Nga Taisa Batkina (Pisha)
Pjesa e njëmbëdhjetë
Memorie.al publikon historinë e panjohur të ruses Taisa Batkina (Pisha), me origjinë nga Tula e Rusisë, fëmija e tretë e një familje të varfër fshatare, e cila mbeti jetim që në moshë të vogël, pasi i ati humbi jetën gjatë punës, në një nga galeritë e qymyrgurit që ndodheshin në rrethinat e Tulas, ku ai punonte si minator. Diplomimi i Taisës në fakultetin e Kimisë, pranë Universitetit ‘Lomonosov’ të Moskës, ku ajo u njoh dhe u martua me studentin shqiptar, Gaqo Pisha, me origjinë nga qyteti i Korçës, i cili asokohe studionte në fakultetin e Filozofisë së Moskës dhe të dy së bashku në vitin 1957, u kthyen në Shqipëri, bashkë me djalin e vogël të porsalindur, Sasha, ku filluan jetën në Tiranës, Taisa u emërua si pedagoge e Kimisë në Universitetin Shtetëror të Tiranës, ndërsa Gaqo, në katedrën e marksizëm-leninizmit, ku ata punuan deri në vitin 1976, kur Sigurimi i Shtetit me akuza të montuara, e arrestoi Taisa Batkin, duke e akuzuar si “agjente të KGB-së sovjetike” dhe e dënoi me dhjetë vite burg politik, të cilat ajo i vuajti në “Burgun e grave” në Qytetin “Stalin”, nga ku u lirua në vitin 1986, ndërkohë që bashkëshorti, Gaqo Pisha, kishte ndërruar jetë në vitin 1983, nga një sëmundje e rëndë. Historia tragjike e Taisa Batkina (Pisha), nëpër kampet dhe burgjet çnjerëzore të regjimit komunist të Enver Hoxhës, ku ajo kaloi një dekadë të jetës së saj, së bashku me shumë bashkatdhetarë nga ish-Bashkimi Sovjetik, apo vende të tjera të Evropës Lindore, vjen nëpërmjet kujtimeve të saja, të botuara në një libër me titull “Shpresuam dhe mbijetuam”.
Shpresuam dhe mbijetuam
I’a kushtoj kujtimit të ndritshëm të bashkëshortit tim, GAQO PISHA
Duhej ndihmuar
Me atë shumë bleva gjithçka që i duhej Natashës, kurse paratë vendosa të provoja t’ua jepja fëmijëve të mi, kur të më vinin në takim. Dhe papritur… kontroll! Paratë i kisha fshehur mirë në valixhen me ushqime. Po prisnim në oborr. Kontrolli vazhdonte që prej 3 orësh. Në korpus nuk ishim më shumë se 70-75 vetë dhe kishim fare pak sende tonat, mirëpo ato nuk lanë gjë pa kthyer përmbys. I thirrën të gjitha me radhë dhe i dhanë secilës sendet e veta. Radha ime nuk po vinte. Nga padurimi nuk po dija ç’të bëja, vetëm barisja poshtë e lart nëpër oborr, sepse jo vetëm do të m’i merrnin paratë, por për një kohë të gjatë mund të më hiqnin të drejtën e takimeve, apo të pakove nga shtëpia, ose të më futnin në birucë për disa ditë. Më në fund më thirrën, më dhanë valixhen dhe çantën. O ç’gëzim që nuk i gjetën lekët! Nuk ishte ndonjë shumë e madhe, por për aty në burg, me atë varfëri të skajshme, mund ta quaje goxha. Me ato para mund të blije ushqime për një muaj a dy, si shtojcë të racionit të kampit. Po edhe biruca…! Për fat, shpëtova këtë herë, sepse ato, që rrinin sadopak atje, sa dilnin, i dërgonin drejt në infermieri me ftohje të mushkërive, me radikulit apo me diçka tjetër. Me ato 500 lekë bleva 5 metra material të bardhë për çarçafë dhe i’a dhashë burrit dhe fëmijëve të mi të gjorë.
Çfarë hanim?
Gjendje e zakonshme në burg konsiderohej ekzistenca e njeriut gjysmë të uritur, ushqimi i pamjaftueshëm, por edhe uria. Lëtyra që na jepnin në burg gjatë hetimit, nuk mund të përshkruhet. Ujë, ku ishin zier njëherësh pak oriz, pak makarona, gjethe të nxira spinaqi, copa qepësh… të gjitha pa një pikë lyre! Një spirilëng të tillë mund ta haje vetëm pas një urie disaditëshe. Të tillë “supë” na jepnin në drekë dhe në darkë, kurse në mëngjes vetëm çaj të hollë, gati pa sheqer dhe bukë, disa copa buke të hirtë, të papjekur mirë. Në kamp ishte diçka më mirë, megjithëse norma për ata që nuk punonin, ishte njëlloj si ajo e burgut, vetëm se e gatuar normalisht. Në mëngjes një supë fare e hollë orizi, në drekë lëng makaronash ose perimesh, ose fasule. Fasulja ishte ushqimi më e mirë. Për darkë çaj. Pa ndihmën e njerëzve të shtëpisë, pa punë, njeriu shumë shpejt bëhej si hije. Kjo nuk zgjaste me ditë apo me muaj, por me vite të tëra. Çdo ditë pa ushqim normal, pa ato çka i nevojiten organizmit. Dhe të gjithë përshtateshin si mundnin. E kam përsëritur shpesh fjalën “vidhnin”. Kjo ishte vjedhje e domosdoshme, vjedhje për të shpëtuar. Ishte ushqimi që të ndihmonte të mbijetoje, të jepte forca. Gjithçka bëhej vetëm për bukën e përditshme. Atje u bindëm për mençurinë e fjalës së popullit: “Zoti të jep ditën, Zoti të jep ushqimin”. Mendoni një çast: në valixhe, ku mban ushqimet, s’ka gjë prej gjëje; përveç lëngut të supës së burgut s’ke ç’të hash tjetër! Dhe papritur të hapet një kamare e vockël, ku ndajnë ose pak spirilëng tepricë, ose një copë pras, ose ndonjë kokërr domate nga kopshti. Dikush mund të të sjellë edhe ndonjë kafshatë bukë. Nëse fqinja ngjitur me ty në mensë ka pasur takim, ajo mund të të gostitë, ose të të japë racionin e vet të drekës. Por edhe vetë sillnim ç’të mundnim nga fusha, apo nga kopshti. Kur në territorin e kampit hynte ndonjë një kamion i madh i ngarkuar me patate, përziheshim me ato që shkarkonin, bartnim në shpinë thasët e rëndë deri në depo në katin e tretë. Për këtë punë na jepnin ca kokrra patate, kurse rrugës fusnim në xhepa ose në gji edhe ca të tjera; për vete dhe për plakat, që nuk kishin fuqi për punë të tillë.
Nuk i bënim naze çfarëdo pune, duhej të punonim për të mbijetuar. Kishim një kuzhinë për përdorim vetjak, e kishim ndërtuar vetë, kurse më parë gatuanim dhe e vlonim ujin në zjarr që ndizej ne oborrin e kampit. Në mbrëmje, kur ndiznim zjarr, kampi ngjante me një fis ciganësh në kamping. Në kuzhinë kishte soba të vogla, që punonin me dru apo shkarpa. Por oxhaku nuk tërhiqte mirë, i gjithë tymi mbetej brenda dhe nuk dilte nga oxhaku, por nga çatia, nga dera dhe dritaret. Në mot me shi aty nuk rrije dot më shumë se 2-3 minuta. Atje ishte si në kasollen pa oxhak, nuk shihje dot gjë në largësinë e krahut të shtrirë. Mirëpo nuk kishim mundësi tjetër për të zier ujë apo për të gatuar diçka. Ujë të nxehtë apo dushe në kamp nuk kishte; laheshim me legenë. Për ta lehtësuar disi jetën, gratë lidheshin nga dy apo nga tre me njëra-tjetrën. Këto lidhje krijoheshin dhe prisheshin sërish. Në themel të tyre qëndronin marrëdhëniet miqësore, por më shpesh… leverdia ekonomike. Unë dhe Vola gjatë gjithë viteve, mbetëm dyshe mikeshash të ngushta. Një herë një shoqja e Volës na solli një trastë me makarona. Makaronat ishin të ndenjura dhe kishin zënë hundë gjata (insekt që futet brenda te makaronat). Ç’të bënim? T’i hidhnim? Por ato ishin ushqim, haje. Dhe e sajuam! I njomnim makaronat në ujë dhe prej andej i nxirrnim hundë gjatat me lugë (punë kolosale), kurse me brumin bënim krepa ose petulla. Të gjitha i hëngrëm dhe… nuk u helmuam, nuk u sëmurëm! Në një kënaçe të vogël hermetike kripnim qepë, nganjëherë edhe speca, por më shpesh pras, që e gjenim gjithmonë me shumicë në kopshtin e kampit. Në Shqipëri preshi rritet mirë, në vjeshtë dhe në dimër. Kur e hapnim kënaçen me presh të kripur, dilte e tillë erë e keqe, sa ne dilnim në oborr, e hapnim atje dhe prisnim sa të ikte era. Ama vetë preshi ishte shumë i shijshëm. Të gjitha gratë e pëlqenin turshinë tonë.
Një ditë po ndenim rrobat për t’u tharë. Prej aty shihej mensa, ku po ndanin drekën. Pranë kisha Mrikën, një fshatare nga veriu. Kishte qenë murgeshë dhe gjatë gjithë jetës kishte shërbyer pranë një prifti katolik. Kur e arrestuan priftin, e dënuan edhe shërbyesen me 10 vjet burg. Nuk i vinte njeri, askush nuk e ndihmonte, jetonte vetëm me atë çka fitonte me punë në fushë. Papritur Mrika u kthye nga unë: “Pa shiko, çfarë dreke, supë me mish”! I lamë rrobat dhe nxituam teposhtë. Por… zhgënjim i plotë! Nga larg na u bë, se ishte mish, por ato ishin copa patëllxhanë të ziera, diçka që s’hahej. Nuk u futëm fare në mensë, u kthyem te rrobat e lara. Një drekë të tillë nuk ta nget njeri…! Ditët e pushimit, po të kishim diçka në valixhe, sajonim tryezë festive. Zakonisht në një enë të përbashkët zienim ujë me miell, që e zbraznim pastaj në bukë të thërrmuar. Po të kishte edhe pak vaj lule dielli, për t’ia hedhur sipër…! Ditët e pushimit ftonim shpesh edhe shoqet që s’kishin njeri. I ndihmonim sa mundnim. Festonim ditëlindjet tona, por dhe ditëlindjet e njerëzve të afërt. Përpiqeshim të gatuanim diçka të shijshme dhe po të kishim mundësi gostitnim edhe shoqet. Një ditë gjetëm në fund të një are me grurë, një ngastër të tërë me elb. E mblodhëm, e shimë, e poqëm, e bluam dhe për mjaft kohë pimë kafe të shijshme elbi; gostitëm edhe shoqet. Mendimet për shtëpinë nuk na linin të qeta. E dinim sa keq ishin familjet tona, që edhe ata atje nuk ngopeshin me bukë, që për ta nuk kujdesej njeri. Të gjitha përpiqeshim të kursenim nga ato që kishim dhe nga ato që na sillnin nga shtëpia. Përgatisnim diçka të shijshme dhe e dërgonim në shtëpi. Kjo lejohej.
Nina, gjithmonë, para se t’i vinin të sajtë për takim, përgatiste biskota dhe ua jepte me vete. Farat e lulediellit, që sillnim nga arat, pothuajse nuk i preknim. I pastronim, i sheqerosnim dhe ua jepnim tanëve, kur vinin në takim. E dija që im shoq i pëlqente shumë, prandaj përpiqesha t’i kisha gati para se të vinin djemtë. Ç’mund të bënim tjetër për ta? Në kamp kishim një dyqan të vogël. Po të kishe pará, aty mund të blije sheqer, vaj bimor, makarona, cigare, nganjëherë edhe fruta nga ferma. Vajin e sillnin në shishe qelqi, por ne duhej ta zbraznim në shishe plastike. Shishet e qelqit duhej t’i kthenim të lara. Ishte punë e shkëlqyer. Nga të gjitha shishet zbraznim edhe pikën e fundit të vajit… qëllonte të mblidhnim edhe një litër vaj. Ky ishte edhe si shpërblim për larjen e shisheve. Me kalimin e kohës asortimentet e mallrave në dyqan, sa vinte e varfëroheshin. Ordineret shanin shitësen, kërkonin ushqime. Ne nuk e dinim ç’bëhej pas telave me gjemba, nuk e dinim se shumica e ushqimeve ishin racionuar në mbarë vendin; nuk e dinim se në vend gjithçka kishte marrë të tatëpjetën. Në atë kohë ne thjesht kishim nevojë për ushqim.
Jeta dhe hallet e përditshme
Në kamp ishim vazhdimisht të tensionuar jo vetëm nga kontrollet. Në çdo çast mund të sajonin diçka, ku të kapeshin, të na ndalonin diçka, të na e merrnin. Papritur na ndaluan të sillnim nga fusha dru zjarri për gratë e sëmura dhe të moshuara, që nuk dilnin dot nga territori i kampit. Por drutë duheshin, pa to nuk bëje dot. Na u desh t’i sillnim tinëz, por kjo qe punë me rrezik. Njëherë gardiani, që ne e quanim burrë të mirë, e zuri Natashën me dru të fshehura, i’a mori dhe deshi ta fuste në birucë, por ndërroi mendje dhe i ndaloi takimin e radhës. Natasha priste vajzën t’i vinte. Nuk kishte asnjë mundësi për ta njoftuar. Në Shqipëri kishte shumë pak telefona, letrat vinin shumë vonë. Natasha u lut t’ia falnin dënimin, t’ia lejonin takimin. Mirëpo shefat tanë të rinj e lanë në fuqi masën ndëshkimore. Vajzën, që kishte bërë aq kilometra rrugë në këmbë nëpër shi e baltë, nuk e lejuan ta takonte nënën. Papritur na dhanë një urdhër të ri: në tualet dhe te lavamanët, që ndodheshin goxha larg, në fundin tjetër të korpusit, tani duhej të shkonim me grupe nga 2-3 vetë, as më pak, as më shumë. Nuk e morëm vesh përse; tualetet ishin të mëdha, kishte shumë vende. Të gjorat plaka (në kamp kishte jo pak të tilla) dridheshin natën, tek prisnin sa të zgjohej ndonjëra nga fqinjat. Në mëngjes mblidheshim nga 2-3, prisnim në cep të korridorit, rrinim në radhë…! Për të qarë, e për të qeshur…! Rruga për në tualet kalonte pranë komandës dhe ata ndiqnin me rreptësi që urdhri të zbatohej me përpikëri. Ato që nuk zbatonin urdhrin, i kthenin mbrapsht, ose i ndëshkonin. Më vonë urdhrin e anuluan. Askush nuk e mori vesh kuptimin e këtij urdhri. Me siguri, thjesht kanë dashur të tallen me ne. Si në qelitë e burgut, edhe në kamp, natën nuk fikej drita. Fenerët dhe projektorët majë kullave të rojave dëbonin nga qielli të gjithë yjet. Dukej sikur s’kishte më gjë, vetëm kampi, fenerët dhe teli me gjemba.
Dukej sikur s’kishte më gjë, vetëm kampi, fenerët dhe teli me gjemba. Në ato ditë të rralla, kur ndodhte ndonjë defekt në rrjetin elektrik dhe në kamp nuk kishte dritë, ne gëzonim. Flinim në errësirë, nuk na vriteshin sytë, çlodheshim nga drita elektrike. Në oborr dukej qartë qielli i lartë i mbushur me yje. Avari të tilla ndodhnin për shkak se telat e fshatit ishin të vjetër, gjithçka (si kudo) qe bërë dosido. Por kjo lumturi nuk zgjaste shumë; në kamp sollën gjenerator dhe që atëhere nuk kishte më netë pa drita. Orë nuk kishim të drejtë të mbanim; ne ishim të izoluara dhe s’kishte përse ta dinim se sa ishte ora. Thuhej se orën për ne e dinin shefat. Por shumë shpejt orët tona të brendshme biologjike u bënë aq të sakta, sa gabonin vetëm 5 ose 10 minuta, jo më shumë. Në kamp kishte shumë gra që e pinin duhanin; në korpusin tonë më shumë se gjysma. Mensa, ku rrinim pas çajit të darkës, duhej lyer me gëlqere çdo 2 javë, ngaqë nxihej prej tymit të duhanit. Cigaret ishin gjithmonë deficitare. Nuk vuanin vetëm ato që u vinin njerëzit në takime. Kurse duhanxhijet, që s’kishin ndihmë nga jashtë, të vinte keq t’i shihje kur u mbaronin cigaret. Kur punonin matanë telave, ne me Nadjën mblidhnim bishtat e cigareve dhe i’a jepnim Ingës, e cila nuk kishte cigare dhe kjo e torturonte.
Apeli! Një fjalë e shenjtë!
Për gardianet njeriu ishte më i shtrenjtë se ari. Po të të dilte një kokë mangët tej gardhit të telave, do të vendosje kokën tënde aty! Apeli bëhej tri herë në ditë. Të gjitha ata që ishin në kamp, i rreshtonin jashtë, edhe të sëmurët i nxirrnin, vetëm ata që nuk lëviznin dot i numëronin brenda në korpus. Sa herë ndodhte të përsëritej apeli, të gabonin, të numëronin dhe rinumëronin, të dërgonin lajmëtarë në ara, te brigadat! Këtu nuk kishte arratisje. Shqipëria është vend i vogël, atëherë ishte edhe plotësisht i mbyllur. Ku të futeshe? Të gjithë e njohin njëri-tjetrin, menjëherë do të gjendej një spiun, do të kallëzonte, do të të kapnin, do të të rigjykonin dhe të ta shtonin afatin e burgimit. Të dënuarat “me stazh” tregonin, që dikur, në vitet ‘60-të, kur gra të burgosura kishte pak dhe regjimi nuk ishte kaq i rreptë, tri vajza të reja e panë që gardiania harroi ta mbyllte portën, dolën dhe shkuan deri në qytetin më të afërt. Brodhën sa brodhën dhe vajtën vetë u dorëzuan në Degën e Punëve të Brendshme. “Deshëm të tregonim sa të guximshme jemi, – thanë vajzat, – dhe që në kamp nuk ka roje.” Ato i kthyen, i nxorën sërish në gjyq dhe ua shtuan dënimin.
Në kamp atëkohë nuk jetohej aq keq, të burgosurat nganjëherë i çonin në kinema, i lejonin të bënin fotografi, madje u jepnin edhe leje disaditore me raste të veçanta. Më vonë e egërsuan regjimin e burgut dhe i anuluan të gjitha privilegjet. Në kampet e burrave regjimi ishte tejet i rëndë; as që krahasohej me atë të grave. Të burgosurit punonin kryesisht në minierat e kromit dhe të bakrit në kushte tepër, tepër të rënda. Njëherë në njërin prej kampeve të burgosurit kundërshtuan të dilnin në punë dhe kërkuan zbatimin e rregullave të sigurimit teknik dhe rregullores së burgut. Protesta u shtyp me egërsi. Mehmet Shehu, kryeministri i atëhershëm, që erdhi në kamp, pushkatoi pa hetim dhe pa gjyq shumë të burgosur në oborrin e kampit, të tjerë morën dënime shtesë. Në të gjitha kampet kushtet u bënë më të rënda, kërkesat më të rrepta. Në këtë kohë në kampin e grave, ndodhi një rast i tillë. Në birucën e kampit u bënë bashkë disa vajza (më duket se diçka kishin vjedhur, apo qenë rrahur mes tyre, s’ishte ndonjë faj i rëndë). Si për inat të tyre, atë mbrëmje në kamp sollën makinën me aparat filmi dhe një magnetofon me muzikë vallëzimi. Mendohej të ishte një mbrëmje e këndshme. Vajzat nisën të trokasin në derë, kërkonin t’i nxirrnin nga biruca. Por nuk i liruan. Biruca ndodhej në një ngrehinë të vjetër, njëri prej mureve qe bërë me qerpiç. Vajzat vendosën ta lagnin dhe ta shembnin atë mur. I hodhën ujë. Për ta shembur nuk e shembën dot, por zhurma u dëgjua dhe përpjekjet e tyre u vlerësuan si tentativë arratisjeje. Megjithëse dolën shumë dëshmitarë, që për tentativë arratisje nuk bëhej fjalë, dhe muri prej qerpiçi dilte brenda territoreve të kampit, problemin e bënë të madh, edhe sepse ngjarja përkoi në kohë me rebelimin në kampin e burrave. Vajzat e reja i dënuan me nga 8 deri 15 vjet (afati i të gjithave kishte qenë 1 ose 2 vjet). Të gjitha e kryen dënimin e ri një për një.
Diçka ju thashë më lart për kallëzimet në Shqipëri dhe si inkurajoheshin ato nga pushteti. Që ditën e parë, kur erdha në kamp, më paralajmëruan: “Hesht”! dhe më përmendën spiunet më të rrezikshme. Në kamp ne më shumë heshtnim, nuk i lejonim vetes ndonjë bisedë, të cilën mund ta interpretonin shtrembër. E megjithatë rrjedha e kallëzimeve nuk mbaronte! Kallëzim bëhej për gjithçka: s’e bëri ashtu, nuk eci tamam, vështroi shtrembër…! Dhe, kuptohet, më shpesh: “S’e the ashtu”. Atje ishim në sy të njëra-tjetrës nga mëngjesi në mbrëmje dhe gjithkush sikur ndodhej në një ballafaqim me shikimin ngulmues të kolektivit, që vazhdonte me vite. Sikur të shtyp mendimi që kurrë nuk do të mund të rrish vetëm. Kur na sollën në kamp pas një viti e gjysmë hetime, pas burgut, ku në korridore mbretëronte heshtje varri, na dukej sikur kishim rënë në ferr. Në mensë, ku ne rrinim pas pune, bëhej zhurmë e tmerrshme. Të gjitha flisnin me zë të lartë, ulërinin, shaheshin, nganjëherë dhe rriheshin. Ne rrinim si të shushatura nga zhurma, me veshët të taposur me gishta dhe nuk e ngrinim kokën. Por me kohë u mësuam, sikur s’takoheshim, nuk e dëgjonim më zhurmën, si të mos ishte. Rrinim ulur, mendonim për hallet tona, lexonim, bisedonim me njëra-tjetrën. Kurse zhurma bëhej tej cakut të dëgjueshmërisë, jashtë nesh. Kjo na ndihmoi të ruanim fuqitë dhe nervat.
Përkrahja morale
“Njeriun mund ta kthesh nga të duash”, – thotë Sollzhenicini me zërin e Ivan Denisoviçit. Edhe ne ashtu na kthenin, si të donin. Ne thuajse të gjitha ishim me arsim të lartë, të gjitha kishin pasur në liri vite të tëra pune me përgjegjësi, pune të ndershme në Shqipëri. Por për këtë tani s’donte të dinte kush. Për të justifikuar politikën e dhunës, duheshin gjetur armiq. Dhe kështu u bë. Erdhi urdhri nga lart për aq e kaq të arrestuar dhe… kaq! Ne na bënë edhe spiune, edhe armiq dhe na futën brenda. Por pavarësisht nga të gjitha, ne gjetëm forca për mos ta humbur ndjenjën e dinjitetit vetjak, ta ruanim veten. Kur na çuan në kamp, atje na prisnin disa shoqe tonat, që tanimë kishin jetuar në burg 1 a 2 vjet. Arrestimi ynë ishte për të gjithë thjesht fatkeqësi.
Por fatkeqësia edhe mund të shpjegohet, kurse kjo qe diçka e tmerrshme, e pashpjegueshme, e zezë, ku na flaku fati. E në këto kushte duhej mbijetuar. Këtë e dinim mirë të gjitha dhe i gëzoheshim faktit që ishim aq shumë. E kuptonim, që së bashku do ta kalonim më lehtë çdo të keqe. Të gjitha donin të na gostitnin me diçka, të na rregullonin sa më mirë, të na tregonin për jetën në kamp. Mbaj mend Zojën e gjorë, që nuk i vinte njeri; ajo nxitoi të na gostiste me diçka të shijshme. Kjo na preku thellë në shpirt. Pastaj, të gjitha bashkë u ulëm në shtretërit e katit të dytë dhe nisëm të këndonim këngët dhe marshet tona. Më duket se “Marshin e tankistëve”… apo edhe diçka tjetër, se mbaj mend mirë. Dritarja jonë ishte në anën e komandës dhe ne deshëm t’u tregonim atyre që nuk na kishin thyer dot. Ndoshta, kjo ishte qesharake, por ja që këto këngë na bënë të ndiheshim më të lehtësuara. Burgu, kampi, pozicioni ynë… të gjitha këto sikur na shtypnin, ne ishim vazhdimisht në gjendje stresi. Kjo qe e vështirë të durohej, shumë e vështirë. Kishim nevojë për një “vrimë ajrimi”. Rrija e vrisja mendjen, ç’të bëja, si ta lehtësoja sado pak gjendjen tonë. Dhe vendosa të sajoja një të papritur të këndshme për natën e Vitit të Ri: të shkruaja dhe të interpretoja bejte gazmore dhe të sajoja dhurata për të qeshur. Në fillim desha ta bëja gjithçka vetë, që të ishte e papritur për të gjitha të tjerat. Shkruaja natën, në gjysmë terrin e katit të poshtëm. Një grua rumune, që flinte pranë meje, u çudit dhe më pyeti çfarë po shkruaja. Por shumë shpejt e kuptova që vetëm nuk do t’ia arrija dot, se më duhej ndihmë. Ia thashë Ingës idenë time, ajo e pranoi me kënaqësi dhe ne të dyja shkruam disa bejte. Ato të jepnin shpresë me mirësinë dhe humorin që bartnin. Më vjen shumë keq, por nuk i ruajta dot ato vargje gazmore, për shkak të kontrolleve të herëpashershme.
Natën e Vitit të Ri mua më stolisën me peliçe dhe kokore, që i gjetëm tek të burgosurat, me një tufë flokësh të mia të thinjura më bënë mjekër dhe mustaqe. E kam të vështirë të gjykoj për kostumin tim, por dalja ime në “skenë” u shoqërua me gajasje homerike. Hoqa kokoren, lidha shami në kokë dhe këndova bejtet e sajuara, shpërndava dhuratat komike. Të qeshurat e dhomës sonë u dëgjuan në të gjithë barakën. Derën tonë deshën ta hapnin me forcë, të hynin brenda, por ne nuk pranuam njeri. Kjo ishte mbrëmja jonë, megjithëse syri vigjilent i komandës gjithmonë ndihej pranë. Në dhomë kishim Qerimen, që komanda e kishte caktuar me ne si ortake e ngushtë e Nadjës. Kjo mbrëmje na karikoi mirë me optimizëm për njëfarë kohe. Ideja ime u pëlqye. Pas një viti ne sërish organizuam të tillë mbrëmje, të cilën e përgatitëm të gjitha bashkë. Këtë herë luajtëm një pjesë të tërë teatrale. Ina Shahe, gruaja më gazmore mes nesh, luajti plakun e Vitit të Ri. Nina Borëbardhën, kurse mua më dhanë rolin e motrës së madhe të Borëbardhës, lëneshës plakë që, nga hidhërimi, bredh nëpër pyll dhe këndon bejte. Unë sërish këndova bejte gazmore, që kishim sajuar bashkë me Ingën. Bashkë i sajuam edhe dhuratat; për të blerë s’kishim mundësi, prandaj gjithçka e bëmë me duart tona. Mbaj mend disa nga dhuratat. Nadjes, që kishte një mace leshatake, i dhuruam portretin e saj. Nadjes i pëlqeu shumë dhe e vuri te koka e shtratit. Disa ditë më vonë dikush nga gardianet e hoqi; nuk lejohet! Lusjes, që e kishte zakon të mbyllte me shumë merak valixhen e saj, i dhuruam një çelës të madh prej letre, të cilin ajo për mjaft kohë e mbajti në dorë. Volës i dhuruam një thes të madh. Ajo e kishte zakon të merrte dhe të ruante ç’të gjente. Thesin ia morëm dikujt përkohësisht dhe u desh t’ia kthenim, çka e mërziti shumë Volën. Dhe sërish morëm një dozë të mirë energjie. Kjo qe arma me të cilën mund t’i kundërviheshim në njëfarë mënyre jetës së rëndë të kampit, poshtërimit të vazhdueshëm, punës jashtë fuqive tona, ekzistencës në gjendje gjysmë urie, telave me gjemba dhe rojave të armatosur, shqetësimit të pandashëm, frikës për familjet tona.
Shumëkush nga ne qe ndarë plotësisht për vite të tëra me familjen. Në librin e Oleg Vollkovit “Zhytje në terr”, gjen fjalë të tilla: “Thuaj ç’të duash, por njeriu është krijesë e aftë për të duruar çdo rrethanë; ai përshtatet, pajtohet dhe… mbijeton atje, ku do të vdiste çdo 66 gjallesë katërkëmbëshe, apo krijesë me flatra, madje edhe insekt! Të krenohemi me këtë?” Këto fjalë, si rrallë të tjera, i përshtaten jetës sonë në kamp. Koncertin e organizuam edhe vitin tjetër. Këtë radhë shpallëm konkurs për numrin më të mirë. Nadja këndoi mahnitshëm disa arie nga opereta, Inga recitoi vjersha, Valja këndoi, dikush kërceu, një tjetër interpretoi këngë satirike. Unë, Vola dhe Natasha sajuam një numër të tillë: u ulëm kaluar në një stol të gjatë e të ulët dhe kënduam këngën “Po shkojmë në vise të largëta”, me tekst të sajuar me tema të burgut. Me të merituam njëzëri vendin e parë. Ky ishte koncerti ynë i fundit. Në kamp sollën televizor, fillimisht në korpusin e ordinereve, pastaj edhe te ne; televizor bardhezi, me ekran të vogël. E vunë në mensë dhe ne mund të ndiqnim Radio-Televizionin Shqiptar, i cili punonte katër orë në ditë. Shikimi i lajmeve të fundit ishte i detyrueshëm. Kjo quhej pjesë e punës edukative. Shikonim filma, emisione për fëmijë, koncerte…! Kësisoj vrisnim kohën dhe zbaviteshim. Spiunët ruanin me fanatizëm, që televizorit të mos i afrohej njeri, kujtonin se dikush do të përpiqet të kapë në televizor “zëra të huaj”. Nuk e dinin se pa antenë dhe pajisje ndihmëse nuk shihje dot tjetër, veç Tiranës, megjithatë, pas kallëzimeve të tyre, televizorin e futën në një arkë, të cilën e mbyllnin me dry. /Memorie.al
Vijon numrin e ardhshëm
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
