Nga Msc. Xhorxhina Seferi
Pjesa e dytë
-Politika e PPSH-së kundër besimeve fetare: masat me karakter ligjor dhe fushata propagandistike në vitin 1967-
Memorie.al / Menjëherë pas çlirimit nga pushtuesi fashist, në Shqipëri u vendos regjimi komunist, i cili bazohej në diktaturën e proletariatit dhe në luftën e klasave. Qeveria e drejtuar nga Enver Hoxha, në vitet e para të pasçlirimit u paraqit si qeveri me vizion, e cila kishte hartuar projekte për zhvillimin arsimor, kulturor, ekonomik dhe shoqëror të vendit. Në fillimet e tij shteti komunist, nuk u afirmua në publik si shtet ateist, por si shtet laik. Megjithatë kjo nuk do ta pengonte shtetin që të fillonte luftën për zhdukjen e feve, si ideologji kundërshtare. E zhvilluar në një shoqëri të mbyllur dhe me nivel të ulët kulturor, propaganda komuniste arriti të denigrojë klerikët dhe të cenojë integritetin e shërbesave fetare.
Përmes këtij dekret-ligji shteti vinte nën kontroll zgjedhjen e drejtuesve të komuniteteve fetare, duke i dhënë kështu qeverisë të drejtë absolute të vendoste për drejtuesit e këtyre komuniteteve. Në nenin nr. 13, thuhej se; “kryetarët e komuniteteve fetare dhe të sekteve fetare pasi të zgjidheshin ose të emëroheshin duhet të aprovoheshin nga Kryesia e Këshillit të Ministrisë. Gjithashtu shteti me propozim të Kryesisë së Këshillit të Ministrave, mund të pezullonte nga shërbimi ose të pushonte kryetarët e komuniteteve fetare dhe të gjithë funksionarët e tjerë që ishin në shërbim të tyre, nëse nuk respektonin kriteret e përcaktuara në dekretligj”.
Përveç këtyre, dekret-ligji përcaktonte për kryetarët e komuniteteve fetare, si dhe për të gjithë funksionarët e tjerë fetarë që fillonin detyrën pa qenë aprovuar zgjedhja e tyre nga shteti, që të dënoheshin me privim të lirisë, deri në 3 vjet.
Komuniteteve fetare i kërkohej të edukonin besimtarët me dashurinë ndaj partisë dhe pushtetit. Kjo tregohej qartë në këtë nen: “Komunitetet fetare me aktivitetin e tyre duhet të zhvillojnë tek besimtarët ndjenjën e besnikërisë ndaj pushtetit të popullit dhe të Republikës Popullore të Shqipërisë si dhe përforcojnë bashkimin kombëtar”. Në nenin nr. 4, theksohej se ishte i ndaluar çdo provokim dhe urrejtje fetare ndërsa, në nenin nr. 3, ndalohej përdorimi i kishës dhe i fesë për qëllime politike edhe formimi i organizatave politike me baza fetare.
Dekret-ligji izolonte veprimtarinë fetare brenda vendit, sepse sipas tij, lidhjet me komunitetet homologe jashtë vendit, cenonin sovranitetin e shtetit. Kjo tregohet në nenin nr. 25, ku thuhej se komunitetet fetare mund të kishin lidhje me komunitete fetare, institute, organizata dhe persona zyrtarë, që kishin qendrën ose banimin jashtë shtetit, vetëm me autorizimin e mëparshëm të Këshillit të Ministrave dhe me anë të ministrisë së Jashtme.
Komunitetet fetare ose degët e tyre (urdhra, shoqata, misione fetare, etj.), që kishin qendrën e tyre jashtë shtetit, nuk mund të hapnin në Republikën Popullore të Shqipërisë degë të tyre (urdhra, misione, institute mirëbërësie, etj.), dhe ato që ekzistonin, duhet të mbylleshin brenda një muaji nga hyrja në fuqi e këtij Dekretligji.
Të gjitha komunitetet fetare, duhet të vinin në dijeni Kryesinë e Këshillit të Ministrave për letrat pastorale, qarkoret me karakter të përgjithshëm dhe çdo botim publik që botohej prej tyre. Këshilli i Ministrave mund të ndalonte shpalljen, shtypjen dhe shpërndarjen e letrave, qarkoreve dhe botimeve të mësipërme në qoftë se ishin në kundërshtim me ligjet e shtetit. Meqenëse buxhetet e komuniteteve fetare, aprovoheshin nga Këshilli i Ministrave, shteti e kontrollonte drejtpërdrejt edhe veprimtarinë e tyre financiare. Komunitetet fetare nuk mund të shkëmbenin ndihma materiale dhe dhurata me vendet e huaja, veçse me autorizimin e Këshillit të Ministrave.
Dekret-ligji i ndalonte komunitetet fetare të hapnin spitale, jetimore dhe institute të tjera analoge. Për më tepër, institucionet e lartpërmendura që mund të ekzistonin deri në ditën e hyrjes në fuqi të këtij Dekret-ligji, shtetëzoheshin bashkë me pasuritë e tyre të luajtshme dhe të paluajtshme, pa u shpërblyer dhe kalonin nën administrimin e Ministrisë së Shëndetësisë, ose të Drejtorisë për Kujdesin Social. Pasurive të zhdukura të komuniteteve fetare, ose pasurive që u hiqej njohja i kalonin shtetit. Çdo bashkësi fetare duhej të rishikonte statutin e vet, duke e përshtatur atë me nenet e dekret-ligjit dhe brenda tre muajve, duhej ta paraqiste në Këshillin e Ministrave për miratim.
Pas analizimit të këtij dekret-ligji dalim në përfundimin se ai hapi rrugë për zhvillimin e propagandës antifetare, krijoi terren të përshtatshëm për të rritur varësinë e fesë ndaj shtetit dhe krijoi kushte për instrumentalizimin e institucioneve fetare.
Masat e para të regjimit komunist kundër fesë
Meqenëse fillimisht shteti komunist nuk u prezantua si shtet ateist, por si shtet laik, dhe format e luftës kundër fesë nuk ishin të drejtpërdrejta. Në luftën kundër fesë u përdorën metoda nga më të ndryshmet dhe u morën masa sipas kushteve në të cilat ndodhej vendi. “Në këtë luftë vendin qendror e zunë mjetet politike, e në radhë të parë, akuzat për bashkëpunim me armikun”.
Për t’i vënë fre ndikimit fetar, kleri jo vetëm që u kufizua nëpër xhami e kisha, por edhe në ato mjedise shteti ndërhynte shpesh. Në përpjekje për të shtypur kritikat që mund të vinin nga klerikët, shteti komunist në fillim vuri censurë mbi shtypin fetar, pastaj e ndaloi fare me pretendimin se; “nuk ka letër”. Edhe për të botuar kalendarin e thjeshtë që botonte çdo vit Komuniteti Mysliman, i cili tregonte kohën kur duhet të fillonin e të mbaronin 5 lutjet e ditës, kur fillonte muaji i ramazanit, kur binin festat fetare etj., duhet të merrej leje nga qeveria.
Me 2 mars 1946, në Drejtorinë e Shtypit dhe Propagandës pranë Ministrisë së Shtypit, Propagandës e Kulturës Popullore, u krijua një komision, i cili ngarkohej për t’u dhënë leje qarkullimi librave të botuar deri në atë kohë në Shqipëri, si edhe atyre të importuara nga jashtë. Pas dy vitesh, me 2 mars 1948, Gjykata e Rrethit të Tiranës, ndaloi qarkullimin e mbi 155 titujve, të cilët, sipas Gjykatës, kishin përmbajtje ideologjike të dëmshme për popullin dhe ishin kundra frymës së re Demokratike. Sipas tyre, qarkullimi i atyre botimeve nuk i sillte dobi popullit, por përkundrazi nxiste urrejtje dhe përçarje.
Propaganda që zhvilloi shteti komunist jo vetëm që arriti të denigrojë klerikët, por cenoi edhe zhvillimin e shërbesave fetare. Gjithashtu bëri të mundur edhe nisjen e procesit të ngritjes së Enver Hoxhës në simbol. Ai ishte një udhëheqës që vinte nga Lufta Antifashiste Nacionalçlirimtare dhe përqendrimi në duart e tij i postit të sekretarit të përgjithshëm të Partisë, të kryeministrit, të komandantit të përgjithshëm të Ushtrisë, të kryetarit të Frontit Demokratik, të ministrit të Jashtëm, bënte që kulti i personit të tij në praktikë, të ishte e pakontestueshëm.
Procesi i nënshtrimit të organizmave fetare ndaj shtetit, ka një datë të përpiktë, 26 qershorin e vitit 1951, kur Kisha Katolike pranoi statutin e saj të ri, komunitetet e tjera fetare u nënshtruan edhe më shpejt. Kështu, besnikëria e Kishës Orthodokse Autoqefale të Shqipërisë, u sigurua qysh me 25 gusht të vitit 1949, kur Sinodi i Shenjtë shfuqizoi Imzot Kristofor Krisin dhe në vend të tij, zgjodhi “Kryepeshkopin e kuq”, Paisi Vodica. Kongresi i III i KOASH-it, që miratoi statutin e ri (shkurt 1950), ishte vetëm një akt formal dhe tribunë për trumbetimin e këtij nënshtrimi pa kushte. Dy muaj më vonë, u miratuan edhe statutet e Komunitetit Mysliman dhe atij Bektashian. Nënshtrimi i komuniteteve fetare, nuk ishte një proces i lehtë, për arsye se u shoqërua nga një përndjekje e anëtarëve të lartë të klerit.
Lufta kundër fesë, paragjykimeve e zakoneve fetare
Meqenëse në shumë rrethe të vendit ishte intensifikuar lufta kundër fesë, paragjykimeve e zakoneve fetare, sekretari i parë i PPSH-së, Enver Hoxha, e pa të nevojshme të jepte disa orientime në mënyrë që kjo luftë të bëhej pa gabime dhe të kishte sukses. Fillimisht ai theksonte se feja ishte opiumi i popullit, për këtë arsye duhej punë intensive që kjo të kuptohej nga çdo njeri.
Sigurisht, feja ka të bëjë me botëkuptimet, me ndërgjegjen, vepron me koncepte të cilat me shekuj klerikët jo vetëm i kanë kthyer në dogma filozofike, por për t’i rrënjosur këto dogma në ndërgjegjen e njerëzve, i kanë shoqëruar ato edhe me disiplina konkrete, me organizime të veçanta e i kanë lidhur me ngjarjet e jetës së njeriut. Feja çdo gjë është munduar ta lidhë me ndodhitë e jetës së njeriut dhe ka bërë që ky (njeriu) çdo mendim, çdo veprim të tij ta lidhë me fenë, me besimin idealist, mistik etj.
Luftën tonë kundër fesë ne duhet ta drejtojmë si kundër vetë dogmave fetare, pikëpamjeve filozofike idealiste e mistike të saj, ashtu edhe kundër disiplinave fetare, që kanë hyrë deri në zakonet e përditshme të atyre që besojnë, bile edhe të atyre që nuk besojnë, por që ndonjëherë i zbatojnë pa ditur, pa treguar kujdes, shpesh nga forca e zakonit.
Kishat dhe xhamitë ishin vendet ku klerikët grumbullonin besimtarët për të mbajtur gjallë besimin. Prishja e kishave, xhamive, teqeve dhe manastireve, ishte e vështirë, sepse shteti në këtë mënyrë dilte në kundërshtim të drejtpërdrejtë me atë pjesë të popullit që besonte. Edhe pse disa prej tyre ishin prishur me iniciativën e masës pa ngjallur asnjë reaksion, disa të tjera ishin kthyer në depo ose kishin mbetur pa hoxhë ose prift dhe praktikisht nuk funksiononin. Ai bënte gjithashtu thirrje që institucioneve fetare, duhej t’u hiqej e gjithë toka, ndonjë rrënjë ulliri ose të ardhura të tjera që mund të kishin akoma. Mungesa e rezistencës, sidomos në fshat, ndaj këtyre veprimeve, shihej si rezultat i punës ateiste që bënte partia, por edhe i mungesës së hoxhallarëve, priftërinjve dhe librave fetarë.
Lufta kundër fesë, duhet bërë me këmbëngulje, sidomos kundër zakoneve, traditave, mënyrës së jetesës, interpretimit të fenomeneve, sepse nëpërmjet kësaj rruge klerikët kishin mundur, për shekuj me radhë, të futin helmin e fesë dhe këtë helm ta përzienin me ngjarjet e përditshme të jetës së njeriut. Në jetën e njeriut, që nga lindja e tij deri në vdekje, kanë depërtuar ritet fetare, pagëzimi, vënia e kurorës, synetllëku etj., si krimbi brenda mollës së kuqe.
Duke i analizuar e duke i njohur mirë këto, lufta kundër fesë do të bëhet e studiuar e sistematike, ideologjike, politike e organizative, pa pushim e pa pushim. Për të luftuar konceptet fetare ne duhet të përgatitim leksione teorike të bazuara në marksizëm-leninizmin, të thjeshta, reale, t’ua përshtatim vendit, njerëzve, zakoneve dhe nivelit tonë intelektual. Të mos kopjojmë gjëra që nuk i përshtaten realitetit tonë. Të mos hyjmë në gjëra dhe në mendime që nuk janë të nevojshme për gjendjen tonë.
Gjatë historisë së popullit shqiptar ka pasur klerikë patriotë, që edhe pa e mohuar besimin e tyre, kanë qenë të lidhur me popullin dhe me idenë e çlirimit kombëtar, por në asnjë kohë feja si fe nuk ka qenë një faktor përparimtar, bile nuk ka dhënë as ndihmën më të vogël në çlirimin kombëtar. Pra, sipas drejtuesit të PPSH-së ky ishte një argument tjetër me baza historike që lufta kundër fesë duhej zhvilluar në mënyrë intensive.
Fushata propagandistike
KQ i PPSH-së, si rrugë për zhdukjen e praktikave fetare, shihte luftën që duhej zhvilluar me frymën patriotike dhe revolucionare. Për shembull, çështjet e praktikave fetare myslimane, sipas PPSH-së, gjatë 14 shekujve ruanin karakterin e unitetit arab, të dominimit arab me anën e fesë. “Disiplina e fesë myslimane kërkon që çdo mysliman, i çdo kombësie që të jetë, duhet të falet në gjuhën arabe, Kur’anin ta mësojë dhe ta këndojë vetëm në arabisht. Myslimanët falen kudo njëlloj, numri i të falurave çdo ditë është njëlloj, marrja avdes është njëlloj. Gjithashtu njëlloj janë deri në përcaktimin e datave të tyre agjërimi, festat e bajrameve, matemi etj.”
Sipas regjimit këto praktika duheshin thyer në mënyrë që t’i tregohej të gjithë atyre që besonin sa absurde ishte të ruaje dhe të zbatoje zakone të tilla, që nuk kishin asnjë lidhje me jetën. Partia kishte si qëllim të shpjegonte origjinën dhe qëllimin e tyre, të vërtetonte se si nën petkun e perëndisë, fshihej ligji i otomanëve, i pushtuesve turq dhe i shërbëtorëve të tyre.
Sipas Enver Hoxhës, asgjë nuk i lidhte shqiptarët me fenë dhe praktikat e saj, për arsye se ligjet e fesë i shihte si ligje të të huajve dhe pushtuesve, por që ishin të veshura me petkun e fesë e të sheriatit. Bindja ndaj këtyre ligjeve e zakoneve, nënkuptonte të ishe i lidhur shpirtërisht me të huajt dhe nuk ishte e mundur që të mendoje dhe të veproje drejt politikisht, kurse nga ana tjetër të mendoje shtrembër ideologjikisht.
Sipas propagandës ateiste të regjimit komunist, feja ishte frenuese për zhvillimin e vendit dhe duhej zhdukur përfundimisht, sepse deformonte realitetin dhe e fuste njeriun në errësirë. Klerikët, me përjashtim të katolikëve, cilësoheshin si injorantë, sepse nuk ishin të pasur me libra fetare dhe fetë që predikonin i mbështesnin më shumë në ruajtjen e disiplinave fetare. Shteti jo vetëm që e kishte ndaluar mundësinë për botimin e librave, por kishte mbyllur edhe të gjitha shkollat fetare duke zhdukur mundësinë e përgatitjes së kuadrit të ri klerik. Myslimanët kishin vetëm disa sure të Kur’anit që i transmetonin gojarisht, Ortodoksët kishin avantazhin që ungjillin e kishin në shqip, ndërsa katolikët, sidomos klerikët e tyre, ishin më të pasur me libra dhe atje ku gjenin mundësi vazhdonin ta zhvillonin fenë katolike si filozofi.
Sipas regjimit komunist, besimet e kota fetare nuk gjendeshin vetëm te klerikët, të cilët i propagandonin dhe i ruanin të gjalla, por besimet fetare ekzistonin edhe në popull. “Prandaj, pa e ngadalësuar për asnjë çast propagandën kundër fesë, të kemi kurdoherë parasysh se kemi të bëjmë me popullin. Veprimet e pamatura, të ekzaltuara duhet të evitohen, çdo veprimi i duhet përgatitur me kujdes terreni politik.”
Feja në propagandën ateiste të regjimit komunist shihej si reaksionare, shtypëse, idealiste, qoftë në zhvillimin e dogmave e në përmbajtjen e tyre, qoftë në liturgjinë e ngarkuar, qoftë në praktikat dhe në disiplinat fetare. Një armë historike kundër fesë dhe klerikëve ishte edhe fakti se feja myslimane shihej si ideologji e pushtuesve turq, feja ortodokse si ideologji e shovinistëve grekë dhe feja katolike, me qendër Vatikanin, si ideologji e pushtuesve italianë.
Drejtuesit e regjimit komunist e dinin mjaft mirë se të zaptoje xhamitë dhe kishat me një urdhër ishte punë e lehtë, por më e vështirë ishte përgatitja e besimtarëve shpirtërisht dhe ideologjikisht për të kuptuar kotësinë e ekzistencës së këtyre institucioneve, zhdukja e fesë nga zakonet e jetës dhe heqja dorë me bindje nga praktikat e saj. Nëse veprohej në këtë formë, për ta nuk do të kishte rëndësi xhamia apo kisha, prifti apo hoxha. Shumë kisha dhe xhami po braktiseshin dhe po rrënoheshin dhe meremetimi i tyre ishte i panevojshëm, sepse sipas qeverisë kishte ndërtime më të dobishme për të bërë.
Partia ishte e vendosur për të mos lejuar përdorimin e masave administrative për zhdukjen e institucioneve fetare, të zakoneve dhe të besimeve. Për zgjidhjen e këtyre problemeve ato shihnin vetëm një rrugë: Punë politike, ideologjike dhe bindje. Vazhdimisht përsërisnin se zakonet prapanike dhe besimet fetare nuk zhdukeshin menjëherë, por me një punë të gjerë e të vazhdueshme, duke përdorur forma të përshtatshme për çdo familje dhe individ veç e veç. Enver Hoxha shprehej: “Mos lejoni, shokë, që njerëz të ekzaltuar të prekin ndjenjat e popullit. Në asnjë mënyrë nuk duhet të acarohemi me popullin për majën e një minareje, e cila në rast se nuk rrëzohet sot, do të rrëzohet mot, kur populli të bindet për kotësinë e besimeve fetare.”
Mjetet kryesore të propagandës
Qëndrimi ndaj fesë për komunistët ishte çështje parimore. Çdo komunist duhej të ishte ateist, sepse botëkuptimi fetar ishte i papajtueshëm me botëkuptimin marksist-leninist, i cili përbënte edhe bazën ideologjike të PPSH-së. Regjimi komunist ka përdorur disa mjete për realizimin e propagandës antifetare ndër të cilat mund të përmenden: Shtypi, radioja, institucionet kulturore, shkolla, etj. Këto mjete ndihmuan në zhvillimin e propagandës dhe ushqyen lëvizjen e masave./Memorie.al
Vijon numrin e ardhshëm
