Nga Taisa Batkina Pisha
Pjesa e katërmbëdhjetë
Memorie.al publikon historinë e panjohur të ruses Taisa Batkina (Pisha), me origjinë nga Tula e Rusisë, fëmija e tretë e një familje të varfër fshatare, e cila mbeti jetim që në moshë të vogël, pasi i ati humbi jetën gjatë punës, në një nga galeritë e qymyrgurit që ndodheshin në rrethinat e Tulas, ku ai punonte si minator. Diplomimi i Taisës në fakultetin e Kimisë, pranë Universitetit ‘Lomonosov’ të Moskës, ku ajo u njoh dhe u martua me studentin shqiptar, Gaqo Pisha, me origjinë nga qyteti i Korçës, i cili asokohe studionte në fakultetin e Filozofisë së Moskës dhe të dy së bashku në vitin 1957, u kthyen në Shqipëri, bashkë me djalin e vogël të porsalindur, Sasha, ku filluan jetën në Tiranës, Taisa u emërua si pedagoge e Kimisë në Universitetin Shtetëror të Tiranës, ndërsa Gaqo, në katedrën e marksizëm-leninizmit, ku ata punuan deri në vitin 1976, kur Sigurimi i Shtetit me akuza të montuara, e arrestoi Taisa Batkin, duke e akuzuar si “agjente të KGB-së sovjetike” dhe e dënoi me dhjetë vite burg politik, të cilat ajo i vuajti në “Burgun e grave” në Qytetin “Stalin”, nga ku u lirua në vitin 1986, ndërkohë që bashkëshorti, Gaqo Pisha, kishte ndërruar jetë në vitin 1983, nga një sëmundje e rëndë. Historia tragjike e Taisa Batkina (Pisha), nëpër kampet dhe burgjet çnjerëzore të regjimit komunist të Enver Hoxhës, ku ajo kaloi një dekadë të jetës së saj, së bashku me shumë bashkatdhetarë nga ish-Bashkimi Sovjetik, apo vende të tjera të Evropës Lindore, vjen nëpërmjet kujtimeve të saja, të botuara në një libër me titull “Shpresuam dhe mbijetuam”.
Shpresuam dhe mbijetuam
I’a kushtoj kujtimit të ndritshëm të bashkëshortit tim, GAQO PISHA
Amnistia e vitit 1982
Në kamp erdhi një komision i posaçëm, që të na njihte me kushtet e saj. (E kam tejet të vështirë të shkruaj, më mbytën kujtimet, gjithçka mbaja mbyllur në thellësi të shpirtit, të mbuluar nga një tjetër jetë, të tjera mbresa… si e harruar, por shumë, shumë e dhembshme). Na mblodhën të gjithave në mensën e madhe të korpusit të ordinereve. Kryetari i komisionit, nisi të lexojë shpjegimet lidhur me dekretin… apo, ndoshta, përmbajtjen e tij… nuk e mbaj mend mirë. Unë dhe Vola ishim në sallë dhe papritur e kuptuam se neni ynë nuk përfshihej në atë dekret. Diçka e zezë, e frikshme u turr drejt meje, më zuri frymën, më ngjeshi në tokë. M’u desh të vija të gjitha forcat e mia, që të mbahesha, të mos rrëzohesha dhe të mos ulërija. Ina Shahe, që kishte ndenjur në oborr dhe vështronte në dritare, më tha më vonë: “Fytyra jote shprehte të tillë tmerr, sa nuk mund ta tregoj”. Mezi dolëm nga mensa, vajtëm në korpusin tonë, u shtrimë në shtrat. Nga “çeta jonë sovjetike”, liroheshin gjashtë gra, kurse në të gjithë kampin kishte shumë që liroheshin. Midis tyre ishin gratë e moshuara, plaka, gratë me fëmijë të vegjël, të dënuarat me afate të vogla burgimi etj. Kampi u nda në dy grupe: fatlumet, që do të liroheshin dhe fatkeqet, të dërrmuara nga hidhërimi, që nuk përfitonin nga amnistia. Shumë prej këtyre të fundit ranë në depresion, rrinin shtrirë në shtretër, mbuluar kokë e këmbë, nuk flisnin me njeri, nuk hanin.
28 dhe 29 nëntori ishin ditë festash, nuk punonim, kurse më 30 u bë lirimi. Gratë që do të dilnin, vinin rrotull, mblidhnin sendet e tyre dhe shpërndanin ato që nuk u duheshin më. Nga natyra unë jam njeri energjik, e kam më të lehtë ta përjetoj hidhërimin, fatkeqësinë në punë apo në marrëdhëniet me njerëzit. Nuk rri dot shtrirë, të vuaj… kjo do të më vinte poshtë përfundimisht. Gjatë gjithë ditës së 30 nëntorit, ndihmova shoqet të përgatiteshin, barta plaçkat e tyre, u përshëndeta. Papritur më thonë që kam takim. “Takim”?! Të gjorët njerëzit e mi të dashur! Kanë kujtuar, se edhe mua do të më lirojnë. Vrapova, dola nga porta… dhe pashë Sashën. Më tregoi sa e kishin pritur amnistinë. Kishte vajtur në Berat, te kushëriri i tij, për të qenë më afër kampit. Tani erdhi të më qetësonte, të më lehtësonte. “Si e ka pritur babai amnistinë, si po të priste ai…! Do ta ketë shumë të vështirë tani”, – më tha Sasha. Po, vërtet, i gjori Gaqoja im i sëmurë! Sa nevojë kishte për mua, për përkujdesjen time, për ndihmën time! Ata jetonin të tre, tre meshkuj, vetë duhej t’i bënin të gjitha, kurse im shoq, dikur aq i zoti, aq i fuqishëm, tani ishte në gjendje tejet të rëndë. Kjo amnisti, kjo shpresë e vdekur për lirim, qe një goditje tjetër për familjen time të gjorë. Dhe Gaqoja nuk e duroi dot këtë goditje të rëndë. Gjashtë muaj më vonë, ai u shua…!
Le të kthehemi në kamp
Përgatitjet, rrëmuja vazhdonin. Para lirimit lexuan emrat e atyre që do të dilnin. Dëgjova edhe emrin e Xhulianës, “spiunes italiane”. Ajo ishte e sëmurë rëndë, ishte e qartë se po e lironin për arsye shëndetësore, megjithëse nuk e thanë, kurse neni i saj nuk përfshihej në dekret. Ne u gëzuam për të. Papritur drejt derës u afrua me vrap Margarita, “spiunia e dytë italiane”. Ajo kërkoi takim me dikë nga komisioni i lirimit dhe nisi të bërtasë: “Përse liruat vetëm Xhulianën…?! Ne kemi të njëjtin nen, akuza të njëjta”?! Nisën verifikimin dhe e anuluan lirimin e Xhulianës, e cila ndërkohë priste pranë portës për të dalë. Kur i thanë se nuk do të lirohej, ajo humbi ndjenjat, u rrëzua dhe u gjakos në fytyrë. E ngritëm me vështirësi, e sollëm në korpus, i dhamë ndihmën e parë. Të gjithë thërrisnin me zë të lartë, shanin Margaritën, kurse vajzat e reja nisën ta qëllonin: “Nuk prisje dot deri nesër”? – i thanë. – “Xhuliana do të kishte ikur, kurse ti mund të ankoheshe pastaj sa të doje”?! Mirëpo tani e keqja kishte ndodhur dhe nuk ndreqej më. Midis të liruarave ishte edhe “gjyshja me barrë”, siç quanim një grua të moshuar, të sëmurë, gjysmë të çmendur. Në fund të ditës i thanë se do të dilte të nesërmen. Puna është se asaj i qe mbledhur një shumë e madhe të hollash nga pensioni që merrte nga Italia. (Për “gjyshen me barrë” do të shkruaj më vonë). Komanda pati frikë ta nxirrte bashkë me të tjerat, se mos e grabitnin rrugës. Vendosën ta nisnin të nesërmen me makinë. Mirëpo “gjyshja me barrë”, nuk i besoi, rrinte pranë derës dhe qante. “Këta më gënjejnë, s’duan të më lirojnë. Kështu më mashtruan edhe kur më arrestuan, më thanë, se do të më çonin në aeroport dhe më futën në burg”…
Episode të dhimbshme
Kryesore ishte që ne kërkuam takim me kryetarin e komisionit për amnistinë. Ishte një nëpunës i lartë i MPB-së. Ai pranoi të na priste. Dolëm jashtë gardhit… nga porta. Kishte mes nesh edhe nga ato, që deri në çastin e fundit kishin frikë… frika ishte më e fortë se tmerret e burgut. Që t’i detyronim edhe ato të dilnin bashkë me ne, për ta bërë protestën tonë të përgjithshme, të njëzëshme, Nadja sajoi një rreng të tillë: hyri me vrap në dhomë dhe thirri: “Të gjitha sovjetiket i kërkojnë në komandë! Urgjentisht”! I’u desh të dilnin edhe ato të dyja, që ende tuteshin. Kryetari i komisionit (nuk ia mbaj mend emrin), një burrë i moshuar, punonjës i vjetër i Punëve të Brendshme, na priti të gjithave një nga një me shumë mirëdashje, na dëgjoi me vëmendje dhe na tha t’i shkruanim të gjitha ato që i treguam, me shumë hollësi, në një letër në adresë të ministrit të Punëve të Brendshme. Si të kishim marrë krahë, ne dolëm dhe menjëherë nisëm të shkruanim. Nazifi, ekonomisti, i cili qe i pranishëm në takim, sepse ishte me shërbim atë ditë, më thirri, më dha një turrë me letra të bardha dhe më tha: “Mos u mërzitni, të gjitha do të liroheni, jepu të gjithave letër, secila le të shkruajë”. Por Nazifi gabohej. Pas nja dy muajve, na erdhi refuzimi i zakonshëm, me formulimin e njohur, standard. Ky refuzim ishte pika e fundit, që e vrau vajzën e re shqiptare, Minën, të akuzuar për “punën e lopëve”. (Për këtë do të tregoj më me hollësi pak më poshtë). Mendoj se qëllimi i amnistisë ishte të zbutej disi atmosfera në vend. Enver Hoxha deshi të tregonte që represioni nuk vinte nga ai, por nga Mehmet Shehu, Kadri Hazbiu e të tjerë.
Vazhdimi i luftës për lirim
Pasi e studiuam dhe e vlerësuam gjendjen, ne vendosëm se rruga e vetme, që mund të na ndihmonte për t’u liruar, ishte kërkesa e pandërprerë për lirim, letrat e vazhdueshme. Nisëm të shkruajmë, pa e çarë kokën për rregullin, sipas të cilit lejohej të shkruaje një herë në 6 muaj. Dhe i nisnim kudo; në Gjykatën e Tiranës, ku qe zhvilluar gjyqi ynë, në prokurorinë e Elbasanit, në rrethin e të cilit ndodhej kampi ynë, në Gjykatën e Lartë, në Prokurorinë e Përgjithshme, në Ministrinë e Punëve të Brendshme. Nganjëherë shkruanim në gjuhën shqipe, por më shpesh në rusisht, me besimin se do të dinin më shumë njerëz për ne, sepse tekstin rusisht do ta lexonin përkthyesit. Në kamp vinin punonjës të shumë institucioneve dhe të rangjeve të ndryshme. Zakonisht ata futeshin në territorin e kampit, mbanin leksione. Pas leksioneve ne i vinim në mes dhe u kërkonim lirimin. Lektorët zakonisht i shoqëronte komisari, ai na bërtiste, përpiqej të na largonte, por ne vazhdonim të ulërinim, kërkonim të na lironin. Por asgjë nuk na ndihmoi, ne vazhduam të qëndrojmë brenda, të punojmë, të vuajmë jetën e vështirë të burgut. Pas amnistisë, në kamp sikur nisi të jetohej më lehtë, njerëzit u rralluan ndjeshëm. “Armiqtë” tanë zunë punë në rrobaqepësi dhe në punishten që bënte tela; ca unaza prej teli të hollë të lidhura me njëra tjetrën. Ato i vendosnin përgjatë kufirit. Dezertorët ngatërroheshin në këto lule vargje unazash dhe binin në duart e rojave. Por drejtori i ri krijoi në kamp mjedis të vështirë. Ai besonte çdo kallëzim, bënte kontrolle të shpeshta, ndalonte ç’të mundej.
Fatkeqësia
Njerëzit e mi tani sikur ndiheshin më të lehtësuar. Djali i madh filloi punë në fonderi. Punë e rëndë, me tri turne, por paga ishte diçka më e mirë se gjetkë. Kosta, i vogli, punonte dhe vazhdonte Teknikumin, pastaj e thirrën ushtar. Me ta tani jetonte mbesa e tim shoqi, Alma. Në shtëpi nisi të ndihej dora e femrës. Ju thashë më lart se në pranverën e vitit 1983, më shtruan në spitalin e burgut në Tiranë dhe burri im i sëmurë, erdhi dy herë më takoi. Në fund të korrikut 1983, më dhanë një takim të gjatë, për gjithë natën, me Almën. E kaluam mirë bashkë, biseduam për gjithçka. Alma më tregoi me hollësi, si rrojnë… më qetësoi. Por vetëm pas dy javësh më thirrën sërish në takim. U habita dhe u shqetësova shumë. Ç’të ketë ndodhur vallë? Përse të kenë ardhur në takim? Dola nga porta. Drejt meje pashë të vinin Sasha dhe Alma. Alma qe veshur me të zeza. Unë nisa të dridhem. Ç’ka ndodhur? Gaqoja ishte i sëmurë…! Kosta… ushtar. Hyra në shtëpizën e takimeve. Hynë edhe Sasha me Almën. “Mama, mbahu, mos qaj, babi vdiq… babi s’është më me ne”. Nuk mbaj mend ç’ndodhi më pas, më kujtohet vetëm që u ula në stol, nuk e di, para apo jo, më kujtohet tmerri dhe zbrazëtia e frikshme, që më pushtuan. Gjithçka mori fund! Kisha ëndërruar aq shumë gjithë ato vite të tmerrshme se gjithçka do të kalonte, do të hapej dera e hekurt dhe unë do të shkoja në shtëpi. Do të ulem, do të përqafoj të gjithë të dashurit e mi dhe do të qaj, do të qaj, për gjithçka më qe grumbulluar në shpirt, do të derdh të gjithë lotët e kursyer. Kurse tani s’kisha lot, më ishin ngrirë diku brenda, qenë ngurtësuar. Nuk ishte më në këtë botë burri im i dashur, Gaqoja im. Gaqoja gjithmonë kishte qenë njeri i mirë, i dhembshur, i mençur, i kujdesshëm, i ndershëm dhe i sigurt. Ishte i qetë dhe fjalëpakë. Të gjitha fatkeqësitë, hallet, dertet, hidhërimet dhe kërcënimet, që në Shqipëri i patëm me bollëk, ai i përjetoi në heshtje, i mbajti brenda. Kushtet tona qenë të tilla, sa ai thuajse gjithmonë ndodhej në gjendje stresi. S’ka dyshim, kjo ndikoi për keq në sistemin e tij nervor dhe, me siguri, u bë shkak, që burri im i shëndetshëm, i fortë, 44 vjeç u sëmur me Parkinson.
Nuk e di ç’mendoi kur më arrestuan, sepse ne nuk u takuam më, nuk folëm vetëm për vetëm, por jam gati e sigurt se në mendjen e tij fajësonte veten. Më bëhet sikur e dëgjoj zërin e tij: “Unë e kam fajin, unë e prura këtu. Nuk e ruajta dot, nuk e mbrojta”! Të gjitha këto ndikuan për keq tek ai. Takimi mbaroi dhe unë u ktheva pas telave me gjemba. Pas portës ishin mbledhur të gjitha shoqet e mia. Ato më ndihmuan të arrija deri te shtrati, më qetësuan, më ngushëlluan. Dhe jo vetëm ato, “gratë sovjetike”, të gjitha, i gjithë korpusi, erdhën, më shprehën keqardhjen, më qetësuan. Mbështetja e miqve është gjë e madhe. Ndihesha shumë rëndë, nuk po qetësohesha dot, nuk po më zinte gjumi, më rrinte mendja te shtëpia dhe nuk bëja dot gjë. Nuk dilja dot nga burgu, të rendja për në shtëpi, të shkoja në varreza. Ç’mund të bëja? Hiç! Vetëm të rrija, siç kisha ndenjur deri atë ditë dhe… të mbijetoja. Pas dy javësh erdhi Kosta, i kishin dhënë disa ditë lejë. E kishte përjetuar shumë rëndë vdekjen e të atit, e kishte dashur shumë, edhe Gaqoja po ashtu, i lidhnin shumë gjëra me njëri-tjetrin. Kur Kosta ndodhej në shtëpi, Gaqoja i sëmurë qetësohej dhe ndihej më mirë. Atë ditë bënte vapë e tmerrshme. Djali kishte ecur 20 kilometra i veshur me uniformë ushtari, ishte bërë ujë në djersë, me gjimnastikore të zbërthyer dhe pantallona futur në këmbale. Qante.
Befas në dhomën e takimeve hyri komisari. “Ç’e ke këtë pamje, ushtar”? – i’u drejtua Kostës. “Na vdiq babai”. “Nuk gënjen”? – e pyeti komisari me të qeshur harbuti. Kosta ngriu, ishte gati të shpërthente, t’i sulej me grushte komisarit. “Qetësohu, Kosta”! – i thirra djalit rusisht. Komisari doli. U tremba shumë; nga ai njeri zemër lig gjithçka mund të prisje, mund të sajonte ndonjë akuzë çfarëdo, edhe mund ta arrestonte djalin. Nuk më kujtohet se çfarë më thanë Sasha dhe Kosta gjatë takimeve. Vetëm më vonë mësova se si kishte vdekur Gaqoja. Të sëmurët me Parkinson, nuk vdesin nga kjo sëmundje, por nga të tjera, të cilave organizmi i dobësuar nuk u reziston dot. Kështu ndodhi edhe me Gaqon. Përpara se të vdiste, ishte dobësuar shumë, dridhej, rrëzohej, shpesh kishte halucinacione. Vuajti 18 vjet nga kjo sëmundje. Në fund, qe sëmurur me pneumoni dhe kishte dhënë shpirt në spital. Me ndihmën e disa shokëve të vetë besnikë, Sasha e varrosi të atin në fund të varrezave. Vendosa t’u shkruaj njerëzve të mi në Bashkimin Sovjetik për vdekjen e burrit, se ku ndodhesha, ç’bëhej me mua. Për ta kjo ishte goditje e tmerrshme. Më pas kur u rivendos korrespondenca, letrat e tyre më jepnin shumë zemër dhe forca për te mbijetuar.
Vdekja e Enver Hoxhës
Ndërkohë jeta në kamp vazhdonte. Në një ditë të zakonshme, në kohë kur brigadat ktheheshin nga arat, dëgjova befas të qarat histerike të një gruaje. Pastaj edhe të tjera. Nga vaji i tyre e kuptova se kishte vdekur Enver Hoxha. Shpirti m’u mbush me gëzim. Por shpejt e shpejt e mblodha veten, ula kokën dhe mbylla sytë, që askush nga spiunët të mos lexonte dot gjë në ta. Vdiq nxënësi i fundit besnik i Stalinit në Europë, tirani që huazoi politikën e Stalinit në Europë, metodat dhe idetë e tij në Shqipëri, që vazhdoi këtu për shumë vite politikën staliniste të diktaturës së proletariatit dhe të përndjekjeve të përgjakshme. Vdekja e Enver Hoxhës na dha shpresa për t’u liruar. Megjithatë, e kuptonim se kjo s’mund të ndodhte menjëherë; pas vdekjes së Enverit pushteti mbeti në duart e gruas dhe bashkëpunëtorëve të tij. Pas disa ditësh u bë varrimi i Enver Hoxhës. Në televizor, disa orë me radhë, treguan se si lëvizte procesioni mortor rrugëve të Tiranës. Përgjatë rrugëve, nën shi, nën çadrat e hapura, qëndronte turma shumëmijëshe që vajtonte. Po, po… qanin! Për dhjetëra vite në mendësinë e njerëzve, kishin ngulitur idenë për prijësin e madh, udhëheqësin e urtë, mësuesin e drejtë, të pagabueshëm, babanë e kujdesshëm të të gjithë shqiptarëve. Ngulitja niste që në çerdhet e fëmijëve dhe vazhdonte gjatë gjithë jetës. Shumëkush i kuptonte, i dinte mirë gjërat, por në syrin vigjilent të pushtetit, ishin të detyruar të gënjenin, të shtireshin. Shikoja në ekran dhe mendoja burrin tim të dashur, i cili nuk jetonte më, të cilin nuk e varrosën dot siç e meritonte ai njeri i ndershëm, punëtor dhe mirëdashës, që nuk e përcolla dot për në banesën e fundit dhe… qaja, qaja pa pushuar. Pikërisht atëherë e qava vërtet burrin tim për herë të parë.
Amnistia e dytë, lirimi…!
Vazhdonin të na mbanin në burg por shpresa për t’u liruar sa vinte e forcohej. Vendin e Enver Hoxhës si Sekretar i Parë i Komitetit Qendror të PPSH-së e zuri Ramiz Alia, që deri atëhere kishte shërbyer si Sekretar i Dytë i K.Q.-së. Ramiz Alia kishte lidhje familjare me Enver Hoxhën dhe mendohej të ishte vazhdues i kauzës se tij, qoftë edhe për të mbrojtur interesat familjare. Megjithatë, si personalitet ndryshonte shumë nga Enver Hoxha. Ishte burrë inteligjent, i arsyeshëm, me mendime progresive. Për cilësitë e tij dija nga im shoq, i cili dikur kishte punuar me të. Në fund të vitit 1985, u fol sërish për amnisti. Për të flitnin të gjithë ata që vinin në takim me të burgosurat, shkruanin në letrat, madje dhe në telegramet. Kudo përmendej data 13 janar. Më 11 janar ishte festë, dita e shpalljes së Republikës, dhe amnistia duhej të shpallej me rastin e kësaj feste. Edhe nga komanda jonë dolën fjalë për amnistinë, për kushtet e saj. Sasha erdhi të me takonte dhe kur gjeti rastin me pëshpëriti në vesh: “Më 13 janar do të jesh në shtëpi”!! Humorin e kisha të lartë, megjithatë, frika nuk më linte të qetë: po sikur edhe këtë herë të mos më lirojnë? Nuk e di në do të më mjaftonin forcat për të duruar edhe një goditje të tillë. Gratë e burgosura, që kishin dalë nga porta, apo pastronin në komandë, ose punonin në kopsht dhe komunikonin me rojat, na sillnin fjalë nga më të ndryshmet, që do të lirohen të gjitha të dënuarat me më pak se 15 vjet, pastaj me 18 vjet, pastaj… nisur nga mosha, etj. Më në fund njëra nga gardianet na tha: “Dëgjoni radion”! Ndoqëm altoparlantin e sallës, i cili, nuk e di përse, më tepër nuk ndihej se punonte. /Memorie.al
Vijon numrin e ardhshëm
Copyright©“Memorie.al”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Memorie.al”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj., pa autorizimin e “Memorie.al”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016
