. Kemi të tjerë specialistë të tjerë neve, që na i kontrollojnë?

SHOKU MEHMET SHEHU: Po unë nuk e kam thënë në atë drejtim, po telefonat mua më prisheshin vazhdimisht dhe kam thënë që të vijnë dhe të më kontrollojnë telefonat e mi, se më prisheshin.

SHOKU ENVER HOXHA: Po pse prisheshin të tuat e nuk prishen edhe tonat?!

SHOKU KADRI HAZBIU: Por edhe kur prishen shoku Enver, asnjëri nga ne nuk e ka shtruar çështjen kështu si shoku Mehmet, “U prish telefoni, pse u prish”?!

SHOKU RAMIZ ALIA: Jo, se çështja shtrohet m’u prish telefoni, ju lutem shikojeni pse prishet, po të thuhet shikoni se mos më përgjojnë?

SHOKU MEHMET SHEHU: Po ju kam thënë 100 herë, prish, prish, prish se mos ka ndonjë defekt.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo, jo, nuk është kështu Mehmet. Si është e mundur të kemi ne dyshime në Ministrinë e Punëve të Brendshme, ose që në shtëpinë time, p.sh., është futur një agjenturë, se nuk ka kush hyn tek unë që të më prishë telefonat.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, jo, se janë përjashta linjat telefonike.

SHOKU ENVER HOXHA: Po armiku ka mundësi që të ndërhyjë në ato, po nuk ta prish linjën këtu. Ai ndërlidhet që nga jashtë.

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo shoku Mehmet, unë mendoj që mos i bëni hyzmet kësaj pune për t’i zbutur gjërat, kjo nuk është kështu…!

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë nuk i zbus, po flas për qëllimin…!

SHOKU KADRI HAZBIU: Jo, jo, mirë xhanëm, mbase me atë qëllim, nuk më thanë, po ju keni thënë shiko se…, kjo do të ishte trockiste, po të përgjoheshim ne. Dhe, deri sa unë ju kam thënë juve në qoftë se nuk keni besim, urdhëro tani të ndërrojmë njerëzit, ose të ngarkohen të tjerë. Po, kështu ka qenë. Këtë gjë ju e keni vazhduar edhe më vonë, siç më kanë thënë shokët, edhe pasi kam ikur unë si ministër i Brendshëm.

Po çështjen e kam këtu, ky dyshim mund të shkojë shumë larg, jo vetëm ndaj normave që kemi vendosur, por edhe ndaj atyre që janë ngarkuar për zbatimin e tyre.

SHOKU MANUSH MYFTIU: Jo, jo, ky shkon më tej, jo te togeri i Ministrisë së Punëve të Brendshme, në qoftë se nuk kemi besim në Partinë dhe në organet tona.

SHOKU ENVER HOXHA: Të reflektojmë një çikë këtu, Mehmet, se është shumë e rrezikshme, është shumë e rëndë kjo e telefonave, kjo atëhere, do të thotë që ne nuk kemi besim në Ministrinë e Punëve të Brendshme, në armën e Partisë sonë. Ky dikaster, e ka nën ndikimin e kontrollin e saj ndërlidhjen tonë dhe e ka merak vetë këtë çështje.

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë them sinqerisht këtu, përpara Byrosë Politike shokë, që edhe kur u është prishur shokëve telefoni direkt me dy numra, që është kryesori, asnjëri nga ne nuk e ka shtruar këtë problem. Ju them sinqerisht, edhe unë vetë që isha Ministër i Brendshme, e që shpesh herë funksioni të bënte t’i shikoje gjërat me këmbë përpjetë, nuk më kish shkuar ndërmend se këto defekte, mund të ndodhin për arsye se mos na është futur njeri i huaj dhe na përgjon telefonat.

SHOKU ENVER HOXHA: Në aparatet tona të vjetra…!

SHOKU KADRI HAZBIU: E nuk përjashtohet kjo, luftë klase është, po nuk thuhet kështu bum, nuk shtrohet kështu çështja.

SHOKU ENVER HOXHA: Po na i shpjego, Mehmet, se na vë edhe neve në dyshim, domethënë na krijon një situate, që të dyshojmë edhe te këmisha jonë, se kështu është, domethënë të kemi dyshim te kuadrot e organeve të Brendshme, se po na survejojnë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë u kam thënë vazhdimisht shikoni, shikoni, shikoni telefonat, se po më prishen. Tashti ka një kohë që nuk prishen. Si duket i kanë gjetur defektet.

SHOKU ENVER HOXHA: Tjetër punë është kur thua shikoni për defektet dhe tjetër është kur thua se po na përgjon armiku. Kjo do të thotë, sikur kemi armiq brenda.

SHOKU KADRI HAZBIU: Mua, nuk e di është likuiduar ajo ose jo, se nuk merren më me Ministrinë e Punëve të Brendshme, shoku Enver e shokë të Byrosë Politike, por, kur ka rënë rasti, kam biseduar me Feçorin për këto gjëra dhe më ka thënë se të njëjtën gjë i kemi thënë edhe shokut Mehmet, deri sa është detyruar ai dhe ju ka bërë proces-verbale, të cilat jua ka paraqitur, duke ju siguruar se nuk ka asnjë rrezik në këtë mes.

SHOKU ENVER HOXHA: Si jua ka bërë këto proces-verbale?

SHOKU KADRI HAZBIU: I ka bërë një proces-verbal për hapjen e centralit, i cili është i mbyllur hermetikisht, domethënë nuk hapet veçse nga një grup njerëzish të caktuar. Kjo është kërkuar, nuk e di, Feçori më tha, se unë nuk jam futur në hollësi, po ai më tha që Mehmeti më kërkoi se dëshiron ta dijë me siguri që eskludohet një gjë e tillë dhe unë, tha ai, ngarkova specialistët, hapën centralin, e panë dhe i kam paraqitur proces-verbalin shokut Mehmet.

SHOKU ENVER HOXHA: I ke kërkuar proces-verbalin ti Feçorit, nëse e bëri ai këtë punë apo jo?

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, unë i kam kërkuar që të më sigurojë që telefonat janë apo nuk janë në rregull, se gjithmonë më prisheshin dhe i kam thënë, ma jepni këtë me shkrim, se telefonat gjithmonë më prishen.

SHOKU ENVER HOXHA: Po ja unë ta jap ty proces-verbalin, po çështja është nga kush, nuk kemi ne besim? Centrali është hermetikisht i mbyllur dhe specialist e kontrollon atë që është vazhdimisht i mbyllur.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, jo për këtu, por armiku jashtë, pse linja nga centrali, deri sa vjen tek unë, kalon nëpër rrugë.

SHOKU ENVER HOXHA: Po mirë more Mehmet, më duket sikur ti i di mirë këto punë, por del që nuk i di hiç mirë. Edhe unë nuk pretendoj se i di këto gjëra. Ti thua se linja kalon nëpër rrugë dhe me që kalon nëpër rrugë, ai më dëgjon mua. Mirëpo kemi lexuar gjithashtu që armiku i ka të gjitha mjetet dhe nga 200 metra larg mund të kapërcejë murin me vibracione, e mund të dëgjojë çfarë themi ne këtu. Këto i kemi dëgjuar dhe i dimë të tëra edhe pse specialist nuk jemi, por në këtë mënyrë, siç ke vepruar ti, më duket nuk është hiç e drejtë, është shumë e gabuar.

Në qoftë se qëndrojmë në këto çështje, atëhere telefonat e t’u duhet të jenë special, se tonat nuk kam parë që të na prishen shpesh. Unë mbase nuk telefonoj shumë, po pastaj teknikë është, edhe mund të prishet ndonjëherë telefoni.

SHOKU RAMIZ ALIA: Edhe prishet, shoku Enver, po çështja është këtu se, kur prishet, njeriu thotë pse më prishet, merrni masa e na e ndreqni. Kjo është gjuha që flasim ne. Po të them unë, ore: shikojeni se mos më kontrollohet telefoni. Atëhere lind pyetja: kush ta kontrollon këtë telefon?

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë e kam fjalën te armiku.

SHOKU ENVER HOXHA: PO të kërkohet nga specialistët, Mehmet, se po na përgjon armiku nëpër fije, nuk prishet telefoni. Përkundrazi, ai i merr zërin pa prishur telefonin, se do të ta mbajë mirë atë e të të dëgjojë ty çdo minutë, prandaj nuk ta prish ai telefonin. Në asnjë mënyrë nuk ta prish. Përkundrazi, ai do ta ketë vijën të hapur, këtë interes ka, si të të dëgjojë ç’flet ti.

SHOKU KADRI HAZBIU: Si? More shoku Mehmet, ju e kini shtruar kështu problemin që shikoni, shokë, se mos na ndodhë gjë, apo e keni shtruar po qe se ka përgjim është trockizëm? Po ja kështu kemi biseduar bashkë dhe unë kështu të kam thënë. Mbase faji im është këtu, që nuk kam ardhur e të informoja më lart. Po juve ju kam thënë hapët: Në qoftë se është çështja kështu, urdhëroni të kontrollojmë atëhere!

SHOKU ENVER HOXHA: Dëgjo, Mehmet, kjo punë nuk ka të bëjë me armikun.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo, jo, unë nuk kam thënë kështu, unë kam thënë: shikoni se mos se mos ka këtu gjë që na kontrollon, pse të më prishen telefonat?!

SHOKU ENVER HOXHA: Po pse nuk e kanë thënë këtë edhe shokët e tjerë? Këtu prapë mund të nxjerrim megalomaninë tënde, që armiku nuk i ka vetëm te ty, vetëm telefonat e tua prishen, domethënë vetëm ti je shënjestra e vetme e armikut! Pse ta vësh çështjen kështu? Po në qoftë se prishet telefoni yt, prishet edhe ai i Adilit, prishet i tjetrit, e kështu me radhë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Në fakt i kanë gjetur të prishura.

SHOKU KADRI HAZBIU: Fakt, fakt, po na është prishur edhe neve shoku Mehmet. Shpesh herë juve nuk ju është prishur hiç telefoni, se po mbajmë Byronë Politike këtu me këtë çështje, po kini vënë dorezën keq.

Mua më ka ardhur e më ka thënë specialist, shiko se dorezën e telefonit nuk e ke vendosur drejt. Ja pra kështu duhet t’i shikojmë këto gjëra. Çështja është këtu, të mendosh drejt se gjërat kanë lidhje, nuk ka rëndësi ajo si më tha mua e çfarë toni përdore, rëndësi ka përmbajtja e çështjes.

Në qoftë se është fjala që kjo ndihmë ju ka munguar në rastet e tjera, e kam gjithnjë fjalën te ndihma që ngrini në autokritikë, çështja, shoku Mehmet, duhet gjykuar kryesisht në dy aspekte, më duket mua.

Së pari, përgjegjësinë e plotë e mban vetë ai që bën gabimin, sepse ideologjia, vija, normat e Partisë janë një, atëhere ti pse t’i shkelësh? Prandaj s’ka ortakëri, këtu se duhej të më kishin ndihmuar edhe shokët.

Së dyti, ndihma për njëri-tjetrin në punë për zbatimin e vijës së Partisë është një kusht që ne e kemi plotësuar dhe vazhdimisht e plotësojmë reciprokisht, pavarësisht, nga të metat. Por e mira nuk ka fund, e prandaj na duhet ta shohim me sy kritik qëndrimin në këtë çështje, kurse është e drejtë të thuhet se, ka rëndësi vendimtare këtu, se është predispozicioni për ta njohur këtë ndihmë dhe për të përfituar prej saj. Në këtë vështrim, ndihma e parë konkrete jepet dhe nga ne është dhënë, shoku Mehmet, me qëndrimin tonë relativisht korrekt, që nuk është i njëjtë me atë tuajin për mjaft gjëra. Pse nuk përfitoni nga kjo?

Marr një shembull. Cilin nga fëmijët tanë keni parë ju me motoskaf në dispozicion, shoku Mehmet? Cilin keni parë nga ne, anëtarët e Byrosë Politike, në plazh që të lundrojnë me motoskaf, kur fëmijët e nuset e fëmijëve tuaj, bridhnin me të tilla mjete?! Kam të drejtë ta shtroj kështu problemin? Të gjykojmë drejt, t’i vëmë drejt problemet?

Kë kini parë nga fëmijët tanë që të ndërrojnë itenerarët si t’u dojë qefi kur kanë dalë jashtë shtetit, që edhe ju vetë ndoshta ua kini hartuar këtë itinerar dhe ua keni miratuar? Prandaj të jemi më të vëmendshëm dhe kur të pretendojmë ndaj shembullit pozitiv, ndaj ndihmës e mendimit që jep shoku.

Veç kësaj, qëndrimi unik i Partisë në zbatimin e vijës dhe të normave, është ndihma më e madh kolosale në vazhdimësi, për ne komunistët. E dini këtë ju? Po lind pyetje: A e bëni të rregullt jetën e Partisë ju, shoku Mehmet? Shikoni dhe reflektoni vetë. Edhe organizata-bazë ku bën pjesë shoku Mehmet, duhet të mendojë e ta shikojë me kujdes këtë çështje.

E në fund për sa di unë nga shoku Enver dhe shokët të tjerë, ju është dhënë kjo ndihmë herëpashershme, por, me sa duket, përfitimi prej saj nga ana juaj, nuk ka qenë ajo që duhet, prandaj duhet tjetër kuptim e tjetër qëndrim edhe në këtë çështje nga ana juaj, shoku Mehmet.

Me gjithë këto edhe ne vlen të reflektojmë për ta bërë këtë punë më mirë në të ardhmen edhe ndaj vetë shokut Mehmet, edhe ndaj njëri – tjetrit në mbrojtje dhe në interes të vijës së Partisë.

Duke gjykuar në tërësi gabimin e shokut Mehmet, nga ky këndvështrim që thashë, mendoj se përgjegjësia e tij është e rëndë dhe detyra e madhe, këtej e mbrapa. Përsa i përket së pares, mendoj se shoku Mehmet, të ndëshkohet me vërejtje sipas Statusit të Partisë, me shënim në Kartën e Regjistrimit, po më duket se nuk ka vërejtje të rëndë.

Në rast se ka në Statut vërejtje të rëndë, ashtu të bëhet. Kurse për të dytën mendoj se kjo ndihmë e Byrosë Politike, dhe ndihma që do t’i jepet më vonë nga Partia, duhet t’i vlejë shokut Mehmet, për të bërë kthesë si në kuptimin e çështjeve, edhe në jetën e veprimtarinë e tij si komunist. Këtë punë që po bëjmë ne, e bëjmë në pozita partishmërie.

Nga këto pozita, duhet ta merrni edhe ju se kam përshtypjen, më falni se po zgjatem, se nuk po e merrni kështu, shoku Mehmet. Fakti që këtu në Byronë Politike ju, po bëni replika, jo është kështu, jo është ashtu, dëshmon se ju keni marrë një këndvështrim të caktuar dhe mesa duket këto, janë rikosheta ndaj vërejtjeve, preokupimeve, dhe mendimeve, të shokëve të Byrosë Politike.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Edhe unë, e lexova autokritikën e shokut Mehmet, lidhur me gabimin e rëndë politik që ka bërë, e që ka të bëjë me shkeljen e vijës së Partisë për luftën e klasave. Edhe për mendimin tim, autokritika e tij nuk është aspak e plotë, nuk është e thellë, dhe më la përshtypjen sikur bëri më tepër një kronologji të ngjarjes, sesa një reflektim të thellë mbi shkaqet e vërteta që e shtynë shokun Mehmet, të bënte këtë gabim politik të rëndë.

Për cilindo komunist, sado i thjeshtë që të jetë, po aq më tepër dhe për ne, është e qartë se me këtë gabim të rëndë të tij ai, ka dëmtuar rëndë vijën e Partisë, duke vepruar në kundërshtim me normat e saj, të cilat për të gjithë jo vetëm janë të qarta, por në jetë kanë vërtetuar drejtësinë e tyre të madhe, ai ka dhënë shembull shumë të keq në zhvillimin e luftës së klasave.

Duke lexuar autokritikën e tij, del më shumë sikur ky gabim ishte më tepër një rastësi, të cilën ai nuk mundi ta kapte. Dhe që e ndreqi kur ndërhyri Partia, kur e thirri shoku Enver dhe i tha që kjo nuk duhet bërë. Pra me të drejtë, dhe për të mbrojtur vijën e Partisë, e detyroi që të mos bëhej një krushqi e tillë.

Kjo nuk ishte një rastësi, nuk ishte as produkt i sentimentalizmit, siç na paraqitet, por vetëm një veprim oportunist, liberal, dhe i bërë me dije, në kundërshtim të plotë me vijën e Partisë, për luftën e klasave. Vetë shoku Mehmet, thotë që unë u shtanga, u ndodha në një rrugë pa krye, pashë që ishte diçka që s’duhej bërë, dhe kështu është gjithçka e kuptueshme ndryshe shtangia. S’kishte se pse të vinte, po të ishte veprim që s’duhej bërë.

Edhe mua autokritika e tij, më la përshtypjen që i’u la dhe shokëve të tjerë, që shoku Mehmet merr në mbrojtje djalin, sidomos Fiqretin. Shoqja Fiqret, ka një përgjegjësi shumë të rëndë si anëtare e Byrosë Politike, dhe e Komitetit Qendror, madje neve në kurset që zhvillojmë atje, na ka dhënë leksione për këto çështje.

Gabimi i shokut Mehmet, e ka dëmtuar Partinë sepse opinioni e mori vesh atë, diskutoi me të drejtë, dhe foli jo mirë për këtë akt. Qëndrimet tona kudo, në punë e në jetë, në zyrë e në familje, duhen kurdoherë që të jenë qëndrime të partishme. Jashtë këtyre, çdo qëndrim tjetër në kundërshtim me të, bie në kundërshtim të hapët me vijën e Partisë.

Pikërisht për këtë ai, nuk duhet ta kishte fejuar djalin, me një vajzë të tilla ku nga familja e së cilës ka 4 vetë të arratisur, me qëndrim e prejardhje të keqe politike. Direktivat e Partisë, për këto çështje, kanë qenë dhe janë të qarta dhe vetëm ata që ecin kundra tyre, mund t’i lejonin vetes një aprovim apo miratim të tillë.

Në këtë autokritikë shoku Mehmet, rreshton disa shkaqe dhe arsye që nuk janë të thelluara, jo bindëse, siç thanë shokët. Ai gabimin e tij e lidh me sentimentalizmin borgjez, si dhe me mendjemadhësinë. Por edhe sentimentalizmin Partia, e ka shpjeguar drejt, si duhet kuptuar e si duhet zbatuar. Asnjëherë Partia nuk ka thënë që sentimentalizmi, të vihet mbi interesat e saj. Ndërsa shoku Mehmet vuri sentimentalizmin e tij të sëmurë mbi interesat e Partisë.

Madje e vuri, edhe pasi u kritikua nga Partia për këtë çështje, sepse në vend që ta kthente djalin menjëherë, e la që të vazhdonte studimet jashtë shtetit. Mua më tha, që mbasi më thirri shoku Enver, e më kritikoi për rastin që do ta shpjegoj, e që menjëherë më tha të jap urdhër, e unë dhashë urdhër, që të kthehet djali. Shumë mirë bëtë për këtë çështje, por ka një muaj e ca kjo bisedë, d.m.th., edhe këto dy muaj po vazhdon sentimentalizmi me të. Po ta kishte zbatuar që në fillim këtë masë, kjo do të tregonte një kuptim një thellë të çështjes nga ana e tij.

Kështu është çështja dhe përsa i përket mendjemadhësisë. Është e vërtetë që mendjemadhësia e shokut Mehmet, është shkaku i vërtetë i gabimit të tij. Por ai, nuk analizon se ku i ka rrënjët mendjemadhësia. Në radhë të pare, për shkak të mitit të pagabueshmërisë që është krijuar tek shoku Mehmet, ajo lind për shkak të mbivlerësimit të vetë vetes dhe mos vlerësimit të të tjerëve.

Lind gjithashtu dhe për shkak të mosdëgjimit të mendimit të të tjerëve, edhe këtë e ka pasur dhe e ka shoku Mehmet. Ajo e ka bazën dhe tek mbivlerësimi i sukseseve dhe atribuimi i tyre rreth vetes, në radhë të parë. Sigurisht që ne, do ti vlerësojmë sukseset, por mbivlerësimi i tyre dhe sidomos përvetësimi tek vetja, krijon dhe nxit më tepër, mendjemadhësinë.

Jo vetëm për rastin konkret të fejesës së djalit të tij, me një vajzë me përbërje të keqe politike, tregon mendjemadhësi, sepse shoku Mehmet nuk pyeti njeri, megjithëse siç thotë u gjend në mes të rrugës, por edhe në punën e tij ai ka shfaqur fodullëk. Unë jam dakord me vërejtjet e shokëve, dhe do të flas më poshtë për përgjegjësinë time. Shoku Mehmet, është shumë i rrëmbyer tek vetja, dhe hiqet sikur i di mirë të gjitha çështjet.

Që ka aftësi shoku Mehmet, kjo nuk diskutohet, dhe që i njeh shumë mirë çështjet, Partia ja ka njohur ato. Por të hiqesh sikur i di të gjitha çështjet deri në hollësira, nuk mund të jetë gjë tjetër, veçse një mendjemadhësi dhe vlerësim i vetë vetes.

Unë jam dakord që shpeshherë ndërhyn në bisedimet dhe diskutimet e ndryshme mes shokëve, dhe që ju jep mundësi kuadrove për shkëmbim të lirë mendimi, në një atmosferë të ngrohtë. Është e drejtë ajo që tha shoku Manush, që edhe ne kemi përgjegjësinë tonë, në radhë të parë unë. Shpeshherë dhe me ne kur bisedojmë lirisht, nuk është se na e pret fjalën, por sa fillojmë ne që të flasim, ai na e merr fjalën dhe vazhdon duke folur, pa na lënë mundësinë që të na e dëgjojë mendimin.

Sigurisht dhe ai, do të flasë se do të japë mendime, por ti dëgjojë dhe të tjerët me gjakftohtësi dhe më me kujdes, që njëkohësisht edhe të marrë se ne, nuk jemi vetëm për të dhënë siç na mëson Partia. Kuadrot ka thënë Stalini, duhet të japin sigurisht por edhe të marrin. Këtë të metë e ka të theksuar shoku Mehmet. Disa herë shfaqje të tilla ai i ka manifestuar në Këshillin e Ministrave apo në Kryesi, ndonjëherë edhe në formë të rëndë, deri dhe në ofeza.

Në disa raste, mbasi ka parë që ka bërë gabim, në ndonjë rast dhe me ndonjë mendim apo ndërhyrje o sinjalizim tonin, në moment ose përjashta, është kthyer dhe ka bërë autokritikë. Por e keqja nuk është këtu. Mirë ja që bëri autokritikë, kjo tregon se s’është më fjala për raste të veçuara, por për rrugë, për vijë tek ai, kjo hyn në metodën e përditshme të punës së tij. Autokritika ka rëndësi kur nuk përsëritet. Recidiviteti nuk është asnjëherë i mirë, përkundrazi është i dëmshëm, bile i rrezikshëm.

Jo vetëm kaq, por për autoritetin e tij si anëtar i Byrosë Politike, për funksionin që ka në Kryesinë e Këshillit të Ministrave dhe në mbledhjet e Qeverisë, t’i thuash në një moment atij tjetrit: antiparti, vepron në rrugë antiparti etj., dhe pastaj pas një minute, t’i thuash atij “më fal se bëra gabim”, nuk bie mirë në sy dhe në fakt në rastin konkret, përshtypjen nuk e lënë hiç të mirë.

Unë me këtë rast ndjej dhe përgjegjësinë time më të madhe se të shokëve të tjerë, sepse shumë nga këto gabime e qëndrime jo të drejta, duhet t’ia kisha thënë hapur, për ta ndihmuar. Këtë nuk e kam bërë sa duhet. Disa vërejtje ia kam bërë. Në një rast që edhe mua më ka kritikuar shumë rëndë, është sjellë jo korrekt. Çështja ka qenë lidhur me marrëdhëniet tona tregtare me Çekosllovakinë, me saldo. Unë i thosha se është kështu, ai ngulte këmbë se është ashtu, sa më ka folur me arrogancë. Unë ia kam bërë këtë vërejtje dhe më në fund, ka pranuar dhe ka kërkuar të falur “se u tregova i nxituar, u tregova i ashpër”, e njërën dhe tjetrën.

Po s’është puna atje, çështja është se u bë gabim, domethënë e keqja u tha. Sidoqoftë unë s’e kam kryer plotësisht detyrën që t’a kritikoja shumë nga këto raste edhe në mbledhjen e Qeverisë. E kam çështjen për përgjegjësinë time në këtë rast, po dhe veçanërisht, se unë i kam pasur kontakte më të shpeshta me të dhe duhet t’ia kisha vënë në dukje, ta kisha ndihmuar. Kjo për mua është një mësim, një autokritikë.

SHOKU RAMIZ ALIA: Ashtu si gjithë shokët, e dënoj pa asnjë rezervë veprimin e shokut Mehmet, për të bërë krushqi me një familje reaksionare në gjirin e së cilës ka ballistë, armiq të hapur e aktivë kundër Partisë dhe shtetit tonë socialist. Ky veprim, përbën një gabim shumë të rëndë politik dhe ideologjik.

Gabimi që bëri shoku Mehmet dhe shoqja Fiqret, do të kishte pasoja tepër të mëdha e shumë të rrezikshme dhe Partia do të dëmtohej rëndë, sikur të mos kishte ndërhyrë menjëherë shoku Enver, sapo e mori vesh, që kritikoi rreptë veprimin e shokut Mehmet dhe e detyroi atë që kjo krushqi të prishej.

Për mendimin tim, autokritika e shokut Mehmet nuk është e plotë, por kryesorja e kryesoreve është se asaj i mungon analiza ideologjike dhe politike, si e gabimit të kryer, ashtu edhe e shkaqeve që çuan në të. Në autokritikë u jepet shumë vend, bile konsiderohen si burim kryesor i fajit, sentimentalizmi dhe njëanshmëria.

Ju, shoku Mehmet, jeni nisur shtrembër, nuk e keni kapur demin për brirësh, as në autokritikën me shkrim, as edhe këtu sot pas pyetjeve që u bënë. Në fakt, për pasojat ju flisni fare kalimthi dhe tepër në përgjithësi. Në dy vende, flitet për efektin negative që do të kishte te të tjerët, po të mos prishej fejesa, do të cënohej vija e Partisë.

Shumë thjeshtë, më duket, trajtohen çështja, kurse në mbyllje të autokritikës ju shkruani: “Besoj se një ditë do ta ndjeja se më kishte rrëshqitur këmba dhe sapo ta ndjeja vetë këtë, edhe pa sinjalizimin e shokëve, do ta mblidhja veten, do ta ndreqja gabimin e bërë e do të ecja përpara”. Këtu ju abstragoni fare nga pasojat politike dhe ideologjike, bile duket se nuk do të kishte fare të tilla dhe gabimin e shtroni vetëm si çështje kohe, nuk e patë sot, por do ta shihnit më vonë edhe pa sinjalizimin e shokëve.

Ky nuk është një arsyetim politik e ideologjik, veçanërisht nuk është një arsyetim nga pozita udhëheqësi siç është, shoku Mehmet, veprimi i mirë ose i keq i të cilit, pa tjetër ka rrjedhime shumë të mëdha në të gjithë Partinë.

Së pari, fejesa nuk u përfundua në dorë e në këmbë, siç i thonë fjalës, Brenda një dite. Për këtë çështje në familjen tuaj, shoku Mehmet, është diskutuar me javë të tëra.

Së dyti, ju siç del nga autokritika, i keni patur të gjitha të dhënat mbi familjen e vajzës, jo për të ngushtën por dhe për të gjerën, duke përfshirë dhe xhaxhallarët e dajot e arratisur, e të vrarë nga ne. Këto të dhëna i dinte djali, të cilit i’a dha i ati i vajzës me listë të shkruar, i dinin edhe shoku Mehmet dhe shoqja Fiqret, të cilëve ua dha djali, por sipas kërkesës së tyre, u’a dha edhe shoku Feçor Shehu, pra…!

SHOKU ENVER HOXHA: Mehmeti është dërguar nga unë që të udhëhiqte veprimet ndëshkimore kundër Myzafer Pipës. Mehmeti ka vajtur në krye të ekspeditës sonë që e likuidoi atë. Si të mos e dinte atëhere ç’janë Pipajt?

SHOKU RAMIZ ALIA: Myzafer Pipa është vrarë pikërisht me Jup Kazazin bashkë, Arshiu është i vëllai i Myzafer Pipës.

Pra ju shoku Mehmet, i kishit të gjitha elementet që të konkludonit se familja me të cilën po lidheshit në krushqi, ishte i një rrethi armiqësor, pra e pa pranueshme për një familje komunistësh, aq më tepër për familjen e një udhëheqësi. Kaq është e vërtetë kjo, sa shoku Mehmet në autokritikën e vet, thotë se: “po të ishte fjala për ndonjërin nga djemtë e tjerë, ose pa ta pyeste cilido shok, nuk do t’ia këshillonte kurrë një krushqi të tillë”.

Pra del qartë se, si shoku Mehmet, ashtu edhe shoqja Fiqret, i dinin, ishin të ndërgjegjshëm që, duke pranuar këtë fejesë, po vepronin në kundërshtim me vijën dhe normat e Partisë. Për mendimin tim, shkaqet pse shoku Mehmet ra në këtë gabim, janë dy:

E para, mendjemadhësia, mbivlerësimi i vetes, bindja se atij i lejohet të interpretojë vijën e Partisë, dhe se vendimet e saj janë kurdoherë të drejta, pra edhe të padiskutueshme.

E dyta, kuptimi i shtrembër i vijës së Partisë, për luftën e klasave.

Duke pranuar këtë krushqi, shoku Mehmet në fakt, ka menduar se atij i lejohet çdo gjë, se ai mund të shkel vijën dhe normat e Partisë, disiplinën e Partisë, se ai vendos për çdo gjë drejt. Mendjemadhësia e shoqëruar edhe me kuptimin jo të drejtë të normave të Partisë, e kanë shtyrë shokun Mehmet, që të mendojë se normat dhe disiplina e Partisë, vigjilenca e të tjera norma, janë për të tjerët të detyrueshme dhe jo për atë, sepse ai ka dhënë shumë prova, se është i imunizuar, etj.

Në luftën e klasave, Partia dhe shoku Enver, gjithmonë na kanë porositur që të jemi konsekuent, pa nënvleftësuar as rrezikun e majtë dhe as atë të djathtin. Gabimi që bëtë ju, shoku Mehmet, është shprehja e oportunizmit të djathtë, por, duhet thënë se ju keni dy masa: ndaj të tjerëve jeni sektar, deri në formalizëm, ndërsa ndaj vetes dhe familjes tuaj, jeni liberal.

Nuk është ekzakte se ju u treguat sentimental ndaj djalit të dytë dhe vetëm në rastin e fejesës. Po të mendoni mirë edhe më parë dhe përgjithësisht keni qenë vazhdimisht liberal me fëmijët, sidomos me dy djemtë tuaj më të rinj, të cilët kanë rënë në sy për sjellje të pahijshme.

Njerëzit flasin për Skënderin si pijanec, që ka bërë edhe skandale, njihet si vagabond që ka vendosur kontakte me gra të liga. Ju këto i keni toleruar. Po kështu, flasin për Bashkimin dhe për gruan e tij si ekstravagantë, përçues mode të huaj, etj. Ju i dinit këto, në mos, pse të mos i dinit shoku Mehmet?

Ne kemi të drejtë të pyesim: a punoni ju me fëmijët? A i kushtoni ju vëmendje edukimit të tyre? Ka patur shokë që ju kanë bërë vërejtje për sjelljet e djemve dhe të nuses, por shoqja Fiqret ka thënë: Pse të gjithë njësoj do të vishen? Ju, duhet të rishikoni qëndrimin tuaj ndaj fëmijëve, por kjo nuk bëhet me lëshime dhe me liberalizma. E them këtë, se me Skënderin, me gjithë gabimin e rëndë që bëri, dhe e bëri ai para së gjithash, sepse megjithëse është komunist, zgjodhi për grua një njeri politikisht nga një rreth armiqësor, pra me gjithë këtë gabim, ju vazhduat ta përkëdhelni.

Edhe në autokritikë, thoni se do të qetësoheni në ndërgjegje, kur djali të martohet. Që djali do të martohet, kjo me siguri do të ndodhë, por ju duhet të qetësoheni në ndërgjegje, shoku Mehmet, dhe për këtë, duhet të punoni, kur djali të kuptojë mirë mësimet dhe vijën e Partisë, që të bëhet një luftëtar i mirë i saj dhe të mos bëjë gabime që i kushtojnë Partisë. Të gjitha këto, nuk duhen parë si çështje familjare, si çështje sentimentale, por të lidhura me konceptin tuaj mbi luftën e klasave që duhet zbatuar me korrektësi nga të gjithë.

Shoku Enver, disa herë i ka bërë kritika shokut Mehmet edhe në mbledhje të Byrosë Politike edhe jashtë mbledhjeve. Unë kam parasysh, ato raste që kamë qenë vetë i pranishëm kur kam parë që e ka kritikuar pikërisht për rrëmbimin, për mos respektimin e normave të Partisë, sidomos në marrëdhëniet me kuadrot e tjerë. Nga ana ime, duke përjashtuar kritikat lidhur me punën si dhe ndonjë vërejtje të pjesëshem, megjithëse me disa veprime të gabuara të shokut Mehmet, nuk jam pajtuar, nuk e kam kritikuar në formë të plotë dhe në lidhjen e tyre siç po e bëj sot.

Këtë e them në mënyrë autokritike, pse e ndjej, që nuk e kam bërë si duhet këtë detyrë ndaj Partisë. Përse nuk e kam bërë? Në ndonjë rast, kam menduar gabim dhe ta them hapur, në mënyrë oportuniste, se: kështu e ka shoku Mehmet, nxehet shpejt, por pa u thelluar se nervozizmi i tij ishte shprehje e prirjes për të imponuar mendimin e vet dhe prekte normat dhe interesat e Partisë. Të gjithë duhet të mësojmë për sa më shumë, duhet të mësojë shoku Mehmet nga shoku Enver. Ne punojmë bashkë dhe bisedojmë çdo ditë me shokun Enver lirshëm dhe pa asnjë ndrojtje.

SHOKU ENVER HOXHA: Edhe nga të gjithë ju të tjerët, e jo vetëm nga shoku Enver.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po, dakord, shoku Mehmet duhet të mësojë nga ju dhe ne të tjerët. Përkundrazi, shoku Enver, na dëgjon me durim dhe vëmendje, na këshillon dhe na korrigjon, na kritikon kur është rasti, bile edhe fort kur duhet, por asnjëherë nuk e ndjejmë veten të vrarë shpirtërisht, sepse çdo gjë na thuhet në frymë shoqërore, me frymë partie, me argumenta bindëse, që të gjithëve na ndihmon të mësojmë dhe të punojmë më mirë.

Nga këto fenomene, ju shoku Mehmet, duhet të shihni shkeljen e normave të Partisë, prirjen e gabuar për të imponuar mendimin tuaj që e quani më të drejtin, më të saktin. Te ju, është kultivuar mendimi i gabuar, se për çdo gjë jeni specialist, edhe për Bujqësinë, edhe për Ushtrinë, të tëra rregulloret ushtarake, bile edhe librin ‘Mbi Artin Popullor Ushtarak’, thuhet se i ka bërë shoku Mehmet, e kështu për çdo gjë.

Këtu pa dyshim që mbajnë përgjegjësi edhe shokët zv/kryeministra, sidomos shoku Adil, i cili bëri autokritikë, por për mendimin tim, nuk bëri si e sa duhet. Ai dhe shokët e tjerë, duhet më thellë të mendojnë, pse me një mënyrë, ose me një tjetër, ja kanë ushqyer këto prirje shokut Mehmet, bile këtë stil kanë filluar ta adoptojnë edhe vetë. Një stil i tillë pune, i bazuar në urdhra, nuk i ndihmon shokët, ai të çon në shkeljet e normave dhe në krijimin e opinioneve jo të sakta për kuadrot. Punon mirë ai që vepron ashtu si mendoni ju.

Është e njohur se shoku Mehmet, kur i qepet një pune, merr të gjitha masat që nevojiten dhe e nxjerrë atë mbanë. Kjo është një gjë shumë e mirë, por, kam vënë re, mbase dhe gabohem, se kjo ndodh veçanërisht për ato gjëra, për ato probleme, që ai vetë, ka më shumë për zëmër, ose që janë ide të vetë shokut Mehmet.

Kështu ndodhi tash së fundi, me çështjen e rritjes së gjelave të detit, ose me sanksionin për gropat e silazhit. Natyrisht, të dy këto aksione, janë me vlerë. Me nxitjen e shokut Mehmet, për këtë qëllim, dolën vendime të posaçme, u caktuan fonde, u bënë investime, u ndërtuan stalla, u krijuan organizma me specialist të veçantë, bile edhe shokut Muho Asllani, detyra e rritjes së gjelit, ju ngarkua si detyra e tij kryesore në qeveri.

E thashë, të dyja këto aksione, janë një gjë e mirë, por pyes: Përse nuk u tregua i njëjti kujdes, i njëjti entuziazëm, pse nuk u morën të njëjtat masa edhe për çështjen e përhapjes së përvojës së Plasës, ose për zbatimin e vendimit të Kongresit të VII-të mbi Fermat Blegtorale?

Këto çështje të rëndësishme për zhvillimin e ekonomisë sonë bujqësore, që janë përpunuar këtu e 6-7-të vjet më parë nga shoku Hysni Kapo e nga shoku Enver Hoxha, kanë mbetur pothuajse në stadin fillestar, sidomos përvoja e Plasës. Kjo mua, më duket e padrejtë. Qofsha i gabuar, por këtu shoh një prirje për t’i bërë reklamë vetes dhe për të evidentuar aftësitë “e veçanta”, të shokut Mehmet.

Kritikat dhe vërejtjet që kam unë, po jua them hapur, shoku Mehmet, ashtu siç ua thanë të gjithë shokët. Qëllimi është që nga ato, të mund të nxirrini mësimet e nevojshme. Dua të theksoj, se këto çështje dhe marrëdhëniet e hapta, pa rezerva midis nesh, kanë rëndësi të madhe për Partinë, për punën e saj, për unitetin marksist-leninist të Partisë.

Unë kam besim, se kjo mbledhje e Byrosë Politike, kritikat që po bëjmë në rrugë dhe në frymë partie, do t’i shërbejnë çështjes së Partisë, do t’i shërbejnë edhe vetë shokut Mehmet. Ato do ta forcojnë më tej unitetin tonë marksist-leninist. Unë besoj, se shoku Mehmet, do t’i kuptoj si duhet kritikat që po i bëjmë dhe si komunist, do të reagojë pozitivisht. Ai ka forca dhe ne, shokët e tij të ngushtë, do ta ndihmojmë pa kursyer asgjë.

SHOQJA LENKA ÇUKO: Kur jemi pranuar në Parti, jemi betuar se do të punojmë, do të luftojmë e do të mbrojmë me konsekuencë vijën e saj, dhe se mbi parimet e normat e saj, s’do të vëmë asgjë. Këtë betim shoku Mehmet, mendoj unë, në punën e tij dhe me këtë veprim që ka bërë me fejesën e djalit të tij, Skënderit, me vajzën e një të deklasuari, nuk e ka mbajtur parasysh.

Në autokritikën me shkrim që ka bërë shoku Mehmet, thotë se jam treguar sentimental dhe kishit frikë se mos djali pësonte ndonjë traum. Mund t’i themi atij, po traumën që mund të pësonte vija e Partisë, a e kishit parasysh? Apo gjeti rrugën më të shkurtër, që më mirë t’i plotësoj qefin djalit, pa vijën e Partisë e rregullojnë të tjerët. Unë do të thosha se shoku Mehmet, nuk duhej ta kishte bërë korrigjimin e fejesës, kur ia rekomandoi shoku Enver, sepse ne të gjithë duhet të punojmë që t’ia lehtësojmë punën dhe jo ta ngarkojmë shokun Enver me gjëra të tilla.

Edhe kur u hap lajmi se djali i shokut Mehmet, është fejuar me mbesën e Ismail Turdiut, që banon në Lushnje, me të drejtë më erdhi një komuniste shumë e shqetësuar dhe më tha: Ç’ka ndodhur kështu, që djali i shokut Mehmet është fejuar me mbesën e Ismail Turdiut? Aq sa mund ta njihnin ato se kush ishte Ismail Turdiu, unë nuk e njihja, por, tash, duke parë autokritikën e shokut Mehmet, shoh se kush janë Ismaili ose Qazim Turdiu.

Unë në fakt nuk e besova dhe i thashë se kjo nuk është e vërtetë, prandaj mbylle gojën. Mirëpo ajo dhe shoqet e saj, thonin se e shoqja e Ismail Turdiut, po u flet të tjerëve ejani me uroni, sepse mbesa jonë është fejuar me djalin e kryeministrit, prandaj ju kot flisni, që ne jemi me përbërje të keqe politike.

Dihet se djali i shokut Mehmet, nuk është e para herë që bie në gabime të tilla. Unë mund ta them këtu, në Byronë Politike, se në Lushnje njerëzit flasin shumë, se ai shkon pas disa vajzave të degjeneruara, njëra nga të cilat banon edhe në Lushnje dhe gjoja do ta marrë për grua.

Në fund doli se ai u fejua me një vajzë tjetër. Njerëzit thonë ashtu siç thanë edhe shokët këtu, se këto çështje janë të ushqyera edhe nga shoku Mehmet e nga shoqja Fiqret, bile kanë arritur deri atje sa, kur kalon djali i shokut Mehmet me gjithë nusen e tij, të thonë: Ç’janë këta, mos janë marksiste-leninistë?

Pra flasin edhe për nga paraqitja. Kështu që mendoj se këtë gjë shoku Mehmet nuk duhet ta kalojë kështu lehtë dhe të thotë që nuk e di se si janë këta, se unë nuk i shikoj fëmijët e mi. Po mund t’i themi ne, se djali i shokut Mehmet, dilte fare zbathur jashtë ‘Bllokut’ kur ishte në plazh në Divjakë, bile edhe pa shapka fare, pa lere që nusja e tij ndërrohesh e shëtiste fëmijët e saj, djalin apo vajzën, me motoskaf. Bile një herë ishim atje me shokun Kadri dhe ky i tha: pa hajde këtu ti, kush të ka urdhëruar të më bredhësh këtu, e të marrësh njerëz nëpër këmbë?

Unë nuk kam shumë kontakt me shokun Mehmet, por ai të ndrydh, s’të lë të flasësh dhe njerëzit poshtë thonë: “Shyqyr që nuk qe shoku Mehmet, kur i raportuam Qeverisë, se me të nuk bëhet dot”. Ne e kemi më të lehtë të vijmë t’i flasim shokut Enver këtu, t’ia shtrojmë atij problemet, të na dëgjojë dhe them të drejtën, kam mësuar jashtëzakonisht edhe nga shokët e tjerë, por veçanërisht nga shoku Enver, nga trajtimi e nga kritika që na bën.

Krijimi i kushteve të veçanta që u ka bërë fëmijëve të tij, duhet t’i shohë. Edhe ne kemi fëmijë, por dëgjojmë se flasin shumë që fëmijët e shokut Mehmet, vishen kështu e vishen ashtu, se ata janë përhapësit e modës, se na thonë: përse nusja e djalit të shokut Mehmet, vishet kështu dhe ne të mos vishemi si ajo, etj. E gjithë kjo do të thotë se shoku Mehmet, me gjithë shoqen Fiqret, thonë që për ne ka tjetër modë, për Partinë dhe për popullin ka tjetër.

Unë mendoj që përgjegjësi ka edhe shoqja Fiqret dhe nuk e di se çfarë qëndrimi ka mbajtur organizata e Partisë ku ajo bën pjesë, po kjo shoqe, duhet të japë llogari dhe të japë mirë bile, sepse makinën që shkoi dy javë djali në Greqi, ajo ia vuri në dispozicion, siç kemi dëgjuar. Ku je ti, pse fëmijët e shokut Mehmet, thonë njerëzit, po shkojnë jashtë me gjithë nuse? Pse nusja e djalit të shokut Mehmet, pa mbaruar të mesmen, lejohet të shkojë në Universitet, në vitin e dytë pa bërë vitin e parë? Shokët shikojnë, njerëzit flasin. Pse, nuk i di shoku Mehmet këto? Nuk i di këto shoqja Fiqret? Prandaj mendoj që edhe shoqja Fiqret, duhet të japë llogari dhe të japë mirë bile.

Unë mendoj se përgjegjësi ka edhe Feçor Shehu. Atij i është besuar Sigurimi i Shtetit dhe është anëtar i Komitetit Qendror. Pavarësisht se vajti i’a dha të dhënat shokut Mehmet dhe i tha që unë nuk jam shumë dakord, ai duhet ta kishte informuar Komitetin Qendror dhe t’i thoshte se unë jam i pafuqishëm të influencojë te shoku Mehmet, prandaj ju, shoku, duhet ta gjykoni këtë. Jo të hiqet sikur nuk di gjë fare. Atij i është besuar Sigurimi i Shtetit. Kush i nxjerr këta njerëz jashtë? Pse ngeli shteti ynë që ngjyrat e sportit shqiptar, t’i përfaqësojë e bija e Qazim Turdiut? Ç’është kjo? Kush u jep vizën për të dalë jashtë këtyre njerëzve?

Po këtu të lutem shumë, kush ia ka dhënë vizën asaj që ka shkuar përjashta? Kush e di, ajo mund të jetë edhe ndonjë agjente andej, mund ta ketë kompromentuar edhe armiku. Kështu, të gjithë këta, na dalin tashti si pa faj dhe shoku Mehmet, e merr nën mbrojtje shoqen Fiqret, edhe shokun Feçor, duke thënë e kam unë fajin. Kur ka ardhur puna, ne kemi përjashtuar nga Partia komunistë, duke u thënë se ti shoqe je martuar me një njeri të deklasuar, ish-vjehrri yt ka qenë ballist dhe ti nuk je treguar e sinqertë, prandaj nuk të pranojmë në Parti etj., etj.

Po këta? Këta duhet të japin llogari apo të shkojnë kështu lehtë? Unë mendoj që edhe kështu përciptazi, nuk di, po shoku Kadri tha që ai ka bërë autokritikë. Se ç’autokritikë ka bërë, mendoj që ato duhet t’i diskutojë edhe Plenumi i Komitetit Qendror dhe jo ka bërë autokritikë pse lëshon ai firma që të nxjerrë njerëz me shoqëri jashtë shtetit, që të përfaqësojnë sportin tonë? Mos ngeli shteti ynë për t’u përfaqësuar në sportin tonë nga këta? Ne duhet ta mbrojmë kurdoherë vijën e Partisë…

SHOKU KADRI HAZBIU: Unë nuk thashë gjë për Feçorin.

SHOQJA LENKA ÇUKO: Jo, jo. Juve thatë se Feçori a nuk e di ka bërë, po më falni, se mos e kam dëgjuar gabim, po sidoqoftë them se ai duhet të bëjë e duhet të japë llogari. Se tani, shoku Enver, ka edhe një mendim, mjafton të jesh sportist e artist dhe del jashtë shtetit pa vështirësi, e pa për të tjerat kryesoret, për anën politike, s’pyet njeri. Unë për vete bëj autokritikë, por shumë kontakte me shokun Mehmet nuk kam patur, prandaj autokritikë më të mire, duhet të bëjnë shokët Adil, Pali dhe të tjerët.

Shokët thonë këtu se ai nuk të le. Mirë nuk të le ai, por shoku Enver në Byronë Politike e ka thënë disa herë që, more shokë, hajdeni më informoni. Neve kemi bërë autokritikë para shokut Enver, se duhet ta informojmë atë për probleme dhe shoku Enver është interesuar edhe për probleme të thjeshta të bujqësisë, të industrisë, të tregtisë, po për këto probleme, që kanë të bëjnë me vijën e Partisë? Ja, këto kisha.

SHOKU ENVER HOXHA: Bëjmë një çik pushim.

SEANCA E KATËRT

SHOKU MUHO ASLLANI: Si gjithë shokët e tjerë kam studiuar me shumë kujdes autokritikën me shkrim të shokut Mehmet, në të cilën ai përpiqet t’i bëjë analizë gabimit politik dhe të nxjerrë shkaqet që e çuan në këtë gabim. Me që Skënderi nuk është kthyer deri tani, dhe unë kisha përshtypjen se do të ishte kthyer, e do të ish në Shqipëri, tani them se duhet të kthehet menjëherë dhe jo vetëm kaq, por edhe të kihet kujdes se mos bën ndonjë marrëzi tjetër në Suedi, ose në ndonjë shtet tjetër, meqenëse qenka mësuar të bredhë nga njëri shtet në tjetrin.

Ky është një gabim i rëndë edhe për faktin se ju u ulët në një tryezë me Qazim Turdiun, dhe ç’është më keq, në autokritikën që keni bërë me shkrim, figurën e këtij e ngrini lart, duke i vënë në dukje titujt e meritat e tij. Natyrisht, ne e dimë që ai është profesor, por nuk është anëtar partie dhe nuk ishte nevoja që t’i bënit aq elozhe, është i tillë dhe është i atillë. Ju, shoku Mehmet, duhet të mendoni gjatë e me partishmëri shumë të lartë, përse kërkonte kjo vajzë të futej në familjen tuaj, të fejohej me djalin tuaj si kryeministër?

Ju, shoku Mehmet, me sa ju njoh unë, sidomos gjatë këtyre dy viteve këtu në punë të përbashkët, ju karakterizon rrëmbimi në marrjen e vendimeve. Shpesh herë keni rënë në gabime dhe keni bërë autokritikë dhe përsëri thoni, që do të përpiqem të korrigjohem. Natyrisht ka patur disa raste që edhe në mbledhjet e Qeverisë, siç doli edhe këtu, ua keni prerë fjalën shokëve që diskutojnë, sa që në një mbledhje, mbaj mend, shoku Prokop tha: se për deri sa na thërrisni, duhet edhe të na i dëgjoni mendimet deri në fund, ndryshe mos na thirrni fare, ose në një rast tjetër, kur i folët shokut Manush, që ç’janë këto marrëzira që keni bërë, duke dhënë orientimin dhe duke porositur të studiohen problemet e kuadrit, shoku Manush, për mendimin tim, drejt e me qetësi, ju tha që: unë zbatoj vendimet e Kongresit të 7-të të Partisë, prandaj ju, shoku Mehmet, tha ai, duhet të jeni më i kujdesshëm dhe nuk e zgjati më shumë.

Shpeshherë ju, shoku Mehmet, nguteni në urdhrat që jepni, shpejtoheni pa gjykuar mirë e me kujdes problemet që dalin. Natyrisht më vonë e keni gjykuar se nuk keni vepruar mirë për mendimin që keni dhënë, por ama këtu jep porosi shoku Mehmet Shehu, nuk jep dikush tjetër, një komunist ose një kuadër i thjeshtë dhe masa, komitetet e Partisë, komitetet ekzekutive e zbatojnë atë menjëherë. Mirëpo, ka disa procese pune e disa sektorë që nuk riparohen më nga veprimi që u bëhet.

Shoku Mehmet, besoj ju kujtohet, në vitin 1980, duke dalë xhadesë kombëtare nga Kavaja, majtas ka qenë një bllok me hardhi vreshte kundër filokserese. Ju keni dhënë urdhër, që ky vresht të shkulej brenda 24 orëve. Sekretari i parë i rrethit, Mihallaq Ziçishti, së bashku me kryetarin e Komitetit Ekzekutiv, dhanë porosi dhe vreshti u shkul. Ju e keni studiuar këtë çështje, jeni edhe si agronom, vetë jeta ju ka futur, si të thuash edhe në problemet e bujqësisë, ashtu si edhe në problemet e tjera, por ju nuk mund t’i njihni proceset teknologjike të hardhisë, siç i di agronomi, ose proceset teknologjike të kulturës së grurit, siç i di specialisti.

Mund të dini shumë gjëra, natyrisht mbi të gjitha dini vijën e Partisë, mësimet e shokut Enver, në radhë të parë, por në specialitetet e imëta, s’mund të futeni ju, ashtu siç mund të futet një tjetër që edhe ka studiuar për këto çështje. Shoku Adil, më ngarkoi ta shoh atje vreshtin dhe fidanishten frutore, po vreshti kishte marrë fund, ndërsa fidanishten frutore, me niciativën e tyre dhe duke u frikësuar, ta themi hapur, për vetë autoritetin e shokut Mehmet…!

SHOKU ENVER HOXHA: Mos ishte një vresht afër urës më këtej Kavajës?

SHOKU MUHO ASLLANI: Jo, kur del nga qyteti i Kavajës për në Rrogozhinë, majtas, pranë trasesë së hekurudhës. Atje ka qenë një vreshtë, akoma pa shkuar te ura, do ta shkulin edhe fidanishten frutore…!

SHOKU ENVER HOXHA: I ka Mehmeti këto gjëra, i ka, ai bën me kokën e vet, sikur të jetë malli i tij, brenda 24 orëve të prishet kjo, brenda 24 orëve të prishet ajo. Nuk është e drejtë të veprohet kështu.

SHOKU MUHO ASLLANI: Ja po e shpjegoj, shoku Enver. Këtë çështje e bisedova me specialistët, u ktheva në Tiranë, i thashë shokut që unë kam mendimin se fidanishtja duhet të mbetet atje ku është. Natyrisht, shoku Mehmet, po të marrësh parimin e ruajtjes së tokës së bukës, veçanërisht të tokës fushore, në të përgjithshmen urdhri qëndronte, mirëpo fidanishtja kërkon tokë të shëndoshë, të pastër, se ajo është e ardhmja e frutikulturës, është fidani, e s’ka se si t’i mbjellim ato në tokat kodrinore e malore.

Ju bëni mirë që nuk qëndroni indiferentë, shoku Mehmet, për shumë probleme nga do që shkoni. Për mendimin tim, mirë bëni kur i fiksoni këto probleme, i shikoni me shokët e i diskutoni së bashku me ta dhe i vendosni kolegjialisht.

SHOKU MUHO ASLLANI: E biseduam me shokun Adil, po mirë thamë, ta lëmë ashtu siç është, do t’ia shpjegojmë edhe shokut Mehmet dhe kështu mbeti fidanishtja.

Ju bëni mirë që nuk qëndronin indiferent, shoku Mehmet, për shumë probleme nga do që shkoni. Për mendimin tim mirë bëni kur i fiksoni këto probleme, i shikoni e i diskutoni së bashku me ta dhe i vendosni kolegjialisht. Mirëpo këto vërejtje, këto porosi, këto probleme, që ngre shoku Mehmet, nuk janë një e dy, por me dhjetëra, në mos edhe më shumë, bile nga një herë i kalojnë edhe nga 50 faqe të daktilografuara.

Këto probleme, nga më të voglat e deri në më të mëdhatë dhe kur them nga më të voglat, duke filluar që nga karficat e grave, plepat e rrugëve, e deri tek më të mëdhatë, bllokojnë zëvendëskryetarët e Këshillit të Ministrave, bllokojnë tërë aparatin, bllokojnë tërë dikasteret, sepse juve, ju duhet dhënë përgjigje pastaj për të tëra.

Natyrisht këtë e keni të mirë, se jepni porosi dhe duhet dhënë përgjigje, duhet raportuar për atë që ke thënë, po ama siç thashë, për këto probleme janë bllokuar aparatet, janë bllokuar ministritë. Edhe ne me shokët zëvendëskryetarët të Këshillit të Ministrave, kemi diskutuar, por zgjidhje nuk i kemi dhënë kësaj metode pune, sepse për t’i ndjekur këto probleme, e për të përgatitur përgjigjet e shokut Mehmet, përveç nesh, është ngarkuar një shok nga Inspektimi i Shtetit, njeriu më i mirë, njeriu më i përgatitur, sekretari i organizatës – bazë të Partisë i këtij institucioni, vetëm e vetëm për të përgatitur, si të thuash, përgjigjet për shokun Mehmet, pasi i përgatitën sektorët e tjerë.

SHOKU ENVER HOXHA: Për këto gjërat e vogla.

SHOKU MUHO ASLLANI: Këto të voglat, se po të ishte për vendimet e Qeverisë, për vendimet e Kryesisë e të Byrosë Politike të Komitetit Qendror, është e drejtë kjo dhe duhet bërë.

SHOKU ENVER HOXHA: Domethënë këto, pyetjet, ju vijnë me formular juve.

SHOKU MEHMET SHEHU: Për vendimet.

SHOKU ENVER HOXHA: Vendimet po, po varet edhe për çfarë vendimesh, se kemi vendime kryesore, por për të parë, thotë ai, një plep në rrugë edhe…!

SHOKU MEHMET SHEHU: Kam kërkuar për problemet kryesore.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Jo, keni kërkuar edhe për gjëra shumë të vogla.

SHOKU PALI MISKA: 80 për qind janë të vogla, shoku Enver, dhe 20 përqind janë të tjera.

SHOKU ADIL ÇARÇANI: Ashtu është shoku Enver. Ato që thotë shoku Muho janë të drejta, tjetër gjë që ne mbajmë përgjegjësi që pse nuk i’a kemi thënë, në ndonjë rast i’a kemi thënë se ka teprime, mund të jetë që ka dhënë 60 porosi të ndryshme.

SHOKU PALI MISKA: Po 60 janë vetëm për njërin zëvendës kryeministër.

SHOKU MUHO ASLLANI: Shoku Adil, 60 mund të jenë vetëm për ty, por edhe nga 30 e 40 për secilin nga zëvendës kryeministrat e tjerë, kështu që kalojnë 100 ato.

SHOKU ENVER HOXHA: Kjo, shoku Mehmet, duhet ta kuptosh nuk është një formë e drejtë drejtimi, është metodë e gabuar.

SHOKU MEHMET SHEHU: Këto janë konstatime.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo thjeshtë konstatime, se ato kthehen në kontroll e në urdhra që kërkojnë përgjigje. Si është e mundur që ti si kryeministër, të merresh me këto gjëra kaq të vogla dhe të angazhosh udhëheqjen për të të dhënë përgjigje ty, për gjëra kaq të vogla?! Si është e mundur pastaj të mendosh ti për problemet e mëdha? Materialisht është e pamundur. Jo, jo, dhe është një gjë, se të tërë ne kemi vajtur poshtë…!

SHOKU KADRI HAZBIU: Edhe një gjë, shoku Mehmet, pse nuk punoni ju me ministrat? Mirë ja, e patë çështjen e plepave, pse nuk thirrët ministren e Bujqësisë, Themien, e t’ia shtronit çështjen? Më fal, po të mos kapemi vetëm tek plepat, po të kapemi tek tërë gama e gjerë e problemeve. Në qoftë se ju konstatuat këto gjëra, thirreni dhe uluni me ministren e Bujqësisë, ose me ministrin tjetër të interesuar.

Shoku Enver, si na ka dalë nga konsultimet, neve do t’i shikojmë tani këto gjëra, ndoshta edhe në mbledhjen tjetër, por ministrat, kur u themi ore, po të ndodhi diçka, shkoni te kryeministri, po ata kanë frikë të venë, kjo mund t’ju duket e çuditshme, po flasim këtu ashtu siç është.

Përse duhet ngarkuar shoku Adil, shoku Pali, me këto gjëra? Këta kanë përgjegjësinë e tyre dhe ne kemi për ato që na takojnë, po në qoftë se ju patë një gjë të tillë në udhëtimin që bëtë, jepjani Peçit, ta shikojë ai kujt i takon, ose n’daç thirri vetë ministrin e Bujqësisë ose atë tjetrin. Nuk është e drejtë kjo që bëni ju.

SHOKU ENVER HOXHA: Për gjërat e vogla nuk thërritet ministri. Duhet ta kemi parasysh këtë.

SHOKU MANUSH MYFTIT: Ne kemi përgjegjësinë tonë, shoku Enver, po këto kështu janë, 50-60 çështje dhe jo vetëm se janë të shkrojtura, po kemi ndenjur ne atje një orë e gjysëm e dy orë, duke mbajtur shënime. Unë s’e kam quajtur të drejtë këtë praktikë, kam thënë diçka, po kjo ka vazhduar dhe nuk është e drejtë. Atje ka lloj-lloj gjërash, ka edhe ndonjë problem me rëndësi, po ka edhe 40 të tjera që mund t’i bëjë kush të dojë, po jo ne.

SHOKU ENVER HOXHA: Nuk besoj të ketë gjëra me rëndësi në një metodë pune të tillë, ku 60 probleme hidhen menjëherë në tryezën e Qeverisë, ose në mbledhjen e Kryesisë, nuk e besojë të ketë gjëra e probleme të rëndësishme, pse një problem i rëndësishëm, nuk të lejon që të ngresh 40 probleme të tjera, kjo është e pamundur.

SHOKU MUHO ASLLANI: Është edhe diçka tjetër, shoku Mehmet. Më ka ardhur shumë rëndë një here, kur më pyeti njeri nga kryetarët e Komitetit Ekzekutiv: nga do të kalojë shoku Mehmet për të shkuar në këtë objekt?

Pse më pyet mua, i thashë.

Të pyes, se ti ke qenë në rreth, që të rregulloj parcelat dhe objektet e tjera, se nuk dua të ha shamata.

Me thënë të drejtën mua më erdhi rëndë, si komunist në radhë të parë.

SHOKU ENVER HOXHA: Si e thatë këtë, se nuk të kuptova.

SHOKU MUHO ASLLANI: Kur ai më pyeti nga do të shkojë, në cilën rrugë do të kalojë shoku Mehmet, për të vajtur në atë objekt që donte të vizitonte, që të dinte t’i rregullonte parcelat bujqësore anës së rrugës, të rregullonte stallat dhe objektet e tjera, që të  mos na i gjejë keq shoku Mehmet.

SHOKU ENVER HOXHA: Ëëë, e kuptojë, si Potemkini që ai bënte Katerinës.

SHOKU MUHO ASLLANI: Unë nuk qëndrova sehirxhi dhe i fola shumë atij kryetarit në këtë rast. Pse, i thashë, t’i rregullosh vetëm andej nga do të kalojë shoku Mehmet? Ti duhet të rregullosh tërë bujqësinë e rrethit, se je për faqe të zezë, nuk i ke realizuar detyrat. Nuk ka rëndësi kush ishte ai, shoku, po nuk është vetëm një që e bën këtë, janë disa. Çështja është që edhe në ato detyra e porosi që jepni ju, ngulni këmbë pastaj, siç e tha edhe njëri nga shokët, që o do të bëhet ajo që thoni, ose nuk bën.

Tani, shoku Mehmet, duhet të jeni një çikë më i kujdesshëm edhe në qëndrimin tuaj, sepse që kur ndodhi gabimi juaj politik, sikur jeni ca si i topitur. Unë e kam vërejtur këtë gjë që gjatë punimeve të Kongresit të 8-të, bile ndonjëri nga delegatët, na ka pyetur: “Ç’ka kështu shoku Mehmet? Mos është gjë i sëmurë”.

Prandaj, si të thuash, mirë e bëtë gabimin, por shkoni me kurajo i’a thoni Byrosë Politike gabimin, i’a thoni me kurajo organizatës së Partisë, Qeverisë, tërë popullit, po të jetë nevoja, po jo edhe të topiten dhe të bini pastaj në pesimizëm. Në këtë drejtim, them unë, duhet të keni kujdes, ashtu siç ju folën edhe shokët.

Duke diskutuar për këtë problem, edhe unë i bëj analizë punës sime dhe nxjerr detyrat për të ardhmen, që të mos biem në gabime, gjithnjë e kurdoherë të zbatojmë parimet e normat e Partisë sonë, të zbatojmë mësimet e shokut Enver.

SHOKU FOTO ÇAMI: Shumë gjëra dolën këtu nga diskutimet e shokëve, prandaj do të përpiqem të jem sa më konçiz e të flas sa më shkurt. Ashtu si edhe shokët e tjerë, e lexova me vëmendje, bile dy herë, autokritikën e shokut Mehmet. Kur e pashë, të them të drejtën, nga numri i faqeve, thashë se do të ketë një analizë të thellë, nga e cila do të mësojmë të gjithë, por kur e lexova, autokritika e shokut Mehmet nuk më kënaqi dhe më duket se ka tre boshllëqe të mëdha.

E para, aty nuk analizohet nga pikëpamja politike dhe ideologjike se ku qëndron e keqja e gabimit të bërë. Çfarë do të thoshin njerëzit dhe çfarë do të ndodhte, po të lejohej gabimi që u bë? Njerëzit do të thoshin se në Parti ka dy vija, ka dy qëndrime, një për udhëheqësit, e një tjetër për masën e komunistëve dhe të popullit. Nga kjo pikëpamje, ndërhyrja e shokut Enver ishte plotësisht e drejtë e me vend dhe prishja e fejesës, e domosdoshme. Kjo ndërhyrje ishte në interesin e madh të Partisë, por edhe të vetë shokut Mehmet e të familjes së tij, sepse interesat e secilit prej nesh, janë të pandara nga ato të Partisë.

E dyta, në autokritikën e vet, shoku Mehmet është përpjekur të bëjë analizën e shkaqeve, që e çuan në këtë gabim, por duhet thënë se theksi nuk është atje ku duhet. Theksi është vënë tek sentimentalizmi, tek karakteri i rrëmbyer, tek nxitimi në marrjen e vendimeve etje. Këto zënë pjesën dërrmuese të autokritikës, kurse ajo që përbën shkakun themelor trajtohet shkarazi dhe vetëm në pikën 7 të autokritikës, nga fundi i saj.

Është shumë kuptimplotë ajo që thuhet në autokritikës se, po të më kish pyetur dikush tjetër, nëse mund të bëhej një fejesë me një vajzë nga një familje me rreth familjar të tillë, do të kisha refuzuar patjetër. Përse flet kjo? Kjo flet për atë ndjenjë të epërsisë, të mbivlerësimit të vetvetes, të mendjemadhësisë, flet për atë koncept të gabuar se mund t’i lejosh vetes çdo gjë, edhe atë që të tjerët nuk mund dhe nuk duhet ta bëjnë. Një shprehje e kësaj ndjenje, e këtij koncepti, është edhe mbyllja në vetvete dhe mos konsultimin me shokët, si dhe mendimi gjoja i imunitetit nga ndikimet e huaja etj.

Mendoj që mos thellimi në këtë shkak themelor, ka çuar edhe në boshllëkun tjetër të autokritikës, që konkluzionet e nxjerra nga gabimi i bërë, vërtiten kryesisht rreth këtij gabimi dhe pak e në formë mjaft të përgjithshme autokritika del nga caqet e saj. Shoku Enver, në mbledhjen e mëparshme të Byrosë Politike, bëri disa vërejtje serioze për metodën e stilin e punës, për të cilat duhej reflektuar thellë. Shokët sollën mjaft shembuj që vërtetojnë se ka shumë gjëra që duhen parë në këtë drejtim.

Edhe mbivlerësimi i Kryesisë së Këshillit të Ministrave e shndërrimi i saj, siç tha shoku Enver, në një qeveri të vogël mbi qeverinë e madhe, edhe prirjet për një centralizëm të theksuar në Kryesi, në Qeveri, deri në çështjet më të vogla, në thelb janë çështje që kanë të bëjnë po me atë ndjenjë epërsie të diktimit, të vendimeve apriori, se vetëm dikush është në gjendje të gjykojë me kompetencë, me saktësi, me vërtetësi, me drejtësi për çdo gjë. Jo vetëm ministrat, por edhe kryetarët e Komiteteve Ekzekutive të Këshillave Popullore të rretheve, e kanë ndjerë atmosferën e rëndë të mbledhjeve që bëhen në Qeveri.

Është kuptimplotë edhe rasti që përmendët shoku Adil me shoqen Vito, më duket, kur ka qenë në mbledhjen e Qeverisë, edhe tek ne ajo është ankuar për këtë qëndrim që është mbajtur. Ajo shtroi disa probleme të organizatës së gruas për të cilat duhesh edhe ndërhyrja e Qeverisë…!

SHOKU KADRI HAZBIU: Nuk ka qenë shoqja Vito, po shoqja Hatixhe Katro.

SHOKU FOTO ÇAMI: Jo, se ka qenë në një rast edhe shoqja Vito, këtë e di se shoqja Vito ka ardhur dhe është ankuar, por në ndonjë rast tjetër të ketë qenë edhe Hatixhia. Ajo erdhi, shtroi atje disa probleme që kishin të bënin me organizatën e Gruas, për disa masa lehtësuese për gruan, probleme këto që duhet t’i studionte Qeveria dhe sipas mundësive të mendonte se çfarë mund të zgjidhej prej tyre. Por, në vend që këto probleme të dëgjoheshin me vëmendje, me kujdes, ajo u prit me këmbët e para dhe i’u kërkua llogari duke i thënë: Po ju të Organizatës së Gruas çfarë bëni, ju ku jeni? Ju flini, nuk bëni gjë, çfarë bëni këtu, etj.?

Vërejtjet e shokut Enver për punën e shoqes Fiqret në Shkollën e Partisë, që u bënë në mbledhjen e kaluar të Byrosë Politike, janë plotësisht të drejta. Pa mohuar punën, përpjekjet e saj dhe arritjet e kësaj shkolle, duhet thënë se shoqja Fiqret, është përpjekur ta shndërrojë këtë institucion të rëndësishëm në diçka të mbyllur, në një kala ku jo vetëm të jashtmit, por edhe punonjësit e aparatit të Komitetit Qendror, me vështirësi kanë mundur të futen në punët e saj.

SHOKU ENVER HOXHA: Më fal, t’i bëj një pyetje Mehmetit: Është e vërtetë se ti ke mbajtur në Shkollën e Partisë një referat mbi Artin Popullor Ushtarak?

SHOKU MEHMET SHEHU: Po, ka kohë që e kam mbajtur.

SHOKU ENVER HOXHA: Më ke marrë leje mua për këtë si Komandant i Përgjithshëm, se ajo çështje është sekret?!

SHOKU MEHMET SHEHU: Nuk kam folur për atë, po për pjesë të tjera që janë të gatshme. Ai që fola unë, nuk ishte material sekret, por për “përdorim të brendshëm”.

SHOKU LLAMBI GEGPRIFTI: Po, ai referat është bërë broshurë.

SHOKU ENVER HOXHA: Aty është gjithë Arti Ushtarak Popullor. Mirë, sidoqoftë, ti hiqesh si ushtarak, je anëtar i Byrosë Politike dhe i Këshillit të Mbrojtjes dhe e di ti se pa lejen time s’mund të mbash leksione për Artin Ushtarak Popullor, pa marrë më parë leje nga unë? Atëhere, pavarësisht se fole në Shkollën e Partisë, pse nuk ke ardhur të më marrësh leje? Kemi shkollë të veçantë në Ushtri ne për të tilla leksione.

SHOKU MEHMET SHEHU: Nuk ishte material sekret, po për përdorim të brendshëm.

SHOKU ENVER HOXHA: Për sa i përket Artit Ushtarak Popullor nuk ka “përdorim të brendshëm”, për në Ushtri po, por jo për t’u mbajtur në institucione të tjera, prandaj për rastin konkret, duhej të merrje leje nga unë.

SHOKU LLAMBI GEGPRIFTI: Po ajo është botuar shoku Enver, është bërë libër mbi Luftën Popullore.

SHOKU ENVER HOXHA: Domethënë ky material është bërë fare publik?

SHOKU MEHMET SHEHU: Gjëra të përgjithshme mbi Luftën Popullore flitet aty, nuk shtrohet tërë Arti Ushtarak Popullor.

SHOKU LLAMBI GEGPRIFTI: Parimet themelore të Artit Ushtarak Popullor aty janë të zbërthyera të gjitha. Kështu është kjo çështje, shoku Mehmet. Aty janë konceptet themelore të Artit tonë Ushtarak Popullor.

SHOKU ENVER HOXHA: Kjo është një çikë serioze, shoku Mehmet, dhe do të thotë se ne luftojmë këtu për ruajtjen e sekreteve shtetërore, ti vete e i përhap publikisht parimet e Artit tonë Luftarak. Ai duhet të jetë sekret, e jo më të botohet. Edhe kjo prapë është bërë pa lejen time. Ky fakt është edhe më i rëndë akoma.

SHOKU MEHMET SHEHU: Atë e ka bërë Ministria e Mbrojtjes.

SHOKU ENVER HOXHA: E ka bërë Ministria e Mbrojtjes. Po ti se e ke lejuar?

SHOKU MEHMET SHEHU: Jam nisur nga ajo që nuk përbën çështje të sekretit shtetëror.

SHOKU ENVER HOXHA: Si është e mundur të ndodhë kjo me ty? Ne e ruajmë sekretin edhe për një qarkore të thjeshtë, që bëjmë për disiplinën në Ushtri, e quajmë këtë sekret dhe çdo gjë në Ushtri është sekret.

SHOKU KADRI HAZBIU: Përse nuk e ke vënë në dijeni, t’ia thoshe shokut Enver, se ti do të trajtoje këtë çështje?

SHOKU ENVER HOXHA: Dëgjo, shoku Mehmet, duhet folur më hapët këtu, në Byronë Politike. Ky është një gabim i madh. Të vesh të mbash një leksion në Shkollën e Partisë pa lejen time, mbi Artin Ushtarak Popullor, që është sekret, është e dënueshme, të shtypet dhe të përhapet ky leksion mbi Artin Ushtarak Popullor dhe ta marrë atë haptazi edhe agjentura, që vetë e blen në pazar, ky është një tjetër gabim…!

SHOKU MEHMET SHEHU: Në pazar nuk shitet kjo broshurë.

SHOKU ENVER HOXHA: Ti të gjitha këto i di shumë mirë. Unë të jem si ty, do të thosha kështu: Kam dashur t’u them studentëve të Shkollës së Partisë, e gjithë të tjerëve, që ky Art Ushtarak Popullor, që ka nënshkruar Enver Hoxha, nuk është i tij po është imi. Kjo të ka shtyrë ty, tjetër gjë se nuk e thua. Unë eksplodoj përpara Byrosë Politike, çdo qëllim armiqësor nga ana jote, mendoj se nuk ka këtu punë armiqësore nga ty, por në këto kushte, ke dashur ta bësh një akt të tillë. Vetëm kjo e shpjegon këtë, domethënë: t’ju them unë atyre që do të më dëgjojnë, që autor i Artit Ushtarak Popullor jam unë, pavarësisht se atë e ka firmuar Enver Hoxha, si Komandant i Përgjithshëm.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë nuk e kam afirmuar asnjëherë, që jam unë ai që e kam bërë këtë Art.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo, po ta them unë. Atë e kam thënë unë që ti ke bërë punën kryesore, dhe ke bërë një punë të mirë, po ti doje ta bëje publikisht atë?

SHOKU MEHMET SHEHU: Ministria e Mbrojtjes, e botoi këtë material për përdorim të brendshëm.

SHOKU PALI MISKA: Kjo broshurë sipër ka emrin tënd: ‘Mehmet Shehu’.

SHOKU ENVER HOXHA: Ç’përdorim i brendshëm, shoku Mehmet?! Ti e di mirë që Arti Ushtarak Popullor, nuk është si Ditarët e mia, që i kam botuar për përdorim të brendshëm. Ai është një dokument sekret ushtarak, se me të, ne do të vemi në luftë. Ky Art, përmban taktikën dhe strategjinë tonë, është një nga armët tona, me të cilën ne do të kundërshtojmë armikun, kurse ti ia jep atë armikut. Përse? Për një egoizëm personal, pse, siç thashë, unë eksplodoj tjetër synim, punën armiqësore. Ti duhet ta kuptosh që ky është një gabim i rëndë.

SHOKU FOTO ÇAMI: Ky është qëllimi yt, shoku Mehmet, prandaj duhet thelluar shumë, se pikërisht këtu, më duket, është burimi i shumë të këqijave.

SHOKU ENVER HOXHA: Dhe si ngjet që ky leksion, bëhet në Shkollën e Partisë, duke biseduar më parë me Fiqretin pësh-pësh dhe nuk të shkon mendja një herë që ky është një dokument sekret, prandaj të vete të pyes më parë shokun Enver, Komandantin tonë të Përgjithshëm të Ushtrisë, për këtë? Shiko se ku të çojnë familjaritet dhe pikëpamjet jo të shëndosha! Egoja e bën këtë gjë.

SHOKU PALI MISKA: Kam qenë një herë i deleguar në Komitetin e Korpusit në Burrel. Atje dëgjova një referat ku, pa ekzagjerim, dhjetë herë thuhej: shoku Mehmet ka thënë kështu, shoku Mehmet ka thënë ashtu.

SHOKU ENVER HOXHA: Përse, për çështjet ushtarake?

SHOKU PALI MISKA: Po për çështjen ushtarake. U them atyre shokëve atje, jo hapur, të kuptohemi, me ca kujdes: More, po vini këtu ç’ka thënë edhe shoku Enver!

Një herë tjetër në Qytetin ‘Stalin’, shoku Enver, në një Shkollë të Lirë Ushtarake, pashë edhe atje citate të Mehmet Shehut. More, u thashë atyre, përsëri me kujdes njëçikë kështu…! Të bien në sy, shoku Enver, pikëpamje dualiste në këtë çështje. Dhe nga kjo pikëpamje…!

SHOKU ENVER HOXHA: Këto tani po i dëgjoj.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë nuk e kam parë këtë, nuk kam parë citate nga të miat atje.

SHOKU PALI MISKA: Jo juve duhet t’i keni parë, shoku Mehmet, se keni ndenjur 4-5 vjet në Ushtri. Si i lejon ti të venë citate nga të tuat? Përse nuk ka citate edhe nga të shokut Hysni atje, ose nga të shokut Ramiz?

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo nuk ka citate atje!

SHOKU PALI MISKA: Jo citate ka atje, po kemi edhe citate të shokut Enver. Pra këtu ka shenja të dualitetit.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë nuk i kam parë këto që thoni ju.

SHOKU PALI MISKA: S’është e mundur që të mos të kenë rënë në sy ty, se ke qenë ministër kaq kohë.

SHOKU MEHMET SHEHU: U kanë dërguar poshtë reparteve nga diskutimet e mia.

SHOKU KADRI HAZBIU: Dëgjo, shoku Mehmet, të flasim ashtu siç është. Juve ju vjen mirë të shikoni nga citatet tuaja, ju vjen  mirë që të dëgjoni të thuhet se: shoku Mehmet tha këtë, e bëri këtë, prandaj mendoj se duhet reflektuar në këtë çështje, se ka disa fakte, që në këtë veprim flasin për defekte serioze në karakterin tuaj.

Marrim një shembull… më falni shoku Enver, më fal shoku Foto, se nuk do të flas gjatë. Shoku Enver më thirri mua, pastaj ia ka thënë edhe vetë shokut Mehmet, të shikonin edhe anët negative të sistemit të fortifikimit, si në pikëpamje psikologjike, ashtu edhe në pikëpamje të ndërtimit të Artit të Luftimit etj. Sa munda të mësoja unë nga shoku Enver, menjëherë vajta e i mblodha shokët në Ministrinë e Mbrojtjes dhe u thashë ç’do të bëjmë.

Filluam atje nga puna. Aq sa mundën shokët, e zbërthyen porosinë. Pas një kohe edhe shoku Mehmet, e zbërtheu këtë orientim. Por është mungesë modestie dhe duhet medoemos, të thoshte përpara kuadrove se kjo punë, po bëhej sipas porosive të shokut Enver. Pse nuk e thatë ju këtë, shoku Mehmet? Në repartin e konferencës së Partisë u tha: Sipas zbërthimit të shokut Mehmet Shehu. Unë jam detyruar ta korrigjoja këtë, duke u thënë shokëve për saktësi, për ekzaktësi, se nuk janë mendimet e shokut Mehmet Shehu këto që thuhen këtu, por të shokut Enver.

SHOKU MEHMET SHEHU: Unë s’e kam thënë këtë. Kur ka ardhur në mbledhjen tuaj për këtë çështje, kam thënë sipas porosive të shokut Enver.

SHOKU KADRI HAZBIU: Po të ishte shkruar ashtu, nuk shkruhej kështu. Veç kësaj citatet… një minut shoku Pali, çështja duhet parë kështu, të pëlqen apo s’të pëlqen, të të bëjnë iso? Po këto janë fakte. Unë ju kam folur juve për citate në Spitalin Ushtarak, që kur ju keni qenë ministër. Edhe sot atje janë ato.

Unë kam thënë se e kam të vështirë t’i heq, po është e mira ju, shoku Mehmet, të urdhëroni vetë t’i heqin. Jemi komunistë këtu dhe unë nuk dua të shfajësoj veten, po ama jua kam thënë këtë dhe e kam ndërgjegjen të pastër. Edhe tani citatet tuaja për higjienën, shëndetësinë, njërën e tjetrën, ku ta di unë se çfarë janë atje. Partia, sigurisht do të marrë masa për t’i vënë në vend këto gjëra, po pse nuk i vini ju?

SHOKU ENVER HOXHA: Kur të thashë unë, shoku Mehmet, që të rishikoje analizën e atij gabimit të madh të Grupimit të Tiranës, që nuk e kishe parë mirë, prandaj dhe ta ktheva, të bëra të qartë, se këto rezultate e konkluzione që kishe nxjerrë, ishin të gabuara. Atje të thashë, se u bë “la deronte” dhe këtë ‘derutë’ të Brigadës së Parë, e kishe theksuar, thashë se ti vajte atje, e përveç të tjerave, u the: “më turpëruat mua”, pse isha komandant i Brigadës së Parë, ke theksuar gjithashtu që në Spanjë, nuk mund të ngjiste një gjë e tillë etj. Me këtë dua të them, që Brigada e Parë, nuk është Brigade jote, po Brigade e Partisë dhe lufta e Spanjës, nuk karakterizohet me cilësitë luftarake të Brigadave tona.

SHOKU MEHMET SHEHU: Sigurisht që ajo është Brigade e Partisë dhe Luftën e Spanjës, as që e kam përmendur fare.

SHOKU ENVER HOXHA: Mirë, mirë, po mua kështu më kanë thënë, por Brigadat tona, nuk mund të karakterizohen me ato të Spanjës, tonat qëndrojnë më lart, e janë më të disiplinuara nga Brigadat e Spanjës.

SHOKU KADRI HAZBIU: Me sa më kujtohet mua, shoku Enver, ju e keni kritikuar shokun Mehmet, duke i vënë në dukje, që ka pasë bërë gabim që ka folur si ish-komandant i Brigadës së Parë.

SHOKU MEHMET SHEHU: Ajo është e drejtë, unë kam folur si komandant i Brigadës së parë, por për Spanjën jo.

SHOKU ENVER HOXHA: Kam thënë, si nuk i kam thënë. Ti ua ke thënë atyre.

SHOKU FOTO ÇAMI: Kur është fjala për aksionin e Brigadës së Parë, për çarjen e rrethimit, është bërë si asnjëherë diferencimi, që ajo nuk krahasohet me asnjë tjetër, por…!

SHOKU ENVER HOXHA: Ajo e mbulon të tërë luftën…!

SHOKU FOTO ÇAMI: Nuk flitet fare nga shoku Mehmet, për luftën e Shtabit të Përgjithshëm, që doli vetë nga rrethimi.

SHOKU KADRI HAZBIU: Pse nuk e korrigjuat ju vetë, shoku Mehmet, tërë këtë trajtim të Brigadës së Parë, por na keni vënë edhe ne në pozita të vështira?! Unë e kam thirrur Ndreçi Plasarin dhe i kam vënë në dukje, që nuk e ka drejtë. Pse nuk e keni bërë juve vetë këtë? Pse nuk e korrigjoni trajtimin historik që i keni bërë çlirimit të Tiranës? Shikoni nga ky kënd.

Pse po jua bëjmë ne këto pyetje? Se duam t’ju ndihmojmë. Këtu nuk duhen bërë interpretime, më the kështu, e të thashë ashtu, po të shikohet në themel problemi. “Unë”, tek ju e kërkoj këtë gjë, ky “Unë”, e kultivon këtë prirje që duket tek ju. Këtu duhet parë çështja.

SHOKU RAMIZ ALIA: Dhe ju ja bëni hyzmetin kësaj, shoku Mehmet. Këto ditë, duke lexuar raportet e Kongresit, më bëri shumë përshtypje, se në çështjen e intensifikimit të Bujqësisë, shoku Enver, më fal shoku Foto, se të lamë në mes, është bërë një shtesë. Këtu, në Byronë Politike, dhe pikërisht në sallën lart, në mbledhjen e Plenumit të Komitetit Qendror, vendosëm që intensifikimi i bujqësisë, të përfshijë zonën fshatare të gjashtë rretheve: Vlorës, Lushnjes, Fierit, Durrësit, Tiranës dhe Elbasanit.

Ndërsa në raportin që është mbajtur në Kongres nga shoku Mehmet, për çështjen e intesifikimit, flitet ashtu siç e tha shoku Enver, por në intesifikim, futet edhe zona e Korçës. Kush e vendosi këtë, shoku Mehmet? Unë menjëherë morra Haxhi Kroin dhe i kërkova raportin e shokut Mehmet, që shqyrtoi Byroja Politike, i cili u nxorë nga arkivi dhe pashë se aty, nuk figuronte kjo! Kërkova gjithashtu raportin që pa Komiteti Qendror, po edhe aty, nuk figuron kjo!

Me ç’të drejtë ju, pa vendim të Byrosë Politike, pa vendim të Komitetit Qendror të Partisë, normë partie kjo elementare, i tha Kongresit se në intesifikim, futej edhe zona e Korçës?! Edhe mënyra se si e keni thënë në raport këtë gjë, nuk është e drejtë. E kam këtu fjalën, më fali shoku Enver, por shoku Mehmet, kur ishte në Korçë, tha në Konferencën e Partisë, se edhe zona e këtij rrethi futej në intesifikim. Megjithëse e thatë atje këtë ju, nuk do të thotë se ky u bë vendim.

SHOKU MEHMET SHEHU: Jo është fjala për përhapjen e eksperiencës së Plasës.

SHOKU RAMIZ ALIA: Jo, jo, ju ashtu e keni shtruar. Nuk duhesh thënë ndryshe.

SHOKU ENVER HOXHA: Jo, jo, është shkruar ashtu. Unë dua të theksoj një gjë, përparimin e bujqësisë në Fushën e Korçës, nuk e kam bërë as unë, as ti, as Hysniu. Më konkretisht, unë kam qenë në Korçë më parë se të veje ti me ekipin që dërgove dhe shokët atje, më vunë në korrent për eksperiencën e Plasës që e dija. I pyeta ata: A e keni zgjeruar ju eksperiencën e Plasës? Ata, si problem ngritën çështjen e pengesës nga malësia dhe sidomos këtë vit thanë, na dëmtuan më shumë kodrinat, se sa malësia.

Ngritën gjithashtu problemin e shtimit të kapacitetit të rezervuarit. ‘Mirë e kemi këtë’, u thashë, ‘paraqiteni çështjen që rezervuari të zgjerohet. Për sa i përket atyre dy mijë hektarëve, shikojeni këtë me leverdinë e tyre, pra natyrisht, këto dy mijë hektarë, nuk do t’i lëmë pa mbjellë, por, në qoftë se duhet të heqim diçka atje, e ta shtojmë këtu, bëjeni’. Tani, pse e them këtë histori? E them për të vënë në dukje, se shokët e Partisë dhe të pushtetit atje, kanë punuar më parë se të veje ti dhe të veja unë.

Por ti, siç tha Ramizi, t’u duk se, me vajtjen tënde, morri fund çështja e Korçës dhe përfshirja e saj në intesifikim. Korça, vërtet merr 45 kv. grurë për hektarë, ajo i ka të gjitha mundësitë për këtë, por këtu, është edhe çështja e malësisë. Prandaj, këtë situatë, nuk e bëre as ti, nuk e bëra as unë. Bile, Hysniu, ka një meritë të madhe, se ju qep Plasës, ndërsa këtë ti e ke kundërshtuar, nuk ke lejuar që të zgjerohej eksperienca e kësaj kooperative dhe tani na del si luftëtar i Plasës.

Prandaj, nuk ka pse mburremi për këtë, po ti ama, deri në Kongres e shpure këtë çështje. Në qoftë se flasim që nuk është përhapur eksperienca e Plasës, këtë duhet ta shohim në rrethet, si në Lushnje etj., pse në Korçë, në qoftë se nuk është përhapur qind për qind, 90 % fusha e këtij rrethi, është rregulluar.

SHOKU MEHMET SHEHU: Është çështja e heqjes së 1.200 ha.

SHOKU ENVER HOXHA: Po, 1.200 ha. nuk është tërë Fusha e Korçës, janë një gjë e vogël, 1.200 ha. për këtë rreth.

SHOKU RAMIZ ALIA: Po, edhe atë ju e pengoni, shoku Mehmet. Pasi, e mbani mënd plenumin e Komitetit Qendror vjet? Enver Halilin e thirrët dhe i folët derrçe, kur i thonë, pse e shtron këtë çështje? Ju nuk e keni studiuar. Fjala tamam, ishte për 1.200 ha. Ky është një problem, apo jo? Atje kemi qenë të tërë, po ka një vit e ca kjo…!

SHOKU PROKOP MURRA: Ti, shoku Mehmet, nuk ke qenë për Plasën dhe skemën bile ia ke dhënë edhe Ministrisë së Bujqësisë. Unë kam shkuar nja tre herë në Ministrinë e Bujqësisë se edhe nuk i njihja fort problemet e bujqësisë, kur kam qenë këtu, në aparat të Komitetit Qendror, por nuk çaja dot, sepse drejtuesi i këtij dikasteri, kishin atje presionin tuaj.

SHOKU MEHMET SHEHU: Tani thoni ju që nuk kam qenë për Plasën dhe për intensifikimin e bujqësisë?

SHOKU PROKOP MURRA: Jo, nuk ke qenë, dhe këtë tha edhe shoku Enver tani…!

SHOKU KADRI HAZBIU: Po pse po të themi ne tani, pse po t’i biem këto shembulla? A juve ju pëlqen të dukeni, të përvetësoni edhe meritat e të tjerëve. Ja, kjo është e lidhur ngushtë me “unin” që po të vëmë në dukje, me mendjemadhësinë, me të gjitha ato që po i thonë shokët njëri pas tjetrit. Ju tani kapeni, jo është kështu, po nuk është ashtu.

SHOKU ENVER HOXHA: Këto fakte janë dhe njeri nuk të tha që nuk je për intensifikimin, vetëm të thane, se për eksperiencën e Plasës, ti nuk ke qenë i vendosur dhe fakt është që përvoja e kësaj kooperative, ka mbetur prapa, jo në Korçë, atje ka mbetur prapa vetëm 10 %, po ka mbetur prapa në zonat e tjera fushore, në rrethet e tjerë.

SHOKU RAMIZ ALIA: Edhe unë e thashë këtë, shoku Enver. Kjo nuk është ideja e shokut Mehmet. Aty ku është ideja e shokut Mehmet, ai i’a bën hyzmetin si duhet punës, ndërsa kësaj të Plasës, ta themi shqip, nuk i’a ka bërë hyzmetin shoku Mehmet. Bile mbaj mend se në Kongresin e 7-të të Partisë, kemi patur bashkë një zënkë të vogël tamam për këtë çështje.

SHOKU MANUSH MYFTIU: Ne e kemi për detyrë ta ndihmojmë shokun Mehmet, po edhe ky e ka detyrë që të ndihmojë veten, të mendojë dhe të reflektojë e të mos na kërkojë neve me dhjetëra shembuj, mjafton vetëm një, se ne kështu nuk do të vazhdojmë.

SHOKU ENVER HOXHA: Po, vërtetë kjo është detyra e tij. Vështirësohet puna, Mehmet, më duket mua, në qoftë se kapemi nga një çështje, si për shembull, e ka parë ti atë citatin apo nuk e ke parë. Fundi i fundit, ja edhe pse në një repart kanë vënë një citat, nuk prishet puna. Po nuk është vetëm kjo, janë mjaft gjëra të tjera që lënë të duket qartë mendjemadhësia jote dhe tendenca e mbivlerësimit dhe e lavdërimit të personit tënd. Dhe ka shumë njerëz lajkaxhinj, që gati janë të të fusin në këtë rrugë. Lajkaxhinjtë nuk hanë bar dhe kur shohin se ti i ha këto lëvdatat, janë gati të të thonë tre-katër të tjera.

SHOKU FOTO ÇAMI: Shumë nga këto të meta që manifestohen te shoku Mehmet, janë edhe në Shkollën e Partisë. Edhe shoqja Fiqret mban një pozicion të shtrembër, ajo nuk pranon ndonjë kritikë për punën që bëhet atje, nuk pranon asnjë diskutim. Me shumë vështirësi pranon ndonjë vërejtje apo sugjerim. Përgjithësisht ajo krijon përshtypjen sikur në Shkollë, çdo gjë është në rregull, sikur nuk ka vend për korrigjim, për asnjë përmirësim. Përveç kësaj, atje është krijuar një ambient i rëndë, ligjin e bën Fiqreti, ndërsa pedagogët të tërë, janë bërë si pula, nuk guxojnë të shfaqin lirisht mendimet që kanë. Për çdo gjë duhet të pyesin Fiqretin, asgjë nuk bëjnë dot pa lejen e saj.

Ka një frymë konformizmi të sëmurë te pedagogët atje, është krijuar një situatë jo e këndshme. Kjo u duk qartë edhe në mbledhjen e organizatës së Partisë të pedagogëve të Shkollës së Partisë, kur u analizua çështja e qëndrimit të Fiqretit, lidhur me fejesën e djalit. Në vend që të mbanin qëndrim dhe ta kritikonin Fiqretin për këtë veprim që kish bërë dhe për përgjegjësinë që mbante, të tërë e kthyen mbledhjen në një tribunë elozhesh, duke i bërë lavdërime Fiqretit “për një autokritikë bolshevike”, etj., etj.

Ky servilizëm ka arritur deri atje sa, sipas të thënave të një shoku, në një mbrëmje që kanë bërë atje, njëri kishte ngritur dolli, duke thënë: “Ta pimë një gotë për komisaren e komisareve, për nënën e nënave”, deri në absurditete të tilla kanë arritur.

SHOKU ENVER HOXHA: Si e the këtë, na e llafos edhe një herë se nuk e kuptova?

SHOKU FOTO ÇAMI: Ngriti njëri një dolli në një darkë që u bë në Shkollën e Partisë: “për komisaren e komisareve”, “Për nënën e nënave”!

SHOKU ENVER HOXHA: Lajkaxhinjtë. Një tjetër më tha mua që në një mbledhje, qe ngrit dikush e i kish thënë: “Ç’e kritikon këtë, këtë e ka thënë strategu i madh i Shqipërisë, shoku Mehmet Shehu”! Pra, këto që bën Fiqreti, natyrisht, mbulohen edhe nën emrin e Mehmetit. Këtë duhet ta kuptojmë.

SHOKU FOTO ÇAMI: E kisha fjalën këtu shoku Enver, që duhet t’i shkojmë më thellë në këto probleme të dy së bashku, se edhe shoqja Fiqrete, është goxha kuadër, anëtare e Komitetit Qendror dhe ashtu siç mban përgjegjësi për aktin që kryen lidhur me fejesën, ashtu mban përgjegjësi edhe për këtë sjellje, e qëndrime që ka mbajtur në Shkollë, të cilat u diskutuan edhe në mbledhjen e fundit të organizatës së partisë.

Edhe për fëmijët mendoj se shoku Mehmet dhe shoqja Fiqrte duhet të mendojnë më thellë, se ka shumë probleme lidhur me edukimin e tyre. Në popull flitet shumë për sjelljen e fëmijëve, sidomos për dy djemtë e fundit. Dhe kjo është e lidhur me atë që shoku Mehmet, u ka krijuar mundësi dhe u lejon të bëjnë çdo gjë, të sillen si të duan edhe për ato gjëra që të tjerët kritikohen. Për një qafëlesh, shoku Mehmet ka bërë namin, kur ka takuar gjëkundi ndonjë të tillë, kurse te sjelljet e fëmijëve të tij, lejon gjëra që janë shumë ekstravagante dhe flagrante.

Kjo është prap lidhur me atë që po themi gjithnjë, me ndjenjën e epërsisë te ai, sipas së cilës: “Mua më lejohet të bëj çdo gjë, të tjerët nuk mund të bëjnë siç bëj unë”. Kjo lidhet me atë që gjithnjë ai, e vë veten në një pozitë të privilegjuar, të veçantë, mbi të tjerët, mbi normat, mbi vijën e Partisë.

Nga të gjitha këto vërejtje dhe kritika, mendoj se shoku Mehmet duhet të nxjerrë mendime e konkluzione, të thellohet në autokritikën e tij dhe sidomos të bëjë kthesë në qëndrime dhe veprimet konkrete në punën e tij të përditshme. Këtë e kërkon interesi i madh i Partisë dhe i vetë shokut Mehmet. Unë jam dakord me mendimin që ky veprim duhet ndëshkuar, si dhe me masën që u propozua këtu.

Nga kjo mbledhje dolën dhe shumë probleme për metodën dhe stilin e punës, të cilat na vlejnë të gjithëve dhe do të na ndihmojnë të përmirësojmë punën në frymën e detyrave të shtruara në Kongresin e 8-të të Partisë dhe përpjekjeve që duhen bërë për zbatimin e tyre.

SHOKU PROKOP MURRA: Edhe unë e lexova me kujdes autokritikën e shokut Mehmet. Aty kishte të regjistruara më shumë ngjarje, rrethana e pendime, por bëhet shumë pak analizë, nuk lidhen shkaqet që e sollën këtë gjendje. Akti i kryer nga ana e tij është shumë i rëndë, pse preket vija e Partisë, ndërsa autokritika që ka bërë, është shumë e zbehtë dhe në përgjigjet që u dha shokëve unë mendoj që deri tani ai nuk po reagon drejt, bile duket sikur nuk dëshiron të reagojë.

Shoku Mehmet u kritikua në mbledhjen e Byrosë Politike për vonesë në bërjen e autokritikës dhe për këtë çështje nuk thotë asnjë fjalë, përse ndodh kështu me të. Nga ana tjetër, unë them se edhe në dorëzimin e autokritikës, një ditë para mbledhjes së Byrosë Politike, ka ngutje nga ana e tij. Ai në autokritikë nuk thotë asnjë fjalë lidhur me problemet shumë të rëndësishme që shtroi shoku Enver në atë mbledhje të Byrosë Politike. E kuptoj se analiza për këto probleme kërkon një farë kohe, por të mos i zësh fare në gojë, të mos prononcohesh për nevojën e shikimit të të tyre e të mos solidarizohesh me përmbajtjen e problemeve që u shtruan nga shoku Enver, nuk më duket e drejtë, bile duhet të thoja, se për këto shoku Mehmet duhet të thellohet.

E porosit shoku Enver të bëjë autokritikë, ai këtë e vonon, ngre shoku Enver shumë probleme të metodës dhe stilit në punë, këto nuk i merr fare nëpër gojë! Kur me shokun Enver vepron kështu, po me shokët e tjerë pastaj?! Ata i duken si miza. Ai duhet të na ndihmonte neve me autokritikën e tij për këto çështje të mëdha që shtroi shoku Enver, që edhe ne pastaj të përpiqeshim të zbërthenim, të gjenim shkaqet e këtyre shqetësimeve të drejta që ngriti shoku Enver në fjalimin e tij.

Pse i mban këto qëndrime shoku Mehmet, nuk e di, po një gjë është e qartë, këto nuk janë harresa, sepse nga shokët edhe në mbledhjen e kaluar, i’u tha: shoku Mehmet, reflekto dhe lidhe autokritikën me këto çështje. Unë mendoj se për këto e pengon mbivlerësimi, “uni”, vënia jo rrallë e vetes së tij mbi Partinë. Nga fjala e shokut Enver në Byronë Politike dhe nga leximi i autokritikës së shokut Mehmet, unë jam përpjekur të shohë edhe veten time, ta shoh këtë lidhur me punën dhe me familjen.

Punës nuk i jam kursyer, por jo gjithmonë e kam kryer mirë atë. Unë duhet të thellohem në një sërë problemesh të rëndësishme që paraqitin shqetësime për Partinë dhe të përballoja më me kurajo rastet e euforisë dhe të qëndrimeve jo korrekte që viheshin re te shoku Mehmet dhe te disa shokë të Kryesisë. Është e vërtetë që unë kam thënë në Qeveri dhe në Kryesi: o na lini të flasim, ose mos na thërrisni kot.

Po shoku Mehmet këtë e lidh një çikë edhe me atë që tha shoqja Lenka, me qëndrimin tuaj ndaj shokëve të aparatit. Unë mund të gaboj, po ai duhet ta ketë këtë mendim. Po të ngrinim ndonjë gjë ne, ai përgjigjej: Po ju, çfarë bëni? Çfarë bën Partia? Po ne të Partisë jemi të gjithë. Në rast se do të flasësh për organizatën bazë, nuk është vendi të flitet këtu, në mbledhjen e Qeverisë. Natyrisht ne kishim përgjegjësinë tonë, po atje diskutoheshin probleme shtetërore. Prandaj unë e lidh çështjen me atë që ngriti shoqja Lenka. Me të ndodhu kështu, me mua ashtu, me shoqen e Organizatës së Gruas, kështu. A mos ka këtu një farë dekonsiderate për aparatin e Komitetit Qendror nga ana e shokut Mehmet.

Përsa i përket familjes, unë nuk kam probleme, por borxhli jam, se duhet të merrem diçka më tepër me ta. Fëmijët tanë jetojnë në popull, prandaj duhet të jenë sa më të thjeshtë, sa më modestë dhe sa më të sjellshëm. Nga fëmijët për herë të parë unë kam dëgjuar se si ndodh që shoku Mehmet, është kaq i rreptë ndaj shfaqjeve të huaja dhe tani nga ana tjetër lejon që nusja e djalit të tij, të dalë në publik me lloj-lloj modash, jo vetëm kaq, por edhe krah për krah me Fiqretin? Le pastaj për çështjen e Skënderit që u fejua me vajzën e Turdiut që fëmijët habiteshin.

Taniu unë e nxjerr këtë konkluzion: fëmijët tanë, të rinjtë tanë e njohin shumë më mirë vijën e Partisë, se sa shoku Mehmet. Në këtë drejtim më shumë kujdes duhet të kemi edhe për drejtorinë e cila na shërben neve, sepse lindin shumë pëshpëritje nga dallimet dhe merren njerëzit nëpër gojë. Këtu u thanë një sërë gjërash, por kam përshtypjen që edhe shoku Adil, që e ka këtë drejtori në linjë, duhet të ketë kujdes, se atje bëhen më parë dallimet.

Përgjegjësia e shokut Mehmet, është shumë e rendë, hapi që bëri ai është i tillë që rrallë e gjen ta bëjë edhe një komunist i thjeshtë. Në autokritikë, ai sikur merr çdo përgjegjësi mbi vete. Është e qartë që përgjegjësinë kryesore e ka ai, por mendoj se edhe shoqja Fiqrtet ka shumë përgjegjësi. Shoku Mehmet thotë në autokritikë se, duke qenë i mbyllur në vetvete për çështje familjare, influencova për të keq te shoqja Fiqret, se ajo ndoshta mund të pyeste. Këtu ai e merr atë nën sqetull. Po kush i pengoi shokun Mehmet dhe shoqen Fiqrtet, të pyesnin? Fundi i fundit për çfarë do të pyesnin, kur biografia e vajzës ishte e qartë, qoftë nga të dhënat e shokut Feçor, qoftë dhe nga ato të vetë Skënderit.

Ai justifikohet për shpejtësinë e fejesës së Skënderit se do të shkonte në Suedi, pra po ta kishte shtyrë dhe të mos qe nxituar, ose vetë do të reflektonte, ose shokët do t’i pyeste. As për këtë unë nuk kam, bindje, pse nuk është një arsyetim i argumentuar. Po të kishte pre dispozicion për të pyetur, këtë ai duhet ta bënte, nuk duhej shumë kohë, mjaftonte gjysëm ore. Mua më duket se ai nuk ka dashur të pyesë, duke menduar se: “shokët do të vijnë dhe do të më bëjnë vizitë, të më urojnë dhe kështu çdo gjë legalizohet”.

Unë mendoj se përgjegjësi për këtë kanë edhe disa shokë të sektorëve të tjerë që kanë lejuar deri thyerjen e rregullave e të normave që janë caktuar. Për shembull, përse kjo vajzë me këtë biografi që është volejbolliste, duhet të lejohej të delte jashtë shtetit, apo pse është e skuadrës “Dinamo”? Kur jetonin në rrethe element të tillë, nuk lejoheshin të dilnin jashtë. Por edhe për lejimin e Skënderit që shoqëroi skuadrën, nuk ka dikush përgjegjësi këtu? As jo, edhe vetë shoku Mehmet, më duket mua, ka përgjegjësi në këtë çështje.

SHOKU KADRI HAZBIU: Për të nxjerrë vajzën përjashta, mendoj, nuk ka faj shoku Mehmet.

SHOKU PROKOP MURRA: Po unë nuk e kam fjalën te shoku Mehmet, po tek ai që jep aprovimin, kush e aprovon atë të shkojë? Kush e aprovonte Skënderin të shkonte me skuadrën e volejbollit? Se ilegal ai nuk ka shkuar? Dikush pra e ka aprovuar dhe ai dikush ka përgjegjësi, mendoj unë. Shoku Mehmet thotë se, po ta pyeste ndonjëri që të bënte krushqi me një familje me rreth të tillë, do të përgjigjej të mos e bënte.

Kjo është ca anakronike, pse edhe sikur të nisej nga mendimi, që kjo vajzë nuk do të ndikonte në familjen e tij, sepse gjoja e ndiente veten të imunizuar ndaj influencës së armikut, por nuk mendonte ai se e fuste atë midis shokëve të tjerë? Unë jam me atë që thotë shoku Ramiz, se veprimi që bëri shoku Mehmet, do të thotë: O burra, çohuni tani dhe fejohuni të tërë me vajzat e të deklasuarve. Edhe për opinion del tani problemi se ai është kryeministër. Sa do të shkoj kjo punë? Ndryshe flitet e mbahen leksione, e ndryshe veprohet. Kjo nuk shkon.

Unë mendoj, siç thanë të gjithë shokët këtu, me veprimin e shokut Mehmet dalin në Parti dy vija, bile për çështje shumë serioze, shumë delikate. Si mund të kalohet me një fjalë ajo që thuhet me të drejtë, se rreziku të vjen nga ajo që e harron? Si mund të harrohet lufta e klasave, po ne me tonelata i kemi dëgjuar leksionet prej jush, shoku Mehmet, edhe prej shoqes Fiqrete. Këtu nuk është fjala se u harrua zbatimi i një detyre, i një vendimi. Ne jemi të tërë prindër, kemi ndjenja, kemi edhe detyrime, por sentimentalizmi nuk duhet të na çojë deri aty ku ju çoi juve. Unë për vete jam i bindur se sentimentalizmi mua nuk do të më çojë deri atje sa të prek vijën e Partisë.

Shoku Mehmet thotë se është impulsive. Impulsiv duhet të jenë të gjithë, por brenda normave, deri atje ku nuk cënohet vija e Partisë. Po të tregohesh i rrëmbyer, shoqëruar ky rrëmbim edhe me arrogancë dhe me mendjemadhësi, këto janë çështje takti. Kjo ka reflektuar në punë dhe në marrëdhëniet tuaj me shokët dhe me shokët kryesorë, me të cilët ke pasur bashkëpunim. Unë kam pasur përshtypjen dhe e kam thënë njëherë në Byronë Politike, që shokët ty, shoku Mehmet, nuk t’i ngrenë gjërat në kohë dhe si duhet. Për shumë probleme, unë vija re që shokët hezitonin të t’i thonin ty gjërat ashtu siç ishin, ata të flisnin ndoshta me një çikë lustër dhe me vonesë!

SHOKU HAJREDIN ÇELIKU: Propozimi i shokut Enver për t’u paraqitur nga ana e shokut Mehmet, një autokritikë me shkrim, pas kritikës që i kishte bërë, për sa kishte vepruar lidhur me fejesën e djalit, është një normë e detyruar partie, jo më vetëm për udhëheqësit, por për të gjithë komunistët. Kjo është gjithashtu edhe një ndihmë e madhe që ju dha shokut Mehmet, me qëllim që ai të çlirohej nga ai ankth i madh që e ka munduar gjatë gjithë kësaj periudhe.

Diskutimi që po bëjmë, synon, siç thotë shoku Enver, që veç ruajtjes së Partisë, që është kryesorja, të ngremë edhe moralin e të kritikuarit për të ndrequr gabimin e madh politik që ka bërë. Por siç doli nga autokritika, ai as aty dhe as këtu nuk mundi të bëj siç duhet. Megjithatë, mendoj se veprimi i tij s’ka qenë vetëm i shpejtuar, por edhe i pa thelluar, e i papeshuar nga të gjitha anët, sidomos, në drejtim të zbatimit të parimit të luftës së klasave dhe zbatimit të normave të Partisë, lidhur me kritikën dhe autokritikën, gjë që për eksperiencën që kish si komunist i vjetër, e aq më tepër si udhëheqës me përvojë, nuk duhet ta bënte kurrë, sepse, siç pamë, gabimi ishte politik dhe siç doli, nuk mundi ta kalonte lehtë në qoftë se kishte menduar kështu, se do t’ja hidhte një gjë të tillë Partisë.

Mendimi im, është se, edhe vajzë sikur ta kishte Skënderin, më mirë t’i mbetej pa martuar, se sa të lidhte krushqi me njerëz me një rreth të tillë, me qëndrim të keq politik, si nga e ëma, ashtu dhe nga i ati. Ky veprim, megjithëse nuk përfundoi në martesë, sepse edhe këtu ndihmuan Partia dhe shoku Enver, prapëseprapë, ashtu siç thanë shokët, pati pasoja. Dhe pasoja pati jo vetëm për shokun Mehmet dhe familjen e tij, por mbi të gjitha, duam apo nuk duam ne, dëmtoi jo pak edhe Partinë në drejtim të kuptimit e të zbatimit të parimit të luftës së klasave.

Pse ra atëhere shoku Mehmet në një gabim të tillë?! Kjo me të drejtë na habiti të gjithëve. Ai mundohet që këtë ta shpjegojë në autokritikën e vet, duke bërë analizën e shkaqeve e të rrethanave që e çuan deri në këtë veprim, por nuk ja ka arritur as me shkrim, as këtu, edhe pas ndihmës që i dhanë të gjithë shokët e tjerë.

Unë mendoj, se ende s’ka reflektuar ai si dhe sa duhet, për sa ka bërë dhe për dëmin e madh që i ka sjellë Partisë. Shoku Ramiz e tha drejt dhe të gjithë shokët e tjerë gjithashtu, dhe në këtë drejtim të bëjë kthesën e duhur. Ne e duam shokun Mehmet dhe na vjen keq që ra në një gabim jo të thjeshtë, por të rëndë, gabim politik. Por përpara interesave të larta të Partisë, ne nuk mund të heshtim, sepse kjo ndoshta u ka bërë të mendonin se ashtu si në të kaluarën, ju do ta kapërcenit edhe këtë situatë.

Kjo autokritikë dhe kritika e shokëve që i duheshin shokut Mehmet, jo vetëm për të mos lejuar më që të dëmtohej vija e Partisë, por për t’u çliruar nga një ankth dhe mbyllje në vetë vete, që është i dëmshëm për Partinë, sidomos kur tani që kemi gjithë këtë punë të madhe përpara, për zbatimin e detyrave historike që vuri Kongresi i 8-të i Partisë, për zbërthim të tyre dhe të detyrave që shtroi shoku Enver në mbledhjen e parë të Byrosë Politike për të përsosur më tej metodën dhe stilin në punë, si një hallkë bazë për të realizuar të gjitha detyrat në fushën ideo-politike, ekonomike dhe në atë të mbrojtjes.

Veç gabimit të rëndë politik që bëtë ju shoku Mehmet, lidhur me fejesën e djalit, për të cilën me të drejtë të kritikojnë të gjithë, mundohuni të nxirrini mësime të vlefshme edhe për kritikët që edhe në këtë rast t’i bënë edhe në drejtim të metodës e të stilit në punë, të karakterit të ashpër, aspak shoqëror ndaj shokëve, ndaj vartësve, ndaj të cilëve duhet të kalitesh edhe vullnetin tënd për t’i dëgjuar njerëzit më me prudencë.

Nëse lodhesh, mbani më mirë parasysh të paktën që të rregulloni kompetencat e vartësve dhe të shtoni edhe më tej besimin ndaj tyre. Gjithë arritjet tona, i dedikohen popullit, nën udhëheqjen e Partisë dhe të shokut Enver. Ne, sado që të bëjmë, jemi pjesa e tërë punës së madhe që bën Partia, pa dashur të nënvleftësojmë këtu rolin e individit, por jo ama siç del këtu, që “uni”, juaj të dalë mbi punën e madhe që ka bërë dhe po bën Partia poshtë tok edhe me tërë udhëheqjen e Partisë, me shokun Enver në krye.

Ju thoni, që nuk do ta bënit një fejesë të tillë për njërin nga dy djemtë e tjerë! Përse? Sepse e dinit që po gabonit. Këtë ta tha dhe djali, ta tha dhe Fiqreti, erdhi ta tha dhe vetë Turdiu. Atëhere, pse nuk e ndalët këtë akt? Mos menduat vallë se ashtu si për shumë fakte të tjera që dolën këtu, edhe me pjesëtarët e tjerë të familjes, nuk do t’i jepje llogari kujt? Po ta dinit atë që do të vinit sot këtu dhe do të behej kjo që po bëhet, atëhere sigurisht që nuk do ta kishit bërë.

Po përse menduat kështu atëhere? Mirë thanë shokët, se për ju kish tjetër disiplinë Partie, nga ajo që Partia ka për tërë anëtarët e vet, kjo ndoshta e ushqyer edhe nga posti dhe nga meritat që keni, duke arritur në konkluzione që jeni i pagabueshëm, i imunizuar, dhe i dini të gjitha. Pra nuk ka dy disiplina në Parti, nga të cilat njëra për të gjithë komunistë dhe tjetra për udhëheqësit. Ne kritikuam mjaft veprime të këqija të puçistëve dhe nga analiza që ju bëmë punës së tyre armiqësore, nxorëm mësime të gjithë.

Ç’është ajo që keni bërë ju, që djali i shkonte pas nuses edhe në ndeshjet sportive që kjo do të bënte jashtë? Me ç’para bëhen gjëra të tilla? Keq bëre që e ridërgove djalin në Suedi, për të mbaruar shkollën apo për të dhënë provimet. Mirë do të bëje ta kishte ndaluar dhe ta dërgoje pranë gjirit të klasës punëtore, për ta larë edhe ai me punë gabimin që ka bërë. Fejesa e Skënderit me vajzën e Turdiut, takimet e nuses së djalit tjetër me francezin, tregojnë se ju dhe shoqja Fiqeret jeni jo vetëm sentimental, por edhe liberal. Kthejuni vendimeve të plenumit të IV-të dhe analizave që u bënë atëhere, shikojeni edhe njëherë veten nën dritën e këtyre vendimeve.

Mirë tha shoku Kadri, mos bëni sikur nuk i dimë gjërat, kur ato i dimë dhe në fakt mos prisni që këto t’ua thonë të tjerët. Bëni gabim të madh duke vepruar kështu. Dëmtoni dhe shoqen Fiqret edhe djalin të gjithë të tjerët, kur mendoni se ato nuk paskan faj dhe përgjegjësi për këto ngjarje, i mere të gjithë nën sqetull dhe tërë zjarrin për vete. Jo, kështu nuk bën, shoku Mehmet, sepse edhe me këtë veprim, ju mendoni se do mund ta kaloni çështjen e tyre më lehtë, duke marrë të gjithë fajin për vete.

Megjithatë, veç gabimit politik dhe përgjegjësisë që ka shoku Mehmet për këtë çështje lidhur me fejesën, kanë përgjegjësi edhe shokët e Klubit të “Dinamo”-s dhe të Ministrisë së Punëve të Brendshme, sepse ata jo vetëm që duhet të sinjalizonin, por të ndërhynin më energjikisht që të ndalonin me çdo kusht futjen e vajzës së Turdiut në Bllok, e në familjen e shokëve udhëheqës të Partisë. Ku është këtu vigjilenca nga ana e tyre? Edhe shokët e tjerë të aparatit të kryeministrisë, me të vërtetë nuk dinin gjë në fillim për këtë fejesë, sepse shoku Mehmet nuk i kishte sinjalizuar dhe as e kishte biseduar për këto gjëra, por, kur e morën vesh, ç’garë bënë?!

Ata nuk biseduan, nuk thanë një llaf. Po përse presin ata që të gjitha gjërat t’i thotë shoku Enver? Mos e dhe ata druheshin nga ai që t’i bënin kritikë? Dhe siç del, këtu ka një të vërtetë të hidhur. Sa herë ka folur shoku Enver për problemet e kritikës dhe të autokritikës si norma me rëndësi të jetës së partisë. Ai veçanërisht ka folur për kritikën paralele, sidomos për ta nxitur atë nga poshtë lart, pra edhe ndaj funksionarëve dhe shokëve të tjerë. Në këtë drejtim, kurajoja e këtyre shokëve duhet të ishte më e madhe.

Nga sa u diskutua këtu, mësime nxjerrin të gjithë, pra edhe unë si komunist dhe kuadër, qoftë për kuptimin dhe zbatimin me konsekuencë të parimit të luftës së klasave, ashtu edhe për kuptimin e zbatimit më të mirë të normave të tilla si autokritika, kritika, dëgjimi i zërit të masave, forcimi i vigjilencës dhe i demokracisë në familje, etj.

Meqenëse punonjësit poshtë në bazë e dinë këtë çështje, shoku Mehmet duhet të bëjë autokritikë jo vetëm në organizatën bazë, por sipas rastit edhe në ndonjë mbledhje kolektivi, ku të trajtojë këto çështje aq dhe në atë masë sa do t’u vlente atyre. Kjo mendoj, do ta lehtësonte shokun Mehmet, kurse masat do ta kuptonin drejt autokritikën e tij, por autokritikë të vërtetë dhe jo si ajo që na paraqiti këtu.

SHOKU BESNIK BEKTESHI: Në mbledhjen tjetër të Byrosë Politike, ju, shoku Enver, na thatë që të gjithë po presim autokritikën e shokut Mehmet, që të çlirohemi edhe nga shqetësimi, po të çlirohet gjithashtu edhe ai vetë. Këtu, në Byronë Politike, unë jam më i riu, po e them me sinqeritet prej komunisti, që çdo ditë jam shqetësuar dhe kam menduar për këtë çështje. Ju shoku Enver, në mbledhjen e kaluar na mësuat që në Partinë tonë revolucionare, duhet ta ndjejmë veten të lirë, t’i themi mendimet hapur, na mësuat që të punojmë si një trup i vetëm, por jo me prirje familjare.

Unë patjetër, diskutimin tim e kisha përgatitur në një sens, sepse marrëdhënieje dhe raporte pune me shokun Mehmet, nuk kam pasur, por gjatë gjithë kohës bëja bilancin, prandaj, edhe e shtrova pyetjen: çfarë rrjedhimesh do t’i sillni Partisë, po të bëhej kjo martesë? Nuk kam këtu ndërmend t’i zgjas gjërat, sepse shokët i thanë shumë drejt dhe shumë qartë, por dua të them se, për mendimin tim, së pari, do të cenohej uniteti i Partisë nga baza në qendër, unitet që ne e kemi të shenjtë.

Mendoj që do të cënohej uniteti parti-popull. Në të vërtetë ne kemi një popull të shkëlqyer, por gjykimit të tij, nuk i shpëton asnjë gabim nga kushdo që të bëhet ky, prandaj themi se: ç’ thotë Partia, bën populli, çdo populli, bën Partia. Mendoj se do të qe dobësuar lufta e klasave, pra do t’i bëhesh një punë shumë e dëmshme Partisë në këtë drejtim. Armiku do të kish arritur edhe një fitore edhe më të madhe, qoftë dhe të përkohshme, se s’do ta lejonte më tej Partinë, ashtu siç e ka arritur faktikisht me këtë rast.

Unë mendoj, se do të qe cënuar akoma dhe më shumë figura e shokut Mehmet, në të njëjtën kohë të gjithë ato të meta siç janë: pikëpamja që keni ju për pagabueshmërinë, karakteri i rrëmbyer në marrjen e vendimeve, sentimentalizmi mikroborgjez, etj., për të cilat ai vetë bën autokritikë, do të merrnin ushqim artificial, sepse Partia nga ana e vete nuk do t’u jepte.

Por Partia ka një disiplinë të hekurt, të mbështetur mbi norma të detyrueshme për t’u zbatuar nga të gjithë. Askujt nuk ja lejon ajo, t’i cënojë ato. Po të bëhesh martesa në çast, do të bëhej mbledhja e Byrosë Politike, por do të qe më e rëndë për ne të gjithë, plaga do të qe më e madhe, dhe me më shumë rrjedhime. Mendoj që këtu qëndron merita e Partisë dhe e shokut Enver, që në moment, shpëtuan jo vetëm shokun Mehmet dhe familjen  e tij, por shpëtuan dhe unitetin e disiplinën e Partisë. Prandaj ju shoku Mehmet, jo vetëm duhet të refuzonit propozimin e Skënderit, por edhe t’i bënit çështjes një analizë në çast, të nxirrnit arsyet pse u bë ky propozim dhe të nxirrnit konkluzionet e nevojshme nga kjo.

Mendoj se shoku Mehmet, duhet të nxjerrë konkluzione shumë të thella nga kjo mbledhje dhe nga kjo ndihmë që po i jep Partia. Edhe për mua, personalisht, kjo mbledhje është një shkollë e madhe, një mësim i madh, që do ta kem kurdoherë parasysh në jetë, në punën dhe në familjen time. Jam plotësisht dakord me masën që propozohet nga shoku Simon dhe me të cilat janë dakord edhe të gjithë shokët e tjerë.

SHOKU ENVER HOXHA: Unë propozoj, që mbledhjen ta vazhdojmë nesër, pse dëshiroj të flasë edhe unë. Vetëm dëshiroj me këtë rast, t’i bëj të qartë Mehmetit, se në këtë mbledhje, të gjithë shokët, me zëmër të hapur, si komunistë dhe si udhëheqës në këtë forum të lartë të Partisë, vunë në dukje gabimin tënd të madh politiko-ideologjik dhe reflektuan gjithashtu nga rrodhi ky gabim. Gjithçka thanë shokët e bënë për të mirën e Partisë dhe tëndin, se ti u ke shërbyer e do t’u shërbesh edhe paskëtaj Partisë dhe popullit dhe kam bindjen, se do të vazhdosh t’u shërbesh edhe më mirë, sikurse u ke shërbyer, në rast se i realizon këto gabime, të kuptosh edhe nga kanë rrjedhur ato. Pra, rëndësi ka të realizosh nga rrodhën këto gabime, se ai u bë.

Në radhë të parë, ti duhet të reflektosh dhe të jesh i bindur për drejtësinë e kritikave të shokëve, të cilat kanë qenë me baza të shëndosha dhe janë bërë brenda normave më të drejta revolucionare marksiste-leniniste dhe me qëllim për t’a ndrequr këtë gabim, për të ndrequr ty, për të ndrequr edhe punën këtej e tutje. Prandaj, kështu duhet ta marrësh këtë gjë. Këto kritika, në një formë të këtillë, nuk i ke parë asnjëherë ti, por unë që kam një eksperiencë të gjatë në parti, mund të them, që kjo mbledhje ka qenë në një lartësi shumë më të madhe nga mbledhjet e tjera që kemi bërë, për disa gabime të tjera.

Kjo tregon për mua dhe për të gjithë ne, nivelin e lartë marksist-leninist të shokëve, gjykimet e tyre të shëndosha, perspektivat e afërme dhe të largëta dhe ndjenjën e përgjegjësia së tyre, për ta ruajtur të pastër vijën e Partisë, për të të ruajtur edhe ty, shoku Mehmet, sepse nuk duam të të hedhim, dëshirojmë vetëm se ti të bësh kthesë.

Mendimi im, është që ato që do të na thuash nesër dhe jam i bindur se ti nesër do të flasësh këtu, sepse të kemi shok e të njohim, dhe se të gjitha këto që u thanë, të kanë bërë përshtypje, duhet të jenë të bazuara. Mos i merr gjerat lehtë, jo, kjo kritikë ishte ca e ekzagjeruar, ajo tjetra jo e plotë, por merr esencën, thelbin e tyre dhe neve kjo na intereson, se kështu na krijohet bindja që do të të ndreqim dhe në këtë drejtim, do të ta japim edhe ndihmën, me sinqeritet dhe me dashuri komuniste.

Rëndësi ka çështja, që të na kuptosh, të na kuptosh si udhëheqje, të na kuptosh edhe si komunistët, brenda parimeve të Partisë, jo në mënyrë sentimentale, që përmend ti, ose “shoqërore”.

Prandaj, që të arrish në një konkluzion të drejtë, sonte dhe ty tërë natën, nuk do të zërë gjumi, se këto shqetësime, në mos të kësaj natyre, por edhe të natyrave të tjera, gjumin na e prish të gjithëve, veçanërisht kjo situatë për ty, që është e rëndë. Prandaj nuk duhet ta rëndosh më shumë gjendjen. Edhe ne, prapë do të përpiqemi nesër, në interesin e Partisë dhe në interesin tënd, që kjo situatë të mos të rëndohet.

Unë të këshilloj, që ta rrëzosh atë autokritikë alibi, që na ke paraqitur, d.mth., për të shfajësuar gabimin politik që ke bërë. Kjo alibi, përpara logjikës së fortë marksiste-leniniste, ra.  Atëhere, cila është rruga e drejtë në të cilën duhet të ecësh? Rruga e drejtë është ajo që thanë shokët. Pra, në qoftë se e hedh poshtë atë alibi, me të gjitha kon-tornot, atëhere brenda një kohe shumë të shkurtër, do t’i gjykosh drejtë gjërat dhe do të jesh i qetë.

Këto, që të vënë në dukje shokët, janë jo vetëm mësime për ty, por për të gjithë ne, pse mendoj që nuk ka asnjë nga ne, që në vetë vete, të mos ketë një grimë fryme mikroborgjeze. Ky realitet, është pasqyrimi i shoqërisë në të cilën kemi jetuar, i klasave nga vijmë, që diku shfaqet më shumë dhe diku më pak. Prandaj si komunist, si revolucionar, duhet të jemi kurdoherë vigjilentë për të analizuar në vetvete veprimin që po bëjmë dhe të shohim ka në këtë veprim që është mikroborgjeze?

Në qoftë se shkojmë nga parimi që: nuk ka se ne jemi komunistë të kalitur, se asgjë nuk na prek, atëhere, ato do të trashen, do të bëhen të mëdha. Çdo hap tonin, ta shikojmë njëherë vetë me këtë pasqyrë, por kur na ndihmojnë shokët, atëhere lehtësohet puna për ne. Në këtë kuptim, diskutimet e shokëve, këtu kanë qenë një ndihmë e madhe për ty, në radhë të parë, por edhe për të tërë ne, sidomos për Partinë, se shokët e gjykuan drejt, por duhet ta gjykosh edhe ti, që situate ishte e rëndë. Ishte e rëndë, jo vetëm pse u bë fejesa, por ashtu siç e shpjeguan shokët, ishte një situatë shumë e rëndë, edhe në drejtimin e punëve shtetërore, në atë formë, dhe me atë të meta të karakterit tënd, që nuk duhet nënvlerësuar se janë kryesoret.

Unë mund të them, që çdo e keqe ka të mirën e saj. Tani, kjo e keqe u bë dhe mirë që u hap dhe ti e hape këtë, ti je ai që hape këtë plagë, por duhet ta kuptosh, që jo se je armiku i Partisë, në asnjë mënyrë, nuk e mendon askush këtë, vetëm se këtë gabim  e bëra.

Po ti e ke bërë në të njëjtën kohë, edhe një të mirë Partisë, i ke bërë një shërbim, pse të gjitha këto kritika që po të bëjmë, t’i kemi bërë edhe më përpara, por nuk je ndrequr, tani kam bindjen dhe do ta them kur të flas, se kjo situatë aktuale, do t’a shkundë Mehmetin, më shumë të ta sjellë në rrugën e drejtë, vetëm në qoftë se gabimin e kupton drejtë. Prandaj më duket mua, sikur të reflektosh sonte, ti Mehmet, të flas unë në fillim nesër, pastaj mund të flasësh edhe ti.

SHOKU MEHMET SHEHU: Dakord.

SHOKU ENVER HOXHA: Atëhere e mbyllim këtë seancë dhe vazhdojmë nesër në orën 10.

SEANCA E PESTË

SHOKU ENVER HOXHA: Hapim mbledhjen e Byrosë Politike. Fjalën e merr shoku Hekuran.

SHOKU HEKURAN ISAI: Ndodhinë unë e konsideroj si pasojë të disa shfaqjeve mbi të cilat do të mendohem të shfaq mendimin, duke u ndalur në shfaqjet e dualizmit dhe në ato që do të them, ekzistonin përpara ngjarjes dhe po të kuptohej ndryshe, kjo do të ishte një lidhje jo e drejtë midis shkakut dhe pasojës dhe jo realisht do ta konsideronte atë që ndodhi, si shkaktare të atyre që diskutojmë tani. Kjo do ta vështirësonte kuptimin dhe korrigjimin.

Parimisht dualizmi, si aspekt i luftës së klasës, shfaqet pikërisht sepse ekzistojnë mbeturina që shtyjnë organizmin tonë drejt decentralizimit liberal, drejt centralizmit burokratik, lëshimit dhe marrjes së kompetencave. Për gjithë sektorët këto probleme parimore janë, të cilave u japin rrugëzgjidhje forumet dhe organet e Partisë. Ka analiza, përgjithësime e vendime përkatëse për këto probleme nga levat e Partisë. Roli i një forumi nuk varet vetëm nga emri, po edhe nga niveli i problemeve dhe i kuadrove që bëjnë pjesë në të.

Në lidhje me problemet ka patur raste, kur nuk është treguar kujdesi i duhur. Them raste, prandaj them edhe shfaqje dualizmi. Nga këto shfaqje është bërë rregull vend e pa vend të thuhet “Partia dhe Qeveria”, se po nuk the edhe Qeveria, duket sikur e mohon punën e Qeverisë. Meqenëse themi “Partia dhe Qeveria”, është bërë si rregull, që të vendosen së bashku fotografia e Sekretarit të Parë të Komitetit Qendror të Partisë, me atë të kryetarit të Këshillit të Ministrave, shoku Mehmet.

Krahas kësaj, bashkë me citatet kryesore po bëhesh rregull që të vendoseshin nëpër murre dhe leksione edhe citate të kryetarit të Qeverisë, shokut Mehmet, si fjala vjen për disiplinën, për Artin Ushtarak, për kodin agroteknik, për çështjen e pushtetit etj. Më duket se nuk është nevoja që krahas citateve kryesore, të fillohet tani të shkruhet nëpër mure dhe të përmenden nëpër leksione edhe citate të shokëve të tjerë. Kjo duhet kuptuar drejt nga ju, shoku Mehmet, se në qoftë se nuk kuptohen drejt, atëherë mund të marrë një kuptim tjetër. Puna është që gradualisht, dashje pa dashje, krijohen situate që nuk mund të eliminohen me aksione, se pastaj krijohen probleme të tjera.

Më duket se lidhet me ato që thashë edhe vendosja e anëtarëve të Byrosë Politike si anëtarë të Qeverisë dhe si drejtues partie, që janë anëtarë të Qeverisë, shto këtu edhe shokët Rita dhe Muho, që asistojnë disa herë në mbledhjen e Qeverisë, bëhemi 10 anëtarë të Byrosë në këto çështje. Çfarë vihet re atje? Vihet re që për raportet me probleme që i vijnë për shqyrtim Byrosë Politike nga Qeveria, bëjnë vërejtje, propozime e sugjerime vetëm tre-katër shokë që kanë qenë në mbledhjen e Qeverisë.

Të tjerët, deri në 10 shokë ose u përgjigjen pyetjeve, ose kundërshtojnë vërejtjet ose diskutojnë në mbrojtje, ose heshtin. Kështu çështja që paraqitet për diskutim duket si një problem i paravendosur, edhe numri krijon një ndikim epërsie. “Jemi shumica e anëtarëve të Byrosë Politike ne këndej”, i tha shoku Mehmet, shokut Simon Stefani, prandaj mos e ndalo “X” problem.

Në Qeveri, sidomos në sektorët kryesor, anëtarët të Byrosë Politike do të ketë patjetër, sepse ndër levat e Partisë ai i pushtetit është sektori më i rëndësishëm, po mos do vlerësuar vallë më mirë edhe numri? Shfaqje të dualizmit kemi patur edhe midis vetë organeve shtetërore dhe konkretisht midis Qeverisë dhe Kryesisë.

Ashtu siç zhvillohen sot mbledhjet e Kryesisë, e kanë venitur deri diku rolin e Qeverisë, kjo disa herë jo vetëm në nivelin e problemeve, por edhe në atë që Kryesia, sa herë që dëshiron, i thërret anëtarët e Qeverisë, u kërkon llogari deri në atë shkallë, sa ndonjëri në mbledhjen e Qeverisë, jo vetëm probleme nuk ngre, por nuk ngre as kokë. Kështu Kryesia sot, ngjason me një mikro qeveri brenda makro-qeverisë.

Atë që thekson shoku Mehmet në faqen 6 të autokritikës së tij, se “faktorët negative të karakterit tim, po nuk u luftuan dhe po nuk u çrrënjosën, mund të më çojnë në gabime të tjera”, unë nuk e kuptoj sikur është fjala për një ngjarje analoge me atë që ndodhi, po e kuptoj në lidhje me punën dhe konkretisht, në qoftë se shoku Mehmet nuk lufton seriozisht kundër këtyre faktorëve, pasoja do të ishte e qartë, vazhdimi i venitjes të rolit të Qeverisë, përqendrimi i fuqisë gjithnjë e më shumë në dorën e Kryesisë dhe në vazhdim dëgjimi vetëm i zërit të shokut Mehmet.

Kështu që krahas ekzistencës së forumeve të zgjedhura, atje dominon një person, shoku Mehmet, që kujtdo i’a pret fjalën, kujtdo i bërtet, që ngul këmbë t’i shkojë e tij dhe, si konkluzion, do të kishim kështu kalimin nga puna me vendime, në punën me urdhra. Edhe sot, shokët e Kryesisë dhe të Qeverisë gati deri në 15 % të kohës, punojnë me urdhra, mos harrojmë çfarë na ka ndodhur.

Pas atyre që na kanë ndodhur, pas asaj që tha shoku Enver se asnjë njeri nuk është i imunizuar, prandaj t’i vemë rëndësi edukimit, të mendosh dhe të veprosh, siç shkruan shoku Mehmet në autokritikën e tij, se paska pasur ndjenjën e imunitetit ndaj influencës së armiku të klasës, ndaj rrezikut të djathtë, kjo do të thotë ta përjetosh veten nga ai rregull që ka caktuar Partia. Mbivlerësimi i vetvetes konkretizohet te shfaqjet e mendjemadhësisë, për të cilën ju, shoku Mehmet, mund dhe duhet të flitnit në pikën e parë të autokritikës.

Mendjemadhësia, qoftë edhe ashtu siç e trajtoni ju, siç shfaqet tek ju, ka lindur që në momentin që kur ju filloni të mendoni se rreth jush ka vetëm mendje të vogla. Partia, si kuadër me përvojë, herë pas here ju ka dërguar në sektorë të rëndësishëm për të stabilizuar gjendjen. Ju kudo keni punuar me ndërgjegje për t’i realizuar detyrat që ju ka ngarkuar Partia. Të gjitha këto raste Partia dhe shoku Enver kanë thënë për ju fjalët më të mira që i keni merituar. Nga lart nuk janë bërë asnjëherë lavdërime më shumë se sa e meritonit.

Nuk është modesti komuniste të flisni vend e pa vend “veni-vidi-vinçi”, sepse ashtu siç është ndërtuar puna tek ne në përgjithësi, ‘viçi’ është kolektiv. Nga ju nuk është zbatuar deri tani përvoja e Plasës. Tani pas kaq vjetësh, duke shkuar ju shoku Mehmet, vetëm disa ditë në Korçë, është parë që tërë sistemi i Qeverisë dhe ekonomisë punon për këtë problem, kur për problemet e Plasës, nuk ka punuar kurrë seriozisht deri tani, megjithëse përvoja e saj po zbatohet sot në disa sektorë të ekonomisë si në Lapardha, në Cakran, në Dajç, në Përparim, në Vrinë etj.

SHOKU ENVER HOXHA: Tani edhe unë do të lexoj, ashtu siç e kisha përgatitur, kritikën që pata menduar t’i bëja punës së Mehmet Shehut, pavarësisht se kjo po zhvillohet në mungesë të tij, se ai u tregua armik i Partisë deri në çastin e fundit, deri sa vrau veten. Por Partia, si kurdoherë, është e fortë dhe në gjendje t’i kapërcejë të gjitha vështirësitë, ashtu sikurse ka kapërcyer edhe të tjera të tilla dhe të mëdha, prandaj puna jonë vazhdon.

Shokë,

Byroja Politike po diskuton për një çështje me shumë rëndësi, për gabimin e madh politik që bëri shoku Mehmet, duke aprovuar fejesën e djalit me një vajzë që, në rrethin e babait e të nënës së saj, ka 6-7 armiq të egër të pushtetit tonë popullor, të arratisur, kriminelë lufte, të burgosur e të internuar.

Para Kongresit të Partisë, Mehmeti më dërgoi një variant të parë të autokritikës së tij prej 26 faqesh dhe kërkonte ta ndihmoj. I’a ktheva këtë variant me vërejtjen që neve nuk na interesonte të na flitej gjerë e gjatë mbi historikun se si ngjau gabimi, e këshilloja të thellohej në shkaqet e këtij gabimi, të cilat, i theksova, janë të lidhura me disa koncepte e qëndrime jo të drejta, me disa elemente negative në karakterin e tij dhe se duhej të kuptonte rrezikshmërinë e fajit dhe të gabimeve që bëri.

Pas Kongresit, shoku Mehmet dorëzoi për Byronë Politike autokritikën prej 39 faqesh, që ju e lexuat. Autokritika e tij nuk më bind që ta ketë kuptuar thellë gabimin që ka bërë. Në autokritikë ai zgjatet në disa rrethana, në faktorë e justifikime, më shumë për të shfajësuar veten dhe për të minimizuar gabimin.

Shoku Mehmet, e vë theksin sidomos në momentet psikologjike, momente të një emotiviteti e sentimentalizmi të madh lidhur me disa anë patologjike të djalit, që e shtynë të gabonte. Por nuk janë këto arsyet kryesore dhe vendimtare, që e çuan në këtë gabim, por janë të tjera, janë disa anë të karakterit te Mehmetit, që ai i kalon përciptazi, që i quan sporadike dhe të rastit dhe që, duke “filozofuar”, del në konkluzionin që, po të mos korrigjohen, bëhen të rrezikshme. Pikërisht këto shfaqje në karakterin e Mehmetit, janë bërë të dëmshme dhe të rrezikshme për vijën dhe për punën e Partisë. Në këto çështje ai duhej të ishte thelluar dhe në këtë drejtim, duhet ta ndihmojmë edhe ne që t’i kuptojë dhe t’i zhdukë këto shfaqje negative.

Në planin politik, Byrosë Politike nuk i interesojnë rrethanat psikologjike të fejesës së djalit të Mehmetit. Ajo është e preokupuar për gabimin politik që bëri një nga anëtarët e saj më të vjetër e kryesorë, për të gjetur ç’e shtyri në këtë gabim dhe i ç’natyre është ai? Me këtë fejesë Mehmeti ka bërë një gabim të rëndë politiko-ideologjik. Ai, duke e konkretizuar këtë lidhje familjare-shoqërore, bëri aleancë politiko-ideologjike me armiq të klasës. Ai e vuri veten mbi Partinë, s’pyeti fare udhëheqjen e Partisë, shkeli vijën e saj në lidhje me luftën e klasave.

Mehmeti e bëri gabimin me plot ndërgjegje, duke qenë plotësisht në dijeni me kë e lidh këtë aleancë. Formalisht, ai e pyeti ministrin e Punëve të Brendshme, Feçor Shehun, i cili e vuri në dijeni për veprimtarinë e të atit të vajzës, që ka qenë në përpunim në organet e Sigurimit të Shtetit, e vuri, gjithashtu, në dijeni edhe për dy vëllezërit e tij të arratisur. Feçori më shumë nuk dinte aty për aty, por nga Mehmeti u këshillua që të mos e fuste Sigurimin në këtë çështje. Pse? Sepse, në fakt, i kishte të gjitha të dhënat.

Fiqreti e pyeti edhe për familjen e Pipajve. Kjo do të thotë që Mehmeti dhe Fiqreti ishin në dijeni edhe për rrethin familjar të nënës së vajzës, që kishte pjesëtarë të burgosur e të arratisur, ndër të cilët, kriminelin e luftës, Myzafer Pipën, dhe reaksionarin e egër dhe shumë aktiv, Arshi Pipën, që edhe sot e kësaj dite vazhdon të vjellë vrer nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës kundër pushtetit tonë popullor. Megjithëse Feçori, si anëtar Plenumi dhe ministër i Punëve të Brendshme, nuk mbajti qëndrim të prerë kur e pyeti Mehmeti: “Çdo të bëje ti, po të të ngjiste një rast i tillë në familjen tënde?”, ai iu përgjigj: “Do të vija t’ju pyesja ju”, domethënë do të pyesja Partinë.

Atëherë, Mehmeti përse nuk reflektoi pak mbi këtë përgjigje? Pse nuk erdhi të bisedonte me mua për këtë çështje, që dilte nga kuadri i zakonshëm familjar? Në një vend të autokritikës së tij, Mehmeti thotë: “Në fillim mendova të veja te shoku Enver”. Pse mendoi të vinte? Kur krushqitë midis familjeve bëhen në vijën e partisë, nuk ka arsye që të kërkojmë aprovim. Por ai mendoi të vinte tek unë, se e kuptonte që kjo lidhje familjare nuk ishte në përshtatje me vijën e Partisë.

Pastaj përpiqet ta shpjegojë mosardhjen që: “të mos e shqetësoja shokun Enver për çështje të tilla”. Kjo nuk qëndron. Ai nuk erdhi tek unë, jo që të mos më shqetësonte, por se e dinte që nuk do t’ia aprovoja vendimin që kishte marrë. Përse nuk bisedoi ai as me ndonjë shok tjetër të Byrosë Politike, si fjala vjen, me shokun Kadri, që ka qenë edhe ministër i Punëve të Brendshme?

Mehmeti veproi kështu për dy arsye: E para, se e merrte me mend që asnjë nga shokët nuk do të aprovonte këtë krushqi, dhe, e dyta, që është akoma edhe më e rëndë dhe burimi kryesor i gabimit të tij, se e konsideron veten mbi shokët. Ai e përjashton ose e vë veten mbi disiplinën e Partisë, gjë që e bëri të shkelë vijën e saj, që është një dhe e detyrueshme për të gjithë komunistët, pa dallim, aq më tepër për një komunist, që Partia e ka zgjedhur në udhëheqje pikërisht për ta ruajtur të pastër këtë vijë e për ta mbrojtur nga shkeljet e shtrembërimet.

Mehmeti, jo vetëm nuk u këshillua me asnjërin nga ne për këtë krushqi, por, mendoi ta bënte “fait accompli” me një nxitim të pashpjegueshëm. Këtë çështje unë e mora vesh indirekt, nga djali im, Iliri, që e kishin ftuar në fejesën e Skënderit. Po të gjykosh, edhe kjo ftesë nuk është pa hile. Pse duhej të asistonte djali im në vizitën e parë të njohjes që bënte e fejuara e Skënderit me prindërit e këtij? Që unë ta merrja vesh indirekt? Që të tatonte pulsin tim ose të më komprometonte edhe mua e familjen time në këtë çështje? Pjesa e dyzetë e pesë

SHOKU ENVER HOXHA: Ne, në familjen tonë, për Qazim Turdiun nuk dinim gjë tjetër përveç asaj që ai ishte profesor matematike, kurse rrethin familjar, qoftë të tij, ashtu edhe të së shoqes, s’e njihnim fare. Shkuam tok me Nexhmijen te Mehmeti, më shumë t’a uronim për shtëpinë e re. Aty gjetëm fëmijët dhe të fejuarën e Skënderit (që Mehmeti vetë e kishte njohur një ditë më parë), i uruam, bëmë edhe fotografi. Mehmeti me Fiqretin ishin shumë të gëzuar dhe kjo ishte e drejta e tyre.

Po si nuk u shqetësuan pak në ndërgjegjen e tyre, që po përzienin e po futnin në këtë valle të ndyrë edhe shokun Enver? Ata menduan se me këtë prezantim u vulos kjo punë, u mor aprovimi i shokut Enver. Fotografitë që u bënë me mua, shkuan te Qazim Turdiu, ato shkuan deri edhe në Athinë, me skuadrën e vajzës dhe, që andej, përse të mos i shkonin edhe Arshi Pipës në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, i cili do të shikonte kështu se me kë i’u fejua mbesa dhe, për këtë fakt, i dërgohej edhe vërtetimi me fotografi?

Që të nesërmen filluan të më vinin lajme nga 2-3 drejtime për rrethin e keq familjar të së fejuarës së djalit të Mehmetit, bashkë me shprehjen e shqetësimit “Si është e mundur”? “Si e bëri Mehmeti këtë”? “A e di shoku Mehmet rrethin familjar të babait e të nënës së vajzës”?!

Në jetën time të Partisë rrallë herë e kam ndjerë veten kaq në vështirësi, pse me këtë veprim të papritur Mehmeti, një nga udhëheqësit kryesor të Partisë, po bënte me vetëdije gabim kaq të madhe në vijë, gabim që mund të ishte me pasoja të rënda për Partinë.

Kurdoherë kisha parasysh se mund të ndodhte edhe e keqja, duke njohur karakterin impulsive dhe të pakontrolluar të Mehmetit. Ai mund të pranonte këshillat e mia, që ta likuidonte këtë aleancë të qelbur, por mund edhe të mos pranonte, sikundër që nuk mori mundimin të pyeste Partinë kur e konceptoi dhe e realizoi këtë aleancë.

Isha para një të panjohure të rrezikshme.

Më duhej të shmangia medoemos përçarjen që mund të ndodhte në Parti.

U konsultova menjëherë me disa nga shokët e Byrosë Politike që ndodheshin në atë kohë në Tiranë. (Mehmeti dhe disa të tjerë kishin shkuar në rrethe për të marrë pjesë në konferencat e Partisë). Njëzëri e dënuan këtë veprim të Mehmetit. Veprova me kujdes, por me vendosmëri, që gabimi politik të korrigjohej menjëherë. E thërrita Mehmetin nga Korça, ku kish shkuar për konferencën e Partisë.

Pyetjen time për rrethin familjar të vajzës ai e priti me sinqeritetin më të plotë dhe pohoi se kish dijeni për dy xhaxhallarët e arratisur të vajzës. Në autokritikën e tij Mehmeti thotë se këtë gabim e realizoi vetëm kur më pyeti shoku Enver “Ç’po bën kështu”?! Atëherë unë e mblodha dhe thashë se gabimi i bërë do të ndreqet me çdo kusht.

Jo, nuk është tamam kështu. Mehmeti, në takimin e tretë që po bënin, më erdhi me një listë, që insistoi të më lexonte. Unë i thosha se nuk kam nevojë për atë listë, kurse ai ngulte këmbë dhe vazhdoi duke më thënë: “të lutem më dëgjo”. Në të ishin radhitur shënimet “pozitive” të rrethit familjar të vajzës. Kjo bëhej për të më bindur se Turdiu, kishte dhe anë “pozitive” dhe qenë këto që e bënë të gabonte.

E ç’më duheshin mua ato?

Mehmeti me Fiqretin bënë sikur kishin dijeni vetëm për dy xhaxhallarët e arratisur të vajzës. Megjithatë mjaftonin edhe vetëm këta të dy për të mos e lidhur këtë krushqi, pa le që ata dinin edhe për gjithë të tjerët, siç ka pohuar edhe Feçori. Mehmeti e di prej kohësh kush janë Myzafer Pipa dhe Arshi Pipa, se ka qenë vetë ministër i Brendshëm.

Gjithashtu ai u përpoq të më impresiononte mua me atë, që djali mund të vriste veten, prandaj i thashë tekstualisht: “Shiko, Mehmet, të siguroj unë, se djali nuk është nga ata që vrasin veten. Ai ka bërë shumë poshtërsi me gra, prandaj mos ki frikë nga kjo anë për të”, kurse Fiqreti, nga ana e vet, më përralliste, duke u përpjekur të justifikonte veten e djalin dhe arriti të më thotë: “Neli është parimor” (!) Dhe këtë ma thosh mua, në një kohë kur djali bënte një fejesë të tillë, kur kish bërë skandale edhe në publik, duke u shoqëruar me një grua imorale, me të cilën kish lidhje.

Sidoqoftë, për interesat e Partisë dhe të vetë Mehmetit, e këshillova këtë të reflektonte thellë për të zbuluar shkaqet e gabimit që bëri. Sa munda, e ndihmova, për të ndihmuar, në radhë të parë, Partinë nga një rrezik që i turrej (nga përçarja), jo se këtë Partia nuk do ta kapërcente dot edhe në rastin më të keq. Dhe ja, kjo që ndodhi është rasti më i keq, ky armik vrau veten për të shpëtuar veten dhe për të dëmtuar Partinë.

Sidoqoftë, Partia dhe populli një traumë do ta kalonin. Dhe kur? Pikërisht para Kongresit të 8-të të Partisë. Armiqësia e tij nuk e shmangi këtë traumë. Armiqtë tanë, të brendshëm e të jashtëm, mund të përfitonin nga kjo ngjarje. Kjo u evitua, por ishte një alarm vigjilence për Partinë.

Në autokritikën e tij si shkak kryesor Mehmeti vë “sentimentalizmin” dhe “njëanshmërinë” në gjykimin e çështjes, pastaj si gjëra të shkëputura radhit disa element negativë të karakterit të tij, siç janë impulsiviteti, rrëmbimi, mungesa e taktit e disa anë të tjera. Dëshiroj t’ju them, se unë jam plotësisht dakord me të gjitha diskutimet tuaja, si edhe me cilësimet që i bëtë karakterit dhe punës së Mehmetit, prandaj mendimet që kam për këtë armik, të cilat po jua lexoj, janë njësoj si tuajat.

Por edhe ato që ka thënë, ai i ka veshur me shumë teorizime e justifikime, me rrethana e faktorë, element që shfaqen “në raste të veçanta”, se gabimi që bëra “nuk është karakteristikë e përgjithshme tek unë…, është vetëm një rast”, etj. Këto janë të tëra thëniet e Mehmetit. Në autokritikë, Mehmeti teorizon, vërtitet rreth disa dukurive negative të karakterit të tij, premton se do të bëjë kthesë rrënjësore, por pse-të e vërteta nga rrodhi ky gabim, ose nuk përmenden fare, ose u shkohet atyre përciptazi, ose shtrohen shtrembër.

Arsye kryesore Mehmeti sjell “sentimentalizmin” dhe vetëm për këtë djalë, kurse, po të ishte fjala për dy djemtë e tjerë (që tashmë janë të martuar), si ashtu edhe për djemtë e vëllezërve (që fundi s’janë djemtë e Mehmet Shehut, kuadër me përgjegjësi të lartë partie e shtetërore), ose për dikë tjetër, ai deklaron se do të kishte refuzuar.

Nga sa e njohim të gjithë ne, Mehmeti nuk ka qenë sentimental në asnjë rast të jetës së tij. E kundërta është karakteristikë për të. Ai kurdoherë ka qenë dhe është i ashpër, me vend dhe pa vend, bile më shumë pa vend. Kjo karakteristikë nuk mund të puqet me butësinë, po të gjykohet nga ana formale. Por, po të flasim me gjuhën “filozofike”, siç na flet Mehmeti në autokritikë, këto puqen, gjë që të nxjerr në atë që ai nuk është i ekuilibruar në vijën e Partisë.

Asgjë pra nuk e shpjegon sentimentalizmin që pretendon Mehmeti, derisa, sikurse e pohon vetë, djali i tha se nuk prishej ndonjë punë edhe po të mos bëhej kjo fejesë. Është interesant të vihet në dukje se, kur djali i tij vajti t’i kërkonte të jatit vajzën për grua, ai i vuri pyetjen: “E di ti, djalë, biografinë tone”? Elementi armik pra e njeh vijën e Partisë sonë, kurse pjesëtarët e familjes së Mehmetit dhe ky vetë e harruan në këtë rast.

Ti, Mehmet dhe Fiqreti jashtë jeni të ashpër, por në familje jeni sentimental. Kështu nuk edukohen mirë fëmijët. Prandaj ata, dhe veçanërisht Skënderi me Bashkimin, po bëjnë gabime, politike dhe morale, që i dënon Partia. Siç duket, në familje ju u keni fërkuar krahët. Në vend që t’i përpunoni ju, ju përpunojnë ata. Fakt është gabimi politik që bëtë.

Edhe pasi u bë gabimi, Mehmeti me Fiqretin vazhduan ta trajtojnë djalin me një “sentimentalizëm” të çuditshëm. Për të mos e bërë çështje në publikun tonë dhe në rrethin ku studionte, ne nuk ndërhymë që ta ndalonin Skënderin të shkonte në Suedi (në vend që, si anëtar partie që ishte, të lante gabimin duke e dërguar diku në prodhim, për të vënë mend, siç bëjmë zakonisht me gjithë të tjerët). Po ç’ishte nevoja që Mehmeti t’i jepte djalit shoqëruesin e tij kryesor të Sigurimit për ta mbajtur me “gajret”, për ta “kselhasur”, siç themi në Gjirokastër?

Tani marrim vesh që për këtë “specialist”, që është duke u përgatitur jashtë, po bëhen shpenzime jashtë rregullave shtetërore. Jo vetëm merret e paguhen për të shtëpi më vete, i jepet shoqërues nga Sigurimi me gjithë gruan e tij, i vihet në dispozicion makinë me shofer, por ai, me paratë e shtetit, shteti jo vetëm brenda për brenda vendit, ku është dërguar të studiojë, por shkon për qejf nga Stokholmi në Paris, ose nga Stokholmi në Berlinin Perëndimor për të parë një ndeshje futbolli.

Nuk ka dijeni shoku Mehmet, për gjithë këto lëvizje dhe shpenzime që po i bën i biri? Këtë verë, Fiqreti dha urdhër t’i zihej me qira një shtëpi më vete nga shoqëruesi i tij. Si duket do t’i dërgonin atje edhe të fejuarën. Tani u morën masa nga ne, por disa shokë që merren me këto punë, nuk duhet të lëshojnë dorën, jo vetëm për fëmijët tanë, por as për ne. Asgjë të mos jepet jashtë ligjeve, rregullave e vendimeve që kemi marrë.

Kur mendon për këto lëshime, lind pyetja: Si është e mundur që Mehmeti, i cili flet aq shumë për kursime, që “mbante flamurin” kundër “qefleshve”, kundër “mustaqeve” në të rinjtë, kundër pantallonave, fustaneve e veshjeve të pahijshme të jetë kaq sentimental e të bëjë kaq shumë lëshime ndaj fëmijëve të tij?

Diku në autokritikë Mehmeti thotë se, “po ta zinte njeri nga cepi i palltos dhe t’i thosh: ku po shkon kështu, ai s’do ta bënte gabimin”. Kjo që thotë, nuk është as e drejtë, as përputhet me realitetin.

Së pari, se ai nuk vuri njeri në dijeni, çdo gjë u bë në vazo të mbyllur, në familje dhe shokët e muarrën vesh, kur çështja ishte bërë skandal në popull. Prandaj, Mehmet, nga ne asnjë s’mund të bësh fajtor.

Së dyti, se edhe kur të kanë ardhur shokë dhe të kanë vënë në dijeni për veprime të papëlqyera të kryera nga pjesëtarë të familjes tënde, ti i ke pritur me difidencë dhe me indiferencë, duke u thënë se: “nuk duhen ekzagjeruar gjërat”. Por unë mund të them se, ato që të kanë treguar shokët, jo vetëm që nuk ishin të ekzagjeruara, por, në të kundërtën, ata të kanë thënë pak. Pse ngjiste kjo me ty? Edhe këto me sentimentalizmin shpjegohen?

Në autokritikë Mehmeti shpreh një mendim të pakontrolluar, sipas të cilit “më vonë do të isha vetë në gjendje të shihja se kisha gabuar dhe gjithashtu vetë do ta ndreqja gabimin, edhe pa më sinjalizuar ndokush”. Ky mendim tregon gjithashtu se ai mbivlerëson veten, bile edhe kur bën gabime. Ai harron se një gabim politik ka shumë rrjedhime. Dhe kush i paguan poçet e thyera? Pa dyshim Partia.

Mehmetit unë i kam bërë shumë vërejtje për disa anë jo të mira të karakterit të vet, siç janë rrëmbimi, ashpërsia në marrëdhëniet me shokët dhe disa dobësi të tjera, që ai i përmend në autokritikë dhe ju i’a vutë në dukje në diskutimet tuaja. Edhe për gabimin e fundit i kam folur gjerë e gjatë e pa dorashka, por ky gabim e ka bërë krejt të domosdoshëm të vihen mirë pikat mbi “i”.

Mehmeti në autokritikë thotë se nuk e ka në natyrën e tij që një kuadri, që nuk e kryen punën mirë, t’i bëjë një kritikë të lehtë. “Ata që kam për t’ia thënë atij që kritikohet, i’a them të plotë”, vë në dukje ai. Kjo është e mirë. Dhe pikërisht edhe ne po i’a bëjmë sot këtu kritikat të plota dhe jo për një mungesë e dobësi në punë, por për një gabim të rëndë politik e ideologjik, që ai e sheh si diçka të rastit. Në parantezë dëshiroj të vë në dukje se të tjerët ai kërkon të kritikohet, kurse vetë vret veten, se nuk i duron dot kritikat e drejta të shokëve.

Megjithatë, për këtë që bëri, përsëri ne po veprojmë ndaj tij me takt, duke e shtruar këtë çështje vetëm në Byronë Politike e jo në Plenumin e Komitetit Qendror dhe në Parti, se nuk duam të lëkundim besimin e udhëheqjes e të Partisë te Mehmeti. Ai vrau veten, se do t’i kishte dëgjuar këto fjalë të miat, nuk pati trimërinë t’i dëgjonte, megjithëse hiqesh trim.

Akti që bëri nuk flet për trimëri tek ai. Por ne shkonim edhe me shpresë që ky medoemos duhet të bënte kthesë rrënjësore në mjaft anë të karakterit të tij, në disa anë të metodës së punës dhe sidomos në marrëdhëniet me shokët, qofshin këto kuadro të udhëheqjes, ose të niveleve të tjera, në Parti dhe në shtet.

Një nga burimet më kryesore të këtij gabimi dhe gabimeve të tjera të tij, që e kanë penguar të korrigjojë karakterin e vet, është mendjemadhësia, që Mehmeti e ka vënë në fund të listës dhe e ka paraqitur me kontorno teorike e me justifikime, duke na kujtuar Leninin për atë që ai ka quajtur: “mendjemadhësia komuniste”. Dhe “kjo lloj mendjemadhësie, thotë Mehmeti, shfaqet në raste të caktuara, sikurse u shfaq në fejesën e djalit”.

Prap, “rastësisht”, prap “vetëm”, për fejesën e djalit. Në qoftë se do të vishte kështu, atëhere ai fare mirë mund të thoshte: “Pse po e bëni kaq të madhe këtë gjë”?!

Jo, Mehmet, shfaqjet e mendjemadhësisë tek ti nuk janë raste të shkëputura, as vetëm “ndërhyrjet”, e shpeshta në mbledhjet e qeverisë, siç thua në autokritikë (shokët diskutuan këtu se si bëhen këto ndërhyrje fare pa takt nga ana jote, gjë që tek të tjerët, krijon frikë për të folur dhe për të parashtruar mendimet). Mospërfillja e mosrespektimi i shokëve, prepotenca dhe arrogance, janë tipare të një mendjemadhësie të tepruar.

Mehmeti vazhdimisht është nervoz, i acaruar, i shqetësuar. Kurdoherë bëj pyetje: pse? Si nuk e korrigjoi dot ai këtë natyrë të tij? Mos vallë janë hallet e punës që e bëjnë të tillë? Por për këto halle shqetësohemi të gjithë ne dhe jo më pak, në mos bile ca më shumë se ai. Këtë gjendje shpirtërore vetëm ai mund ta shpjegojë, por nuk bën përpjekje as të shpjegojë dhe as të korrigjojë!

“Temperament i rrëmbyer” dhe “subjektivizmi” tek ty nuk janë të rastit, siç thua, por janë shumë më të thellë, që duhet t’i analizosh drejt në jetën dhe në punën tënde, që të mund t’i zhdukësh, pse një udhëheqësi në një rast, nuk i lejohet të shkel vijën e Partisë.

Në autokritikën e tij, Mehmeti thotë: “…veti e karakterit tim është shpejtësia në marrjen e vendimit” dhe na bën historikun për gjatë Luftës dhe teorinë e rëndësisë që ka kjo. Kjo është e drejtë. Por rëndësi të madhe më shumë ka ekuilibri në marrjen e vendimeve, veçanërisht, politike, ideologjike, organizative, ekonomike, ushtarake, etj.

SHOKU ENVER HOXHA: Me gabimin e fundit Mehmeti shkeli vijën e Partisë, duke e ditur se e shkelte. Ai e thotë vetë se në fillim u lëkund, por vendosi, se mendoi që ishte i imunizuar. Në qoftë se ka menduar me të vërtetë kështu, prapë ka menduar gabim nga mendjemadhësia, duke e përjashtuar veten nga normat e Partisë. Pse t’i lejohet atij të bënte një krushqi të tillë, kur e di se Partia dënon edhe një komunist të thjeshtë, në rast se ai vendos të martohet me vajzën e një kulaku? Pse kemi vënë ne në ushtri rregullin që çdo oficer, para se të martohet, duhet të pyesë e të marrë aprovimin nga organizata-bazë ose nga komanda e njësisë ku shërben? Por ai e përjashton veten se është udhëheqës i kalitur, i imunizuar!

Po ne të tjerët ç’jemi? A do t’i lejohet kjo çdonjërit nga ne, këtu të bënte krushqi të tilla? Sikur secili nga ne të gjykonte se mund të bëjë të tilla hapa, çdo të ngjiste? Jo, kjo nuk qëndron, është shumë e trashë! Kjo është një alibi që i’a thashë edhe mbrëmë dhe dihet që alibia është gënjeshtër. Kështu, edhe kjo që thotë ai është një gënjeshtër.

Gabimet që ka bërë Mehmeti dhe qëndrimet që mban në disa raste, tregojnë se nuk ka koncepte të drejta për udhëheqjen kolegjiale, nuk ka në çdo rast koncepte të drejta mbi luftën e klasave, nuk ka si duhet edhe konceptin e drejtë për unitetin në Parti dhe në udhëheqje.

Në biseda me Mehmetin, unë i kam folur hapët, por më duhet t’i ritheksoj përpara Byrosë Politike, atë që i’a kam thënë më parë edhe atij:

Mehmeti mbivlerëson veten, mendimet e tij dhe këndej rrjedh shumë herë nënvlerësimi i mendimit të shokëve nga ana e tij.

Ai dëshiron që mendimi i vet të imponohet, duke krijuar me shokët një situatë të vështirë ndrojtjeje, për të thënë mendimet e tyre dhe për të diskutuar si të barabartë me të, gjë që në parim Mehmeti e pranon, por në praktikë e harron. Ka mendime të tij që janë të drejta, me përjashtim të vërejtjeve të mia, ai i pret shokët me këmbët e para dhe krijon në ta një ndjenjë frike dhe inferioriteti. Shokët druhen të hapin gojën, të shfaqin një mendim, të bëjnë një propozim, pse në shumë raste, Mehmeti u përgjigjet ashpër, kritikat bien si breshër edhe kur nuk është rasti. Kjo krijon një ftohtësirë të pa shfaqur, por që ndihet.

Ai është shumë impulsive, gjaknxehtë deri në arrogancë dhe mjaft diskutime për probleme të zakonshme, kur s’i vinë për shtat, i kthen në çështje parimore, deri në ofeza ndaj shokëve. I kam hequr mjaft herë vërejtjen për këto gjëra, është penduar (dhe këtë e ka pozitive), por kalon kohë dhe kjo dobësi përsëritet tek ai, gjë që nuk është korrekte.

Mehmeti nuk ka atë ekuilibër në qëndrime që duhet të kenë komunistët. Shumë herë qëndrimet e tij janë të drejta, po ka raste që janë ekstremiste të majta, të ekzagjeruar, rigoroze, ose nganjëherë edhe liberal-oportuniste, të dënueshme, si rasti që kemi në diskutim. Kjo është një e metë e madhe tek ai, pse, në disa raste të caktuara, ato i bëjnë shumë keq Partisë.

Si Mehmeti edhe Fiqreti, janë shumë “cachottier”, ose sekretë, të mbyllura, të fshehura në një karapasë familjare, me një mentalitet jo të hapët, jo të çlirët. Brenda në familje, që e mbajnë pothuaj të mbyllur edhe për të afërmit e tyre, janë liberal, janë sentimentalë për fëmijët e tyre, ndërsa jashtë janë shumë sektarë, hiqen “parimorë” deri në ashpërsi të dëmshme. Kjo bën të shohin qimen në sy të të tjerëve, por jo trarin në sytë e tyre. Veçanërisht Fiqreti mendimet e saj jashtë i ka “filandrëzë”, siç thotë francezi, domethënë të dredhura, që për veten e saj të duket se është kurdoherë parimore, rigoroze dhe pikërisht kjo psikozë e mbyllur, është një nga arsyet që e bëri Mehmetin të vrasë veten.

Fiqreti si komuniste dhe anëtare e Plenumit të Komitetit Qendror, nuk u tregua në lartësinë që duhej. Ajo jo vetëm nuk e pengoi Mehmetin të bënte këtë gabim, por gaboi vetë në këtë rast, si dhe në disa raste të tjera. Shokët e rinj duhet të dinë se në kohën e Luftës, është përjashtuar edhe Fiqreti nga Partia, pikërisht për akte terrorizmi. Fiqreti nuk e ka lojtur rolin si komuniste e nënë në familjen e saj. Siç na thonë shokë të ndryshëm të Partisë e të rrethit të saj, ajo është vënë në dijeni të qëndrimeve imorale të Skënderit, si dhe të disa sjelljeve të djalit tjetër, Bashkimit.

Fiqreti i ka nënvleftësuar këto dhe është përpjekur të mos i zgjidhë në rrugë partie. Ajo ndoshta edhe Mehmeti s’ia ka thënë këto në kohë, pa le pastaj Partisë. Fiqreti, edhe lidhur me gabimin e fundit, u përpoq të ulë përgjegjësinë e saj, duke mohuar me zë të mekur edhe faktet flagrante. Mehmeti nga ana e tij u përpoq të marrë përsipër edhe gabimet e Fiqretit, duke më përsëritur mua me forcë dhe duke qarë: “Unë, unë, e bëra këtë gabim”, ose kur thotë në autokritikë: “…aq u nxitova, sa që edhe me Fiqretin nuk e gjykova dhe nuk e shqyrtova gjerë e gjatë dhe nga të gjitha anët çështjen …”! Ajo është e mbyllur në odë mund të jetë ashtu, mund të mos jetë ashtu, të martojë tjetri djalin me një vajzë nga familje reaksionare dhe të mos bisedojë për këtë çështje me gruan, një gjë të tillë asnjeri s’e kupton, vetëm Mehmeti kërkon të na e servirë këtë ta hamë, duke na marrë edhe për naivë.

Këto ne nuk i themi tani, me që Mehmeti nuk është këtu, këto edhe mbrëmë i’a thamë, e ia kemi thënë vazhdimisht.

Si Mehmeti edhe Fiqreti e bënë këtë gabim të madh politik, prandaj duhet t’ia thoshin Partisë si gabimin, ashtu edhe psenë e tij. Me fjalë të tjera, menjëherë pas sinjalizimit të gabimit, të bënin të dy autokritikë jo vetëm përpara Enverit, por sidomos përpara organizmave udhëheqëse të Partisë. Mehmeti, në të kaluar, si nëpër këmbë, u’a tregoi këtë gabim të rëndë lehtë-lehtë me disa fjalë vetëm 2-3 shokëve të Byrosë Politike, duke menduar se me kaq do të mbyllej kjo çështje me shumë rëndësi. Fiqreti skish ndërmend të bënte autokritikë gjëkundi.

Pasi kishin kaluar shumë ditë, kur Simoni e porositi të shkonte në organizatën – bazë dhe atje të bënte autokritikë, ajo i tha: “Po shokët do të më pyesin: “E di Mehmeti këtë gjë”? Simoni i dha përgjigje të drejtë: “Ti nuk mund ta gënjesh Partinë, prandaj duhet t’u thuash: E di edhe Mehmeti dhe ai po ashtu ka gabuar si edhe unë në këtë çështje”. Duket qartë se autoriteti i Mehmetit dhe i saj, i preokuponte këta më shumë se sa autoriteti i Partisë, zbatimi i normave dhe mbrojtja e interesave të saj.

Mehmeti, në autokritikën e tij, nuk realizon çfarë dëmesh do t’i shkaktonte më tej Partisë, pot ë lejohej ky gabim nga ana e saj. Unë ia kam theksuar këto dëme e rreziqe në takimet që kemi bërë për këtë ndodhi, por po i them përsëri përpara Byrosë Politike, megjithëse ai nuk i ka vënë këto.

Partisë nuk i intereson shumë e ashtuquajtura traumë e Skënder Shehut ose e Mehmet Shehut, se sa trauma në Parti. Disa ngjarje shumë të vështira do të ndodhin: Ose Partia do të mbyllte sytë përpara një gabimi të madh politiko –ideologjik të një udhëheqësi kryesor, dhe kjo do të kishte pasoja të rënda, sepse kështu do të zbutej lufta e klasave, autoriteti i Partisë dhe i udhëheqjes do të binin poshtë. Mehmetit nuk i lejohet të mos i mendonte këto dhe ai nuk i mendoi deri në fund sa vrau veten. Këto gjëra ne tani do t’i hasim, por do t’i kapërcejmë.

Mehmetit ia kam thënë këto dhe po i’a them edhe para jush: Ti e do Partinë dhe ke luftuar për të. Kjo nuk diskutohet. Unë personalisht si shok e komunist, të kam dashur e të kam respektuar. Të njëjtën gjë ke bërë edhe ti ndaj meje. Unë kam vënë kurdoherë në dukje, në Parti dhe në publik, meritat e tua, por edhe të kam kritikuar haptazi, kuptohet në Parti, kur ke bërë gabime.

Në jetën e Partisë, shoku Mehmet ka bërë mjaft herë gabime, bile edhe të rënda. Ju të rinjtë nuk i dini këto, por do t’i mësoni. Cilat janë këto? Shkurtimisht na bie detyrë, me këtë rast, t’ia ri përmendim disa: Mehmeti nuk mungon të vërë në dukje vlerën e luftës së tij, të cilën askush s’ia mohon dhe askush s’duhet t’ia mohojë. Por qëndrimet e veprimet e tij gjatë luftës kanë edhe anë të dobëta, edhe gabime.

Mehmeti, në disa letra të tij dhe në qëndrimet që dimë, nuk e kishte aq të qartë vijën e Partisë për Frontin Nacionalçlirimtar. Ai shprehej me përbuzje dhe i ka shkruar një letër Dushan Mugoshës, me të cilën kritikon Shtabin e Përgjithshëm, duke quajtur “zabitë” oficerë, komunistë ose jo, ata që Partia i kishte afruar dhe u kishte dhënë reparte për t’i drejtuar. Kjo nuk do të thotë që komunisti nuk ka të drejtë të bëjë vërejtje, por në atë letër duken megalomania dhe karrierizmi i Mehmetit. Rëndësi kanë orientimi politik i Partisë dhe interesi i Luftës Nacionalçlirimtare në shfrytëzimin e kapaciteteve dhe të influencës së këtyre njerëzve, që në atë kohë dhe për atë kohë nuk ishin as nulitet, as kundër vijës së Partisë.

Për çlirimin e Tiranës, në çdo përvjetor, vihet në dukje vetëm roli i shokut Mehmet. Ai ishte komandant i forcave dhe i Shtabit Operativ që u caktuan për çlirimin e “Tiranës”. Por dihet që plani për çlirimin e Kryeqytetit, u përpunua nga Shtabi i Përgjithshëm (këto dokumente harrohen), u përpunua edhe nga Korpusi i Parë, ku ishte komisar Hysniu. As roli i Hysniut, që merrej me drejtimin e bashkërendimin e veprimeve ushtarake për çlirimin e Tiranës, as kontributi i Gogos, si drejtues i organizatës së Partisë për Tiranën dhe i deleguari i Komitetit Qendror, nuk zihen fare në gojë. Përse ky monopolizim? Për këtë kanë faj kryesisht shokët e propagandës, të shtypit dhe ata që shkruajnë artikuj e japin intervista. Pse duhet të ndërhyj unë për këto gjëra? Edhe vetë Mehmeti mund t’i vinte dhe duhet t’i vërë gjërat në vendin e tyre, si komunist dhe udhëheqës që është.

Gjatë kohës së Luftës, te Mehmeti janë shfaqur mendime dhe janë kryer veprime të dënueshme, anarkiste dhe terroriste. Ai ka vrarë në masë fshatarë dhe këto veprime e dëmtonin Luftën dhe nuk e ndihmonin. Mehmeti dhe shokë të tjerë kanë qenë vullnetarë në Luftën e Spanjës. Kjo është një meritë për të gjithë këta, por nuk është e drejtë që të ngrihen lart vetëm meritat e Mehmetit, kurse për të tjerët, që kanë luftuar edhe ata si ai, që kanë pasur edhe përgjegjësira më të larta, (se Mehmeti ka qenë vetëm vullnetar i thjeshtë dhe arriti të bëhej deri në përgjegjës toge dhe jo komandant batalioni, siç thoshte ai), gati nuk flitet fare.

Të kuptohemi, nuk është Mehmeti që ka penguar njeri të flasë për ta, po këtë punë e kanë merak vetë lajkatarët dhe oportunistët. Kur je në pushtet, të tillë tipa të lavdërojnë, ndërsa, kur të shket këmba, të hedhin gurin. Lufta e Spanjës ka anët e mira, por ajo ka edhe të metat e “koracës” së saj, si anarkizmin, terrorizmin, voluntarizmit etj. Prandaj po e përmend këtë çështje, se ka mundësi që këto influenca të rrezikshme të kenë lënë padashur mbresa te Mehmeti dhe të konsiderohen si merita që i mbulon hija e Luftës së Spanjës.

Në bisedën me mua, kur po analizoja gabimin që bëri, Mehmeti më tha ndër të tjera: “Armiku kërkon të na çajë unitetin, të çajë Enverin dhe Mehmetin”. Me këtë rast tha po ashtu se “jugosllavët më goditën më parë mua (Mehmetin, që të izolonin Enverin dhe ta likuidonin këtë”.

Të dyja këto mendime s’janë të drejta, i’a kundërshtova dhe i’a korrigjova, duke i thënë se “uniteti në Parti qëndron në vijën e saj marksiste-leniniste dhe jo të unitetit Enver – Mehmet”.

Për sa i përket çështjes së Jugosllavisë, për të cilën Mehmeti hiqet si hero i kësaj lufte, vura në dukje se “jugosllavët atakuan Partinë tonë, vijën e saj dhe Sekretarin e Përgjithshëm. As u fol fare në Berat dhe në vitet e para pas Beratit për Mehmetin. Ai erdhi më vonë në shenjën e tyre dhe të grupit tradhtar të Koçi Xoxes. Dhe le ta shpjegoj pak këtë për shokët e rinj. Shigjeta nga jugosllavët u drejtua kundër Mehmetit, për çështjen e artit ushtarak jugosllav.

Në atë kohë Tempoja mbajti një referat në Beograd. Atje shkuan, më duket Shulja dhe Mehmeti. Tempoja në referatin e tij theksoi se: “nuk duhet ndjekur më stili dhe taktika e luftës staliniane, domethënë arti ushtarak sovjetik, se ne kemi artin tonë ushtarak jugosllav”.

Siç e dini, shokë, po edhe ju të rinjtë duhet ta dini se në Berat unë u ndodha i rrethuar me armiq. Të tërë këta luftonin kundër meje, të tërë luftonin për pushtet. Për pushtet luftonin Koçi Xoxja, Pandi Kristoja, Nako Spiroja, Sejfulla Malëshova, Ymer Dishnica. Qëllimi i tyre ishte të më hiqnin mua nga mesi dhe pastaj të vepronin, po nuk arritën të më hiqnin dot. Historia duhet njohur ashtu siç janë zhvilluar ngjarjet dhe jo të shkruhet sipas dëshirave subjektive të disave. Të gjithë të sipërpërmendurit më atakonin mua, se donin të atakonin vijën e Partisë.

Velimir Stoiniçi që erdhi më vonë paraqiti një tezë tjetër. Ky na akuzoi ne si majtistë. Kur Partia jonë kish fituar Luftën, kur partizanët shqiptar ishin treguar heroikë në luftën kundër okupatorëve dhe tradhtarëve të vendit dhe kishin marrë pushtetin, ky erdhi të na thoshte se Lufta jonë paskësh qenë e gabuar, sektare. Po si mund të ish e gabuar, kur këtë luftë ne e fituam? “Ju nuk keni bërë një politikë të drejtë me Cen Elezin, me Muharrem Bajraktarin, me Gani Kryeziun etj.”, vazhdonte Velmir Stoiniçi, ç’ka donte të thoshte sipas tij që ne të pranonim reaksionin brenda radhëve tona. Sejfulla Malëshova, siç e dini, haptazi më tha mua se nuk isha i aftë për përgjegjësinë që mbaja, ai na nxori edhe teorinë e “shefit”. E me radhë plot të tjera si këto.

E kam çështjen me këtë që Mehmeti hiqet si ‘Heroi i Luftës’ anti jugosllave. Jo, luftën kundër revizionistëve jugosllavë e bëri Partia, e bënë anëtarët e shëndoshë të saj, midis të cilëve ishim edhe ne. Ne nuk mund ta ekskludojmë veten nga kjo luftë. Nuk është pra ashtu si thotë Mehmeti që jugosllavët luftuan këtë, që të më likuidonin mua. Mehmeti doli më vonë në skenë. Këto unë i’a kam thënë dhe ai i di këto gjëra, vetëm se nuk i pëlqen të paraqiten kështu.

SHOKU ENVER HOXHA: Mehmeti në këtë rast mbajti qëndrim të mirë, por dhe unë mesa munda, qëndrova në kushte shumë të vështira. Nëse qëndrimi im në atë kohë, u duk disi i lëkundur (dhe për këtë kam bërë autokritikë), kjo ndodhi sepse kam qenë krejt i izoluar, i rrethuar nga gjithë ata armiq, se edhe Nako Spiro për poshtërsitë që kishte bërë më parë me jugosllavët, për të mos folur për Koci Xoxen dhe për të gjithë ata që përmenda, vrau veten. Nakoja, kishte sulmuar Partinë, më kishte sulmuar mua, si me letra, ashtu edhe me biseda, si me jugosllavët, ashtu edhe me sovjetikët.

Ai, jo vetëm që më shante e denigronte, por u përpoq të më skartonte nga udhëheqja, me synimin që të më zëvendësonte. Ka apo nuk ka gisht Mehmeti në këto ngjarje, këtë nuk e di, e nuk mund ta konfirmoj. Mik me Nako Spiron, e di që ishte por për ngjarje që nuk i njoh, nuk mund të flas me siguri. Kurse veprimet e Nakos, janë të njohura, të dokumentuara, dhe ato i kanë shpallur vetë jugosllavët. Pra, ka gjëra që Mehmeti nuk i shikon drejt, pasi në pikëpamjet e tij predominojnë, individualizmi dhe subjektivizmi.

Në autokritikën e vet Mehmeti, thekson qëndrimet e tij të prera dhe të drejta gjatë Luftës, e më vonë kundër fraksionistëve e revizionistëve. Kjo kështu ka qenë e kështu është, Partia këtë ja njeh. Por të kuptohemi, këtë luftë se kemi bërë vetëm “unë dhe ai”. Këto konsiderata, nuk afirmohen haptazi nga ana e tij, por disa herë Mehmeti, në diskutime politike, lë të nënkuptohet, siç përmenda lidhur me revizionistët jugosllavë, ata sovjetikë, e për të përfunduar me ata kinezë. D.m.th., sipas tij, vetëm unë dhe ai, e paskemi bërë këtë luftë.

Jo, protagonistë të kësaj lufte të madhe, nuk kemi qenë vetëm ne të dy, por e gjithë udhëheqja së bashku me Partinë, dhe i gjithë populli i shtrënguar grusht rreth Partisë sonë. Pra këtë unitet mendimi e veprimi Komiteti Qendror – Parti – Popull, nuk do ta kishim këtë gjendje të qëndrueshme që kemi sot. Thuhet se njeriu në jetë, edhe gabon. Kjo është e vërtetë, por ka gabim e gabim. Ky, nuk është i vetmi rast që ai shkeli vijën e Partisë. Nuk është i vetmi rast që Mehmeti për një qëndrim me rëndësi parimore e politike veproi, pa kërkuar nga unë asnjë mendim si Sekretar i Parë i Komitetit Qendror të Partisë.

Shokët, mbajnë mënd se ai, pa asnjë arsye dhe pa asnjë bazë, vajti dhe i’u ankua ambasadorit Leviçkin, sikur gjoja unë kur u likuidua Beria, kisha humbur besimin tek Mehmeti. Ky, hiqet sikur i di, normat, vijën, teorinë, dhe politikën, e Partisë por ja që i shkeli këto me të dy këmbët. Mehmeti atëherë, bëri autokritikë për këtë gjë dhe ajo, ndodhet në fondin e Komitetit Qendror. Megjithatë ai prapë, gaboi rëndë. Gabimi i tij i fundit, ngjet me të parin. Edhe në të parin, edhe në të dytin ai, nuk e pyeti Partinë. Për gabimin e tij të parë, erdhi dhe më vuri në dijeni vetë Leviçkini, se e dinte rrezikshmërinë, po të mos e denonconte këtë përçapje të Mehmetit.

Gabimin e fundit të aleancës së Mehmetit me armiqtë, e mësova nga rruga. Sidoqoftë Mehmeti, edhe atëherë edhe tani, duhet ta dijë se revizionistët dhe agjenturat e tyre, i dinë këto gjëra dhe vetëm, pjekuria e Partisë i pengon ata që të na përçajnë. Prandaj përsëritja e gabimeve të rënda politike nga ana e Mehmetit, me ose pa dashje, i japin armë armikut që të shfrytëzojë rrethanat në dëm të socializmit, të Partisë së Punës së Shqipërisë, dhe udhëheqjes së saj. Partia, ka kaluar nga shumë rreziqe. Rreziqe të tjera mund ti turren asaj në rrugë. Prandaj duhet të shtrëngojmë radhët dhe të tregohemi të vendosur në vijën tonë, sepse me premtime dhe betime elokuente, Partia, Socializmi, dhe Atdheu, nuk mbrohen.

Mehmeti, është një shok me të mira, por edhe me të meta e me gabime. Të mirat le ti lërë t’ja njohin të tjerët, dhe këtë ata vazhdimisht e kanë bërë. Ai duhet kurdoherë të jetë modest! Të metat dhe gabimet e tij, të paktën unë, ia kam vënë haptazi në dukje që t’i ndreqë. Shokët e tjerë të Komitetit Qendror, të Byrosë Politike dhe të Qeverisë, shumë herë i janë shmangur kësaj detyre, ata nuk kanë treguar sa duhet guximin e ligjshëm komunist, t’i venë në dukje të metat e gabimet, që kanë vënë re te Mehmeti. Jo vetëm që s’ia kanë vënë në dukje atij vetë, por ai tek unë, nuk kanë ardhur të më sinjalizojnë. Kjo është shumë e gabuar, kjo sëmur unitetin në udhëheqje, krijon kultin e binomit Enver – Mehmet, sikur ne jemi “tabu”, gjë që është shumë e rrezikshme për Partinë.

Kulti i personit është i dënueshëm, jo vetëm kur teprohet me brohoritje, slogane, këngë etj., por ai shfaqet, bile bëhet shumë i rrezikshëm edhe kur një udhëheqës, pavarësisht se nuk brohoritet për të, kërkon të imponohet me urdhra, me arrogancë, me prepotencë, kur ka krijuar bindjen se të tilla qëndrime, të tilla veprime janë të drejta janë normale dhe se, ndryshe nga shokët e tjerë, atij mundet e duhet t’i lejohen këto, sido që të jenë, edhe kur s’janë të drejta. Këtu qëndron përsëri kulti i personit.

Me qindra herë kam theksuar se në Parti s’ka privilegje, se në Parti duhet të luftohet kulti i personit, se në Parti nuk duhet lejuar konformizmi, por të mbizotërojë bindja e vetëdijshme komuniste marksiste-leniniste, nëpërmjet diskutimeve të hapta, të çiltra, pa asnjë fije ndrojtjeje nga kurrkush.

Të gjithë i dimë këto parime, për to flitet shumë, por jo të gjithë e zbatojnë në jetë. Këta të fundit mendojnë se bëjnë mirë, mbasi, sipas tyre, kështu “ruhet harmonia”, kurse kjo harmoni është e dobët, është e krimbur brenda, pse është e infektuar me pikëpamje mikroborgjeze.

Situata në Parti është e fortë, por kjo duhet forcuar vazhdimisht dita-ditës më shumë. Kjo do të bëhet dhe duhet të bëhet kur të gjithë komunistët, anëtarë të thjeshtë ose udhëheqës dhe sidomos udhëheqësit, në çdo hap, në çdo rrethanë, duhet të mbrojnë vijën dhe normat e Partisë.

Në fund desha të theksoja pak edhe në ç’rrethanë politike, të jashtme dhe të brendshme, u bë ky gabim i madh politiko – ideologjik nga ana e Mehmetit? Ai u bë në një kohë që imperialistët, social-imperialistët, borgjezia reaksionare e çdo shteti kapitalist dhe gjithë revizionistët modern, i bëjnë atdheut tonë socialist një presion të vazhdueshëm dhe kanë organizuar një bllokadë të egër kundër tij. Çdo hap i Shqipërisë Socialiste, është në vëzhgim dhe shënjestrën e armiqve të klasës e të marksizëm-leninizmit.

Mehmeti bëri gabim në një kohë kur ngjarjet në Kosovë qenë acaruar në kulm dhe udhëheqja revizioniste jugosllave, na akuzonte politikisht ne për këto trazira dhe deklaronte që udhëheqja jonë, kishte bërë aleancë (kauz të përbashkët), me reaksionin politik shqiptar jashtë. Kur populli dhe Partia ishin hedhur në sulm, për të ardhur në Kongresin e 8-të me fitore të reja, shoku Mehmet, bëri këtë aleancë familjare me elementë të reaksionit më të zi.

Kur gjithë udhëheqja ishte angazhuar për përgatitjen e Kongresit, të raportonte për shumë probleme politiko-organizative, që lidheshin me këtë Kongres, shoku Mehmet, u izolua krejtësisht për t’i dhënë dorën e fundit një libri mbi krizën botërore, që paskësh shumë vjet që po e përgatit, kurse mua, ma zuri në gojë për herë të parë, kur erdhi në korrik në Pogradec, për takim dhe kjo ishte gjëja e parë që më tha. Që të shkruhen libra, është një e drejtë e çdo shoku, veçse duhet menduar mirë, si koha, ashtu dhe tema, se ç’i shërben më mirë Partisë.

Libri që shkruante Mehmeti, fundi i fundit, priste. Ne ishim para Kongresit, pra ishte rasti, që veçanërisht Mehmeti të mobilizohej totalisht, sepse ishte i pari plan pesëvjeçar, i mbështetur plotësisht mbi forcat tona, për të cilin, u bënë shumë studime dhe diskutime konstruktive dhe këto jo me iniciativën e tij. Në krah tani, na mungonte Hysniu, që mbante mbi supet e tij shumë probleme ekonomiko-organizative dhe ushtarake të Partisë.

Mehmeti, jo vetëm që nuk më erdhi në ndihmë në këtë periudhë, për këto probleme, e nuk u kujdes jo vetëm për raportin e Komitetit Qendror, që do t’i paraqitej Kongresit, por ai nuk u kujdes as për raportin e tij, e la këtë për në fund të gushtit, pastaj ndodhi gabimi që bëri, dhe nuk qe në gjendje ta ngrinte atë në nivelin që kërkohej për në Kongres, bile la boshllëqe të ndjeshme, në trajtimin politik të disa çështjeve kardinale, si dhe aspekte të tjera që i’u vunë në dukje.

Pra, Mehmeti, duhet të kuptojë thellë gabimin që bëri, gabime të tjera dhe të metat në punë. Burimi i këtij gabimi, nuk është sentimentalizmi, e thjesht gjykimi i rrëmbyer, por kryesisht, janë mendjemadhësia dhe disa elementë të tjerë negativë në karakterin e tij.

Byroja Politike në analizën e vete, nuk u ndal vetëm në gabimin e fundit të Mehmetit, sepse nuk e konsideron këtë si një gjë të rastit, siç përpiqet t’a shpjegoj ai, por si një gabim që ka ardhur nga shkaqe më të thella, që janë të dëmshme për Partinë, e bëhen të rrezikshme për të ardhmen. Akti i shëmtuar që kryejti, e shpjegon këtë gjë.

Do të ishte gabim të mendohej se vija e Partisë, shkelet vetëm kur bëhet krushqi me reaksionarë. Shfaqje të tillë janë si konsekuencë e një botëkuptimi, sa të ngushtë, sektar, aq edhe liberal-oportunist.

Prandaj, autokritika e Mehmetit, nuk më bindi që ta ketë kuptuar thellë burimin e shfaqjet e gabimit. Mehmeti, nuk duhet të kufizohet vetëm të premtojë, por, ta ndjej thellë se duhet me doemos të bëjë kthesë rrënjësore në mendimet, në qëndrimet, e në veprimet e papeshuara, në marrëdhëniet e bashkëpunimit, me shokët dhe në sjelljet e tij me vartësit. Të bëjë kthesë, e të përmirësojë metodën e punës, sepse, disa nga tiparet e karakterit të tij, kanë influencuar për keq në organet shtetërore që drejton.

Dhe ju, shokë, kishit të drejtë që i bëtë pyetje Mehmetit, pse në autokritikë, ai nuk e përmend këtë çështje. Kjo atij, nuk i leverdiste dhe tha se do ta bënte më vonë. Për këtë, duhet e do të ndihmojmë të gjithë. Kritika shoqërore që i bëmë, nuk duhet ta bëjë të lëkundet e të ligështohet. Këtë mjerisht, nuk e parashikuam kështu, e parashikuam gabim, ai u ligështua deri në vetëvrasje.

Mehmeti me forca të reja duhet të jetë në krye të përgjegjësisë që i ka ngarkuar Partia. Rezultati, tregoi se ai nuk e kishte këtë kurajo dhe këtë besim tek ne, nuk priti.

Në mbledhjen e kaluar të Byrosë Politike, shtrova nevojën e një analize të thellë për korrigjimin e metodës së punës në Qeveri dhe në kryesinë e saj, duke marrë deri edhe disa masa organizative për kryesinë e Këshillit të Ministrave dhe për përcaktimin më të drejtë të ndarjes së punës e të funksioneve të anëtarëve të Kryesisë, duke mos lejuar që kjo të vihet mbi Qeverinë.

Ditët e fundit, pata një bisedim të gjatë me shokun Adil dhe me Mehmetin, për këtë problem. Tri orë të tëra biseduam e diskutuam bashkë vëllazërisht, shoqërisht, në një frymë shumë të hapët e të ngrohtë, bile edhe shakara u bëra të dy shokëve. Adili ishte i bindur për atë, që kështu është e drejtë dhe kështu duhet bërë, binda kështu edhe Mehmetin.

(Por vetëvrasja tregoi, se ai nuk ishte i bindur për asgjë.)
Ne duhet të përcaktojmë më qartë kompetencat e ministrave, si individë, që duhet të jenë shumë më të gjera. Përgjegjësia e tyre duhet të jetë shumë më e madhe për dikasteret a sektorët që drejtojnë dhe si anëtarë të Qeverisë, si një organ i lartë shtetëror kolegjial.

Të gjithë duhet të jemi plotësisht të mobilizuar e më shumë se kurdoherë në punë, që t’i përgjigjemi gjithë këtij hovi revolucionar që ka shpërthyer në klasën punëtore, në fshatarësinë kooperativiste, në gjithë punonjësit e sektorëve shkencorë, arsimorë e kulturorë të vendit tone, për të zbatuar, me komunistët në ballë, vendimet historike të Kongresit të 8-të të Partisë dhe për të realizuar planet e reja të pesëvjeçarit të shtatë.

Dua të shpreh bindjen që, ashtu si të gjithë ne, edhe Mehmeti, do të jetë në krye të punëve që i ka ngarkuar Partia.

Mehmeti nuk pati durim, vrau veten edhe nuk e dëgjoi dhe diskutimin tim, që bashkohet dhe është në akord me vërejtjet e shokëve, Mehmeti e kishte humbur besimin te Partia. Memorie.al

Copyright©“Memorie.al”

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016