Nga URANO CUPISTI
Memorie.al / Viti 1982: Blloqe, mure dhe perde ende në këmbë. Shqipëria, kalaja pothuajse e pathyeshme marksiste-leniniste e Enver Hoxhës. Dhe ata që arritën të hynin, me Sigurimin e Shtetit, rrezikuan shumë…! Një mëngjes të ftohtë të së dielës, në janar 1982, isha ulur me sytë mbyllur, në një stol në buzë të detit, në Lido di Camaiore, për të shijuar rrezet e zbehta të diellit në fytyrë, kur dëgjova një zë gjysmë të harruar, që më thërriste. E shikova, por mezi e njoha. Pasquale – bërtita – çfarë po bën këtu?
Pasquale, ishte një i njohur i vjetër universitar, nga Kalabria, në atë kohë, emigroi zyrtarisht në Piza, për të studiuar (si të thuash), por ishte një aktivist i vijës së parë të Lëvizjes Studentore. Ai përfaqësonte ata që atëherë, quheshin “Katanga”, d.m.th., personelin e sigurisë, gjatë grevave dhe demonstratave. Një marksist-leninist i bindur, ai ishte përpjekur pa sukses, të më bindte të braktisja idealet e mia liberale, për t’iu bashkuar vizionit utopik të “diellit të së ardhmes“. Pas diplomimit tim, ishte zhdukur në ajër.
Dhe tani ja ku është sërish përballë meje, duke më treguar të gjitha aventurat e tij, deri në pozicionin e përfaqësuesit të një rrethi kulturor italo-shqiptar.
Që andej, më gjeti pas tre muajsh në skelën e Barit, për të hipur në një traget jugosllav, me destinacion portin e Tivarit, në Mal të Zi, ishte një varg situatash të çuditshme, të veçanta, të pazakonta të dëshiruara nga të dy. Nga njëra anë, përpjekja e re e Pasquale, për të më marrë ideologjikisht në anën e tij dhe nga ana tjetër, dëshira ime për të përjetuar një aventurë të veçantë, e cila në të vërtetë ishte e tillë.
Duhet thënë se, në atë kohë, Shqipëria ishte një vend praktikisht i panjohur, për shumicën e njerëzve. I pa depërtueshëm. Kufijtë e mbyllur dhe me këto aeroporte dhe porte, nuk ka bashkëpunim, apo asnjë shkëmbim, mundësi komunikimi telefonike, përveç atij të autorizuar dhe të kontrolluar nga regjimi. Askush nuk foli për të, sikur nuk ekzistonte. Në libra, i vetmi informacion që ishte, daton në periudhën mes protektoratit italian pas Luftës së Parë Botërore dhe aneksimit, që zgjati, nga viti 1939, deri në 1944.
Më pas heshtje absolute. Një heshtje që përkoi me, dyzetepesë vjet pushtet, marksist-leninist, të lidhur me jetën e “udhëheqësit” të padiskutueshëm të vendit: Enver Hoxha. Nuk ka disponueshmëri të hartave rrugore të përditësuara, përveç “rikujtimeve” fashiste, të vitit 1940.
Gjatë kalimit të natës, i njoha më mirë shoqëruesit e mi të udhëtimit. “Shokë”, në çdo kuptim, nëntë burra dhe gjashtë gra. Natyrisht anëtarë të rrethit kulturor. Para nisjes, porosia ishte: “Vishuni, por jo xhinse apo këpucë sportive, sepse atje ku do shkojmë, janë të konsideruara si, shumë perëndimore”. Veshjet e grave duhej të ishin të kufizuara, në funde shumë poshtë gjurit, pa taka apo çorape najloni. Në fund të fundit, ky “kod veshjeje”, ishte specifikuar mirë në udhëzimet e marra përpara nisjes.
Në Bar, në mëngjes na priste një autobus jugosllav, i cili kishte për detyrë të na çonte në qytetin e Vjeternikut, një pikë e largët kufitare afër Kosovës, rreth 300 km. larg. Dhe prej andej, do të duhej të arrinim në Shkodër, me rrugë të brendshme edhe për 150 km.
Për të kuptuar më mirë situatën e asaj kohe, mjafton të shikoni një hartë të thjeshtë rrugore sot: rruga Bar-Shkodër, është vetëm 50 km. e gjatë. Udhëtuam për 10 orë, duke përfshirë një ndalesë dy orëshe në kufi.
Sapo arritëm në postën e fundit jugosllave, oficeri në detyrë, na pyeti arsyen e vizitës në Shqipëri (një theks i detyrueshëm për shqiptimin e saktë). Pas përgjigjes së Pasquale, me një buzëqeshje sarkastike dhe aspak të fshehur, ai tha: “Gëzuar ditëlindjen”. Nuk i donte as pasaportat. “Shqiptarët e mendojnë gjithsesi”, nënkuptoi ai.
Një 500 metra e mire, ndante dy kufijtë. Tokë e askujt, një rrugë e poshtër me kufizues të ngjeshur aty-këtu, kanale për të penguar përshpejtimin, tek ato pak automjete në tranzit (në dy orë nuk pamë asnjë), e kaluam në këmbë, duke tërhequr bagazhin tonë, ndërsa një shi i bezdisshëm, shtonte shqetësimin. Pastaj, më në fund, shfaqet, një tabelë e madhe e mbivendosur nga një shqiponjë gjigante e zezë, dy krenare, në një sfond të kuq, që lajmëronte se po hynim në Republika Popullore të Shqipërisë.
Sigurisht që na prisnin. Përshëndetje me grusht të shtrënguar, çaj i nxehtë për të gjithë, muzikë ushtarake dhe fillimi i kontrollit të bagazheve. Bëmë gati shumë shpejt për pasaportat: i kërkuan dhe i gjetëm vetëm në ditën e nisjes, me të gjitha vulat e nevojshme. Do të duhej të ktheheshim gjithsesi nga atje: ishte e vetmja portë e hapur në të gjithë qytetin.
Valixhet, çantat e dorës, u kthyen një nga një për një inspektim të plotë, ky është një nënvlerësim. Gjashtë femrat janë “zhdukur”, për një kontroll të bërë nga doganierët shqiptarë. Ne kontrolloheshim në stilin ushtarak, pra me të brendshmet. Të gjitha, me përsëritjen e vazhdueshme në italisht: “Na falni, na falni, na falni“. Ata kërkuan të gjitha gazetat, revistat, veshjet që konsideroheshin borgjeze. Trajtim i veçantë u ushtrua për paketat e pambukut dhe peshqirët higjienikë: fjalë për fjalë, ato u shkatërruan, duke menduar se kush e di se, çfarë mund të kishim fshehur.
Më në fund, hipëm në një autobus të ri “Menarini”, me 44 vende. Së bashku me ne, përveç shoferit, ishin edhe tre zyrtarë të Partisë së Punës, dy prej të cilëve, kryejnë detyrën e mbikëqyrësve dhe një, me një gradë më të lartë, si prezenca e policisë sekrete, që ishte, Sigurimi i Shtetit. Të gjithë flasin italisht, madje të përsosur.
Udhëtimi për në Shkodër, ishte i pabesueshëm. Vazhduam të hasnim bunkerë betoni të armuar, gjysmë të fshehur në bimësi. Na thanë se ato, ishin mbrojtje të popullit, kundër tentativave pushtuese të papritura dhe të pashmangshme nga “tradhtarët e Titos”, të mbështetur nga imperialistët italianë dhe amerikanë, të favorizuar nga politika fetare ekspansioniste, e Vatikanit. “Mirë se vini në Shqipëri”.
Më në fund, mbërritëm në destinacionin tonë. Ishte mbrëmje. Qytet i shkretë, pak drita ndezur. “Pas darkës, nëse doni të bëni një shëtitje, lejohet”, na tha agjenti i Sigurimit. “Dhe ku po shkojmë? Më mirë të qëndrosh në hotel”, ishte mendimi i të gjithëve.
Qëndruam dy netë.
Ditën e parë e kaluam në Shkodër, një lloj qyteti model në vizionin e një shoqërie komuniste. Funksiononte vetëm transporti publik, dhe e vetmja pronë e lejuar, është biçikleta, një kulturë ateiste, shndërrimi i të gjitha objekteve të kultit (xhamive, kishave katolike dhe bizantine, sinagoga), qoftë në zyra të Partisë së Punës, qoftë në Shtëpi të Popullit apo edhe më keq. në palestra, të tilla si Katedralja Katolike. Asgjë tjetër nuk lejohej të shihej: as liqen, as kalaja e Rozafës. Ishin vizita të konsideruara të tepërta, në logjikën e një rrugëtimi kushtuar kryesisht, ose më mirë të themi ekskluzivisht, takimeve dhe shkëmbimeve “kulturore”.
Dita e dytë, i’u kushtua Krujës. Më kujtohet ky qytet në një ditë pranvere me diell. Doli të ishte një vizitë e lejuar, sepse ishte vendlindja e të vetmit Hero Kombëtar, të njohur si të tillë edhe nga regjimi: Gjergj Kastrioti Skënderbeu. Jetoi në mesjetën e vonë, ai ishte udhëheqësi shqiptar, që luftoi “shtypësin turko-osman”. Kalaja, që ka pamje nga qyteti, më pas Muzeu Kombëtar i Rezistencës (për turqit) ishte për ne, i vetmi atraksion turistik i lejuar. .
Më pas shkuam në Durrës. Hotel “Rex”, në breg të detit, një strukturë e stilit fashist, e ndërtuar nga fundi i viteve 1930-të, ishte baza jonë e qëndrimit, për vizitat e mëvonshme, në qendër – jug të vendit. Pak ka mbetur në kujtesën time për qytetin, sepse, ne niseshim herët në mëngjes dhe ktheheshim vonë në mbrëmje. Por, nëse monumentet dhe muzetë janë zakonisht ndër arsyet kryesore për një udhëtim, në Shqipërinë komuniste, ata nuk mendonin njësoj.
Përpjekjet për të vizituar portin, rrënojat e bizantit që datojnë mes viteve 600 dhe 800, pas Krishtit, Xhamia Fatih që daton në shekullin e 16-të, amfiteatri romak, Vila Mbretërore e ndërtuar nga Mbreti Zog I-rë, i cili mbretëroi në Shqipëri ishin të padobishme, sipas tyre, për t’u vizituar.
“Pse jeni i interesuar të vizitoni ndërtesën e udhëheqësit kryesor të Partisë së Punës, Enver Hoxhës”, na pyetën jo pa habi, dy persona, të cilët dukeshin qartë se ishin të Shërbimeve Sekrete? Kërkova falje: Kuptova gjithçka. Dhe erdhi dita fatale, kur unë, rrezikova të mbahesha në Shqipëri, si një person i dyshimtë, për përhapjen e lajmeve të rreme dhe lavdërime të vlerave të imperializmit amerikan.
Ne po udhëtonim në pjesën e rrugës, nga Shkodra në Durrës, e cila ishte gjithashtu e mbushur me bunkerë, për t’u mbrojtur nga sulmet nga deti, prej italianëve. Në autobusin “Menarini”, kasetofoni transmetonte marshet e zakonshme ushtarake, të kënduara nga rinia shqiptare, kur një muzikë e butë, e paprekshme, e ëmbël dhe e këndshme, e futur nga sopranot e shoqëruar nga oboe dhe harpa, më zgjoi nga tortura. Tërhoqa vëmendjen e shokëve të mi, duke bërtitur: “Djema, kjo është muzika e Kismetit” (një muzikal amerikan i njohur në Itali si “Një i huaj midis engjëjve”) nga Bob Wright, kënduar nga Vic Damone!“.
Ishte një gabim i rëndë.
Agjenti i Sigurimit, u ngrit nga vendi dhe me kërcënim më kujtoi se: “Ajo që po dëgjoni, nuk është gjë tjetër veçse “Vallja e vajzave”, marrë nga Vallet polovciane të operës “Princi Igor”, të kompozitorit rus, Aleksandër Borodin, nga shokët e tij shqiptarë, si një gjeni paramarksist, veprimtar i lëvizjes masive, në epokën e reformave të mesit të shekullit të nëntëmbëdhjetë. Amerikanët vodhën dhe bënë të tyren këtë melodi!“.
Marshet ushtarake, filluan të pushtojnë sërish autobusin. Ndërsa Pasquale, diskuton me entuziazëm me agjentin, për arsyen e pranisë sime në grup, duke pasur parasysh, qëndrimin tim të qartë, sipas përfaqësuesit të Sigurimit, jo i përshtatshëm për diktatet e kërkuara marksiste-leniniste. Unë, shmang të tregoj atë që u tha mes meje dhe Pasquale. Në çdo rast, vendosa të jap këshillat më të buta dhe pasthirrmat më të matura, për të shmangur pasojat “fatkeqe”.
Elbasani, kërkonte një devijim prej shumë kilometrash, vetëm për të vizituar një Kombinat Metalurgjik, të ndërtuar falë ndihmës shtetërore të shokëve kinezë. Na u kujtua se, aleanca me Maon, kishte zëvendësuar atë me sovjetikët, tashmë: “revizionistë dhe tradhtarë”.
Është e domosdoshme të vizitosh tabelën gjigante të emulacionit në hyrje të uzinës, me foto të punëtorëve të dalluar, që kishin tejkaluar objektivat e punës, që u ishin caktuar. Më pas, erdhi takimi i pashmangshëm, me një delegacion të kompletuar me shami të kuqe në qafë dhe më pas, pjesëmarrja në banket në një sallë të madhe. Ne të ftuarit, u vendosëm në tryezën e shokëve drejtues, në qendër të dhomës, në një skenë. Marshet ushtarake dhe fjalimet e “vëllezërve tanë”, bënë jehonë. Sigurisht që ishte radha e Pasquale, për t’i falënderuar për mikpritjen e tyre.
Berati, ishte qyteti që ia vlente të gjithë udhëtimin drejt Shqipërisë. Një moment zbulimi dhe sharmi, me ndërtesat karakteristike, të ndërtuara me mure të bardha dhe pllaka ngjyrë tulle. Ende pyes veten se, si arriti t’i mbijetojë politikës së ashpër të rinovimit dhe rindërtimit të diktatorit Enver Hoxha, i cili shkatërroi të gjitha ndërtesat e vjetra dhe më pas, rindërtoi të reja, në stilin e regjimit. Ndoshta edhe ai u prek nga kaq shumë bukuri?
Një vendbanim i lashtë ilir, më pas kaloi nën dominimin osman, bullgar, serb dhe turk. Dy shpirtrat e ndryshëm fetarë, janë evidentë, njëri pastërtisht i krishterë dhe tjetri mysliman, emblema e një përzierjeje paqësore kulturore që, nuk është shuar kurrë, me Xhaminë e Beqarëve, Xhaminë e Mbretit Osman, Xhaminë e Plumbit, shtëpitë e vogla të vendosura mbi të, njëra mbi tjetrën, të cilat karakterizojnë të gjithë arkitekturën e zonës, Kisha e Shën Spiridhonit, Kisha e vogël e Shën Thomait dhe së fundi, Kalaja e Beratit, një kështjellë osmane e vendosur në një kodër, me pamje nga qyteti.
Nga këtu, kemi shijuar një pamje të mrekullueshme, që shtrihej midis rrethit të Beratit, duke mbërritur në distance, deri në mjedisin e gjelbër dhe të egër. Gjëra që të lënë pa frymë.
“Siç e shihni, udhëheqësi ynë, shoku komandant, donte t’ua linte pasardhësve, traditat kulturore të Shqipërisë, vetëm dhe ekskluzivisht, si kujtime dhe dëshmi epërsish, luftërash dhe pabarazish”, komentoi shoqëruesi ynë. Shoqëruesit e mi të udhëtimit, pohonin me kokë, ndërsa më në fund, mori frymë pak histori dhe një peizazh i vërtetë.
Më në fund mbërritëm në Gjirokastër, një qytet i vogël i rrënjosur në malet e Shqipërisë së Jugut, një qytet i mrekullueshëm historik, që do të kishte marrë vëmendje më të mirë nga ne, nëse angazhimet e afërta “politike dhe kulturore”, nuk do të na kishin penguar ta vizitonim. Vetëm shtëpia muze ku ai lindi, “forca supreme” e vendit, Enver Hoxha, ishte në fakt destinacioni i ekskursioneve tona. Është mirë që, duke qenë në majë të qytetit, për të arritur në këmbë, duhej të kalonte gjithë qyteti, mes rrugicave, shtëpive tipike me çati guri dhe mure, të një të bardhe “helene”.
Në pjesën tjetër, nuk pamë “asgjë” as shtëpinë osmane, të familjes Skenduli, as pazarin e qytetit, as një kafe turke. As Kalanë nuk na lanë ta vizitonim, ishte tabu edhe sepse përdorej për mbajtjen e të burgosurve politikë. Xhamia e Pazarit, e cila e përdorej si një shkollë trajnimi, për akrobatët e cirkut, duke qenë se lartësia e tavaneve të brendshme, bënte të mundur varjen e rehatshme të trapezëve.
Asgjë nga këto nuk pamë sepse, na u desh të ktheheshim në Durrës, (rreth 200 km. larg, koha e parashikuar 5 orë), për të qenë të përpiktë për mbrëmjen gala, në prani të zyrtarëve të lartë të Partisë së Punës, që kishin ardhur enkas për ne, nga Tirana. Mbrëmja, në të cilën Pasquale e lartësoi veten deri në atë pikë sa, e shtynte të thërriste: “Unë vij të jetoj këtu, në republikën tuaj, në vendin e shqiponja, me bashkëqytetarët shqiptarë.”
Me atë ngjarje, përfundoi vizita në Shqipëri: Tirana mbeti jashtë kufijve, për t’u vizituar sepse’ po zhvillohej, Kongresi i Rinisë, shpjeguan ata. Të nesërmen, arritëm në postën kufitare nga ku kishim hyrë. Ne gjetëm gjithçka që na ishte konfiskuar kur mbërritëm, ato ishin të ruajtur mirë. Dhe na nderuan me nga një dhuratë, të librit personal të udhëheqësit kryesor, Enver Hoxha: “Historia e Partisë së Punës së Shqipërisë” e përkthyer në italisht. Një lloj “Mein Kampf” në një version marksist-leninist.
Në Bari, u përshëndetëm. Shoqëruesit e mi të udhëtimit, të gëzuar dhe të kënaqur me eksperiencën e tyre, kënduan himnin e punëtorëve shqiptarë, që deri tani, i njihnin përmendsh, pas ekzekutimeve të panumërta, të gëzuara gjatë udhëtimeve. Pasquale, më përshëndeti me një përkëdhelje pas shpine, për të më kujtuar, tri puthje të stilit Stalin. Nuk e takova më kurrë atë./Memorie.al
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
